Critisch Bulletin. Jaargang 1

De vreemde erfenis

door E. van Lidth de Jeude
A.J.G. Strengholt, Amsterdam

Laat ik beginnen met te zeggen, dat ik het boek van Van Lidth de Jeude met plezier heb gelezen. En vele anderen met mij, waarschijnlijk, want de uitgever wijst er op, dat deze roman na zeer korten tijd een tweede oplage heeft vereischt. De ondertitel is wellicht mede verantwoordelijk voor dit succes. Een roman, die zich afspeelt in de krantenwereld, en dan nog wel in de Indische krantenwereld, is een gegeven dat sensatie belooft. En de sensatie is steeds een belangrijke factor geweest voor het sukses; een veiliger factor dan de zuiver litteraire kwaliteiten. Niet dat we V.L.d.J. verdenken met zijn boek op sensatie te hebben gejaagd. Hij heeft gebruik gemaakt van zijn goed recht, d.i. zijn verhaal te plaatsen in een kader dat hij door en door kent, door er zelf te hebben in geleefd en gewerkt. Maar dit kader is op zichzelf zoo eigenaardig, en zulke merkwaardige personaliteiten zijn er in bedrijvig geweest, dat het van zelf sensationeel aandoet, of de verteller daarmee gediend is of niet. Het ware echter den schrijver tekort doen, indien men beweerde dat het sensationeele van het boek gansch voortspruit uit de keuze van het onderwerp en hij er niet het minste aandeel heeft aan gehad. Zijn verdienste is op dit gebied zeer groot; als De vreemde Erfenis van het begin tot het einde een verhaal vol spanning blijft, is dat zijn werk. Want het is niet voldoende een interessant onderwerp te kiezen om een boeiend verhaal te hebben.

Wat nu de vertelkunst betreft van dezen knappen auteur, die hoeft niet meer geroemd. Als short-story teller, in dagbladen en magazines, heeft V.L.d.J. zich een zeer benijdenswaardige reputatie verwor-

[p. 23]

ven. Maar de short story heeft weinig te maken met de eigenlijke literatuur, met wat men gewoon is te verstaan onder de betiteling fraaie letteren. Zij behoort meer thuis in het dagbladbedrijf, ten zelfden titel als de feuilleton en het fait-divers. De schrijver zelf zou de laatste zijn om dit te betwisten; hij erkent de hiërarchie der genres. Hij aanvaardt dus ook dat men voor de beoordeeling van een roman een anderen maatstaf gebruike dan voor de beoordeeling van een kort verhaal van het soort, waarmee hij als verteller zijn strepen heeft verdiend.

De vreemde Erfenis is wel degelijk een roman, meer nog door den omvang en de densiteit van het gebeuren, dan door de lengte van het verhaal. Er zijn twee deelen in te onderscheiden: het geval Frans Bonnaarts en het geval Rudolf Bonnaarts. Het eerste is vooral anecdotisch belangwekkend. De ijsberende oude heer, brutaal en bedilzuchtig, maar die het toch ver heeft gebracht, die een figuur is geworden van zulk formaat, dat men hem in Indië kortweg Frans noemde, is een personaliteit die misschien niet sympathiek is, maar toch de belangstelling afdwingt. Doch verder dan zijn avontuurlijken levensloop gaat die belangstelling niet. Van den innerlijken Frans Bonnaarts heeft de schrijver niet veel werk gemaakt.

Veel belangwekkender, ofschoon minder heldhaftig, is het geval van den zoon. Zijn historie kan zelfs gansch roemloos worden genoemd. Hij heeft het verlangen een man uit één stuk te zijn, maar slaagt er niet in zich als dusdanig te doen gelden.

Wat dit tweede deel zooveel aantrekkelijker maakt dan het eerste, is het feit dat men hier te doen heeft met menschen, menschen met een innerlijk leven, die boeien door de drijfveeren waaraan zij gehoorzamen, omdat het algemeen menschelijke drijfveeren zijn, drijfveeren, die bij momenten ook in het gemoed van den lezer beroering verwekken.

Het eerste deel daarentegen, doet meer aan als een clownérie. Het is wel amusant en onderhoudend, maar het wordt nooit aangrijpend. Het is de kopie van de short story, de goede krantenkopie, die verzet zonder te ontstellen.

Het ergste is dat verder in het boek, waar de toon ernstiger wordt en het gegeven meer wordt uitgediept, de atmosfeer van het eerste deel blijft nawerken. Dat brengt een aarzeling teweeg bij den lezer over de bedoelingen van den auteur. Steeds opnieuw stelt men zich de vraag: is het er hem om te doen door sensatie mijn nieuwsgierigheid te prikkelen en mij te doen doorlezen tot het einde, ofwel wil hij volstrekt belangloos, mij deelachtig doen worden aan de zielservaringen van een paar menschenkinderen?

Aldus is het slotoordeel dat men zich van dezen roman vormt niet

[p. 24]

onvermengd bewonderend, Er komen vele goede momenten in voor, die den lezer met oprechte dankbaarheid vervullen, maar daarnaast telt het boek heel wat bladzijden, waar de schrijver niets anders biedt dan zijn vertellerstalent, bladzijden die men zonder verveling doorleest, maar waarvan men zich naderhand afvraagt of het de moeite waard was er zijn tijd in te steken, daar ze u innerlijk niet hebben verrijkt.

Ook met den bouw van den roman is niet alles in orde. Het verband tusschen vader en zoon is niet innig genoeg ‘gegroeid’ uit Frans. Men vraagt zich in het tweede gedeelte soms af wat het eerste er mee te maken heeft. De schrijver heeft niet genoeg verklaard waarom de zoon wil doen gelijk de vader. Op dit verlangen berust nochtans de gansche tragiek van het verhaal en men voelt er de noodzakelijkheid niet genoeg van.

Gemeten met den maatstaf van den roman - en daarmee verdient het gemeten -, zakt het boek nog hier en daar beneden het peil. Wat niet belet dat het, zooals het is, kan worden gerekend tot de zeer goede ontspanningslectuur, die steeds op een groote schare lezers kan rekenen. Maar wat belangrijker is dan dit boekhandelsucces, is het bewijs hier door den schrijver geleverd dat hij mits de gepaste tucht in staat is een zeer goeden roman te schrijven.

Karel Leroux