Critisch Bulletin. Jaargang 1

Brieven van Rainer Maria Rilke

Het feit, dat de ‘Inselverlag’ thans het eerste deel der correspondentie van den, vóór drie jaren overleden, dichter Rilke heeft uitgegeven, kan een gebeurtenis worden genoemd. Reeds uit de enkele in het ‘Inselschiff’ gepubliceerde brieven bleek, dat we iets zéér bijzonders te verwachten hadden. Dit eerste deel, dat een tweehonderd brieven uit de jaren 1902 tot 1906 bevat, is uitgegeven door zijn dochter Ruth Sieber en haar man, die hun taak, zoover ik kan nagaan, met de grootste piëteit hebben opgevat. Deze brieven zijn voor het meerendeel in Parijs en verder in Viareggio, Rome en Borgeby Gård in Zweden geschreven en bijna allen gericht aan Rilkes vrouw de beeldhouwster Clara Westhoff, en aan zijn vriendin Lou Andreas Salomé, die onlangs een zeer suggestieve studie over Rilke heeft geschreven.

Deze verzameling is onmisbaar voor het dieper begrip van dezen zeer bijzonderen mensch en kunstenaar en daarom een onmisbare aanvulling tot diens werken. Ook hierin treft ons zijn diep besef van verantwoordelijkheid ten opzichte van zijn kunst, treft ons weer die uiterste gevoeligheid, die teedere beschroomdheid, die huiverende angst voor alles wat te luid en te hard is en tevens dit zich open-willen-stellen voor alle lijden èn voor alle schoonheden des Levens. Dit hypersensitieve ontaardde bij Rilke in het pathologische en maakte hem voor het gewone leven ongeschikt, maar ze was tevens

[p. 13]

voor hem gelijk voor zoovele Romantici de aandrift tot het scheppen van verzen van een weergalooze schoonheid, die ons steeds weer in verrukking brengt, verzen van een onzegbare innigheid en zuiverheid, en die een zóó eigen toon hebben, dat men ze nimmer kan vergeten als men ze eenmaal geheel in zich heeft opgenomen.

Uit deze brieven zien we pas hòe deze mensch geleden heeft. Het dichterschap was ook hem, zooals zoovelen zijner tijdgenooten, een beproeving. Maar hij poseerde en koketteerde nimmer met zijn lijden. Hij cultiveerde evenmin een interessante ‘romantische’ houding tegenover het Leven, waartegen hij niet opgewassen bleek. Hij wist, dat hij tot de begenadigden, uitverkorenen, behoorde aan wie zich het Mysterie had geopenbaard, maar hij wist tevens maar al te goed dat hij een zéér zwak en broos werktuig was, dat hij de genade der inspiratie weken en soms maandenlang moest derven, dat hij een bovenmenschelijk geduld moest hebben en moest leeren wachten, wachten...

(Hoe ernstig hij zijn taak als kunstenaar opvatte en hoe hij tevens andere lotgenooten vermocht te troosten en te helpen, zien we ook in de brieven die de ‘Inselverlag’ afzonderlijk in de ‘Inselbücherei’ onder den titel ‘Briefe an einen jungen Dichter’ heeft uitgegeven; deze brieven zijn even schoon als de andere en eveneens 'n buitengewoon belangrijke getuigenis, waarin een der hoofdmotieven uit zijn scheppend werk: de eenzaamheid van den waarachtig lief hebbende op ontroerende wijze telkens weer wordt herhaald.)

In vele dezer brieven kunnen we de kiemcellen zien van de verzen en 't proza die later in zijn werken zijn verschenen. Vooral uit den Parijschen en Zweedschen tijd. In een brief aan zijn vriendin Lou Adreas Salomé verhaalt hij van een gebeurtenis in Parijs, die later bijna woordelijk in de ‘Aufzeichnungen des Malte Laurids Brigge’ is overgenomen. Één naam komt in deze brieven telkens weer voor, die van Auguste Rodin. Om hem te leeren kennen komt de jonge onbekende Oostenrijksche dichter naar Parijs. Voor hem koestert hij een matelooze bewondering en hem aanbidt hij als den grootsten kunstenaar van dezen tijd. Hij biedt hem zijn diensten als secretaris aan, die Rodin dan ook aanneemt, zeker niet vermoedende, welk een kunstenaar hij in zijn dienst had genomen. Telkens schrijft Rilke in zijn groote bescheidenheid en met bijna onbegrijpelijke nederigheid over het geluk dat hem te beurt is gevallen, in de omgeving van dèzen Groote te mogen leven. Men zou talrijke van deze brieven willen aanhalen om deze in de geschiedenis der kunst wellicht geheel eenige verhouding te doen begrijpen. Een brief, de laatste die Rilke hem schreef nadat door een noodlottig misverstand een onherstelbare breuk tusschen beide was ontstaan

[p. 14]

en waarin Rilke afscheid neemt van den Meester moge hier worden aangehaald.

Paris, le 12 Mai 1906
‘Mon Maître,

.... je vous comprends. Je comprends que l' organisme sage de votre vie doit immédiatement repousser ce qui lui apparaît nuisible pour tenir intactes ses fonctions: comme l'oeil repousse l'objet qui gêne sa vue.
Je comprends cela, et vous rappelez-vous, combien je vous ai compris souvent dans nos contemplations heureuses? Je suis convaincu qu'il n'y a aucun homme de mon âge (ni en France, ni ailleurs) qui soit comme moi (par son tempérament et par son travail) doué de vous comprendre, de comprendre votre grande vie et l'admirer si consciencieusement.
Vous voilà, grand Maître, devenu invisible pour moi, comme par une ascension enlevé dans les cieux qui sont les vôtres.
Je ne vous verrai plus, mais comme pour les apôtres qui restaient attristés et seuls, la vie commence pour moi, la vie qui célébrera votre haute exemple et qui trouvera en vous sa consolation, son droit et sa force.
Nous étions d'accord que dans la vie il y a une justice immanente qui s'accomplit lentement mais sans défaute. C'est dans cette justice que je mets tout mon espoir; elle corrigera un jour le tort que vous avez voulé imposer à celui qui n'a plus de moyen ni de droit de vous montrer son coeur. Rilke.’

We zijn den uitgevers zeer dankbaar voor dit geschenk en we hopen dat de andere deelen, die aangekondigd zijn, spoedig zullen verschijnen, want deze brieven behooren tot de meest belangrijke en kostbare ooit door een kunstenaar geschreven.

Herman Wolf