CARAN-conferentiebundel 1. Conferentie Neerlandistiek in het Caribisch Gebied 2011. Symposium Nederlands als Vreemde Taal in het Onderwijs 2008

[p. 22]

Status aparte - 25 jaar - Arubaanse literatuur
Wim Rutgers - University of the Netherlands Antilles

Drie jaar voor het ingaan van de status aparte op 1 januari 1986, verscheen de eerste Arubaanse literaire bloemlezing Cosecha Arubiano (1983) waarin de balans werd opgemaakt van de lokale literatuur tot dan toe. Er werd een keuze van zesendertig auteurs in opgenomen. Op 16 november 2007 - ruim twintig jaar later - verzorgde de Arubaanse auteur Quito Nicolaas een voordracht onder de titel Eeuwige stem uit ons verleden bij welke gelegenheid hij een lijst van ongeveer honderd lokale auteurs presenteerde. Een bijna verdrievoudiging van het aantal in de Cosecha Arubiano. De bloemlezing Cosecha Arubano streefde overigens geen volledigheid na en de lijst van Quito Nicolaas wel - wat aangeeft dat de toename in een redelijke verhouding stond met de sinds 1986 nagenoeg verdubbelde bevolking op het eiland.

Positiebepaling

Een inventarisatie van wat sinds 1 januari 1986 in 25 jaar status aparte op het eiland door Arubaanse auteurs geproduceerd werd in de vorm van zelfstandige publicaties levert een aantal van ruim honderd werken op: gemiddeld vier per kalenderjaar. Dat is niet veel maar krijgt wel enig reliëf als we ons realiseren dat er in de vijftig jaren die aan de status aparte voorafgingen - begin jaren dertig ontstonden de eerste publicaties van Arubaanse auteurs - in totaal niet meer dan vijftig publicaties waren verschenen, zegge en schrijve dus niet meer dan één per jaar. Een tijdsduur twee keer zo lang als die van na de status aparte met slechts de helft van de publicaties levert een verhouding van 1 tot 4 op voor de vergelijkende productie van voor en na de status aparte. Als we uitgaan van de 25 jaren voor de status aparte zien we dat in die tijd ongeveer de helft verscheen van de productie vanaf 1986. Dit geeft de absolute cijfers enig relatief gewicht, waarbij we echter moeten bedenken dat niet meer dan gemiddeld vier publicaties per jaar toch uitermate weinig is voor een land met ruim honderdduizend inwoners.

Wanneer we de genres in ogenschouw nemen zien we dat over deze gehele periode de poëzie het proza domineert in een verhouding van 2: 1, maar dat in de laatste tien jaar toch duidelijk wordt dat het proza getalsmatig een wat sterkere positie gaat innemen en op weg lijkt naar een evenredige verhouding tussen deze twee genres.

Wat de talen betreft domineert het Papiamento sterk, met het Nederlands en Engels als tweede en derde taal op grote afstand. Deze literaire taalverhouding van Papiamento en Engels komt evenwel nagenoeg overeen met de CBS-cijfers over de gesproken thuistalen op het eiland, maar het literaire Nederlands neemt een enigszins sterkere positie in dan het Nederlands van alle dag. Het literaire Spaans blijft intussen ver achter bij de cijfers over de taaldistributie.

Het valt op dat het overgrote deel van de werken, met ongeveer tachtig procent, op Aruba zelf gepubliceerd wordt, twintig procent in Nederland of -

[p. 23]

uitzonderlijk - in een land waar het drukken goedkoop is zoals in Colombia. Het grote merendeel van de werken wordt nog steeds in eigen beheer gepubliceerd, al hebben Charuba in het verleden en met name Unoca in de laatste jaren ook enig aandeel in de publicaties opgeëist.

Van de honderd auteurs die Quito Nicolaas in 2007 noemde, heeft ongeveer de helft een zelfstandige publicatie op zijn of haar naam staan. Het rekensommetje leert dat de gemiddelde productie van de auteurs dus in 25 jaar tijd niet meer dan twee uitgaven in totaal bedraagt. Het lijkt met deze gegevens nauwelijks mogelijk van auteurs als oeuvre bouwers te spreken. Quito Nicolaas als meest productieve auteur heeft negen uitgaven op zijn naam staan. De tien meest productieve auteurs hebben samen ruim veertig publicaties: toch niet meer dan het dubbele van de gemiddelde productie van alle auteurs gezamenlijk - dat immers slechts twee bedroeg. Ik noem in afnemende productie Jossy Tromp (6), Denis Henriquez (5), Jacques Thönissen (4), Philomena Wong (4), Frank Williams (4), Giselle Ecury (4), Ruben Odor (4), Yolanda Croes (3) en Frida Domacassé (3). Uit de combinatie van deze gegevens valt dus op te maken dat veertig van de vijftig auteurs niet meer dan tot een of twee publicaties kwamen. Waarbij te bedenken valt dat er onder deze auteurs nauwelijks jongeren zijn die pas beginnen te schrijven - uitzondering zijn de jonge auteurs Christie Mettes en Rosabelle Illes.

Wat gender betreft zijn over de hele periode genomen de mannelijke auteurs net in de meerderheid ten opzichte van de vrouwelijke auteurs, maar sinds de eeuwwisseling is het aantal vrouwelijke en mannelijke auteurs exact gelijk: beide zestien auteurs.

Migratie

Aan de vooravond van de status aparte waren van de 36 in Cosecha Arubiano opgenomen auteurs tien buiten Aruba geboren en dus uit het buitenland afkomstig. Dat was dus ruim vijfentwintig procent, met namen als José Ramón Vicioso, Eduardo Curet, Hubert Booi, Nicolas Pina Lampe, Luis G. Leañez, Ana Herrera-de Kock, Digna Laclé, Ernesto Rosenstand, Ramon Todd Dandare en Alida R.M. Soto. Daarnaast waren er vier definitief geëmigreerden in die bloemlezing, auteurs die zich permanent buiten het eiland gevestigd hadden. Ruim de helft van de in de Cosecha Arubiano opgenomen auteurs werd op Aruba geboren en koos voor het geboorte-eiland als uiteindelijke vaste woonplaats.

Wanneer we deze gegevens vergelijken met die van na 1986, zien we dat van de auteurs die publiceerden ongeveer twintig procent buiten Aruba - in Nederland - woont: Frida Domacassé, Giselle Ecury, Henry Habibe, Dax Hassell, Rosabelle Illes, Denis Henriquez, Joan Lesley, Quito Nicolaas, Olga Orman, Richard de Veer. Tico Croes woont en werkt in de V.S. Zij nemen samen nagenoeg een kwart van de totale productie voor hun rekening. Ook hier komt de literatuur dus overeen met de totaliteit van de bevolking waarvan inmiddels immers ook zo'n twintig procent zich in Nederland gevestigd heeft. Deze migranten hebben ervoor gezorgd dat de Arubaanse

[p. 24]

literatuur zich inmiddels ook in Nederland genesteld heeft - wat nog versterkt wordt door een actieve literair culturele stichting als Simia Literario. De stichting Simia Literario werd door Quito Nicolaas en Liberta Rosario opgericht op 1 september 2001 met het oogmerk een netwerk van schrijvers te creëren en de professionaliteit van hen te bevorderen door cursussen spelling, discussiebijeenkomsten, voordrachten en cursussen creatief schrijven in het Papiaments, Nederlands en Engels. (Giselle Ecury: Simia Literario: woorden willen bloeien Antilliaans Dagblad 9 april 2011)

Uit de migratiecijfers valt anderzijds eveneens op te maken dat er sinds 1986 geen immigranten een vaste plaats in het Arubaanse literaire leven hebben weten te veroveren - dit in scherpe tegenstelling tot de tijd voor 1986. Als ik dan toch nog wat namen zou willen noemen zouden dat oudkomers als Koos van Lis, Isaäc Chin zijn en René van Nie, maar geen nieuwkomers uit Latijns-Amerika of het Caribisch gebied die nu op het eiland in het Spaans of Engels zijn gaan publiceren. De verklaring daarvan kan waarschijnlijk gevonden worden in de sociaal economische positie van deze nieuwe immigranten die veelal ongeschoold en slecht betaald werk verrichten.

De enige op Aruba wonende auteur die in Nederland publiceerde bij een Nederlandse uitgeverij was de in het Nederlands schrijvende Jacques Thönissen die bij Conserve en In de Knipscheer publiceerde.

De in Nederland wonende auteurs publiceerden bij Conserve of In de Knipscheer; het is hen nog niet gelukt tot de mainstream uitgevers door te dringen - zoals enkele Curaçaose auteurs dat wel hebben bereikt, zoals Myra Römer, en recente Surinaamse auteurs als Karen Amatmoekrim en Annette de Vries bijvoorbeeld.

Deze benadering gaat nog steeds uit van het biografische gegeven van het geboorteland van de auteur. Is dat principe intussen niet achterhaald? In de Surinaamse bloemlezing Zoveel zinnen zoveel talen (2010) is iets interessants aan de hand omdat in Suriname geboren in Nederland wonende auteurs tot de Nederlandse vertegenwoordigers gerekend worden, en omgekeerd in Nederland geboren auteurs die in Suriname wonen tot de Surinaamse auteurs. Het geboorteland beginsel dat tot nu toe meestal gebruikt werd en wordt, is hier vervangen door het woonlandbeginsel.

Anthologieën

Sinds de eeuwwende zijn er een aantal anthologieën verschenen over de Nederlands Caribische (ei)landen - Nederlands Caribisch in dubbele betekenis: dank zij de taal zoals in Suriname of dankzij de politieke constellatie van het Koninkrijk op de zes eilanden. (zie bijlage 1)

[p. 25]

	Suriname	Aruba	Bonaire	Curaçao	St.Maarten
Papiaments		26	5	19
Nederlands	39	14	1	27	1
Engels		1		1	23
Spaans
Figuur 1: Overzicht aantallen auteurs in bloemlezingen

In dit overzicht worden de verschillende gebieden met elkaar vergeleken. Uit de getallen blijkt dat er grote verschillen bestaan tussen de verschillende landen. Zo is Sint-Maarten Engelstalig, Suriname Nederlandstalig, ook literair. Terwijl Sint Maarten veel - nieuwe - namen oplevert, blijft Bonaire sterk achter. Het is nog te vroeg om al te kunnen aantonen welke relatief jonge auteurs de bloemlezing als opstapje hebben weten te benutten en vervolgens tot zelfstandige publicaties zijn gekomen.

In hoeverre geven deze anthologieën een actuele stand van zaken weer, te meer omdat het wel heel ongelijksoortige bloemlezingen betreft naar de omvang van enkele tientallen tot honderden pagina's, naar de samenstellers, het doel en publiek waar rekening mee gehouden is bij de samenstelling. De ene bloemlezing richt zich op historische teksten, een andere specifiek op recente debuten of is het resultaat van schrijversworkshops. De ene richt zich op lokale auteurs, een andere mikt op een breed spectrum van auteurs uit Suriname, de Antillen en in Nederland wonende auteurs. De ene meldt werk dat lokaal gepubliceerd is door Charuba, Unoca of Instituto di Cultura, een ander op in Nederland verschenen werk bij bekende uitgeverijen als Contact, Meulenhoff en In de Knipscheer of bij de Stichting Simia Literario door Arubaanse en Antilliaanse migranten. Ten gevolge daarvan is de ene anthologie gericht op de lokale markt en verspreiding en een andere op een breder, in de eerste plaats Nederlands publiek. Tenslotte richt de ene zich exclusief op het Papiaments een andere op het Nederlands, waarbij Papiamentstalige teksten vertaald worden naar het Nederlands. Een één op één vergelijking is daarom problematisch.

Het mag, zoals opgemerkt aan het begin, dan niet veel zijn wat er in 25 jaar status aparte gepubliceerd werd, het is in elk geval iets, zoals deze getalsmatige analyse aantoont. Er zouden ook andere analyses kunnen plaatsvinden, zoals vanuit een inhoudelijk thematische vraagstelling. Die zou een antwoord moeten geven op de vraag in hoeverre de literatuur van Aruba in dit tijdperk van 25 jaar status aparte met al haar sociaal politiek en economisch wel en wee, vanuit haar specifieke positie als literatuur in staat geweest is de ontwikkelingen kritisch te begeleiden.

[p. 26]

Bijlage 1: Anthologieën sinds 2000:

2000 Frank Williams: Isla di mi / Island of mine (Oranjestad: Unoca)

2001 Wim Rutgers: Tropentaal Amsterdam: Contact

2003 Stichting Simia Literario: Caribbean Waves of Words (Stichting Simia Literario)

2004 Quito Nicolaas (red.): Bentana habri. Amsterdam: Simia Literario

2005 Kosecha / Cosecha (cd) Jos van Hest (workshop): Fruta Hecho / Rijpe vruchten

2007 Rhoda Arrrindell (Ed.): Brother Rich, Nana Sweetie. Philipsburg: House of Nehesi Grupo di Corector (red.): Habri bo hala hancho; poesia na Papiamento tocante Papiamento (Oranjestad: Instituto di Cultura) Peter de Rijk (red.): Waarover we niet moeten praten; Nieuwe Surinaamse en Antilliaanse verhalen. Haarlem: In de Knipscheer

2008 Jos van Hest & Wendela de Vries: Symbiose tussen pen en penseel. Amsterdam: Simia Literario Nostalgia na fin di aña / Nostalgie aan het eind van het jaar

2009 Grupo Corector di Papiamento: Arte di palabra; haiku, poesia, cuenta cortico Komishon Arte di palabra: Pôtpurí Arte di Palabra 10 Ana; Kolekshon di poesia i kuenta di skol avansá

2010 Klaas de Groot (red.): Vaar naar de vuurtoren; gedichten over 12 eilanden van het Koninkrijk der Nederlanden (Haarlem: In de Knipscheer) Michiel van Kempen (red.): Voor mij ben je hier. Amsterdam: Meulenhoff Hilde Neus: Zoveel zinnen zoveel talen. Literair festival Suriname 1-5 november 2010

2011 Fred de Haas (red.): Wie ik ben / Ta ken mi ta; gedichten en verhalen. Haarlem: Simia Literario / In de Knipscheer

[p. 27]

Bijlage 2:
Arubaanse auteurs in bloemlezingen:

Talen	Papiaments (25)	Nederlands (13)	Engels (1)
Auteurs	Nena Bennett Hubert Booi August E. Croes Frank L. Croes Frida Domacassé Nydia Ecury Henry Habibe Joyce Herry Sherwin Jacobs Alida Kock B. Kock-Marchena Ireno R. Kock Digna Laclé Clyde Lo-A-Njoe D. Marquez M. Mathilda-K. Quito Nicolaas Federico Oduber Munye Oduber Olga Orman Cl. Quandus R. Todd Dandaré Angelica Tromp Richard de Veer Ruthy Vrieswijk Yolanda Wernet	Frida Domacassé Giselle Ecury H. Engelbrecht-F. Denis Henriquez H.E. Lampe W.F.M. Lampe Joan Leslie Cl. Lo-A-Njoe Quito Nicolaas F. Oduber Munye Oduber Olga Orman J. Thönissen Richard de Veer	Tania Pietersz

[p. 28]

Bijlage 3: Lijst van Arubaanse publicaties sinds 1986

1986 Tochi Kock: Aruba; e leyenda di su nomber Ph. Wong: Na kaminda pa Independencia T. Figaroa: Na mi Aruba B. Joung Fat: Na tres rubianita

1987 V.S. Piternella: Dulce mentira R. Odor: Luz y Sombra P. Geerman: Flor di Sanger

1988 L.E. Euson: Sweet Praises D. Henriquez: Kas Pabow D. Henriquez: E soño di Alicia Digna Laclé: Bon Pascu

1989 Santaner: Soño di Marduga F. Williams: Regalo di Fantasia A. Krozendijk-De Cuba: Casita di Faro

1990 J.R. Nicolaas: Eclips Politico J. Tromp: Cetilalma y Otro Cuentanan Arubiano

1992 D. Henriquez: Zuidstraat J.M. Mansur: Un poco di tur cos Ph. Wong: Di ta...pa..tabata

1993 Luti Martinez: Linda's road Ruben Odor: Mi bida y aids Frank Williams: Antología di Cariño Philomena Wong: Crusando frontera / Crossing borders

1994 Eduardo Curet: Abrojos Frank Williams: Alma transparente Ruben Odor: My life with aids

1995 Denis Henriquez: Delft blues Belén Kock-Marchena: Vibrashon di amor Osaira Muyale: The Mystery of the Soul Elston A. Thomas: Teror di droga

1996 Augusto Esteban Croes: Donde voy (Colleccion Di Poecia) Koos van Lis: Aruba den peliger!! Ruben Odor: Voz di mi tera Richard (Archie) de Veer: Sí, ta mi mes

1997 Tico Croes: Potret di un cara desconoci Dax Hassell: Head sketching discoveries Frank Williams: E Yamada

1998 Yolanda Croes: Acompaña pa un angel. Belén Kock Marchena: Milager/Miracle Marquez, Dominico: Flor di Shoshoro Francisco Pardo: E solo di e Caiquetionan Clarette Quandus: Mi Aruba, mi prohimo, mi inspiracion Jossy Tromp: E biento di atardi y otro cuentanen Arubiano Jacques Thönissen: Tranen om de ara

1999 Denis Henriquez: De zomer van Alejandro Bulos

2000 Quito Nicolaas: Destino Jacques Thönissen: Eilandzigeuner

[p. 29]

2001 Yolanda Croes: Unda bo ta mami?

2002 Marco Christiaans: Perseverancia Herman Hennep: Buscando felicidad Carmen Herrera: Djis un rato Quito Nicolaas: Gerede twijfels Belinda de Veer: Human Nature Olga Zaandam: Curashi

2003 Mayra Croes-Croes: Lus y Salbashon Maria Mathilda-Kock: Sombra di mi mente

2004 Himself (Isaac Chin): Where is Choy? The fascinating story of a West Indian Giselle Ecury: Terug die tijd Tochi Kock: Bart Bremo, un pirata, bucanero, o... comerciante? Quito Nicolaas: Bentana habri; un antologia Quito Nicolaas: Tera di silencio Ramon Sharpe: Ami ta awe Ramon Sharpe: The Dream Jacques Thönissen: De roep van de troepiaal Belinda de Veer: E Hofi di Rosa

2005 Giselle Ecury: Terug die tijd (herziene en uitgebreide versie) Rosabelle Illes: Beyond Insanity Quito Nicolaas: Atardi di antaño Roland W. Peterson: Silent Emotions; Soulful Thoughts of an Aruban Author Ernesto E. Rosenstand: Companashi; Cronica di recuerdonan scondi Jossy Tromp: Un anochi y otro cuentanan Arubiano

2006 Hubert ‘Lio’ Booi: E flamingo di Aruba Isaac Chin: Tilly the White Liver Woman Frida Domacassé: Dans Giselle Ecury: Erfdeel Herman (Manchi) I. Hennep: Tres diferente ruta Sherwin U.A. Jacobs: Bida pa semper... Sherwin U.A. Jacobs: Aruba Mi herencia... Sherwin U.A. Jacobs: Fiesta den sabana Sherwin U.A. Jacobs: Susto den anochi Greta J. Lardy: Demasiado hoben pa comprende / Too young to understand Christie Mettes: Voiceless Munye Oduber-Winklaar: Shelo Santo; unda nos ta bai? Clarette Angeline Quandus: Amor y Fe Ernesto E. Rosenstand: Shinishi di olvido Ruthy ‘Lady Ruth’ Vrieswijk: Mi bida den un dia. Den silencio

2007 Olga J. Buckley: Sin wak patras Frank L. Croes: Habri bo hala hancho Frida Domacassé: Kurason kibrá Kurason hinté / Heel mijn gebroken hart Joan Lesley: De bloeiende flamboyant Jossy Tromp: E barbulet preto y otro cuentanan Arubiano

2008 Henry Habibe: Vulkanisch samenzijn Quito Nicolaas: Alameda Richard de Veer: Un siglo di recuerdo

[p. 30]

2009 Frida Domacassé: Fontein en andere verhalen Giselle Ecury: Glas in lood Sherwin Jacobs: Nunca ta laat! Digna Laclé-Herrera: Haiku ‘Den mi pensamento’ Tasaïr (Maria Mathilda Kock): E hadrei di inspiracion Jossy Tromp: Gabilan

2010 Giselle Ecury: Vogelvlucht Helena Engelbrecht-Fornara: Manchi Rosabelle Illes: Spiel di mi alma Quito Nicolaas: Verborgen leegte Jacques Thönissen: Devah

2011 I.R. (Roberto) Croes: Sentimento Herman Hennep: Ursula Quito Nicolaas: Bos pa planta Sonia Ruiz: Nos Rosa Joan Lesley: Compa Nanzi's capriolen Dora Lauffer-Mathilda: Un ratí ora cu Tante Dora; custumbernan y recuerdonan di antes pa un y tur Jossy Tromp: 13 cuenta