Contour. Jaargang 2

[p. 108]

Tribune/Tribunaal

Fascisme van Izwestia tot Telegraaf

De barbaarse veroordeling die volgde op het proces dat in februari jl. in Moskou tegen de schrijvers Andrej Sinjafski en Joeli Daniel gevoerd werd is misschien niet zo verwonderlijk als men rekent dat in Rusland voor ekonomische vergrijpen de doodstraf gegeven kan worden; de rechtspraak schijnt daar af en toe tot middeleeuws niveau terug te zakken. Toch is die verklaring niet afdoende. Van de rechtzitting, waar geen buitenlandse journalisten bij mochten zijn, is een en ander bekend geworden door in het geheim opgenomen stenografische verslagen die meer of minder uitvoerig zijn gepubliceerd in b.v. Der Spiegel en Encounter. In Nederland is er o.a. door De Groene (25-4-1966) en De Volkskrant (22, 23, 27, 28, 29 en 30-4-1966) bekendheid aan gegeven. Deze twee schrijvers zijn tot resp. zeven en vijf jaar dwangarbeid veroordeeld omdat ze hun boeken onder pseudoniem (Sinjafski als Abram Tertz en Daniel als Nikolai Arzhak) buiten Rusland lieten verschijnen en omdat ze daarin de goede naam van hun land in het westen in diskrediet zouden hebben gebracht. Ze hadden namelijk - Sinjafski vooral - in satirische vorm de verstarring in de gevestigde orde van de Sowjet-maatschappij aan de kaak gesteld en - vooral Daniel - gewaarschuwd voor een herleving van de persoonsverheerlijking. Sinjafski en Daniel werden verhoord door een openbare aanklager die het hele proces door stalen van kwaadwillendheid liet zien. Onvolledig en tendentieus citeren uit het werk van beide auteurs was wel zijn fort. Een van de twee aanklagers namens de Schrijversbond, Arkady Vasiljew, een derderangs schrijver, heeft het, zoals The Guardian van 12-2-1966 aantoonde, nog bestaan om voor een filmscenario plagiaat te plegen op Sinjafski's aangevochten boek Het proces begint!

De aktie tegen beide schrijvers was vóór het proces ingezet met een lastercampagne in de Izwestia, die zeer onthullend mag heten. Daniel en Sinjafski werden er in beschuldigd van zulke zaken als geldzucht, pornografie, het bespotten en besmeuren van nationale waarden, het omlaaghalen van de Heilige Naam van Lenin. Kan men bij een individu als Vasiljew nog denken aan de rankune van een nulliteit tegenover werkelijk grote schrijvers, vooral de haat van de konservatief-dogmatische staat tegen de spotvogels die haar wakker willen zingen moet de drijfveer bij deze veroordeling zijn geweest.

Er is een mentaliteit die de overgeleverde zekerheden wil behouden. Wanneer dat vastklampen aan het oude - zo vaak verklaarbaar uit een tekort aan eigen

[p. 109]

zekerheden - zich gaat beschermen met wapens als laster, rankune, haat en agressie en wanneer het slachtoffers wil zien onder degenen die aan zekerheden als de Leer, de Orde, het Vaderland, het Gezag, de Kerk, het Koningshuis durven schudden, dan wordt die mentaliteit verwerpelijk. Dan moeten we haar onderkennen als fascisme.

Het gebruik van dat woord kan tot verwarring aanleiding geven. Fascisme is in oorsprong een manier van politiek denken en handelen, ontstaan in het Italië van Mussolini. We hebben het Fascisme vooral door Hitler-Duitsland als gevaarlijk en verwerpelijk leren kennen en we vinden het nog in landen als Spanje en Portugal. Maar het spraakgebruik heeft in de laatste jaren aan het woord ‘fascisme’ een veel ruimere inhoud gegeven. Ik denk, dat de geschriften van J.B. Charles daar wel invloed op gehad zullen hebben. Dat fascisme in ruimere zin - laat ik het praktisch fascisme noemen -, die uiterste behoudzucht die zich wil beschermen met agressiviteit tegenover wie er anders over denken, is niet identiek met het politieke Fascisme. Men kan nog zoveel bezwaren hebben tegen de politiek van De Gaulle, met Fascisme heeft die niets te maken; met fascisme waarschijnlijk wel. Toch zijn die beide niet vreemd aan elkaar. De anti-socialistische, anti-kommunistische instelling van het Fascisme, de fanatieke eerbied voor tradities in geestelijke en materialistische zin - de Katholieke Kerk heeft zich altijd wel bevonden bij een Fascistische diktatuur - kunnen de brug vormen naar het praktische fascisme. Daarom is dat laatste zo gevaarlijk. Het kan immers omgekeerd de bodem rijp maken voor het eerste. In het spraakgebruik is aan het woord ‘fascisme’ niet een willekeurige bijbetekenis gegeven!

Wie in veilige kategorieën van rechts en links pleegt te denken, noemt het fascisme met of zonder hoofdletter altijd rechts. Ik heb de aktie in de Izwestia zoëven onthullend genoemd, omdat die toch zo ‘linkse’ krant zich door haar stompzinnige argumenten op één lijn gesteld heeft met de meest reaktionaire krant van Nederland, De Telegraaf, spreekbuis bij uitstek van het praktische fascisme. Wat de Izwestia schreef tegen Daniel en Sinjafski leek sprekend op wat De Telegraaf aanvoerde tegen het satirische t.v.-programma ‘Zo is het’. Zelfs het schijnheilige beroep op de gevoelens van de beledigde volksmassa en de vele ‘spontane’ reakties van lezers ontbraken niet. Goddank kan in Nederland niet gebeuren wat in Moskou gebeurd is. Maar ik vraag me af, of lieden als Leonard Huizinga en Jacques Gans zich niet op een dergelijke manier zou-

[p. 110]

den uitleven wanneer zij degenen die aan hun zekerheden twijfelen in handen zouden krijgen, als de rechtbank deed toen Daniel en Sinjafski voor haar stonden. Vooral Jacques Gans mag wel eens nadenken over deze gelijkenis in methodiek; misschien is hij toch niet zo ver van huis gedwaald.

De Russische machthebbers zullen veel moeten doen om de schande weg te nemen die zij door het proces tegen Sinjafski en Daniel over zich gehaald hebben. Wie bedenkt niet, dat in de vorige eeuw Dostojefski een dergelijk vonnis kreeg? Men zou kunnen gaan twijfelen aan de waarde van de revolutie van 1917 - Het walgelijkst is in deze zaak nog het gedrag van de nobelprijswinnaar van vorig jaar, Sjolochow, die zich nodeloos in één rij schaarde met het geboefte dat tegen Daniel en Sinjafski heeft getuigd en dat hen veroordeeld heeft. Op een partijkongres verklaarde hij, dat die twee van hem wel twintig jaar hadden mogen krijgen. Doordat hij aan Sjolochow is toegekend - de serviliteit van de man was al geen geheim - is de literaire nobelprijs gekompromitteerd. Alleen een bekroning van Sinjafski en Daniel zou dit ongedaan kunnen maken. Als auteurs zijn ze het waard, al hebben ze nog niet veel gepubliceerd en als demonstratie tegen het rode fascisme zou het volkomen terecht zijn.

j.v.d.v.

de echte soldaat
d.w.z. elke afgerichte pacifist
went op den duur aan de oorlog
ook thuis op de dorpskermis hechtte hij
aan achtbaan en de kop van jut
en is hij zo'n type niet
dan gaat hem na de likwidatiescène
bij een of andere naakte weduwe
altijd nog wel een teellichtje op

j.w.o.

[p. 111]

Militair examen

 

je hebt acht mannen jansen

 

.....

 

je moet op bonaire een heuvel nemen

 

.....

 

een zwaar verdedigde heuvel

 

.....

 

je verliest minstens vijf man

 

.....

 

maar dan hèb je die heuvel waarschijnlijk

 

.....

 

wat zou je bevelen mijn jongen

 

.....

 

ja of ja

 

.....

 

gefeliciteerd sergeant jansen

 

 

 

j.w.o.

Programma

Wie is blijven denken dat het Nederlandse toneel programmaloos is, zal wel gewend zijn aan het feit dat hij met ‘en Studio dan?’ om de oren wordt geslagen. Laatst kreeg ik op die manier een echt programma van deze toneelgroep in handen. Daarin werd mij duidelijk gemaakt dat Studio alleen stukken speelt die vragen opwerpen en daardoor kommunikatie mogelijk maken. Alles goed en wel. Maar als ik dan lees ‘auteurs, spelers en publiek zijn zo ieder op hun manier bewust levende en kreatieve mensen (en nu komt het) die open staan voor de toekomst en daarom (sic) steeds meer gaan relativeren’, dan vraag ik me af wie hier vragen opwerpen.

bj

Constantijn, Christiaan en G.W.

Het geslacht Huygens is oud. Hóe oud besefte ik pas toen ik de Boekengids, uitgebracht tijdens de Boekenweek in handen kreeg. Daarin worden Kentering en Contour in een beschouwinkje over tijdschriften door G.W. Huygens vermeld als veelbelovende jeugdtijdschriften. Uit zo'n kwalifikatie spreekt een afstand

[p. 112]

nemen dat de auteur ervan tekent. Of hij is een ontzettend oude, vaderlijke verschijning óf hij is iemand die bang is een tijdschrift dat niet zo bekend, niet zo in is, veelbelovend zonder meer te noemen. We blijven voorzichtigheidshalve van die jonge jongens die ook aan literatuur doen.

Dezelfde kritikus zegt daarna weinig verschil tussen beide bladen te kunnen konstateren. Voor wie góed leest zijn er wel degelijk verschillen. Kentering is ten eerste dikker dan Contour,^* bovendien gaat het in verdachte mate met de mode mee. (Gevolg van de fatalistische houding dat wat als de literatuur van het ogenblik gepousseerd wordt ook als zodanig moet worden beschouwd?) Kortom, als iemand twee regeltjes aan een blad wijdt, laat hij daar dan iets onbenulligs in zeggen, maar dan ook beslist niets dat nog minder, nl. fout is.

bj

De jongen Maledijde
die ieder woord verleidde
en hijgend in zijn bedstee droeg,
waarna hij dan zijn sperma joeg

zag nooit iets stoeiend groeien,
zag slechts zijn liefde vloeien.
Eens sloeg hij op de redegong
die binnendrong en daar ook wrong.

De letters groeiden één voor één,
zij werden vlees, zij werden been.
Zij stolden dus uit alle macht
en rolden door de dichterschacht.

Toen eindelijk dan een lied ontstond,
zo kakelbont, ideeënrond,
was hij de eerste die ontdekte
hoe de klank de waarheid rekte.

wiel kusters

* Reeds met dit nummer door de feiten achterhaald.