Contour. Jaargang 1

[p. 126]

Jan-Willem Overeem
Praten terugdraaien

‘Gelooft, want daarin ligt uw behoud, geliefden, luistert naar zijn woord, de redding is in zijn hand, gelooft en eeuwige rust zal uw heerlijke deel zijn.’ Schetterende koperklanken jachten over het plein, uit uniforme glanskelen breekt een juichend gezang. Mijn vader staart naar de predikers, zijn mond gaat een beetje open, hij wil iets zeggen maar het lukt hem niet. Hij zoekt mijn hand die bruin en kleverig is van chocolade. Met onverwachte vaart trekt hij me mee, tussen de puinhopen door van het vroegere stationsplein. Magere mensen sluipen ons zonder groeten voorbij. Op twee hoeken van het plein zijn haastig gedenktekens opgericht van uitgebrande jeeps en verse kransen. ‘Waarom is dat?’ wil ik weten. Maar ik ben nog te klein, ik struikel over mijn stakerige beentjes, ik mag het nog niet proberen te begrijpen.

Tik, doet de taperecorder. Een technisch kommentaar waar ik geen antwoord op heb. Maar de banden draaien verder. Op m'n buro steek ik nog meer kaarsen aan. Mijn gezicht in de beduimelde spiegel staat egyptisch van beheerste spanningen. Zo zouden ze me moeten kennen. Weet ik nog?

Drie vermoeide mannen staan gebogen over het grote bed waarin het kind al bijna ligt opgebaard. ‘Als hij wil,’ zegt een van de artsen, ‘hebben we een kans. Dubbele longontsteking kan voor zo'n wurm...’ Hij keert zich af. ‘Wat is dat voor lawaai? Zouden ze werkelijk...?’ De anderen lopen haastig naar het raam en doen het gordijn opzij. ‘Allemachtig ja’ roept de ene, ‘zijn het de Engelsen wel’ aarzelt de ander. Het is alsof het kind de onrust voelt, opeens begint het te huilen. De zenuwachtigheid van zijn moeder neemt toe. Ze zegt scherpe woorden tegen de mannen van wie zij alles verwacht had. ‘En ook nog dat gedreun van die marcherende rotzakken’ roept ze, ‘het houdt maar niet op.’ ‘Mevrouw, die rotzakken gaan zich overgeven,’ antwoordt één van de artsen. Alledrie buigen ze zich weer over het bed. Het kind wordt uit bed genomen en opgetild. De deur zwaait open, iedereen schrikt toch nog, maar het is de vader, die met bijna dansende voeten binnen komt. ‘Ze zeggen dat het allemaal over

[p. 127]

is!’ Midden in een sprongetje zwikt hij opeens door. ‘Hoe is het nou met hem?’ vraagt hij klein.

Ik heb dat van horen zeggen. Verder kom ik niet. ‘Als dat kind wil’ moeten ze gezegd hebben. Als je vier jaar bent, wíl je dan? Ik klets maar in die mikrofoon. Studio narcissus. Ben ik al bang voor mezelf? In elk geval, die spiegel moet weg. Het is magisch, als ik mijn mond beweeg en de band draait. Maar eigenlijk ben ik te oud.... knoppen ingedrukt...

Ik pak m'n gitaar en beledig maar wat. Klik? Nee, stop zetten. Oh Petra. Ik brom: G, dat we aan elkaar denken, D7, dat we elkaar met glimlachmessen kerven, C, dat heel konijnenflatholland zich tussen ons in perst, G (ik kan helemaal niet spelen) dat we niet durven. Alle snaren: dat ik kapot ga. Verder maar weer. Gitaar in de hoes. Terugdraaien van de band. Hoor ik het geheim al? Geen bevrijding. Verder. (De huisgoden grijnzen). Anders proberen. Bijvoorbeeld één week terugspoelen. Nog geen week geleden: De man naast me op de kruk zegt plotseling: ‘Je moet niet alles door mekaar zuipen, jongen.’ Ik lach wat en houd m'n hand voor zijn gezicht. Geen trilling te zien. ‘Je bent zeker student?’ Nee, grijns ik. Toch wel een kleine triomf. ‘La je handen es kijken?’ ‘Valt me niet eens tegen’ zegt ie, ‘maar geen zwaar werk, dat zie ik zo. Je heb trouwens een kakstem.’ Aan de andere kant naast me, stoot een of andere geëxalteerde klootzak van een plaatselijke onderwijsvergiftiging me aan en fluistert: ‘Ik heb hier ook altijd van die machtige gesprekken.’ ‘Hou je stomme bek’ zeg ik kwaad, vuile flikker, keukenmeid.’ Hij krijgt een kop als vuur. ‘Dat is niet waar,’ hij stottert er van, ‘dat is gemeen.’ Toekomstige notabel af door zijdeur. ‘Als je geen student ben, wat doe je dan?’ vraagt de man. ‘Ik zit in de reklame’ zeg ik, ‘en voor de rest drink ik.’ ‘Ja, maar niet van mij!’ zegt ie sluw. ‘Dan doen we 't anders om’ bluf ik. Hij glimmen over z'n hele gezicht... ‘Da's beter dan thuis bij de vrouwen achter de kachel.’ En zo ouwehoert ie nog een tijd door. Ik ben dicht bij een aangename roes daar in die kroeg.

Maar als ik op weg naar m'n kamer ben, loopt schrijnend tastbaar Petra niet naast me. De nacht is vol krantenwoorden, filmbeelden. Wat heb ik er mee te maken? Met wie kan ik er over praten? Niet met de God van mijn vader. Die is van hem, niet van mij. Overal tuinen met geuren, rustwind, warm donker. Oh Petra, oh Ausch-

[p. 128]

witz, makabere processen. Nee jongen daar ben je te jong voor. Nee jongen daar ben je te oud voor. Je past niet in deze tijd.

Hoe kort geleden nog maar? Ze is helemaal echt gekomen, Petra. Levensgroot, gebruind, tenger. Oei. Het zwembad loopt over van pelgrims die het water loven. We zijn al te loom geworden om te zwemmen en liggen nu te bakken in het zand. Geluiden komen en gaan als bromvliegen. ‘Ik heb er maar een paar domme woorden voor,’ zeg ik (allicht), ‘maar ik vind je zo vreselijk geweldig lief...’ Ze houdt haar ogen dicht, alleen haar mondhoeken bewegen even, nauwelijks te zien. En ze kleurt heel even, schitterend gezicht. ‘Hé, psssst.’ Ik gooi wat zand. ‘Petra! Zo komt er nooit wat van dat kandidaats...’ ‘Ach stik jij...,’ één oog gaat open, weer dicht. Ze glimlacht. Diplomatiek? Ik laat me weer terugvallen op mijn woestijn plekje. O strand, lits-jumeaux der frustraties. Ze maakt me nog wakker met een kus tussen m'n ogen, we vechten samen in het water, maar (haha) de Raad der Grijsaards heeft gelijk: we kunnen niet meer blij zijn.

Op één na blaas ik alle kaarsen uit. Poging tot demonisch schateren. Klik. Slissende fluittoon. Band er af. Kan dat nou zo maar? Je bent bezig je rekenschap te geven. Waar sta je, hoe was je, hoe ben je... en ‘barst’ zegt de taperecorder. Ik kan het nu niet meer opgeven, zal een nieuwe opzoeken. Stel je voor, nu te gaan slapen. Alle gedaanten van jaren met duizend handen op m'n keel. Hardop praten is een vorm van gek zijn, heb ik eens gelezen. Listig zijn! Gewoon toegeven, dan ben je het juist niet, zeggen ze. Tik. Het kan weer voortgaan. Technisch snort en suist mijn leven. Het is stil in huis. De analist zal wel overwerken, de ouwe juffrouw logeert waarschijnlijk bij de duivel. Ik hoor geen verkeer meer ook. Zou 't al laat zijn? Nee, niet weg gaan. Anders wordt het erger. Ik zou alles moeten kunnen opnemen. Of ik soms hardop woorden zeg in m'n slaap, ik zou moeten kunnen filmen wat ik niet kan zeggen, al die sluiers in m'n hoofd zichtbaar maken. Ik heb geen witjassen nodig, ik kan me zelf wel genezen.

Het draait weer. Maar ik heb geen plan meer, ik ben los. De taperecorder groeit. Oh Petra, wie is er bij je, hoe ver krijgt ie je, ben je alleen, ben je ongelukkig,... hoe moe ben je. Ik ben verlamd, kijk, de huisgoden hebben me vastgebonden. Ik kan geen geluid meer geven. De recorder wordt groter en groter, er is geen muur meer

[p. 129]

Dit is niet voor vreemde oren. Ik wil het zelfs niet zelf weten.

In memoriam. In memoriam. In memoriam. (Meestampen met de voeten, ritmisch in de handen klappen, hallelujah). Dood is dood en dood is afgelopen. Hoor je me Petra, Petra luister, hoe ze om ons heen sterven als ratten. Je vriendin hè, je hebt toch wel een vriendin van wie je houdt, begrijp me nou, dat kan toch, iemand voor wie je alles zou willen doen... je vriendin is morgen weg. Ja, nog even niet. In een glazen huls kun je nog even kijken, maar dan is ze spoorloos, Petra! Ze kan elk ogenblik opbellen, je wacht op haar als het stil is en je praat tegen de lucht tot je schor bent. Maar er gebeurt nooit meer iets. Het zwijgt Petra. Alles verdomt het. De wereld ontkent, Petra. En 't blijft niet bij je vriendin, Petra. Als het te laat is weet je van wie je te weinig hield. Je gaat op reis, een paar dagen, een week of wat. Niemand weet precies je adres, en het is ook niet zo officieel allemaal..., na die tijd kom je terug en ik, of een ander, ik ben weg. Begraven, afgevoerd. Nog erger spoorloos dan je vriendin. Kijk om je heen, Petra, dat is gebeurd. Het zal weer gebeuren. Maak een foto van me, binnen in je. Fotografeer bezeten, neem alles op, registreer, Petra, straks is er niets meer. Er is iets voorgoed uit mij verdwenen, je weet wie ik bedoel...

Och god die stomme recorder.

Spoelen, woorden spoelen. Ik zal niet meer in paniek raken. Heel die onzinnige brei van woorden moet weg. Het gaat snel gelukkig, het is vernederend. De laatste kaars is bijna uit. Het wordt zwart, er is haast geen maan. Klik. ‘Ze is helemaal echt gekomen, Petra. Levensgroot...’ Klik. Praten terugdraaien. Niet ontkennen, maar uitvegen. Dan is het er niet meer, op een gegeven ogenblik.

(Draait, draait)