Contour. Jaargang 1

Tribune Tribunaal

De dubbele naam van deze vaste rubriek duidt op een dubbele mogelijkheid. Aan de ene kant een uitzicht over het spel van de aktualiteit, aan de andere kant de plaats voor een strijdvaardig oordeel. Maar in elk geval ook, zo hopen we althans, een plaats voor woord en wederwoord.

Redaktie

Lof der bekrompenheid

G.K. van het Reve's bestseller Op Weg naar het Einde is alom geprezen, door critici en door gewone aardige mensen. Nu is er wel beweerd, dat de woedende uitvallen van een eerstekamerlid tegen deze brieven, het

[p. 28]

sukses enorm hebben bevorderd. In elk geval bezorgde deze heer Algra, wiens naam al tot symbool van kortzichtigheid blijkt te zijn geworden, volgens de wet van aktie en reaktie, onze vhR. een aureool van openhartige ruimdenkendheid. Intussen dringt zich toch twijfel op. Heeft alléén Algra's boosheid vhR. zulke geweldige oplagen bezorgd? Nee natuurlijk, het boek heeft immers grote kwaliteiten! Goed geschreven, leutig, fris van de lever, en fris ook de wind die er doorheen blaast, een beetje bijtend soms, maar daar moet je tegen kunnen. Laten we eens naar zo'n brief kijken, of we niet wat kwaliteiten kunnen aanwijzen waardoor dit werk in zo brede lagen van ons volk ingang heeft kunnen vinden. Nemen we de eerste, die over het schrijverscongres in Edinburgh, waar Gerard Kornelis zich tot ons vermaak en onze stichting zo enorm heeft weten te ergeren. Gezellige prater als hij is, kan hij zonder einde hatelijkheden blijven rondstrooien over al die gekke literaire kunstemakers daar. Pikant vooral vindt heel quiz-minnend Nederland de raadseltjes van de initialen. ‘Het doodzieke aapje N.’ wie ís dat toch? Letterkundig woordenboek erbij. Netscher? Nee, die is al zolang dood... Intussen kunnen we wel zeggen, dat vhR. de formule voor sukses gevonden heeft, want wat is mooier voor een duizendkoppig publiek dan roddel van achter de schermen van dat toneel vol hele en halve gekken dat de literatuur voorstelt. En Jan & Alleman krijgen meer voor hun geld. Schrijvers uit Oost-Europa? Daar hoeven we het toch niet over te hebben? ‘Het gewone kontingent karpatenkoppen, waarmee praten onmogelijk is’ vindt vhR. De Telegraaf hangt die mening al jaren aan, en waarom schreef vhR. z'n brieven dan niet naar dat veelgelezen ochtendblad? Tja, daar raken we een teer punt, lieve lezers. De homosexualiteit! J & A zijn er overheen gestapt, ruim als ze kunnen zijn, en voor die moeite worden ze ook ruim beloond. In dezelfde brief nog. Als vhR. heeft afgerekend met de (volgens hem) bizarre Indiër Singh, die zo tegen homosexuelen was, komt er uit zijn mouw een echt kerngezond aapje, dat beslist wel in de genoemde brede lagen van ons volk vertroeteld moet zijn: ‘Daarbij komt, dat ik mijn gekleurde broeders al het heil dat maar denkbaar is toewens, en me altijd tegen elk onrecht, hen aangedaan, zal blijven verzetten, maar dat het mij tevens de grootste moeite kost, zo niet onmogelijk is, mij voor te stellen dat zij er gevoelens en gedachten op na zouden kunnen houden die enige overweging waard zouden zijn.’ Men lette vooral op de door mij gecursiveerde woorden. Alweer een formule voor breed sukses! Rassenvooroordeel is er alom in ons dierbaar land, latent meestal, maar in de afgelopen zomer hebben we gezien hoe vaak, snel en gemakkelijk het kan omslaan in aktieve rassendiscriminatie. Nu gebeurt dat niet, omdat we bloed willen zien. Nee, net als vhR. wensen wede broeders alle heil, maar ze zijn nu eenmaal zo gek, zo anders. Vanachter de bleekroze begonia's van onze nuchtere huisbakkenheid kijken we met hem wantrouwig naar die vreemde wereld daarbuiten: mensen met een andere huidskleur, mensen die anders eten, al die gekke kunstenaars met

[p. 29]

een baard, kom nou, die zijn allemaal toch zeker niet normaal?!

En niet te vergeten de gezellige humor waarmee vhR. alles opdist, al zijn de grappige effekten soms een beetje afgekeken (b.v. van Henriette van Eijck's Kleine Parade), en buit hij een eenmaal gevonden grapje ook wel tot het bittere einde uit (Tom Poes citeren, vriendje de loodgieter prijsdier noemen, allemaal heel studentikoos), maar zo raakt immers elke populaire humorist in de gunst. En voor de tv wordt dat wel afgerond.

En hiermee heb ik een hogelijk geprezen boek natuurlijk groot onrecht gedaan. Ik weet het, er ís een keerzijde. Als vhR. het opneemt voor het schrijversprotest, of met zijn pleidooi om volwassen homosexualiteit als een volwaardige vorm van menselijke liefde te zien, verdient hij alle sympathie. En aanvaardbaar wordt hij als hij soms tot zelfspot in staat blijkt. Maar ik weiger toch alle geborneerdheid over het hoofd te zien, en bovendien al dat stierlijk vervelende gewauwel over z'n homo- en solosexuele aktiviteiten, het vage gedaas over godsdienst. Allemaal erg openhartig misschien, maar ook volkomen overbodig. In romans en verhalen is vhR. een groot prozaïst. Uit deze persoonlijke meninkjes van hem stijgt een spruitjeslucht op. En als híj dan ook nog meent de geborneerdheid van sommige lieden, zoals Henry Miller, te lijf te moeten gaan, dan vind ik z'n beweringen alleen maar schijnheilig en verdacht.

Deze brieven zijn tot de belangrijkste gebeurtenis van het literaire jaar uitgeroepen. Arm jaar dan! Laten we zeggen, dat de kritiek die de lof van deze bekrompenheid gezongen heeft, er gewoon ingetuind is, door slaperigheid of zo, of omdat ze weer eens bang waren de boot te missen. En dat al die aardige mensen een beetje oppervlakkig lezen.

J. van der Vegt

Nieuwe vormgeving (een gesprek met Teun Nijkamp)

Een aantal, nog overwegend jonge, schilders en tekenaars, hebben deze zomermaanden in Amsterdam en Den Haag vrijwel geruisloos revolutie gemaakt.

Door de kritiek zijn zij al gauw benoemd: nieuw figuratieven.

Zonder zich tot een echte groep te willen rekenen, worden verscheidene schilders telkens samen genoemd. Gezamenlijke tentoonstellingen werden en worden gehouden door Barend Blankert, Cornells Doolaard, Leo Dooper, Peter Jansen, Bob Kemper, Koosje van Keulen en Teun Nijkamp. (Namen noemen blijft een persoonlijke voorkeur). Waar verder over een of meer schilders, zojuist genoemd, gesproken wordt, zal ik gemakshalve de benaming ‘nieuw figuratieven’ aanhouden.

Bij een van de eerste exposities, in Galerie Mokum (Amstel 186) schreef kritikus Ed Wingen: ‘het nieuwe komt niet uit de lucht vallen, het zit in de lucht’.

[p. 30]

Op zich is dit een heel vrijblijvende opmerking, ware de aard van deze mededeling niet zo nuchter, fris. De nieuw figuratieven hadden de nieuwe wegen waarover zij gaan, kunnen inwijden met schetterende fanfares en persklare stunts. Zij gaven echter de voorkeur aan het métier, met het risiko zonder subsidie en Telegraaf, zo goed mogelijk hun talent in werken te moeten bewijzen.

De resultaten wijzen op talent, en meer dan dit alleen, zij wijzen op een bij tijden bevrijdend levensgevoel, dat tot uiting komt in een herwaardering van de ‘veelzijdige mens’. Vanuit een eigen spirituele visie, mét de verworvenheden van vroeger, maken de nieuw figuratieven zich los van barbarisme, atavisme en al die andere ismen die verstand en portemonnaie van het publiek zo uitputten.

Er is een verzet te proeven tegen de aanpassing die in de literaire (onder) wereld zo cool gepredikt wordt door Gard Sivik en Randstad. Men keert zich uit zelfbehoud af van het ziekbed der kickerige hopeloosheid en tracht een universeler (levens) kunst waar te maken.

‘Of ik een nieuw figuratief schilder ben?’

Teun Nijkamp kijkt gekweld. ‘Een benaming is vlugger gegeven dan bewezen... Och, in zekere zin wel...’

(Schilders praten uiterst moeilijk over hun eigen werk, zegt men).

Voel je je wel tot een bepaalde groep behoren?

‘Omdat ik gelijktijdig met anderen exposeer ben ik nog geen clublid... maar er zijn er die of door hun geestelijke achtergrond of zuiver in de uiterlijkheid van hun werk iets raken waaraan ook ik raak... De meeste schilderkunst van nu heeft net als bijvoorbeeld de poëzie niet meer een gespecialiseerd karakter. Ik mis o.a. in die kunst de ambachtelijk technische expressie. Op dat vlak liggen de verschillen tussen die schilderkunst die ik nu maar vergelijk met “moderne poëzie” en die kunst die men de naam “nieuwe figuratie” heeft gegeven.

Er is op 't ogenblik zoveel bijkomstig gedoe, showbusiness, dat kun je aan het werk zien... het lijdt er onder. Ik weet wat ik wil, ik werk praktisch de hele dag door, ik houd niet van praten in kunstkringen.’

Aan welke eigenschappen moet een schilderij voldoen?

‘... Het mag niet bedoeld zijn voor je zelf alleen of voor een beperkte kring van geestverwanten, ik schilder voor zoveel mogelijk mensen. Het schilderij, de tekening, het moet eenmaal af, funktioneel zijn voor de beschouwer. Het moet “overgaan”. Waarom een leeg esthetische schilderkunst in een tijdperk waarin men zich er op beroemt “funktioneel te produceren”?

Het gaat bij de kreatie om de direkte weg naar het doel dat de schilder voor ogen heeft.’

Zijn er vaste onderwerpen die herhaaldelijk terugkeren in je werk?

‘Mensen. Mensen en hun situaties. Landschappen schilder ik niet. Wat weet ik van 'n boom af?... Ik heb geen bladeren of wortels. Ik

[p. 31]

probeer ménsen te bereiken, geen koeien. Als stadsmens wil ik nuchter schilderen wat om handen is.

Reëel moderne, liefst technische of industriële onderwerpen. Ik zou graag eens uitgebreid willen rondlopen op een raketbasis.'

Ken je een echt ‘programma’?

‘Nee, tenminste ik heb geen programma dat ik zomaar onder woorden zou kunnen brengen, het is te complex, te onderbewust.

Belangrijk facet is het zendings-element. 't Is heel betrekkelijk, maar: ik help mee de mensen visueel meer bewust te maken. Als een schilderij van mij voldoet, moet er ergens achter de ogen van de toeschouwer een luikje opengaan.’

Hoe is je houding ten opzichte van de bestaande maatschappij?

‘Nou, die maatschappij bestaat hè? Reden genoeg voor mij om hem zoals ie zich voordoet te accepteren. Overigens ga ik heus m'n eigen dwarse gang wel. Ik zou wel willen sturen, maar dat blijft een eerzuchtige droom.

Aan klasse of stand voel ik me niet gebonden. Ook niet aan ‘geestverwanten’ trouwens. Ik schilder op m'n eigen houtje. Ik vind uitsluitend van belang wat het resultaat is. Neem de Christelijke religie bijvoorbeeld. Daar kom ik heus niet aan. Geen gesnoef... Maar de kerk en zijn gelovigen? Daar kan ik niet mee leven. Ik heb een citaat van Lichtenberg: ‘het is een gulden denkregel de mens niet te beoordelen naar zijn denkbeelden, maar naar wat deze denkbeelden van hem maken.’

Wat vind je van (angst) kreten als: massa, publiek, onbegrip?

‘De massa is ontzettend traag, dat is waar. Net een groot, deinend water.

Er zijn allicht alle bekende negatieve opmerkingen mogelijk. Maar het grote publiek heeft nu eenmaal zijn eigen waarden. Het lijkt me onzin er geen rekening mee te houden. Een zekere vrijwillige isolatie, uit zelfbehoud, is begrijpelijk. Je moet ook nooit proberen te schilderen naar de “opinie van de massa”.

Maar mijn schilderijen moeten niet alleen kunstkenners aanspreken. Dat zou ik een pijnlijke beperking vinden.

Wat onbegrip aangaat... dat gaat vaak meer om de persoon dan om het werk. Een schilderij is een voorwerp geworden, maar een schilder blijft gek....

Dat is een kwestie van opvoeding en moeite geven.

Maar merk jíj veel van een geleid kunstbeleid? De regering doet er nog altijd te weinig aan. Als het primaire onderwijs een beetje loopt, slaan ze zich al op de borst. Alleen de lawaaikunst en een stel relatieartiesten profiteert.

Jammer, temeer daar ík nog steeds geen subsidie heb...’

Subsidie zal vast nog wel eens komen. Wat later misschien dan bij anderen het geval was, maar dan had je maar meer aan de weg moeten timmeren. Den Haag schijnt nu eenmaal meer te houden van Stuntmen

[p. 32]

dan van kunstenaars. Men overweegt zelfs een naamsverandering: departement van variété.

Ik geloof niet dat de nieuw figuratieven als ‘beweging’ een lang leven is beschoren. Men heeft het verenigingsverband kennelijk vooral uit ekonomische overwegingen gekozen. Maar ik geloof wel in de schilders als individuele kunstenaars. Hun werk, de laatste maanden geëxposeerd, heeft velen aangesproken en wekt grote verwachtingen.

J.W. Overeem

Parabelig

Hij was een gewone jongen, at zijn boterhammen op tijd, dronk zijn koffie, floot naar meisjes op straat, koosde zijn draagbare radio.

Op een dag was hij oud genoeg voor vaste verkering. Maar nadien regen de dagen zich tot jaren aaneen, zonder dat het er van kwam. Zelfs in het losse zat de klad.

Hij werd daar zo moe van, dat hij wenste: was ik maar een schoft, dan ging het wel goed. En hij werd een schoft.

Hij verleidde maagden zowel als deernen, en kwam het gerecht ten lange leste, dan zei hij: niet van mij.

Doch ook dit leven verveelde, steeds meer klein grut kreeg zijn oogopslag, steeds minder potige mannen durfde hij voorbij te hollen.

Toen wenste hij: voor mij geen sex meer, laat mij maar schrijver worden. En hij werd de held van de hoofdstad en de middelbare school.

Hele dagen stond hij naakt voor een grote spiegel en schreef dan nauwkeurig op wat hij zag en hoe het kriebelde.

Op den duur werd hij daar ook erg moe van. Was alles maar weer zoals heel vroeger, verzuchtte hij. En het werd zo, en hij stierf tevreden. Maar zijn boeken jagen nog rusteloos door dit ondermaanse.

Op zijn steen kleeft zaad. Van een bewonderaar.

J.W.O.

een dode tendensschrijver