Des coninx summe

[p. 481]

Bijlage I.¹⁾

268.*

Vader ons, du die biste inden hemele, geheylicht si dijn naem!⁺ Toe coem ons dijn rijck! Dijn wille geschie als in den hemel in der aerden! Gif ons huden onse dagelixe broot! Ende vergif ons onse scult, als wi den genen doen die onse sculdenairs sijn! Ende en lait ons niet leyden in becoringe, maer²⁾ verlos ons van quaden! Amen. (Dat beduut: dat si also).

Honeer men een kint ter scolen set, ten eersten so leer men hem sijn pater noster. Soe wie van deser clergiën weten wil, die moet oetmodich sijn als een kint, want alzulc danige scoliers leert onse guede meester Jhesus Cristus van deser clergiën, die scoenre ende nutter is den menschen dan enige ander const, wijsheit, die inder tijt is, ja die ze wel onthouden ende te recht verstaen.

⁺Menich mensch waent dese const || die int pater noster besloten is wel weten ende verstaen, die dair nye niet van gesmaect en hevet dan den bast van buten, dats te weten die letter, die guet is, mar luttel te achten is bi gelikenisse der onbegripeliker zueticheit der corlen, die onder der letter als onder enen bast verborgen is. Dit gebet is zeer cort van woorden, mar lanc van sinne, licht te seggen,

1) Handschrift U, vgl. de inleiding op blz. 90 en blz. 215.

+ 43a

2) maer verbcterd uit mar.

+ 43b

269.*

mar subtijl te verstaen. Dit gebet boven gaet allen anderen gebeden in dreen dingen: in weerdicheit, in cortheit, in oirberlicheit. - Die weerdicheit merc men dair in, dat die enige gods soen dit gebet zelve maecte ende gesproken heeft tot sinen hemelschen vader, om ons te leren bidden ende te verwerven den heyligen geest om onser ewiger salicheit, die dat guet is³⁾ dat wi begeren ende dair wi om bidden⁺ wanneer wi onse pater noster mit inniger her-||ten spreken. Onse here die woude dattet cort soude wesen, op dat hem nyemant en mocht ontsculdigen van zwaerheit te leren ende oic dair om, datter nyemant verdriet in hebben en soude veel ende dicwijl te spreken, ende sonderlinge te bewisen dat die hemelsche vader lichtelic ende sonder vertrech onse gebet verhoirt, wanneer wi hem bidden mit gueder herten, want lancheyt ende cyerheyt der woorden in onse gebeden en ziet god nyet an, mar alle herten kennet hi. Berou, vuerige minne ende oitmodicheit des herten daert gebet ons⁴⁾ monts

3) U. guet dat.

+ 43c

4) U. gebet is ons.

[p. 482]

sijn oirspronc uut heeft ziet god an, geliken ons sinte Gregorius leert. Hier wel om betamelic spreect god doir den propheet Ysayas aldus: ‘Op wyen sal mijn geest rusten dan opten genen die oitmodich is¹⁾ ende vreedsam ende bevende voir mijn sermoen?’ Oirbairlicheyt ende⁺ nutscap des gebeeds is so groot, || datter mit corten woorden in beslooten sijn alle gueden die men mit herten peynsen of begeren mach, dats verlossinge van allen quaden, vervullinge van gueden.

1) U. oitmodich ende.

+ 43d

270.*

Aldus begint dat pater noster in duutsche:

Vader ons die biste in den hemelen. Sich, hoe onse guede advocaet, onse zuete meyster Jhesus Christus, die die ewige wijsheyt is gods des vaders ende die alle ewen ende gewoenten sijns hoofs weet, merc ho wel hi dy leert pleyten ende wijselic subtijlijc ende cortelic spreken. Trouwen, talre eerste woort int pater noster, ist wel verstaen ende te recht vervolget, tsal di geven allen dattu zoectste ende dair du om bidste. Want sinte Barnairt seyt: ‘Tgebet dat begint anden zueten naem des vaders geeft ons hoep te verwerven alle dat wi bidden, begeren. Dit zuete woort ‘vader’, dat alle dat ander dat dair na volget zuet maect, onderwijst di dattu sculdich biste te geloven⁺ ende vermaent dy || wattu sculdich biste te doen; ende dese twe dingen behouden ende heylich maken den mensch, wanneer hy wel geloeft mitter herten van binnen ende caritaet bewijst mitten werken van buten, want gelove sonder werck, als sinte Jacob seyt,

+ 44a

271.*

is onnut ende doet in hem selven. In dien dattu segste ‘vader’, so bekenneste, dat hi is heer vanden huuse, dats vanden hemel ende van der eerden, ende is een fonteyn ende beginsel dair alle guet ende alle creaturen uut gevloeten sijn. Aldus so bekennestu mogentheyt. Voirt na dyen dat hi is ‘Vader’, so is hi ordeneere ende regiere ende besorger des huusgesins ende namelic sijnre kinder, dats der menschen, die hi selve gescapen ende gemaect heeft na sijnre gelikenis; ende aldus bekenneste sijn wijsheyt. Nu weder na dyen dat hi ‘vader’ is, so minnet hi van naturen ende van recht alle dat hi gescapen⁺ heeft, soe als inhoudt tboec der wysheit, dat seyt || dat hi guedertyeren is ende zuete ende minnet ende vuet sijn kinder ende doet hun horen oirbair, veel bet dan si selve konnen visieren: hi slaetse ende castiese, wanneer si misdoen, om hoer best, als een guet vader ende gairne ontfaet hijse weder in sijnre graciën tot allen tijden; niet en ziet hi an grootheit der sonden, dair sij hem in vertoernt mogen hebben, ist dat si weder comen tot hem mit gueder herten ende mit volcomen wil, die sonden ewelic te scuwen ende te vlyen ende hoir leven te beteren. Dit bewijst ons god selver sprekende²⁾

+ 44b

2) U. spreken door.

[p. 483]

door den propheet Ezechiel aldus: ‘In wat of tijt die sonder hem beweent mit rouwiger herten, alle sijnre sonden en sal ic niet gedencken’. Ende aldus bekenneste sijn guetheyt ende sijn guedertierenheyt.

272.*

Nu dan so bewijst di dat woert dattu seggeste ‘Vader’ sijn mogentheyt,⁺ sijn wijsheit en sijn guedertierenheyt. Hier merc¹⁾ || nu di zelven ende die grote weldaet, die di god gedaen heeft, als dijn edelheyt, dijn scoonheyt, dijn rijcheyt. Meerre edelheyt en mach niet wesen, dan erfgenaem te wesen van allen dat hi hevet. Meerre scoenheyt en mach niet wesen dan²⁾ hem te rechte lijck wesen, welke scoenheyt is so groot, dat sij alle gepeynse der menschen ende der engelen boven gaet. Wair omme dit woert Vader vermaent di, wes soen du biste, na dien dattu pijnste te geliken, als een guet kijnt him sculdich is, te geliken sinen gueden vader, dats te seggen dattu zijste reckelic ende duechdelic, starc in onduecht te wederstaen, guedertyeren, reyn van herten ende dancber, also als hi is, dattu die sonden ende alle quaetheyt haetste als hi doet, soe dattu nyet en veronedelste van hem, overmids onedel onreynicheyt³⁾ der sonden alleen den mensche die naden beelde gods gescapen is veronedelt. -⁺ Dit voirnoemde woort Vader doet di oic || gedencken, alsoe menich werve alstu segste dijn pater noster, ist dattu biste sijn rechte soen, dattu hem zulte geliken inder naturen, inden gebode ende inder rechtvaerdicheyt ende dattu him sculdich biste eer ende reverencie, ontzienheyt, dienste ende gehoirsamicheyt. Nu dan so peynse, wanneer du seggeste dijn pater noster, dattu zijtste een guet soen ende getruwe, wilstu dat hi di zij een guedertieren vader. Peyns of men seyt: ‘Wes soen bistu?’ tot enen onedelen man die eerst ridder geworden is, wanneer hi gaet striden off tornyeren. Nu mercste wel ho zuet dattet eerste woort is ende ho dattet di vermaent dattu zelste wesen duechdelic ende vroem ende leert di wat du doen selste.

+ 44c

1) U. merc nu di selven ende die grote weldaet die di god || nu die zelven enz.

2) U. dat.

3) U. onedel reynicheit.

+ 44d

273.*

Dit is hoe men verstaen sal⁴⁾ dit woort ‘vader ons’.

Nu vrage ic wair om du seggeste: vader ons, en nyet: vader mijn. Omme dattu hebste geselscap mitti wanneer du seggeste: gif ons, ende nyet en seggeste: gif my. Dit wil ic di verclaren, seggende⁺ || ist dattu des begeerste. Ten sal geen zoen tot god seggen ‘vader mijn’, dan alleen sijn soen van naturen, dats te verstaen die soe edel is inder naturen als hi ende heeft gemeenlic een onversceyden natuerlic wesen mit him, als Jhesus Cristus, mensche ende god, die na deser manieren is die enige gods soen, sonder begin ende sonder eynde, na sijnre godliker naturen. - Wij en sijn nyet gods soen

4) U. verstaen dit woert. Vgl. opschriften 276*, 279*.

+ 45a

[p. 484]

van naturen uutgeseyt, also veel als wi gemaect sijn na sinen beelde, mar also sijn oic die heydene ende die joden; mar wij sijn sonderlinge sijn soenen overmitds graciën ende adopcion. Adopcion is een woort des rechts, want na keysers recht soe ist, wanneer een rijc man off een groot heer geen wittelic geboirt en heeft, hi mach uut verkiesen eens arms mans kint off hi wil ende maken dair off sijn soen van adopcion, dats overmits uutverkiesinge ende lofnisse,⁺ so dat hi gehouden wart voir sinen soen ende hi van || allen sinen guede sijn erf name. Dese gracie heeft ons gegeven god die vader sonder onser verdienten, also als sinte Paulus seyt, doe hi ons dede comen ter kerstenisse inder vonten, die arme waren ende naect ende

+ 45b

274.*

kijnder des toorns ende der hellen. Hier om wanneer wi seggen ‘vader ons’ ende wij seggen ‘geeft ons’, so vergaderen wij mit ons alle onse brodere ende¹⁾ adopcion die kijnderen sijn der heyliger kerken overmits der kersten gelove dat si ontfaen hebben inder witten. Nu dan so bewijst ons dit woort ons die mildicheit ende die huescheyt gods ons vaders, die veel willichliker geeft ghenuech dan te luttel ende liever veel lude dan enen mensche alleen, wair om sinte Gregorius seyt: Ho dattet gebet gemeenre is, hoet beter ende crachtiger is, gelikerwijs dat een kaers bet bestait is, die dienen enen zael vol⁺ volcx, dan die dienen mer enen mensche alleen. || Wair om sinte Gregorius seyt: Dat woort ‘ons’ vermaent ons, dat wi god loven ende dancken zullen uut alle onser herten vander groter graciën, die hi ons armen sondaren gedaen heeft, overmits welker graciën wij sijn sijn kinder ende sijn erfgename ende dat wi sullen minnen vuerliken onsen oudsten broder Jhesum Cristum die ons verzellet heeft an him mit deser graciën. Dit woort vermaent ons, dat wi in onser herten verwaren sellen zorchvoudelic den heyligen geest die onse getuge is van deser adopcion ende is als een pant, also als sinte Paulus seyt, dair wi mede versekert sijn dat wi certeyn hebben zullen na desen corten verganclicken leven die erfnisse ons vaders, dats die glorie des hemelschen paradijs.

1) Lees inder?

+ 45c

275.*

Dit woort leret ons ende seyt, dat wi sijn alle broders, groot ende cleyne, rijck ende arme, hoge ende lage, van énen vader ende van⁺ éénre moder, || dats van god ende vander heyliger kerken, ende dat nyemant den anderen en sal versmaden, mar minnen als sijn broder, ende dat deen sel den anderen helpen ende mynnentliken dragen deen den anderen alsoe als eens lichaems teen lit den anderen hulpelic is ende bidden voir malc anderen als ons sinte Jacob leert. Aldus dan so wert zeer groot onse voirtganc in duegheden, want honeer du sprekes dijn gebet int gemeen voir alle menschen, soe bistu mede deelachtich alle der bedingen ende gueder werken die

+ 45d

[p. 485]

geschien inder heyliger kerken ende voir één pater noster dattu spreects, dair winstu mede meer dan hondert dusent.

Dit woort ons leert haten drye dingen, nomelic hoverdye, nydichheyt ende ghyericheyt. Hoverdye scheyt den mensche van tgeselscap, want si wil wesen boven den anderen. Ghyericheyt scheyt den mensche⁺ van tgeselscap, want die ghyerige en wil noch hem noch sine guede || int gemeen nyet gebruuct hebben. Nidicheyt scheyt den mensche van tgeselscap, want wanneer hi aenvecht den enen, soe aenvecht hi alle die ander ende ontvreet al tgeselscap. Waer om dusdanige gesellen en zellen nyet deelachtich wesen des heyligen pater nosters ende en hebben dair in noch deel noch vierendeel. Dit woort ‘ons’ bewijst ons, dat god is onse, wil wi selve, ende die vader ende die soen ende die heylige geest, ist zake dat wj houden sijn gebode. Aldus seyt hi selve inden ewangelyum sinte Johannes.

+ 46a

276.*

Dits hoe men verstaen sal: Die biste inden hemelen.

Honeer ic segge: ‘die biste inden hemelen’, soe seg ic twe dingen; also als wanneer ic segge: ‘die conync is te Parijs’, ic seg twe dingen, als dat hi conync is ende dat hi te Parijs is, des ghelijcs wanneer ic segge: ‘die biste inden hemelen’, ic segge dat hi is, ende dat hi is inden hemelen. Men vijnt bescreven inden ouden testament,⁺ dat god || openbairde hem den propheet Moyses op enen berge, tot hem seggende: ‘Ganc in Egipten ende seg den conync Pharao van mijnre wegen dat hi laet gaen ende verlosse mijn volck, die kinderen van Ysrahel, vander eygenscap dair hijse inhoudt’. ‘Here’, seyde Moyses, ‘off men my vragede ho is u naem, wat soude ic dan seggen?’ ‘Ic bin die ic bin’; seyt god, ‘aldus seltu seggen den kinderen van Ysrahel: die is, heeft my geseynt tot u’. - Nu seggen die heyligen ende die grote lerairs, dat onder alle den hogen namen die men gode toescrivet, so is dese voirseyde naem ‘wesen’ die alre eerst ende die alre properste ende die best te recht ons leert

+ 46b

277.*

kennen, wat dat god is. Want alle ander namen sijn als off si spreken¹⁾ van sijnre guetheit, off van sijnre wijsheyt off van sijnre mogentheyt, off dat hi is zulcdanich off alzulcdanich: hi is die alre best,⁺ hi is die alre scoenste, die alre wijste, || die alre mogenste ende veel ander manieren van spreken van hem, die properlic nyet uut en spreken die wairheyt des godtelics wesens. Mar wi die grof ende ruut sijn te spreken van dusdanigen hogen dingen, spreken van gode, recht alsmen pleget te fyzieren van enen mensche die men sinen naem nyet en weet, alsmen seyt: hi is conync, hi is grave, hi is so groot, so scone, so milde ende veel dusdanige dingen, dair men die mensche by bekennen mach so veel als dat is, mar noch-

1) U. spreken die wairheyt doch doorgehaald.

+ 46c

[p. 486]

tans nyet en seggen te recht off properlic sinen name. Des gelijcs als wi spreken van gode, veel vijnden wi der namen off woorden, die ons te kennen geven ende doen verstaen van hem tsi oic wattet si, mar een geen van allen die en is, die so properlic, so cortelic, so gevuelic ende so hogelic uut spreect den name gods onse verstandenisse ende strecket hem noch der boven. Want als sinte Job seyt:⁺ ‘God is alleen de geen || die is’. Hi heeft alleen¹⁾ wesen, te recht ende properlic te spreken alleen is. Want hi is alleen ewelic sonder begin ende sonder eynde, dat en machmen nyet seggen van enigen anderen dingen. - Dit bewijst ons onse behouder Cristus Jhesus oic inden ewangelium, dair hi totten Ioden spreect aldus: ‘Eer Abraham wart Ic bin’. Eer is en woort des voir geleden tijts, bin is een woort des tegenwoordigen tijts; ende want geleden tijt ende toecomende tijt inder godheyt nyet en is, mar altoes éen eenparlic wesen heeft ende is, dat mitter tijt noch en merret noch en mynret, noch toe neemt noch off en gaet ende onwandelbair in sijnre propere ewiger volcomenheyt altoes blivet, hier om en seyt hi nyet: ‘eer Abraham so was ic Ic’, mar ‘eer off voer Abraham so bin Ic’. Nu dan so mogestu wel merken uut deser verclaringe, dat dit woort ‘wesen’ properlic gode toe behoirt, ende dat van alle den woorden⁺ die god betey-||kenen off nomen en geen en is, dat ons die onbegripelike ewicheyt, die alleen ende properlic in gode is ende in genen creaturen, also clairlic ende cortelic uut spreket, als dat voirnoemde woort wesen. Ende hier om seg ic ende heb geseyt dat na inhoudt der heyliger scriften properlic te spreken god is die geen die alleen is ende ‘wesen’ heeft. - Voirt is hi alleen warachtelic, want hi is wairachtich ende die wairheyt; alle ander gescepen dingen die sijn creatueren, sijn ydel ende ydelheyt, als die wijse man Salomon seyt, ende nyet bi gelikenisse van hem, ende te nyet souden si gaen al thant van daen si gecomen sijn, wairt²⁾ dat hijze uut sijnre guedertierenheyt nyet en droege off ophielde mitter hant sijnre mogentheyt. Voirt weder so heeft hi alleen ontsterfelicheyt, als sinte Paulus seyt, dats³⁾ onwandelbairheyt; want altoes is hi die selve die hi is ende⁺ blijft altoes in eenen punten, als altoes gelike mogen-||de, gelike wijs, gelike guedertyeren, sonder hem tontvreden, sonder toern, sonder alle verdriet off ongenuecht, sonder hem te verwandelen off te veranderen meniger manyeren, so als sinte Jacob seyt: ‘alle ander dingen sijn wandelbair, som meer som myn, elck naden loop van sijnre naturen’. Hier om is hi properlic geheten die is. Want hi is waerachtelic sonder ydelheyt, onsterflic sonder wandelbairheyt, ewich sonder begin, sonder eynde, sonder was, sonder sal wesen, want in hem en is geen dinc geleden noch geen dinc toecomende.

+ 46d

1) U. allen.

+ 47a

2) U. want.

3) U. dat.

+ 47b

[p. 487]

278.*

Nu saltu hier verstaen ende moechste merken dat geen dinc en is, datmen bet weten mach, dan dat god is, mar en geen en is so zwaer ende so hoge te weten, als wat off welck dinc god is. Wair om soe rade ic di wel dattu di zelven nyet te zeer en moeyste dat te ondervijnden. Want, als Salomon seyt, ‘gelikerwijs dattet nyet guet en is⁺ den mensche dies honychs te vele et, also die gene die onder-||zueker is der mogentheyt gods sal vander mogentheyt verdrucket warden’. Dit selve leret ons sinte Paulus aldus seggende: ‘En wille nyet te hoge smaken, mar houdt di in vresen’. Theeft menigen simpelen mensch bedrogen ende in verdoemliker dwalinge gebrocht, dat hi sonder vrese hem onderwonden heeft te ondervijnden hoge godlike dingen die sijn verstandenisse boven gingen, als ons wel leert ende bewijst sinte Gregorius aldus seggende: ‘Sommige lude, onledich van geest, want si meer onderwijnden willen mit contemplieren dan hoir verstandenisse begripen can, sijn gevallen in verkeerder leringe, dats in ketteryen, ende na dien dat si versmaden te wesen oitmodelic discipulen der wairheyt, soe warden si meysters der dwalinge’. Hier om seyt god zelve int ewangelium: ‘Ist dat di dijn rechter oge te scanden maict, stecket uut ende warpt van dy; tis di beter in te⁺ gaen tewige || leven mit énen oge, dan te warden geworpen inden helschen vuyre mit tween ogen’. - Dese twe levene, alse werkende ende scouwende leven, gehouden in éenre herten, sijn als twee ogen in éenen aenzichte: trechter oge, dats scouwende leven, tlufter oge twerkende leven. Mer dair sijn sommige lude, als voir geruert is, die mit onderscheyt hoge ende geestelike dingen nyet en konnen bescouwen ende nochteens boven der crachten hoirs verstandenisse, oetmodicheyt after rugge geset, soe onderwijnden si hem hoecheyt der contemplaciën. Hier om geschietet dat si vallen in die cule der ketteriën ende verdoemder dwalinge. Aldus dan so dwinget desen luden vander wairheyt te vallen tscouwende leven boven horen craften aengenomen, welken inden staet hoirre rechtvairdicheyt oitmodelic mocht behouden hebben alleen twerkende leven, tot welken luden bequamelic god selve gesproken heeft: ‘Ist datti dijn rechter oge te⁺ scande¹⁾ maket, stecket uut || ende warpt van di; tis di beter in gaen tewige leven mit eenen oge, dan warden geworpen inden helschen vuyre mit tween ogen’, recht off hi openlike zeyde: ‘Nae dien dat du di voelste gebreckelic ende onbequaem te gebruken tscouwende leven, datstu voir groot gecoren hebste, so lait di genuegen ende wes te vreden mit alleen twerkende leven, welc du voir tmynste aengezien hebste, op dattu niet²⁾ overmits tscouwende leven, boven dijnre crachten aengenomen, gedwongen wartste te vallen van kennisse der wairheyt. Mit alleen twerkende leven mogestu sceel ingaen het rijck der hemelen’.

+ 47c

+ 47d

+ 48a

1) U. scandet.

2) U. di.

[p. 488]

Weder te comen op onse oude materie so rade ic di dattu di nyet en onderwijnste te diepe ende boven dijn verstandenisse godlike dingen tonderzueken, want dus mogeste zeer rasch vallen in anxteliker dwalinge. Lait di genuegen ende wes content dattu seggen moechste:⁺ ‘Scoen zuete vader die biste inden hemelen’. Wairheyt ist dat || god die vader tegenwoerdelic is inder aerden ende inder zee ende inder hellen, so als hi is inden hemel, mar men seyt dat hi is inden hemelen dair om, dat hi dair meer gezien is, meer bekent is, meer gemynt is ende meer gheëert is. Voirt is hi inden geesteliken hemelen, dats in heyligen herten, die hoge sijn ende claer ende reyne als die hemel is, want in zulcdanigen herten is hi gezien ende bekent ende ontzien ende gheëert ende gemynt.

Nu hebste ghehoirt dese vier woorden ‘Vader onse die biste inden hemelen’. Het eerst vermaent di god te eeren, tander god te mynnen, tderde god te ontzien; want hi zij oec vader ende ons, noch dan is hi rechtvairdich ende nyet wandelbair; tvierde vermaent di datstu zelte manlic ende vroem wesen, want na dien dat hi is hoge ende du so lage, bistu nyet starck, bistu nyet vroem, so en saltu nyet mogen comen dair hi woenachtich is. Het eerste woort bewijst ons⁺ die || lancheyt sijnre ewicheyt, tander die mildicheyt sijnre caritaten, tderde die diepheyt sijnre wairheyt, tvierde die hoecheyt sijnre mogentheyt. Soe wie dese vier dingen wel bepruevede ende bezochte, sonder twivel hi soude heylich sijn.

+ 48b

+ 48c

279.*

Dits hoe men verstaen sal ‘Geheylicht si dijn naem’.

Nu hebstu gehoirt tbeginsel vanden heyligen pater noster, dat is gelijc een inganc van eenre stat. Here god, die alle den zang wel conste, ho wel soude hi vijnden die zuete noten¹⁾ der rechter melodyen! Wair om en ist oec geen twivel, dair en sijn veel noten subtyl ende zuet, al syn dair nochtan luttel woorden, in dat lyedekijn, dat gemaict heeft die wijsheyt gods die alle vogelen heeft leeren singen. In desen zang sijn zeven noten welke sijn seven bedinge die ons verwerven die zeven gaven des heyligen geests, die de zeven⁺ hooftzonden uter herten roden ende dair weder in || planten die zeven duechden overmits welken duechden men comt totten zeven zalichheden.

1) U. noten subtyl ende zuet, maar doorgchaald.

+ 48d

280.*

Van desen zeven bedingen die drie eerst maken den mensche so heylich als hi mach warden in deser werelt; die vier die dair na volgen die maken volcomelic rechtvairdich. Alle die heylicheyt des menschen, die gemaict is naden beelde der heyliger drievoudicheyt, na drye dingen die inder zielen sijn (memorie, verstandenisse ende wille) die staet in dryen dingen: in dien dat die ziel sij volcomelic

[p. 489]

gereynicht inden wille, volcomelic verlicht inder verstandenisse, volcomelic gevesticht in god ende mit god inder memoriën. Ende hoe die ziel volcomeliker ontfaet dese drye gaven van gode, hoe sij meer properlic genaket hoer rechter natuerliker scoenheyt, dats der gelikenisse des vaders ende des soens ende des heyligen geests, dats wanneer god die vader den mensche vesticht sijnre memorie, god die⁺ zoen verlicht || hem sijn verstandenisse, god die heylige geest reynnicht hem sijn wille. - Dese drye dingen eyschen wi in den dryen eersten bedinge des heyligen pater nosters.

+ 49a

281.*

Wanneer wi seggen: ‘Geheylicht si dijn name’, so bewisen wi hoesschelic onsen gueden vader onse uterste begeerte die wi altoes sullen hebben, dats dat hi si geheylicht in ons ende gevesticht in ons. Want wanneer wi seggen ‘Geheylicht si dijn naem’, dats te seggen: dat is onser alre overste begeerte, dat bidden wi ende begeren boven alle dinc, dat dijn gebenedide naem, dats dijn guede geruft, dijn bekennisse, dijn gelove, sonder welck nyemant behouden en mach wesen, sy geconfirmeert ende gevesticht in ons! In deser eerster bedinge so eysschen wi die eerste ende principael gave des heyligen geests, dats die gave der wijsheyt, die sterct ende vesticht thert an god ende vueget so aen hem dattet nyet ontvuecht noch⁺ gesceyden en mach wer-||den van hem. Wijsheyt properlic is geheten een smakende wetenheyt. Want honeer die mensche dese gave ontfaet, hij prueft, hij smaect ende gevuelt die zueticheyt gods, recht alsmen doet die zueticheyt van gueden wijn mitten smake bet dan

+ 49b

282.*

mitten gesichten¹⁾. Mer om dattu te bet verstaen mogeste, wattet te seggen is, so weet²⁾ dat dit woort ‘heylich’ heeft veel beteykenisse. Het is in eenre manieren so veel als puer; tis oic also veel als sonder aerde; soe veel als geheylicht totten dyenste gods; soe veel als gedoept in bloede; soe veel als geconfirmeert off gevesticht. In desen vijf manieren so heylicht die geest der wijsheyt thert des menschen. Ten eersten soe reynicht hijt als vuer gout purgiert ende reynicht. Voirt dair na sceyt hi den mensche van alre aertscher minnen ende vleyscheliker genuechten, soe dat hi niet³⁾ meer smaects of genuechten en vuelt in desen vergancliken dingen, die hem zeer guet plagen te⁺ we-||sen, dan een lecker mensche vuelt in water die gewoen is dagelicx gueden wijn te drincken. Voirt hier na heylicht hi den mensche alinge totten dienste gods, want hi scheyten van alre sorchfoudicheyt ende vuecht geheellic an god, altoes van hem te peynsen ende hem te minnen uut al sijnre herten ende hem te dienen mit al sinen crachten, gelikerwijs dat die kercke gewijet is ende geheylicht totten dienste gods, also dat men dair en sal geen ander dingen doen dan den dienste gods. Voirt dair na doept hi den mensche in bloede, want hi

1) U. gescichten off gesichten.

2) U. te seggen is dat.

3) U. mit.

+ 49c

[p. 490]

zetten in eenre bernender minnen, in eenre utermaten zueter ynnicheyt van onsen heer Jhesum Cristum, also dat wanneer hi van hem peynset ende overdenct sijn zwair liden ende sinen bitteren doot, so wart hi als gedoept ende vol gedroncken inden duerbaren bloede dat Cristus Jhesus uut gestort heeft om sinen wille, also als een⁺ snedekijn heets broots wanneer men doept in gueden wijn. || Dusdanigen doepsel in water mer inden heyligen geest loefde Cristus sinen discipulen in sijn uterste testament doe hi soude rechtevoirt opvaren ten hemele ende seyde: ‘Johannis Baptista die heeft gedoepet in water, mar gi zult na luttel dagen warden gedoept inden heyligen geest’. Want thien dage na ons heren hemelvairt ontfengen dapostolen den heyligen geest die op hem ende op een ygelic van hem quam een gelikenisse van vuerigen tongen, als die ewangelist Lucas bescrijft. - Voirt dan hier na confirmeert ende vesticht hi den mensche in god, so dat geen dinc hem en mach verkeren noch off scheyden

+ 49d

283.*

noch off vuegen van hem. - Nu dan so wil seggen dit woort ‘Dijn name sij geheylicht in ons’, dats te seggen: Gif ons den geest der wijsheit, overmits welc wi mogen warden gereynicht van alre vullensche ende gepuert als gout; overmits welc wi mogen warden so⁺ droncken van dijnre minnen dat ons || alle ander zueticheyt bitterheyt zij; overmits welc wi mogen so warden gegeven tot dy ende tot dinen dienst, dat wij nymmermeer ander dingen en achten; overmits welc sonder meer dwaens wi mogen inder zielen van binnen vernyet ende weder gedoept warden inden duerbaren bloode ons heren Jhesu Cristi, overmits ynnicheyt der barnender mynnen; bi welker die naem ons hemelschen vaders also geconfirmeert ende gevesticht zij in ons dat hi altoes blyve onse vader ende wi sijn kinder ende sijn erfnaem, so gevesticht dat geen dinc dat ons aen vallen mach en mach krencken noch ontvuegen dese gracie noch twist maken tusschen ons ende onsen vader. Tis een zeer groote gracie van gode, wanneer die wille eens menschen so gewortelt is in god datse nyet en mach vallen van hem overmits geenre becoringe. Meerre gracie ist wanneer die mensche is so gevesticht inder minnen ende droncken ende vervul-||let⁺ mitter zueticheyt gods, dat hi geen solaes noch geen troost en ontfaet dan van hem. Mar dan ist herte volcomelic geconfirmeert ende gevesticht, honeer die memorie so vast cleeft aen god, datse van genen dingen en mach peynsen dan van hem. Ende dit bidden wj wanneer wj seggen ‘geheylicht sij dijn naem’. Here dijn naem zij geheylicht in ons. Amen.

+ 50a

+ 50b

284.*

Dits hoe men verstait dit woort ‘Toe comen moet dijn rijck’.

Toe comen moet dijn rijck. Dit is¹⁾ die ander bedinge des hey-

1) U. Dit die.

[p. 491]

ligen pater nosters, dair wj bidden dattet rijcke gods come tot ons, dat zij van bynnen ons. Onse heer seyt inden ewangelium tot sinen discipulen: ‘Het rijcke gods is van bynnen in u’. Nu wil verstaen ende mercken hoe dat dat wesen mach. Wanneer god geeft den mensche een gracie inder herten, die geheten is die geest der verstandenisse, dan recht als die sonne verdrijft die duusternisse des nachts ende⁺ te nyet ma-||ket die wolken ende den couwen nevel des morgenstonds, also veriaget die geest des verstandenisse die duusternisse des herten ende toent hem sijn sonden ende sijn gebreke, so dat die gene die waende wesen te mael reyn, vijnt dan also veel gebreken in hem ende stancs ende onreynicheyt veel sonder getal, gelikerwijs dattet licht vander sonnen al dat stof ende vulnisse openbairt, die duer thuus gestroeyt leyt hier ent dair. Voert so wijst hi hem dair nyet alleen dat in hem is van bynnen, mer oic dat onder hem is inder hellen ende dat boven hem is inden hemel ende dat omtrent hem is, alle die scone creaturen die al gode loven ende van¹⁾ hem getuge geven hoe dat hi is guet ende mogende ende wijs ende zuet. Aldus dan hoe die mensche overmits der godliker claerheyt blenckende in sijnre herten claerliker bescouwet scoenheyt, zueticheyt ende edelheyt⁺ der creaturen, hoe hi meer on-||steken wert mit vueriger begeerten te zien ende te scouwen god zelver in sinen properen godliken wesen dair alle edelheyt, zueticheyt ende cyerheyt der creaturen uut gevloten

+ 50c

1) U. vam.

+ 50d

285.*

sijn. Mar na dien dat hi ziet dat hi en is reyn noch weerdich hem te scouwen, soe doet hi als een guet trouwe hert doen sal ende wart heet ende toirnych op hem selven. Dan so neemt hi sijn breecbijl ende sijn spade ende begint te breken ende duerhouwen die oude sondige gewoenten, die als keselinge in hem verhart waren, mit zwaren bitteren tranen sonder ophouden, mit vasten ende castijnge sijns lichaems. - Hier na dan als hi door steen ende door strauelen niet sonder arbeyt gecomen is, so begint hi voort onder door te greven ende te onderzueken alle die hoeken sijns herten ende sijnre conscienciën mitter spade, dats mit gehelen opset hem te beteren ende berouwe van sinen sonden, ende vijnt dair so veel sonden ende⁺ onduechden ende gebreken, soe veel vulnisse, onvreden, || ydel gedachten ende quade wille, soe dat hi hem vertoernt ende zeer bedrueft ende grijpt een mishagen op hem zelven, also dat hi begint ernstelic sijn hert te reynigen ende uut te warpen alle stanc ende duusternisse der zonden die sijn hert verblint hadden ende benamen hem taenscouwen gods. Dit doet hi wanneer hi hem claert inder biechten van allen sonden ende mit den sacramente der penitenciën als mit eenre spade alle verholen onreynicheden geworpen warden uut den hoeken sijnre conscienciën. Aldus dan, wanneer hi lange gegreven heeft ende

+ 51a

[p. 492]

van allen quaden zaken wel gepuert is, dan so vijnt hi vrede ende rust, solaes ende blijscap so groot, dat hem dunct dat alle die werlt zij een helle bi gelikenisse der claerheyt ende des vredes die hi vijndt in sijnre herten; ende dit bidt hi honeer wij seggen: ‘Toe comen moet dijn rijck’, dats te seggen: Scone zuete vader, des wilt ons gunnen dat die heylige geest ons wil verlichten, thert reynigen ende⁺ pueren || also dattet weerdich zij ende bequaem hem in hem tontfaen, dat hi dair mach comen als een conync ende als een heer, als een regierre ende gebieder, also dat alle thert sy sijn ende hi dair off sy conync, ende dat wij en alle dage moeten zien ende scouwen. Want dat is tewige leven ende het rijke gods: te hebben den heyligen geest in ons. Hier om seyt onse lieve heer inden ewangelium dattet rijke gods is gelijc enen schat die verholen is in enen camp, dats in een hert eens duegendens menschen die meerre is voir gode ende meer geacht dan¹⁾ alle die werelt.

+ 51b

1) U. van.

286.*

Dits hoe men verstaet dit woort: ‘Dijn wille geschie inder aerden als inden hemel’.

Dyn wille geschie inder aerden als inden hemel’. Dit is die derde bedinge, dair wj mede bidden onsen hemelschen vader, dat sijn wille wart vervult in ons also als hi vervullet is altoes inden hemel, dats als inden heyligen engelen die inden hemel sijn, die so⁺ verlicht sijn ende gevesticht in || god, dat sy geen ander dinc en mogen willen off begeren dan dat god wil. Dese eysche en mogen wi niet hebben, ist dat wi niet en hebben die gave des raits, die de derde²⁾ gave is des heyligen geests, die ons leert sinen gueden wille, die ons bekeert onsen onsaligen wille, so dat in ons en is proper sinne noch proper wille mer alleen sinen gueden wille, die een vrouwe sy van alle therte geheeliken ende doen mach in ons alle dat sy wil, also als sy doet ende vervullet is inden heyligen engelen des hemels die dagelix doen haren wille sonder begrip ende sonder wederseggen.

+ 51c

2) U. vierde.

287.*

Nu hebste gehoirt die drye eerste bedingen des heyligen pater nosters die sijn die hogeste ende die weerdichste. Inder eerster bedinge bidden wj die gave der wijsheyt; inder ander die gave des verstandenisse; inder derder die gave des raits, so als ic di nu bewijst heb.⁺ Dese drye dingen eyschen wj nyet dair om dat wijse | mogen hebben in desen sterfliken leven volcomelic, mar wj bewijsen hier onsen hemelschen vader onse begeerten, die sijn off souden wesen dairtoe dat dese drye eyschinge geschien moeten in ons alst mogelic is nader menscheliker crancheyt hier in deser tyt, ende na desen leven in ons volcomelic vervullet warden inden ewigen leven. Inden vier ander

+ 51d

[p. 493]

bedinge off eysschinge hier na volgende hebben wij een ander manier van spreken, want wi seggen openlic tot onsen vader: ‘Gevet ons, Vergevet ons, Bewairt ons, Verlost ons’; want ist dat wij nyet in vercrigen van hem dese vier eysschinge, so sijn wij doot ende qualic belaten in deser werlt, want sy sijn ons noot in desen sterfliken leven.

288.*

Dits hoe men verstaet: ‘Ghif ons huden onse dagelixe broot’.

Ghif ons huden onse dagelixe broot. Seer wel leert ons⁺ onse guede meester sprekende oetmodelic ende wijslic, wanneer || hi ons leert seggen: ‘Scone zuete vader, gevet ons huden onse dagelixe broot’. Wat mach een kijnt myn eysschen van sinen vader dan broot sonder meer op enen dach over te brengen? Hy en bidt gene overvlodicheyt: noch wijn noch vleysch noch vische, broot eyscht hy sonder meer; nyet voir een jair, noch voir een geheel weke, mar sonder meer tot enen dach toe te brengen. Nu schijntet dattet sy een zeer cleyn dinc dat wij bidden. Mer trouwen wij eysschen een zeer groot dinc! Wanneer men bidt enen abt om broot van sijnre abdyen, so eyschet men oic mede die broderscap ende geselscap ende deyl ende recht in allen gueden die tot dien huus horen. Des gelijcs ist oec alhier alse dat soe wie heeft die overgift van desen broode, die heeft oic mede die broderscap, tgeselscap ende recht in allen gueden die

+ 52a

289.*

inden hemel sijn. Dit is tbroot sijns gebenedijts sacraments ende sijns⁺ convents, tbroot des hemels, tbroot der engelen, || tbroot alre zueticheyt ende weelden, tbroot des ewigen levens. Want het gheeft¹⁾ een guet leven ende verwairt die ziele sonder sterven. Hier om seyt onse heer inden ewangelium: ‘Ic bin tbroot des levens, die neder geclommen bin vanden hemel’. So wie van desen broode et, die soude ewelic leven. Dit broot is rechte spijse want het verdrijft alle den honger der werlt ende zadet den mensche volcomelic, dat geen ander spijse en mach doen. Dit is tbroot ende die spijse die du ontfaetste inden sacramente des altaers, die du eten zalste haestelic ende verslijndelic, als die heylige scrift leert, gelikerwijs dat die lecker mensche doet die by wijlen een lecker morsielkijn inslijndet sonder cauwen. Dats te seggen dattu zalste in nemen dese spijse mit bernender ynnicheyt van herten ende mit groter begeerten, al slijndende sonder cauwen. Dats te seggen dattu salte geloven groflic ende simpelic, sonder veel⁺ onderzuekens mit || menscheliker redene, dat inden heyligen sacrament dattu ontfaetste voir den altair van priesters handen, is warachtelic tgebenedide lichaem ons heren Jhesu Cristi dat die reyne maget Maria negen maenden lanc drooch in haren buuc, dat opten gueden vrydach henc anden cruce ende tsderden dages verrees vander doot ende sijn ziel ende die godheyt al te samen; dat dese drye dingen,

+ 52b

1) U. heeft.

+ 52c

[p. 494]

lichaem, ziel ende godheyt ons heren Jhesu Cristi, so alst nu verclairt is, sijn te samen inden sacrament des altairs saltu geloven vastelic ende simpelic, sonder tonderzueken mit redene hoe dattet wesen mach, want god mach meer doen dan die mensche verstaen

290.*

can. Voert salmen dese geestelike spise ende dit hemelsche broot eercauwen soe als een osse thoye dat hi in geslonden heeft. Dats te seggen: men sal zuetelic overdencken ende cleynliken, by cleynen⁺ deylen alle die guetheit ons || heren Jhesu Cristi ende al dat hi geleden heeft inder eerden om onsen wille, dan vijndt thert den rechten smake vander spisen ende ontfaet een zeer bernende minne van gode ende een grote begeerte genuech te doen ende te lijden om sinen wille alle dat hi vermach ende meer dan hi mach, wairt mogelic. Alle dit doet geschyen die craft van desen broode. Want dit ist tbroot dat troost ende van binnen sterct thert dair toe dattet si wel sterck te lyden ende te doen groote dingen om der minnen gods. Mar dit en mach nyet wesen sonder die vierde gave der stercheyt, welke gave wapent die ridderen gods ende doetse lopen totter marteliën ende doetse lachen onder den tormente. Nu mogestu wel merken, wanneer wi eyschen dit broot, hoe hoveschelijc wi dan bidden om die gave der starcheyt, want also alst natuerlike broot ophoudt ende starct tlichaem, also doet die gave der starcheyt thert, te liden ende te⁺ doen groote || dingen om gods wille.

+ 52d

+ 53a

291.*

Dit broot noem wi onse, want twas gemaect van onsen deege; gebenedijt zij die eerbair vrouwe die vanden horen die bloem dair toe gedaen heeft, dat was die reyne maget Maria! - Dit broot is onse, want om onsen wille ist gebacken ende was gebraden inder pannen: gebacken inden buke der maget Mariën ende gebraden inder pannen des cruces, so als David seyt inden souter; ja inder wairheyt gebraden ende gefrixt in sinen properen bloode. Want dat woude hi doen ende heeftet gedaen inden groten brant sijnre minnen die hi altoes heeft tot ons. Dit broot is het biscuyts, dats te seggen tbroot tweewarve gebacken, dair hi mede bewairt ende bespijst heeft sijn scip, dats die heylige kerke, om te overvaren die groote zee deser anxteliker werlt, die wel geliket is bider zee overmits bitterheyt der sonden, welker die werlt vol is, ende menichfoudicheyt der becoringen, die⁺ overmits inblasen der || booser geesten hoge ende lage gaen inder menschen herten als die golven doen inder zee. - Dit broot is onse, want hi heeftet ons gelaten int uterste van sinen sterfliken leven, doe hi oirlof nam van ons ende in sijn leste testament, Jhesus Cristus die alre mildste, als den alren meesten scat die hi ons laten mochte, ende heeftet ons gegeven als talre scoenste iuweel dat hi ons geven mocht ende dat wijt verwaren souden omme der minnen will van hem ende soudent bezigen ende nutten dagelix in gedenckenisse sijnre ende sijns lidens, dat hi uut grooter bernender minnen geleden heeft

+ 53b

[p. 495]

om onser ewiger salicheyt. - Dit broot is warachtelic onse, want nyemant en macht ons nemen tegen onsen wille ende tegen onsen danck.

292.*

Wi heten dit broot onse daghelixe broot, want het is dagelicx die presencie die god gevet sinen canoniken alle dage die sinen dienst doen ende singen sijn getijde, dats alle guede herten, die alle dage⁺ zuetelic mit warach-||tiger mynnen sijn memorie doen ende sijnre heyliger passiën gedencken. Tgrof vander proven sel wi ontfaen in onsen oeugst inden hemel wanneer wj hem¹⁾ zullen zien onbedeckelic ende clairlic also als hi is in sijnre godliker scoenheit, mitten ogen ons verstants van binnen ende oec mede in sijnre aengenomen menschelycheyt blenckende als die sonne mit onsen vleyscheliken ogen van buten. - Dit broot is dair om geheten dagelicx; want alle dage ist ons noot, ende alle dage salment ontfaen, of int sacrament des altairs, als die priesters doen, off geesteliken overmits recht gelove, geciert mit caritaten. - Dit broot is zeer duerber ende zeer edel ende zeer wel bereyt. Tis conynclike spijse, dair in sijn alle maniere van weelden ende alle guede smaken, so als seyt tbooc der wijsheyt. Ten is geen spijse die men voir zetten sal voetgangers noch keerls noch⁺ dorperen luden, mer edelen || heren ende geboertigen ende hoesschen ende reynen, dats den herten die geboortich sijn overmits der graciën gods ende edel overmits guet levens, gereynicht ende gedwogen mit

+ 53c

1) U. hebben.

+ 53d

293.*

warachtiger biechten. Vander crachte des broots spreect²⁾ sinte Matheus die ewangelist, ende noemtet broot ‘super substancieuse’, dats te seggen dattet overgaet ende boven³⁾ gaet allen substanciën ende allen creaturen ende in weerdicheit ende in allen manieren van duechden. Hi en mochtes niet bet scriven off uutspreken volcomeliker dan te noemen super substancieuse. Men seyt die spijse is substancieuse wanneer si veel substanciën ende veel voetsels inheeft, ende ho dattet bet voedende is, ho men meer seyt dattet is substancieus; ende want in desen broode meer craften ende voetsel is dan men seggen off dencken mach, soe en seget men niet dattet is substancieus mer dattet is over substancieus, dats crachtich ende substancieus boven⁺ allen || menscheliken vermoeden ende verstaen. Dit broot eyssche wj van onsen hemelschen⁴⁾ vader ende bidden hem dat hy ons dit wil geven huden op desen dach, dats in desen sterveliken leven, soe dat wi mogen doen een guede dachvaert ende wachten blijdeliken onse toecomende loen, dats den pennync die hi geeft sinen wercluden wanneert comt ten avont, dats totten eynde hoirs levens.

2) U. spreet.

3) U. bovet.

+ 54a

4) U. hemesschen.

294.*

Dits hoe men verstaet: ‘Ende vergeeft ons onse scout, als wj den genen doen die onse sculdenairs sijn’.

‘Ende vergif ons onse scout als wj den genen doen

[p. 496]

die onse sculdenairs sijn’. In dese bedinge eyssche wj van onsen hemelschen vader dat hi ons wil vergeven onse mysdaden so als wj vergeven den genen die ons mysdaen hebben of mysdoen. Dair om seggen wj tot hem aldus: ‘Scoene zuete vader, scelt ons quijt onse scout als wj quijtscelden onse sculdenairs’. Onse scout sijn⁺ onse zonden, die wj gecregen hebben op || onse zielen, dat is talrebeste pant vander herbergen, van welc pants wegen die sondair, overmits eenre dootliker sonde, die soe rasch voir bi gait aen der genuechten ende aen der daet, verbonden wart tot soe groten wooker, dier hi geen macht en heeft te fynyeren, dats tot helscher pinen. Voirt an soe is hi der of sculdich god, die hi vertoernt¹⁾ heeft, soe grote beteringe dier hi geen machte en heeft te betalen, want in allen sinen leven, al levede hi oec hondert jair off meer, so en mochte hi nyet so veel penitenciën doen die genoich wair voir één dootsonde alleen, wairt dat god woude besigen strengicheyt sijnre rechtvairdicheyt.

+ 54b

1) U. vertoennt.

295.*

Ende hier om moet men lopen totten hove der ontfermherticheyt ende bidden oitmodeliken genade ende begeren vergiffenisse, want naden rechte vander hove der rechtveerdicheyt die sondair soude warden geoirdelt⁺ ende verdoemt totter ewiger doot. || Ende dair om onse guede meester Jhesus Cristus leert ons hier te bidden vergiffenis ende quitanci, wanneer wi bidden onsen gueden vader die zuet is ende guedertieren, milde ende huesch ons te vergeven onse misdaden. - Mair neem dijns wail wair hoe dattu biddes wanneer du segeste: ‘Vergiff ons onse misdaden so als wi vergeven den genen die ons misdaen hebben’. Want ist dat wj nyet en vergeven den genen die ons misdaen hebben, god die en sal dan ons nyet vergeven onse misdaden, so als hi seyt inden ewangelium. Hier om die gene die sijn pater noster spreket ende hout in sijnre herten wreetheyt, felheyt ende nydicheit, hi biddet meer tegen hem dan voir hem, want hi bidt gode dat hi hem nyet en vergeve, wanneer hi seyt: ‘vergevet my also als ic vergeve’; ende dair om, altoes alstu segeste dijn pater noster voir⁺ god, die dijn herte ziet, so saltu overgeven dijn || quade begeerten ende werpen uut dijnre herten alle toern ende alle wreetheyt ende alle

+ 54c

+ 54d

296.*

nijt; anders dijn gebet is meer tegen di dan voir dy. Ist dattet dy dunct wesen een starck dinc ende zwair, te vergeven dijn quade begeerten ende opsetten den genen die di haten off die di quaet willen off hebben di misdaen off misseyt, gedenck dat god vergaf sinen doot den genen die hem cruceden om di te geven exempel te vergeven den genen die dy mysdaen hebben ende oic meer, als te bidden voir dien luden dattet hem god vergeven wil, ende oic meer, als dien luden wel te doen, ist dat sy dair toe te doen hebben dijnre hulpen, want also als hy seyt in den ewangelium: Ten is geen groot

[p. 497]

dinc van groter verdienten wel te doen den genen die ons weldoen, noch te minnen den genen die ons minnen, want dat doen oic heyden⁺ ende Joden ende ander sondairs; || mar wi¹⁾ die kindere gods sijn overmits sijnre graciën, dair hi ons mede vercoren heeft, ende sijn genoempt kersten van off na onsen heren Jhesum Cristum ende sijn erfname mit hem vander erfnisse des hemelschen paradijs, sellen vergeven deen den anderen ende zellen minnen onsen vyanden, dats te seggen hoer persoenen, ende bidden voir hem luden ende doen hem wel, ist dat zijs te doen hebben ende wijt vermogen, want aldus gebiet hi dat

+ 55a

1) U. mar die.

297.*

inden ewangelium. Ende hier om zel wi nyet dan alleen die sonden haten ende minnen die zielen, die²⁾ sijn gemaict na den beelde ons heren, alsoe als een lit eens lichaems minnet ende draget et ander: ist dattet een lit tander wee doet bi aventuren, tander en wraect hem nyet dair om. Wj sijn allen één lichaem in Jhesu Cristo, so als dapostel seyt, ende dair om sel wi minnen deen den anderen ende nyet haten noch bezwaren mit onrecht deen den anderen. Wie anders⁺ doet, die is manslach-||tich ende verdoemt hem zelven also als die heylige scrift seyt: Zulc pleget te lesen sijn pater noster, het wair hem beter dat hi hem zelven scoude ende berespede van sijnre verharder boosheyt, want hi roeret ende gaende maict sinen rechter tegen hem.’

2) U. zielen sijn.

+ 55b

298.*

In deser bedinge die wj doen te gode eyschen wi van hem een gave des heyligen geests die geheten is die gave der consten, welke den mensche maict voordachtich ende wetende. Dese geest wijst hem wat hi is ende in welken anxst hi is ende van waen hi coemt ende wair hi toe gaet ende wat hi heeft gedaen ende wat hi heeft misdaen ende hoe veel hi heeft gecregen ende hoe veel hi sculdich is. Ende wanneer hi ziet dat hi nyet en heeft dair hi off betalen mach, dan soe doeten dese geest screyen ende zuchten ende roepen om genade aen gode ende seggen: ‘Here vergeeft my mijn scout, dat sijn mijn sonden, want ic bin grotelic besculdicht tegen u ende⁺ om des quades || wil dat ic gedaen heb ende om des guets dat ic vergeten hebbe ende nyet gedaen en heb, dat ic wel gedaen mocht hebben ende sculdich was te doen, ende dijn grote guedertierenheyt die du my gedaen hebste ende dijn groote gueden die ic alle dage van dy ontfaen heb, die ic onnuttelic gebruuct hebbe ende dair ic di qualic off gedient hebbe! Ende hier om lieve zuete heer, want ic nyet en vijnde dair ic off betalen mach, so wilt my dat vergeven dat ic u sculdich bin!’ Wanneer dese geest den mensch also verlicht heeft dat hi bekennet sijn gebreken, dan so doet hi en uutwerpen uyt sijnre

+ 55c

[p. 498]

herten alle hat ende nijt ende geheelliken vergeven sijn quade begeerten, ist dat hi op yemant wrack off quade begeerten heeft. Ende ist dat hi en geen ongenuecht en heeft op yemant, dat hi is inden wil te vergeven, waert datmen hem misdede, dan so mach hi wel⁺ seggen: ‘Scoene zuete vader ver-||gevet ons onse misdaden so als wi doen den genen die ons hebben misdaen.’

+ 55d

299.*

Dits hoe men verstaet: ‘Ende en lait ons niet leyden in becoringe.’

Ende en lait ons nyet leyden in becoringe. Die hem eens gebroeyt hebben in heeten water die sijn vervairt. Ende die som wijle is gevallen in sonden, wanneer hem die sonden sijn vergeven, hi is des te oitmodiger ende te meer vervairt ende heeft meer vresen voir die becoringe. Ende hier om bidt die gene dien god sijn sonden vergeven heeft, dat hi en verwaren wil ende bescermen voir weder in vallen ende seyt aldus: Ende en laet ons nyet leyden in becoringe, dats te seggen: Scoen zuete vader ende en laet ons nyet leyden tot van binnen toe inder becoringe. - Die duvel is die temptiere, dats die ons becoert van velen quaden dingen, want dat is sijn ambocht dair⁺ hi of dyent in den huse gods: te prueven die nye-||we ridders. Ende en wair die becoringe nyet guet noch oirberlic, die guede god die alle dinc doet om onse oirber en soude nymmermeer verhengen dat ons becoringe aen quaem; mar so als seyt sinte Barnairt: ‘Wanneer die temptiere mit becoringen ons aenvecht ende opten rugge slaet, so smedet hi ons onse croon der gloriën, geliker wijs als die gene die felliken slaet ende stoot opten rugge eens guets ridders, hi smedet hem sijn lof ende sijn glorie.’ Die duvel becoirt den mensche properlic dair om uut sijns zelfs quaetheyt, dat hi der dueget der minnen in hem verderven mach ende sceyden mach van sijnre caritaten. Hier omme bidt sinte Paulus sinen dicipulen dat si hem vast willen houden ende gefundeert bliven als een toorn ende ingewortelt als een boem inder caritaten, so datse geen becoringe en mach bugen noch neder doen vallen.

+ 56a

300.*

Hier om, in deser bedinge eyssche wi die hulpe gods in onsen⁺ strijt ende || die gave der guedertierenheyt, dats een gracie diet thert bedouwet ende murwet ende maket zuet ende guedertieren ende doetet te mail weder vergroenen ende dragen genuech vruchten der gueder werken van buten ende van binnen ende doet inder eerden vestigen sijn wortelen, dats inder eerden der levendiger. Dese gave is recht also guet sement dair men off maict die heydensche muyren die men niet en mach breken, noch mit bijlen noch mit anderen instrumenten. Wanneer wi dan seggen: ‘Ende en lait ons

+ 56b

[p. 499]

nyet leyden in becoringe’, dats te seggen: ‘Scoene zuete vader, make onse herte vaste ende gestadich, soe datse hem nyet en rueren om geenre becoringe wil die hem aenvallen mach, overmits der graciën vander gaven der guedertierenheyt’, wij en bidden nyet om nyet becoirt te wesen off sonder becoringe te wesen, want dat wair een⁺ zotte ende een onscamel bede, gelikerwijs || een zoen eens eerbers mans die van nywes wair ridder geworden bade sinen vader: Scoen vader ic bidde u dat gi mijn gemack aen zien wilt ende verdragen my arbeyts ende lasts, so dat ic nymmermeer en gae te stryde noch

+ 56c

301.*

tornyeren. Wij willen wesen becoirt, want dat is onse profijt in veel manieren, want wi werden dair off te oitmodiger ende anxtfoudiger ende wiser in allen manieren ende vromer ende bet besocht. Want also als Salomon seyt: ‘Wie nyet getempteert en is die en mach geen dinc te recht weten’ dan also alsmen wetet den strijt van Troyen bi horen seggen. Want hi en mach hem selven nyet kennen noch sijn stantafticheyt noch die craft van sinen vyanden, noch hoir subtijlheit, noch ho dat god is trouwe inder noot om te helpen sinen vrient, noch van hoe veel sonden noch van also menich anxste ende last hi en dicwijl bescut heeft. Ende om alle dese redene soe en⁺ soude || hi nyet te recht god kennen mynnen noch hem konnen bedancken van sinen guede. Mar wi bidden hem dat hi ons wil verwaren onse herten datse nyet en ingaen inder becoringe, dats datse nyet en consenteren der quader becoringe, want soe veel alst aen ons is, wi sijn so arm ende soe cranc, dat wi en souden nyet een ure des dages mogen verdragen die aenvechtinge des duvels sonder die hulpe gods. Ende wanneer hi ons begevet, so vallen wi inder becoringe ende warden verwonnen. Ende wanneer hi ons helpt soe wedersta wi ende vechten dair mede ende verwinnense. Ende hier om seg wi: ‘Scoene zuete vader en wilt ons nyet inleyden inder becoringe’, dats: ‘en verhenge des nyet, dat wi dair ingaen overmids consent.’

+ 56d

302.*

Dits homen verstaet: ‘Mar verlosse ons van quaden. Amen’.

⁺Mar verlosse ons van quaden. Sinte || Augustijn seyt dat die ander onduechden ons doen off et quade doen off et guet laten ongedaen. Mar alle dat een mensch heeft gedaen ende alle die gaven die hi heeft vercregen, hoverdye staet dair na alle dat te verderven ende wech te nemen. Ende dair om, wanneer god gegeven hevet den mensch alle dat dair hi om gebeden heeft in desen zes bedingen die voirgeseyt sijn, dan eerst ist nairnstelic te doen ende groot noot dat hi en verlosse vanden quaden ende van sinen subtijlheden ende van sinen scalcheden. Ende hier coemt ten lesten dese zevende bede

+ 57a

[p. 500]

als die afterwairde ende seyt aldus: ‘Mar verlosse ons vanden quaden. Amen’. Dats te seggen: Scoene zuete vader, verlosse ons vanden quaden ende van sijn subtijlheden dat wi nyet en verliesen overmits hoverdyën die gueden die du ons hebste gegeven.

In deser bedinge bidden wi hem dat hi ons wil geven die gave⁺ des || anxstes off des heyligen ontziens, bi welker wij mogen verlosset sijn vanden quaden ende van alle ander quaet, dats van allen sonden ende van alle vreesliker sorgen ende last in deser werelt ende inder ander. Amen. (Also si dat als wij geseyt hebben, dat wil dit woort ‘Amen’ seggen).

Nu hebste gehoirt die noten der zueter melodyën, diemen pleget te singen op dat lyedekijn dat god selve gemaict heeft, dats pater noster. Nu sich dat duze wel coenste singen in dijnre herten, want di mach dair groot guet off comen ende oic zelt certeyn, ist dattu aldus doetste.

Dit is dat pater noster in duutsce mitter glosen uut Somme le Roy Philips. Ende dit heeft een certroeyser uuten walsche in duutsche over geset. Dese certroeyser was als my geseyt wert een groot geleert man ende een meester in airten ende was vycaris ten Centroeysers by Utrecht.

+ 57b