Columbus. Jaargang 1

[p. 112]

Mausoleum

Het was wonderlijk hoe het stemmenrumoer in de ruime, zeer hoge hall van het Paleis van de Arbeid bij het opstijgen langzamerhand zijn oproerigheid verloor; ter halver hoogte was het reeds niet anders meer dan een prevelend gedruis; de ambtenaren die daar langs de balustrade af en aan liepen konden zich in een kathedraal wanen; nog hoger had het de ijl-stoffelijke vorm gekregen waardoor de naar binnen vallende zonnestralen goudbanen trokken. Overigens rommelde overal in de lagere regionen van het gebouw een doffe roezigheid als een onweer dat niet loskomen wilde.

Op de afdelingen van de begane grond werkte het kantoorpersoneel als jagende machines; schitterende brillen en bezige handen waren de aanhoudend bewegende onderdelen van een reusachtige machinerie, het aanbod van arbeidskrachten verwerkend en de algemene ontevredenheid administratief vermalend. Bij een toevoer als op deze dag werkten alle apparaten in topsnelheid.

Hoog in het gebouw, verheven boven de agitatie van de dag, lagen de directiekamers; zware stoffering waarborgde, ook al door zijn geluiddempende macht, de rust en de statigheid. De bedachtzame sfeer van belegen intellect was er zo dicht dat zij in de tapijten in plakken lag uitgesneden. Achter reusachtige bureaux (vliegtuigmoederschepen van inkomende en uitgaande berichten) revideerden denkende koppen met hoge, kale voorhoofden, edele naakten, de eivormige toppen van het staatsapparaat, in ieder vertrek één.

De staat regeerde, regelde de tewerkstelling, stelde lonen, werktijden en andere arbeidsvoorwaarden vast; als lange telegraaflinten daalden de richtlijnen af naar de afdelingen op de begane grond; aan de loketten werden zij tot individuële gevallen verknipt.

In alle vertrekken sloegen regelmatig de telefoons aan, driftig als dieren in nood; het gebouw was van top tot voet bevolkt met die rinkelaars en elk ging op eigen wijze te keer; zij waren de laagste apparaten van de staat, een deel van zijn zenuwstelsel.

Vandaag ging het er weer om, de dreigende ontevredenheid door individuële behandeling zo snel mogelijk zijn lading af te tappen. Men liet de arbeidskrachten die afgeholpen waren dan ook langs een andere weg het gebouw weer verlaten, uit vrees dat de aanraking met hen die nog wachtten hen weer met oproerigheid zou besmetten; het was een wedstrijd tussen zwoegende ambtenaren en iets dat dreigde maar waarvan de portée nog niet was te overzien.

De klerk Brakelmans werkte als iedere dag aan zijn kaartenstelsel. Hij behartigde in letterlijke zin de registratie van zijn afdeling; hij was er mee vergroeid tot een apart, fijnzinnig werkend apparaat. De kartotheek die voor hem op de tafel stond uitgestald was gewend aan de voorzich-

[p. 113]

tige behandeling door zijn benige vingers en de kaarten die hij lichtte waren niet meer bevreesd voor de lange, beknobbelde neus, rood als ontstoken, nu zij eenmaal met de vriendelijke kraalogen aan weerszijden ervan vertrouwd waren. De uitstaande oren hielpen slechts om zijn gezicht muis-achtig toe te spitsen in een schuchter, uitstulpend mondje dat nooit luid sprak.

Om zijn karikatuur-achtige knokigheid hoorde hij eigenlijk thuis in een van Dickens werken; zijn hoge rug verplichtte haast tot die overplaatsing. Voorlopig had men hem verre van het ruwere loketwerk gelaten; hij had zijn plaats achter in de zaal, een goede vijftig meter van het publiek verwijderd. De staat zag in het algemeen liever geen persoonlijkheden (het waren onberekenbare elementen in zijn gevoelig apparaat) maar in dit geval kon zij couveuse zijn.

Ongetwijfeld giste menigeen bij zichzelve naar de eigenlijke, de biologische oorzaak van Brakelmans' misvorming. Waarschijnlijk herbergde zijn inwendige een machine die, om ruimte te vinden voor zijn drijfriemstelsel, de ruggegraat naar buiten gebogen had. Want zeer zeker was zijn hoofd te klein om een apparaat te bevatten, voldoende ingewikkeld voor zijn taak. De bult was dus als het ware een tweede achterhoofd, een werkzaam orgaan. Wanneer men Brakelmans echter op de wandeling ontmoette zou men die uitstulping moeilijk anders kunnen zien dan als een dood ding, een meubel in een hoes, een opgelegd schip.

En eigenlijk werden Brakelmans en zijn inwendige machine door zijn collega's vereenzelvigd. Hij sprak met hen slechts over dienstzaken, correct, met beleefde vervormingen van de omranding van zijn mond, die daarbij af en toe een rij kleine muizentandjes ontblootte. Overigens vormde hij met zijn kaarten een geïsoleerde eenheid. De kleinste mutatie werd er door hem op aangebracht met de zorgvuldigheid waarmee men goud ciseleert; zijn vingertoppen sloegen bij het zoeken de kaarten om als een fijn tandwiel dat feilloos in een ander past.

Maar die mist in de kamer hinderde hem vandaag. Het was alsof zijn ogen ervan besloegen, maar wanneer hij die uitwreef bleek het waas nog dieper te zitten. En zijn oogranden brandden toch al zo. Door de hele zaal hing trouwens de neveligheid en waar de zon in banen binnenviel verdichtte zij zich tot scheve zuilen die tegen de vensters leunden; daarin was het een druk moleculen-beweeg van stofgoud.

Gelukkig verdoezelde die nevel ook de balsturige gezichten van de arbeiders aan de loketten. Wanneer het zicht helder was kon Brakelmans zelfs op die afstand de gelaatsuitdrukking vrezen van die zich daar verdrongen. De oproerigsten keken soms zo woedend de zaal in, dat hij zich in zijn isolement bedreigd voelde.

Vandaag was het toch weer bijzonder lawaaierig; Brakelmans wreef zich nogmaals de ogen uit. Als er gevaar dreigde moest het toch van de kant van die loketten komen. Reeds eerder waren communisten de af-

[p. 114]

deling binnengedrongen. Maar de gezichten aan de overkant bleven wazig als op een onderbelichte foto en de dreigende roezigheid scheen niet los te breken.

Overigens was het brillengeschitter van zijn collega's een spel waarvan de voortdurende herhaling hem vermoeide, zoals een behangpatroon een zieke. Alles om hem heen was trouwens op een kinderlijke wijze van hem vervreemd, bepoederd met goud. Het was of er in zijn omgeving een verguldingsproces gaande was, beginnend met de kleinste stofdeeltjes, bijvoorbeeld de moleculen in de goudbanen bij de ramen. Nu hij zo stil zat begon het zeker ook op hem beslag te leggen met dunne vliezen over zijn ogen en in zijn oren; in zijn hoofd stagneerde er ook het een en ander. Als dit zo doorging zou men hem misschien pas na eeuwen terugvinden, als een troetelkind van de staat ingewatteerd in zijn stoel en met de kaarten voor zich, zoals men ook eens dien Romeinsen soldaat terug vond die op wacht stond toen de lava Pompeji binnenstroomde.

Door het rumoer en zijn eigen peinzen had Brakelmans Juffrouw Metelaars niet zien binnenkomen. Zij was typiste ergens in het gebouw maar Brakelmans kwam nooit op een andere afdeeling. Zij kwam hier trouwens slechts voor den chef; haar naam had hij van collega's gehoord.

De zakelijkheid had de vormen van Juffrouw Metelaars' gezicht strak getrokken; ze nam als altijd de kortste weg naar het bureau van den chef, ongeveer de diagonaal van het vertrek; toen ze daarbij de grote rechthoek passeerde die de zon op de vloer projecteerde, plasten haar blote benen door goudlicht. Zij scheen niet te merken dat er zoveel stof opwaaide in het zog van die benen. Ze mocht die des avonds dan wel wassen.

Even keken Brakelmans' rood omrande kraalogen schichtig de zaal rond, een vluchtige enquête naar sporen van gedachtenlezen op de gezichten der collega's. Maar behalve Dolleman scheen niemand zelfs maar op Juffrouw Metelaars gelet te hebben.

Op Dollemans witte haar stond de zon zacht en zilverig te schitteren, maar over het grove gezicht hing een sombere schaduw. Hij leek op een bulldog met zijn norse oogkolen en het vooruitstekende onderkakement dat de bovenlip ruimschoots opving. Zijn hoofd hing boven zijn bureau, de rug was gekromd alsof het reuzenkracht kostte om met de ellebogen het schrijfwerk waaraan hij bezig was zo ver mogelijk van zich verwijderd te houden.

Nu de typiste weer naar de deur liep keken zijn stekende zwarte ogen haar gulzig na; zijn blikken slopen over de vloer naar haar benen toe.

Vaak zat hij in die houding van gekerkerde woestheid, als een leeuw in een kooi glurend naar wat in zijn buurt gebeurde. Zijn lichaam was te groot voor het bureau, zijn handen voor het kleinerende werk dat men hem voorzette. Hij zat alsof hij met grote kracht wilde uitbreken uit alles wat hem omgaf, zijn oude pak, zijn werk, het vak waarin de staat hem, den nog vitalen vijftiger, had ingedeeld.

[p. 115]

Enkelen wisten dat hij eigenaar was geweest van een fabriek, maar de concurrentie van de staatsondernemingen niet had kunnen volhouden. De bitterheid daarover vergalde zijn gesprekken. Hij kankerde overmatig. Iedereen kankerde, maar als Dolleman het deed nam men er aanstoot aan.

Daar was juffrouw Metelaars weer; ze had mooie benen: de vorm liep vanaf de enkels strak omhoog naar de knieën. Alles aan haar was strak van lijn en zakelijk; geen zware borsten belemmerden de efficiency van haar bewegingen. Hier op de zaal had ze alleen met den chef te maken en ze trok haar passen in rechte lijn naar zijn bureau.

Dat bureau was het knooppunt van alle draden die door de zaal liepen; een commandopost van waaruit de geagiteerde arbeid van het personeel effectief gecontroleerd kon worden. De chef was een afschaduwing, een lagere voortzetting van de directie. Hij was gedrongen van figuur en kort in het spreken, maar het voorhoofd begon reeds op dat van een hogeren functionaris te lijken. Het lag als een koele hand op de diepe, donkere ogen.

Zijn bevoegdheid reikte zelfs nog even buiten zijn afdeling: op de type-kamer had hij de beschikking over Juffrouw Metelaars; deze stond echter onder dagelijks toezicht van Van Vittum, den chef van de administratieve afdeling. Daardoor was de positie van de typiste dubieus en zijzelf een betwist gebied, een wrijvingspunt tussen beide hoofden.

Alleen in de top van de hall voerden de zonnestralen de gehele dag een nobel steekspel uit. Van de afdeling waar Brakelmans en Dolleman werkten vielen de vensters slechts gedurende een gedeelte van de ochtend onder hun bereik; hij was ook de eerste die de zon miste. Later zag men hier en daar een hoofd een ogenblik opkijken, verbaasd dat de ochtend reeds weer zo ver voorbij was.

Overigens arbeidden de ambtenaren met een regelmatig simultaan bewegen van hoofden en handen. De enorme machine draaide, misschien een oproer vermalend. Brakelmans werkte zijn kaarten bij; er was nu geen mist meer. De samenwerking tussen zijn twee achterhoofden was weer normaal. De chef liet nu en dan zijn ogen gaan over het personeel en merkte dat alleen Dolleman nog niet in het gareel meekwam; die schoof heen en weer op zijn stoel, nu eens de ene, dan weer de andere elleboog voor zich uit schuivend, als een die de slaap niet vatten kan.

PIET VAN KLAVEREN