Chrysallis. Jaargang 1978

[p. 158]

Document:

Ethel Portnoy

Valentine de Saint-Point

De werkelijke antithese van de esthetische stroming bekend als Art Nouveau of Jugendstil was niet Art Déco, zoals zo vaak wordt aangenomen, maar Futurisme.

Het Futurisme, waarvan de eerste klaroenstoten gehoord werden in Italië in 1909, wilde de nieuwe bezem zijn die de versleten vormen weg zou vagen in alle takken van kunst - en in de politiek.

Waar aan de Jugendstil een zekere vrouwelijke stemming niet vreemd is, verheerlijkte het Futurisme alles wat mannelijk is of daarvoor doorgaat. De Jugendstil vond haar inspiratie in de natuur en in organische vormen; het Futurisme proclameerde de schoonheid van de technologie en de machine. De Jugendstil verheerlijkte de vrouwelijke anatomie, het Futurisme raceauto's, locomotieven en vliegtuigen. De Futuristen maakten er geen geheim van dat zij neerkeken op het vrouwelijke of wat zij daarvoor aanzagen, en de nobelste menselijke of beter mannelijke activiteit was in hun ogen de oorlog.

Het Futurisme zette haar stempel op de schilder- en beeldhouwkunst en de muziek. Haar literaire manifestaties hadden vooral de vorm van Manifesten, een genre dat door Marinetti en zijn volgelingen met grote vaardigheid werd beoefend. Een aantal van deze manifesten, over allerlei onderwerpen, werd in 1914 in Florence gebundeld onder de titel I manifesti del Futurismo.

In deze bundel komen twee manifesten voor van Franse aanhangers van het Futurisme. De ene is van de hand van Apollinaire en de andere van een zekere Valentine de Saint-Point.

Men kan zich afvragen hoe en waarom een vrouw verzeild was geraakt tussen deze verzamelde fallocraten. Was zij misschien mooi? Hoe dit ook zij, haar Manifest, dat hieronder volgt, was zonder twijfel een poging om in de smaak te vallen; Valentine de

[p. 159]

Saint-Point is zelfs, zoals men zal zien, plus royaliste que la reine. Het is een vlammende, overspannen tekst, kennelijk het werk van een hysterica.

Een van de interessantste kanten ervan is dat het geschreven werd vlak voordat de grote oorlog uitbrak. Men kan zich afvragen of het Futurisme een van de stromingen was die het uitbreken van de oorlog had helpen veroorzaken of dat het alleen maar als een gevoelige antenne de trillingen had opgevangen van wat er op handen was. Hoe dit ook zij, Valentine de Saint-Point schreef haar Amazoonse apologie van oorlog, compleet met omschrijving van de vrouwelijke bijdragen er toe (le repos du guerrier, het moederschap van heldhaftige zonen) omstreeks dezelfde tijd als waarop Alexandra Kollontai en Rosa Luxembourg massademonstraties organiseerden voor de vrede. Haar tekst is verward en opgewonden en men vraagt zich niet zonder nieuwsgierigheid af hoe zij zich voelde toen de oorlog inderdaad losbarstte: of zij inderdaad haar aanbeden zoon aanspoorde om mee te doen, de zoon die zij tot held had gemaakt van haar roman Un inceste.

Een paar jaar geleden kwam een afschrift van deze merkwaardige manifest in mijn bezit doordat ik iemand in Florence had opgespoord die het misschien wel enig overgebleven exemplaar van de eerder genoemde anthologie bezat. Een tijdje lang ben ik in de veronderstelling geweest dat ook de oorspronkelijke Franse tekst verloren was gegaan, maar intussen ben ik er achter gekomen dat de Bibliothèque Nationale in Parijs er een exemplaar van heeft, in de vorm van een pamflet, tesamen met nog een ander manifest van Valentine de Saint-Point, getiteld ‘Manifeste futuriste de la luxure’ (Futuristische manifest van de wellust) dat naar ik me voorstel de moeite waard moet zijn.

Hoewel, als sommige staaltjes van haar gewauwel een maat zijn, misschien toch weer niet. Valentine de Saint-Point had de grootste moeite om zich nuchter uit te drukken en de stijl van twee harer romans, die in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag aanwezig zijn, is op hol geslagen en dweepziek, in de slechtste traditie van D'Annunzio.

Verder is mij over de carrière van Valentine de Saint-Point niet veel bekend. Volgens Pierre Renard, die mij dit afschrift toestuurde, was zij de nicht van de dichter Stéphane Mallarmé (de Saint-Point was een pseudoniem).

[p. 160]

Zij publiceerde drie bundels gedichten en kondigde een trilogie aan waarvan ik maar twee delen onder ogen heb gehad: de al genoemde Un inceste, en Un amour in de Koninklijke Bibliotheek. De Bibliothèque Nationale heeft alleen maar het eerste deel (Un amour); het derde deel zou Un mort moeten heten maar ik weet niet of het ooit is verschenen. Zou het misschien gaan over haar zoon, die zij verheerlijkte in haar roman Un inceste, onder de veelbetekenende naam Siegfried, en kwam hij misschien werkelijk om in de oorlog die zij zo aangeprezen had?

Later moet zij, zoals uit de catalogus van de Bibliothèque Nationale blijkt, naar Cairo zijn gegaan, waar we haar aantreffen in 1927 als de redactrice van een tijdschrift genaamd Le Phoenix, ‘revue de la renaissance orientale’. Daarna verdwijnt zij uit de geschiedenis of in elk geval dat deel er van dat mij bekend is.

De tekst werd uit het Italiaans vertaald door Jan Schmidt - compleet met de taalfouten en historische onnauwkeurigheden.