Bzzlletin. Jaargang 29

[p. 22]

A.F.Th. van der Heijden
Het gilde der Kleine Krabbelaars

BZZLLETIN: Zoeken romanciers tegenwoordig minder vaak naar fictieve verhalen en/of personages en vallen ze in plaats daarvan meer dan voorheen terug op meer of minder vermomde eigen ervaringen en/of autobiografisch materiaal?

A.F.Th. van der Heijden: ‘Ik voel me niet aangesproken. Of misschien daarom juist weer wel. Ik werk al ruim twee jaar aan een drieluik van romans, gebaseerd op de tragedies Koning Oidipous en Oidipous in Kolonos van Sophocles. De handeling is verplaatst van Thebe en Korinthe naar de hooliganmilieus van Rotterdam en Amsterdam. Het verhaal wordt verteld met alle middelen van de moderne thriller. Fictie over fictie, zou je zeggen. Tegelijkertijd kan ik me geen autobiografischer romanreeks voorstellen. Deze trilogie, bewoond door uitsluitend verzonnen karakters, is het voertuig voor mijn meest persoonlijke ideeën. Autobiografie puur dus, niet vertroebeld door ogenschijnlijk aan de eigen levensloop ontleende feiten en anekdotes.

A.F.Th. van der Heijden
(foto: Chris van Houts)

Hebben, zo bezien, de romans van De tandeloze tijdeen minder ‘puur’ autobiografisch karakter, omdat ze hier en daar zijn gestoffeerd met levensdata van de auteur? Mogelijk, maar dan alleen in zoverre als het sommige lichtgelovige en waarheidzuchtige lezers uitnodigt om de hoofdpersoon ten voeten uit met de schrijver te vereenzelvigen. Ook De tandeloze tijd is het vehikel voor mijn intiemste denkbeelden, en als zodanig honderd procent autobiografisch. De biografie van mijn ziel, door mijzelf opgetekend. (Een ander doet het niet voor je.) De romancyclus ontleent zijn autobiografische karakter in ieder geval niet aan mijn keuze voor het beschrijven van tijdvakken en milieus waarin ik zelf een deel van mijn leven heb doorgebracht. Deze voorkeur heeft uitsluitend te maken met de praktische omstandigheid dat ik mijn eigen tijd en mijn eigen Umwelt veel beter heb leren kennen dan mij ooit, via studie, met andere milieus of geschiedenisepisodes zou lukken. (Al vind ik deze laatste methode alleszins aanvaardbaar.) Zo ook ken ik mijn eigen leven beter dan welk ander leven ook, en vormt het een onuitputtelijke bron aan materiaal voor mijn romans. Maar met dat ‘onuitputtelijke’ blijft het oppassen, zeker wanneer men gezegend - of behept - is met een goed geheugen. De afspraak was immers dat des schrijvers zelfportret zou bestaan uit diens ideeën, onzichtbaar maar voelbaar aanwezig in de roman, en niet uit een aantal van diens antecedenten, levensdata en tics die toevallig bruikbaar bleken ter vervolmaking van het karakter van de hoofdpersoon.

[p. 23]

Dat er steeds meer nauwelijks verhulde zelfportretten verschijnen die allerminst uit hoogstpersoonlijk ideeëngoed bestaan, maar wel degelijk uit een aaneenrijging van ‘spannende’, ‘onvervangbare’ persoonlijke ervaringen (zoals daar zijn: door oma betrapt worden bij de eerste zaadlozing, een traumatiserende onvoldoende ontvangen voor het meesterlijke tweede opstel, en het vroegtijdig door overvoeding zien doodgaan van de derde hamster), heeft te maken met de status van het schrijven zelf. ‘Een boek schrijven, dat zou ik ook nog wel kunnen.’ Iedereen heeft op school namelijk schrijven geleerd, niet alleen de daad van het schrijven zelf, maar ook het maken van een ‘thema’ of een opstel. De een houdt een dagboek bij, de ander schrijft een brief. Schrijven behelst zo op het oog geen uitzonderlijke tovenarij, zoals wel het geval is met fijnschilderij, het componeren van een strijkkwartet of de bouw van een hangbrug. Het is met schrijven als met voetbal: iedereen heeft als kind op straat balletje getrapt, zich uitgesloofd als vliegende kiep en buiten adem ‘hens!’ geroepen. Dus iedereen kan zich na deze leerschool een expert en een ingewijde wanen. ‘Wat ik niet allemaal heb meegemaakt, jongen, ik zou er een boek over kunnen schrijven. Man, man, man.’ En dat gebeurt, helaas, in veel gevallen dan ook. In het opstel hebben ze over hun vakantie geschreven, in de brief over hun huiselijke omstandigheden, dus - wat let je/m'n sletje - in het boek zal het gaan over haar hoogstpersoonliike seksuele ontwaken, liefst door de ratelende wekker van de incest, dan zit je altijd goed, en zorgt oom Vassallini voor de rest.’

BZZLLETIN: Wanneer het inderdaad zo is dat schrijvers tegenwoordig minder fictie en meer als roman gepresenteerde egodocumenten publiceren, heeft dat dan te maken met de klaarblijkelijke voorliefde van een groter leespubliek voor verhalen waarin de auteur zelf herkenbaar aanwezig is?

A.F.Th.: ‘In 1979 werd ik, bij het verschijnen van De draaideur (een korte roman over een bisexuele jongeman die zijn homoseksuele gevoelens in de liefde investeert en zijn heteroseksuele kant te gelde maakt als gigolo), voor de Haagse Post geïnterviewd door Jan Brokken. Toen uit het gesprek bleek dat we hier met fictie van doen hadden, en dat mijn eigen geslachtsleven anders in elkaar stak, zei hij: ‘Ik vraag me af of ik me als lezer dan niet bekocht moet voelen.’

Het is nooit anders geweest, en het zal nooit anders zijn. Het gros van de lezers zal zich de illusie van het ‘waar gebeurde’ ongaarne laten ontnemen. Het geldt niet alleen voor lezers. Zet in de tvgids dat een film ‘op feiten gebaseerd’ is, en je ziet de kijkcijfers stijgen. De realitytv speelt op deze behoefte aan onopgesmukte ‘echtheid’ in. Wat het boekenbedrijf betreft, heb ik de indruk dat eerder de uitgevers aan de honger naar de naakte werkelijkheid

[p. 24]

tegemoet komen dan de schrijvers zelf. Er zal altijd een harde kern blijven bestaan van auteurs die de onvervangbare waarde van fictie inzien, en de verbeeldingskracht als belangrijkste instrument hanteren. Maar het almaar groeiende gilde van Kleine Krabbelaars daar omheen heeft, los van het mechanisme van vraag en aanbod, niets anders om over te schrijven dan de eigen persoon en het eigen leven. Het lijkt me onvermijdelijk dat uitgevers hier windhandel in zien.’

BZZLLETIN: Heeft u als auteur zelf te maken gehad met die neiging van lezers om het romanpersonage te lezen als personificatie van de auteur?

A.F.Th.: ‘Het zit 'm al in de manier waarop lezers je, bijvoorbeeld na afloop van een voordracht, benaderen over je werk. Zelden zal iemand het zo formuleren: ‘Wanneer Albert Egberts de relikwieën van de Heilige Canisius uit hun vitrine steelt, dan...’ Nee, het is altijd: ‘Als jij daar in Nijmegen die relikwieën gestolen hebt, dan zet je ze onder een glazen stolp op tafel, en geef je een feest. Waarom?’

Daarbij ontwikkelen lezers een voorkeur voor het toedichten, aan de schrijver, van nou juist de geniepigste, obsceenste, meest perverse wapenfeiten van de hoofdpersoon. Auteurs die niets anders hebben om over te schrijven dan hun eigen zielige verongelijktheid, hoor je wel eens zeggen dat ze iets gruwelijks ‘van zich af geschreven’ hebben. Auteurs van overtuigende fictie schrijven de gruwelijkheden ‘naar zich toe’, kennelijk.’

BZZLLETIN: Wat te denken van de ongegeneerde manier waarop sommige auteurs en uitgevers gebruik maken van de gebleken interesse van lezers voor - al dan niet verzonnen - ‘persoonlijke problemen’ van auteurs?

A.F.Th.: ‘Het ziet ernaar uit dat de lezeressen van sleutelgatbladen als Story, Privé en Weekend ook wel eens een sleutelgatboek willen lezen. Het verschil is dat ze in hun bladen aan de levens van gevestigde Bekende Néanderthalers snuffelen, terwijl de schrijfsters van sleutelgatboeken nog, via het sleutelgatgehalte van hun boeken, Bekende Néandertaalsters moeten worden. En verdomd, ze worden het in veel gevallen nog ook.

Moeten we dat nu allemaal zo erg vinden? Raakt de literatuur in de verdrukking door deze softporno biechtpulp? Natuurlijk is het zuur te merken dat reclamecampagnes voor onversneden realistische bekentenislectuur steeds agressiever worden, met ternauwernood bedwongen minachting voor alles wat ontsproten is aan de verbeeldingskracht, dat verfijnd-menselijke instrument bij uitstek. Maar ach, ik kan me, met inschakeling van een minimum aan verbeeldingskracht, ook heel wel voorstellen dat men hier te lande bin-

[p. 25]

nen vijf jaar zo door en door verzadigd is van al dat slecht geformuleerde geweeklaag dat goedgeschreven fictie weer voor kortere of langere tijd de hype is. Als ik Schrijversvakschool 't Colofon was, zou ik alvast een omscholingscursus voor een te verwachten overschot aan bekentenisdames opzetten. Fictie kan straks zijn gang naar de beurs beginnen.’

Amsterdam, 12 januari 2000

A.F.Th. van der Heijden (1951) debuteerde in 1978 onder het pseudoniem Patrizio Canaponi met Een gondel in de Herengracht. Sinds 1980 werkt hij aan zijn grore romancyclus De randeloze rijd, waarvan tot 1996 zeven titels verschenen. In het najaar van 2000 verschijnt het eerste deel, Moeilijke voeren, van een nieuwe romantriptiek, ‘Homo duplex’, waarvan de overige delen in 2001 zullen verschijnen.