Bzzlletin. Jaargang 27

[p. 109]

De bovenman
van Cherry Duyns
door Guide van Driel

[p. 110]

De laatste der boniseurs
Over De bovenman van Cherry Duyns

Cherry Duyns is een ouderwetse verteller. Hij vertelt zijn eigen verhalen en romans alsof hij ze ter plekke verzint. Geef hem de ruimte op een podium en ik hang gegarandeerd aan zijn lippen. Zo bevond ik me ooit onder zijn gehoor, toen hij het betrekkelijk autobiografische verhaal ‘Montagne & zoon’ voorlas. Het is het relaas van een schraal artiestenbestaan. Het gaat over een gepassioneerde vader, een variété-artiest die zijn zoon ‘het vak’ wil bijbrengen. Helaas voor hem verlangt zijn oogappel niet naar een volgspot, schmink en applaus. Hij blijkt er ook helemaal geen gevoel voor te hebben: ‘Tijdens de truc met de mysterieuze Indiase touwen bemerkte hij dat het beslag onder de hoederand wegvloeide en langs het gelaat neer-drupte op de revers van zijn met vraagtekens en sterren bestikte fantasiejasje’.

Waarom ik de geschiedenis van ‘Montagne & zoon’ zo aangrijpend vind, heeft - naar ik vermoed - iets te maken met een van de eerste alinea's van het verhaal: ‘Mijn vader was een denker, maar zijn geestkracht gold niet de onopgelostheden van leven en dood, of vraagstukken van wis-en natuurkundige aard. Dat achtte hij niet van groot belang. Wat hem diep kon bezighouden, en dat vele dagen, was de vraag hoe een overwegend ontklede vrouw in een oogwenk van het podium te laten verdwijnen en haar plaats ongemerkt te doen innemen door een dwerg, vier witte tijgers of een kip. Daar diende een antwoord op gevonden te worden’. In de jaren van ‘de verbeelding aan de macht’ heb ik me intensief bezig gehouden met de zaken waar de vader van Duyns geen brood in zag: de wijsbegeerte van het wiskundig denken. Zonder veel succes. Ik was op zoek naar een of andere vorm van pure ontroering, maar trof daarvan niets in de mathematisch-filosofische bouwwerken van Georg Cantor, L.E.J. Brouwer en Kurt Gödel. Van de ene dag op de andere hield ik mijn wijsgerige beslommeringen voor gezien, zeker nadat ik op een paar meter afstand van de plek waar ik mijn uiteindelijke bevindingen inzake ‘De erfenis van Cantor’ op negentiende-eeuwse wijze had gepresenteerd, een zevental olifanten de stad had zien binnenmarcheren. Ongeveer te zelfder tijd las ik het verpletterende verhaal ‘Eerste smart’ van Franz Kafka. Een korte vertelling over een trapezewerker die dag en nacht in het nok van de circustent verbleef - een gelukzalige levenswijze die slechts af en toe werd verstoord door het onvermijdelijke reizen van de ene stad naar de andere. Om de arme trapezewerker van deze vorm van onnodig lijden te vrijwaren regelde zijn impressario dat hij in een raceauto of in het bagagenet van de trein razendsnel naar de volgende bestemming werd gebracht. Juist in dat bagagenet ging de trapezewerker aan zichzelf twijfelen. En zo verschenen de eerste rimpels in zijn gladde kinderlijke voorhoofd. Na de zoveelste lezing van ‘Eerste smart’ begon me steeds duidelijker voor de geest te staan dat de mooiste metaforen voor het leven misschien wel door het circus, de kermis en de side-shows worden opgeworpen. Ik ontdekte Herenleed (1977), de onnavolgbare dialogen van Armando en Cherry Duyns over ‘weemoed en verlangen’, evenals de gedichten en verhalen van K. Schippers over ‘Het proefondervindelijk bestaan’. En ik was helemaal verkocht, toen ik Freaks (1932) zag, van Tod Browning, over een reizend kermisgezelschap. Een rolprent over compassieve liefde en niets ontziende jaloezie. Een verbijsterende ervaring. Nooit meer bracht een speelfilm mij zo vreselijk van mijn stuk. Ik huilde, zoals Kaf ka's trapezewerker die lag te rillen in het bagagenet.

[p. 111]

[p. 112]

[p. 113]

[p. 114]

[p. 115]

[p. 116]

[p. 117]

[p. 118]

[p. 119]

Tegen deze historische achtergrond hoorde ik Cherry Duyns het verhaal ‘Montagne & zoon’ voorlezen. In de daaropvolgende jaren heb ik hem dikwijls in het openbaar gesproken. En steeds vroeg ik hem dan en publie, of hij als besluit van ons gesprek een ander verhaal dan ‘Montagne & zoon’ uit zijn bundel De bovenman (1989) wilde voorlezen. ‘Tarzan’, bijvoorbeeld. Hoe graag had ik hem niet horen vertellen over Johnny Weissmuller, vijfvoudig Olympisch zwemkampioen in 1924 en in 1928, - zijn lievelings-Tarzan. ‘Fraai van lichaamsbouw, soepel van tred en allemachtig van kreet: Aiiaiiiiaiiiiiiiiaaijaiijaaaaaaaaau!’ Een van de vele onvergetelijke anekdotes uit het leven van de enige echte Tarzan die in dat verhaal werd vereeuwigd, is deze: ‘Toen Johnny Weissmulller eens bij een opname van een film blijk wilde geven van zijn verbale mogelijkheden en de zin “Jij lopen” uitwerkte tot “Jij lopen vlug!”, onderbrak de regisseur deze tekstverandering met de mededeling: “Zeg nou gewoon wat er staat, ga geen redevoeringen afsteken.”’ Maar Duyns heeft, tot mijn grote verdriet, ‘Tarzan’ nooit in het openbaar willen voorlezen, naar ik aanneem omdat hij bang was dat hij zich hopeloos zou verslikken in de onvermijdelijke oerkreet van de aapmens. In plaats daarvan las hij wel eens ‘De bovenman’, een ontroerende vertelling over de laatste dagen van het rondreizende ‘Grand Théâtre Mirabilis’. Voor de oorlog was de directeur daarvan nog jong en buigzaam geweest. Hij drukte in die dagen bij voorbeeld handstanden op flessen, brugleuningen en wandelstokken, maar toen hij als bovenman een kopstand op een hoge losse ladder maakte, uit zijn evenwicht raakte en naar beneden viel, was het met zijn ongeëvenaarde loopbaan gedaan. Vervolgens werd hij, zeg maar, gewoon weer een onderman. Met alle menselijke gevoelens van dien. Hij verdeelde de wereld in drie categorieën: Iet - zijn vrouw -, de grapjassen - God was bij voorbeeld een grapjas - en de rest: de geitekoppen. De directeur sleet zijn dagen als boniseur van het ‘Grand Théâtre Mirabilis’. Er was op de hele kermis geen betere boniseur dan de bovenman. Die kreeg zelfs doven naar binnen. En blinden als het moest. Maar dankzij ‘een misverstand’, zoals Duyns het in zijn melancholieke stijl uitdrukt, hielp de bovenman zijn eigen nering naar de Filistijnen. Hij was de laatste der boniseurs. Zoals Cherry Duyns de laatste der ware verhalenvertellers is.

J. Heymans

De bovenman van Cherry Duyns verscheen in 1989 bij uitgeverij Thomas Rap als onderdeel van de gelijknamige bundel.

Guido van Driel (Amsterdam, 1962). Autodidact. Hij begon in 1986 als illustrator bij Folia, het weekblad van de Universiteit van Amsterdam en werkte eerder als illustrator voor o.m. de Volkskrant. Hij publiceert strips in Ons Amsterdam (‘Toerist in eigen stad’, samen met Bas Blokker) en Nieuwstribune (‘Producentje en Consumentje’).

In september 1994 verscheen zijn stripalbum Vis aan de Wand bij uitgeverij Oog en Blik (Stripschapspenning 1995) en in 1996 bij diezelfde uitgeverij Meneer Servelaat neemt vakantie (in datzelfde jaar in Brussel bekroond met de ‘Prijs de Leeuw’).

Hij is ook actief als schilder en exposeerde o.m. in galerie Het Magazijn in Amsterdam (in 1991) en - samen met o.m. Theo van den Boogaard, Joost Swarte, Loustal en Crumb - in 1994 tijdens de Haarlemse Stripdagen.