Bzzlletin. Jaargang 25

[p. 17]

Jean Paul Franssens
Een zonovergoten wandeltocht

Ik was vanaf begin jaren zestig met Belcampo bevriend tot aan zijn dood op 2 januari 1990. We waren op elkaar gesteld. Leerling en meester, soms vader en zoon.

We lopen op de Albert Cuypmarkt in Amsterdam. Een jonge vrouw houdt me staande. Belcampo, nooit onbescheiden, loopt een stukje door. Hij was van 1902, ik van 1938; we scheelden dus bijna veertig jaar.

Ze vraagt: ‘Is dat je vader?’ Ik vertel hem wat ze vroeg. ‘En, wat heb je geantwoord?’ Dat je mijn vader niet bent, natuurlijk.’ Hij leek teleurgesteld. Op een keer vroeg hij me of mijn moeder, die van zijn leeftijd was, in Groningen in de jaren twintig, bij bodega Chez Dicque kwam. Mijn moeder liep soms met een man mee, dat wist hij. ‘Maar Herman, ik ben in 1938 geboren.’ ‘Ja, maar ik kwam vlak voor de oorlog ook nog wel eens in Groningen.’

Belcampo, met zijn eruditie, vond in mij een dankbare leerling. Hij deelde je zijn kennis mee. Geen schoolmeesterij. ‘Schoolmeesterij en kunst zijn water en vuur.’

We maakten geregeld tochten in Groningen over het platteland. Langs de Reitdiepdijk. Hij had een uitstekende manier van lopen. Een manier van wandelen waarbij niets je ontgaat. Van Groningen bijvoorbeeld via de omliggende dorpen naar Zoutkamp. We slaan geen kerk over. Hij was geen gewone wandelaar, hij was ‘een levenswandelaar’. Als Van Peursen het reizen van Montaigne een wijsgerige houding noemt, zou ik dat wandelen van Belcampo zo willen opvatten: lopen uit nieuwsgierigheid. Nieuwsgierigheid als fundament van het bestaan. Goed dat ik dat van hem heb geleerd.

Ik denk aan een zonovergoten wandeltocht met hem in Frankrijk. Als iemand gestorven is, lijken de dingen die je met hem beleefde lang geleden, bijna als uit een vorig leven. We liepen heuvelop, heuvelaf in de omgeving van Ornans. Wat was het warm en wat hadden we een dorst toen we een gehucht binnenliepen met alleen maar een kerk en een paar boerenhuizen.

‘Daar,’ zei Belcampo, ‘moet je eens zien, daar staat zo maar een taart op de vensterbank achter dat raam.’ Inderdaad een pracht van een taart. Te pronk gezet als een boeket zelfgekweekte rozen. Een heerlijke, royale boerentaart met gelei-achtige vruchten opgesmukt.

‘Het lijkt of hij naar ons lacht. Als je goed luistert, hoor je wat hij zegt: Eet mij. Eet mij.’

Ik wil doorlopen. Ik voel wat er gaat gebeuren. Klop, klop. Belcampo klopt op de deur. Een knappe oude dame staat voor ons. Hij maakt een klein, ietwat gespeeld verlegen buiginkje, waarbij hij in zijn handen wrijft, wenst haar goeiedag en zegt dat we een grote dorst hebben na een lange, lange wandeling uit Nederland. Zou mevrouw een glaasje water kunnen missen? En overigens, zegt hij, zonder vleierij, wat staat daar een prachtige taart.

Le Corbeau et le Renard.

‘Helemaal uit Nederland komen lopen? Niet te geloven. komt u binnen, wat een reis. Zo jong bent u toch ook niet meer? Hier is het koel. Ook uw zoon. Kom binnen. Wat zegt u? Zo'n mooie taart heeft u nog nooit gezien? Het water loopt u in de mond? Dan hoeft u in elk geval niets meer te drinken, nee, dat is maar gekheid. Ga zitten. Hier is wijn. Onze eigen wijn, ietsje aan de zoete, fruitige kant. Een jonge wijn die heel goed bij taart past. Wat vertelt u me nou? Bakken ze in uw verre vaderland geen taart? Nou, wij anders wel. Deze heb ik namelijk zelf gebakken. Eten ze bij u alleen maar oude koekjes en kaakjes? Er worden in deze streek nog wel mooiere gebakken! Maar ik geef toe: hij is goed gelukt. Niet tegenstribbelen. U zult hem proeven. Als je dorst hebt, heb je ook honger. Uw zoon is trouwens veel te dun. Lekker of niet? Ik eet met u mee. Ik hou er zelf ook van. Neem nog een stuk. Mijn man is naar de stad. Nog een slok wijn? Weet u? We eten hem helemaal op samen. Dan kan mijn man ook niet over die taart zeuren. Wat niet weet wat niet deert. Wat verschrikkelijk te leven in een land zonder taart.’

Als ik over Belcampo schrijf, kan ik niet over zijn dood

[p. 18]

schrijven. Hij vertrouwde me een keer toe dat als hij zijn einde voelde aankomen hij ergens weg zou kruipen. Zoals een kat. Hij bewoonde een huis met genoeg lege kamers en een immense zolder, dus plaats genoeg. Ik stond niet aan zijn sterfbed. Dat had hij ook niet op prijs gesteld.

Schuitendiep 31 in Groningen, de nacht na nieuw jaar 1990. Dinsdagnacht. Ik weet zeker dat als hij het van tevoren had geweten dat hij op het nippertje het nieuwe jaar zou halen, hij het een prettig vooruitzicht had gevonden. Qua kalender ben je dan immers meteen een jaar ouder. En oud wilde hij worden. Dat is hem dus gelukt. Zevenentachtig jaar. Gebrekkig en in een wagentje? Nee. Hij had iets met zijn stembanden waardoor hij moeilijk sprak. Dat was treurig. Ik hoorde van vrienden die hem het laatste jaar van zijn leven geregeld zagen, bij een feestelijke gebeurtenis bijvoorbeeld, dat mensen hem begonnen te mijden. In elk geval, uit de weg gingen. Veel mensen hebben geen geduld voor gebreken.

De laatste keer dat ik hem zag, was in oktober 1989. Dus een paar maanden voor zijn dood. Hij liep nog goed. Zelfs met zijn eeuwige rugzak. Een beetje wiebelig. En onzeker. Een paar jaar daarvoor sjokte hij nog op zijn gemak door België. Door Zwitserland. Ik had geen moeite met zijn spraakgebrek. Ik kon hem goed volgen. Hij was volledig in het bezit van zijn verstand. Zijn geheugen was feilloos. Ik had een auto. Mijn Aziatische wonderautomobiel. Daarmee tuften we door Noord-Holland.

Hij raadpleegde op zijn tochten zijn adresbijbeltje. Daar stonden honderden adressen in van mensen bij wie hij kon aankloppen. Daar waren vrienden bij. Goeie bekenden, maar ook wildvreemden. Of iemand die hem, zoals Ronald Dietz dat deed als jongen, alleen maar fanmail had gestuurd uit Groenlo, toen hij nog bij zijn vader en moederwoonde. Twintig jaar na die verzonden brief stond er een grijze, ietwat gebogen man voor de deur van Dietz' ouderlijk huis, waar hij al lang aan ontsnapt was, en vroeg naar Ronald Dietz, de vriendelijke jongen die hem etc. etc. De vader bekende zijn zoon later dat hij hem niet had opgenomen. Hij vertrouwde de zwerver niet helemaal. Had trouwens helemaal geen trek in een logé... Toen ik hem vertelde van mijn Ierse rondreis, hoe gastvrij en royaal Ieren zijn, raakte hij opgewonden van reislust. Verdraaid, hij had veel geluk. Hij kwam op een gratis reisdag naar Amsterdam. 's Middags openden we de boekwinkel van mijn buren bij het Zuiderkerkhof. We kregen, Belcampo, Hans Verhagen en ik, elk driehonderd gulden. Belcampo vroeg bij het afrekenen ook nog naar de reiskosten. ‘Eerste klas retour Groningen-Amsterdam.’

's Avonds naar Querido voor de jaarlijkse reisbeursverloting. Wie wint? Belcampo. Adri van der Heijden vertelde me van de vreugdedans die Belcampo maakte bij het vernemen van die gelukkige uitslag.

Hij is niet in het Engels vertaald. Wel in het Frans en in het Russisch. Maar hij had speciaal voor op reis verhalen bij zich die hij vertaalde of liet vertalen om te kunnen voorlezen, om zodoende iets terug te doen voor een bed en een bord eten. Uitvreten? Dat vind ik niet. Hij deed er wat voor. Daarom zal die stembandengeschiedenis hem ook hebben dwars gezeten. Daarbij: hoe kun je gastvrij zijn als niemand van je gastvrijheid profiteert? Hoe kun je gul en goedgeefs zijn als iemand je hartelijkheid uit de weg gaat?

Een van mijn lievelingsboeken van hem is De zwerftocht van Belcampo uit 1939. Als je niet wat aan de hebberige kant was wanneer je ging reizen op de manier waarop hij dat toen, voor de oorlog, deed, kwam je nergens.

Eten is voor een zwerver heel wat anders dan voor een gewoon mens. Een mens die in een geordend verband leeft, vindt elke dag op het daarvoor bestemde uur zijn potje klaar, voedselopname is voor hem even vanzelfsprekend als ademhaling; bij de zwerver is het elke dag weer onzeker wat hij krijgt en of hij wat krijgt, waar hij wat krijgt en wanneer hij wat krijgt. En deze onzekerheid maakt dat hij, wanneer het eenmaal voor hem staat, er veel meer van geniet dan een ander.

De zwerftocht is daarom zo bijzonder omdat er zoveel liefde uit spreekt. Liefde voor alles wat er is aan landschap, aan verrassingen van het avontuur en voor de mensen die hij ontmoet. Je komt er veel verliefdheid in tegen.

Toen het bijna donker was, kwam een vrouw uit haar huisje daar vlak bij naar me toe en zei, dat ik

[p. 19]

bij haar wel mocht binnen zitten. Het was daar warm en ze waren juist bezig met oliebollenbakken. Ieder, die maar even zijn hoofd om de deur stak, kreeg er van mee. Er was een heel gezin bijeen, ook een meisje, dat maar al stil voor zich heen zat te kijken. De vrouw zei, het kind was bang, dat er weer oorlog zou komen, en dat de Duitsers dan alles zouden verwoesten. Ik begreep, wat de vrouw wilde en ging een heel verhaal ophangen, allemaal redenen, waarom de oorlog voorlopig uitgesloten was. Ik zei veel meer dan ik verantwoorden kon. Die vrouw had een groot intuïtief gevoel wat in anderen omging en gebruikte dat om daar zoveel mogelijk goed mee te doen, dat was aan alles te merken. Ik zal deze vrouw waarschijnlijk nooit meer zien, maar ik zal altijd van haar blijven houden. Ze was ook mooi, menselijkheid is altijd mooi. Natuurlijk kreeg ik een heleboel heerlijk warm eten, al was het alleen maar omdat ik gezegd had, dat de mensen in Duitsland net zo vriendelijk zijn als in andere landen. Ze had wel moeder en vrouw voor me willen zijn, maar dat kon nu eenmaal niet; dat hoefde ook niet.
Met een heerlijk gevoel van warmte in mijn borst kroop ik bij de maire op de hooizolder.

Als jongeman lag hij ergens in Zwitserland in een tbc-sanatorium. Daar liep de dood in en uit. Hij verklaarde zijn latere gezondheidstoestand, die uitmuntend was, uit het feit dat hij zo jong al met de dood in de weer was geweest. Toch waren zijn verhalen over die tijd nooit meelijwekkend of erg zorgelijk. Zoals geen enkel autobiografisch verhaal, als hij er al mee kwam, van enige treurigheid was. Geen getreur. Geen verdrietigheden over eigen bestaan. Het leven was van uitstekende kwaliteit. Verdriet? Daar praatte je niet over. Eenmaal in Zwitserland was hij toch bijna vroegtijdig dood geweest? Niet in het longlijderspaviljoen, maar buiten, tijdens een wandeling met zijn oudere broer Karel, die hem kwam opzoeken. Na een lange tijd kuren mocht hij af en toe een wandeling maken.

Bij een ravijn lag een reusachtige den, door bliksem geveld, half boven een afgrond.

Als je bij hem kwam met een verhaal dat te ongelofelijk was om serieus te worden genomen, schitterden zijn ogen. Hij had iets van een slimme vos. Le Renard. Maar hij had ook het blijmoedige, kinderlijke in zijn jongensziel bewaard. Hij was dankbaar. Met weinig tevreden.

Trouwens, al had ik voor niets in een hotel gekund, dan had ik het nog niet gedaan; geen enkele vrouw kan een bed zo heerlijk opmaken als een hooiberg van nature al is; die veert tot aan de grond toe moet je rekenen en als de eerste stralen van de zon je wakker schijnen en je kunt zo echt liggen kijken, hoe de wereld zachtjesaan warmer wordt net zo lang, tot hij bijna net zo warm is geworden als het bij jou onder de donsdeken is en je er uit kunt, dan ga je met grote minachting neerzien op dat vervelende slapen in een slaapkamer.

Wat moest het niet heerlijk zijn en prachtig om die ellenlange den in de afgrond te duwen. Hij was een goeie verteller, niet alleen op papier. Hij was een goeie luisteraar. Ik moet hem tijdens onze dertigjarige vriendschap menigmaal hetzelfde verhaal hebben verteld, toch straalden zijn ogen steeds opnieuw. Alsof hij het voor het eerst hoorde.

Beiden duwden ze de boom hellingafwaarts. Weldra zullen ze zich koesteren aan het geraas en gekraak van de naar beneden stortende den. Hij krijgt vaart. Hij verplaatst zich nu door zijn eigen gewicht. Belcampo blijft met het ceintuur van zijn jas aan een tak haken. Hij wordt meegetrokken. Niemand die hem redden kan. Het lusje van zijn jas scheurt. Grote schrik voor onze toch nog wankele patiënt, ondanks zijn overmoed. Niet dood.

Hij maakte twee studies af. Rechten en medicijnen. Maar hield niet van geleerdheid. Niet van geleerden. Liever lag hij op een dubbelgevouwen lopertje bij iemand in de gang naast een fiets te slapen, een paar jaargangen van De Prins onder zijn hoofd, dan dat hij bij een professor zou aankloppen voor een onderkomen. ‘Geleerden.’ Het gezicht dat hij kon trekken: ‘Bah!’ Hij kon met de simpelsten onder ons zonder enige neerbuigendheid praten. Nooit hield hij iemand voor de gek of dreef hij de spot met iemands gebrek aan inzicht of wetenschap. Zijn parate kennis was verbluffend.

[p. 20]

In Béziers stond ik een half jaar voor zijn dood voor het Musée des Beaux Arts, en ik zag het meteen toen ik binnenging: dit was een echt Belcampo-museum. Een museumpje om van te smullen. Lekker stampvol tweede garnituur schilderijen die onder en boven elkaar hingen. Daar is altijd wat aan te ontdekken en je komt er steeds iets tegen dat je nooit had willen missen. Veel van wat er hing, werd aan een grote meester toegeschreven, nooit wordt een tweederangs kunstwerk aan een mindere god toebedeeld.

Met Belcampo, die er alles van af wist, in zo'n museum? Dat was een avontuur. Je wordt altijd doodmoe, van welk museum dan ook, maar liep je er met hem, dan had je nergens last van. Hij kende geen valse bescheidenheid, hij vertelde je bijna ongemerkt wat hij er van af wist en gaf je het gevoel dat jij zelf dat ter plekke ontdekte. Met hem in zo'n provinciaal museum had iets huiselijks. 't Was soms net alsof die schilderijen allemaal van hem waren. Alsof híj ze allemaal op de kop had getikt. In vele gevallen kende hij de namen van de schilders en in even zovele gevallen had ik er bijna nooit van gehoord. De vader, de zoon, de broer die ook schilderde, maar arm was gestorven omdat hij gewerkt had bij die en die, daar en daar.

Zonder dat weten naast me in dat gezellige museum voelde ik me niet op mijn gemak. Ja, erg alleen en onzeker. Ik zag mooie schilderijen, daar niet van, maar wat wist ik eigenlijk weinig. Als ik iets inschatte op Vlaamse school bleek het Spaans en dacht ik aan Italiaans dan was het Frans. Dat zijn geen geringe vergissingen. Ja, eenmaal die Avercamp met zijn schaatsers, dat ziet elk kind en daarbij was het ook ‘toegeschreven aan’. Maar ik hield vol en deed mijn best. Buiten was het vijfendertig graden en binnen was het ook benauwd. Ik liep een beetje te keutelen. Ik had het gevoel of ik mezelf voor de voeten liep. Toch deed ik mijn best en probeerde zo weinig mogelijk over te slaan. De vitrines met de medailles natuurlijk wel. Ook de opengeslagen handgeschreven middeleeuwse missalen met de kleurige miniaturen waar ik met Belcampo een minuut of wat aandacht aan had besteed, liet ik voor wat ze waren. De mevrouw in de portiersloge had bezoek van een grijze dove man en die conserveerden erg luid. Het gesprek werd gelardeerd met het gebler van een kind, kortom, ik werd er niet rustiger door. Volhouden. Naar boven, waar in het trappenhuis naakte slavinnen à la Alma Tadema bij opbod werden verkocht. Daar had Belcampo, zittend op de bovenste tree, ten minste tien minuten doorgebracht. Ik deed het met een verveelde blik af. Ik had het hier wel gezien.

Wat een verlies.

Naar beneden. Had ik dat achterzaaltje al gedaan? Ja, loog ik mezelf voor. Ik verlangde naar veel koud bier. Je kunt in zo'n museum nu eenmaal niet alles zien. Daar had ik toch gelijk aan? Belcampo of geen Belcampo.

‘Smeedijzer met venijnige, roestige krullen’ (foto: Johan Ghijsels)

De dove man riep me iets na toen ik de deur uitging.

[p. 21]

Ik dacht aan een middag in het Rijksmuseum waar ik met Belcampo rondliep. Er kwam een meneer op ons af die ons ongevraagd uitleg gaf over een schilderij. Daar klopte niets van. Dat had ik zelfs in de gaten. Belcampo sprak hem niet tegen. Het enige wat hij zei: ‘Zo kun je het ook bekijken.’

‘Zo kun je het ook bekijken? Zo móét je het bekijken,’ zei die meneer. Belcampo herhaalde wat hij had gezegd, waarop de meneer zich tot zijn vrouw wendde: ‘Dit heeft geen zin, die man is doof.’ Waarop Belcampo hem olijk toevoegde: ‘Maar gelukkig ben ik níét blind.’

Jaren voor zijn begrafenis stond in de marmeren gang in zijn huis aan het Schuitendiep in Groningen een degelijk grafhek. Het familiegraf in Rijssen moest het er jaren zonder doen. Hij had het ergens op het platteland gevonden. Het stond bij de kapstok. Smeedijzer met venijnige, roestige krullen. Iedereen deed zich er zeer aan. De dood laat niet met zich spotten. Ik hoorde dat het nu om hem heen staat in Rijssen waar hij op het oude kerkhof ligt begraven. Ik heb het niet gezien, want ik ben er sinds zijn begrafenis niet meer geweest.

Zoals ik vertelde, heb ik heel wat met hem afgewandeld en bij zijn begrafenis was het eigenlijk niet anders. Van de trein naar het uitvaartcentrum helemaal aan de andere kant, aan de buitenkant van het dorp. Een flinke tippel. Toen na de plechtigheid de begrafenisstoet achterna gelopen. Belcampo op een boerenkar naar Rijssens gebruik. Honderden mensen. Ik heb een gedicht opgezegd van Du Perron:

Mijn vriend, als weldra de ouderdom
ons onherstelbaar heeft verzuurd,
als onze leden, goor en krom,
en enkel nog door jicht bestuurd,
verraden: ‘'t Is gans uitgevuurd’,
zullen wij dan met stille trom
verdwijnen, langs een achterbuurt,
mijn vriend?

Dit wacht de fraaiste bruidegom:
de hardste munt raakt afgeschuurd,
en dit karkas door ons gehuurd,
kruipt uit zijn vel en keert niet om -
't Is wèl! Blijf tot uw laatste grom
mijn vriend.

Een hele sjouw naar de begraafplaats. De verbaasde Rijssenaren. Die mensen blinken er niet uit door spontaniteit. Niet voor niets speelt ‘Het grote gebeuren’ daar. Ze keken van achter de gordijnen. Ze bleven nieuwsgierig kijken naar zoveel volk uit de stad dat achter een vreemdeling aanliep. Een vreemdeling uit hun eigen gelederen. Sommigen sloten zich bij de stoet aan. Belcampo hield van Rijssen. Hij bracht er een gelukkige jeugd door. Hij kon een wereldburger spelen, hij bleef ergens een Rijssenaar. Hij sprak goed Rijssens plat. Zijn broer Karel Schönfeld Wichers stelde een Rijssens woordenboek samen. Belcampo liet vaak mensen in het Rijssens in zijn werk optreden.

Twente is een rooms land. Hij zat midden tussen de gereformeerden. Zijn vader notabel. Notaris. Ik heb met hem zijn ouderlijk huis bezocht. Er woonde een jong stel. Beneden een winkel? Ze hadden een grote tuin. Zijn vader maakte er allerlei speeldingen voor zijn beide zonen in. De vader hield van zijn jongens. Nooit hoorde ik Belcampo over zijn moeder. Boven de ingang van de grote kerk in Rijssen staat: ‘Laten wij onze onderlinge bijeenkomsten niet nalaten.’ Hoe kwam dat ventje Herman zo hoog daarboven om tot spot der gelovigen en tot grote lol van de aanstichter de tekst te veranderen in ‘zonderlinge’?

Van de begraafplaats voor koffie en broodjes helemaal terug naar het uitvaartcentrum en daarna naar de trein. Eerst nog even in het plaatselijke café. Met een paar vrienden. De officiëlen zaten ergens in een hotel te eten. Een beetje een morsig kroegje waar ik zo dol op ben. Waar Belcampo zo van hield. Als het maar eenvoudig was en veel. Nou, dat was daar zeker het geval. Na die begrafeniszenuwen nam ik maar een stevige kopstoot. Bier en calvados. ‘Hebben wij calvados?’ vroeg de oude kastelein aan zijn zoon, die ook de slijterij beheerde. Dat had hij wel. Calvados in een colaglas. Wie doet je wat? Ik denk dat het een uur of vier, half vijf was. Daar had Belcampo bij moeten zijn. Hij was geen drinker, maar voor wat overdaad voor weinig geld ging hij niet opzij. Weldra werden we gesignaleerd en kwam zo zoetjes aan het hele spul

[p. 22]

van het hotel naar de kroeg. Een en al kwebbelende gezelligheid. Gehaktballen. Twentse metworst? Gereformeerd? Zuinig zijn ze daar nu ook weer niet. Gastvrijheid is een eeuwenoude Twentse eigenschap. Het scheelde niet veel of er werd nog gedanst ook.

‘Laten wij onze (z)onderlinge bijeenkomsten niet nalaten.’ (foto: Johan Ghijsels)

Een spreker vertelde bij zijn doodskist over zijn rol in de oorlog. Daar hoorde je hem nooit over. Hij was niet bij het verzet. Hij kroop tegen een regenpijp op en ontvreemdde kunstwerken uit verzegelde joodse woningen, waarvan de bewoners waren ondergedoken. Daar konden die mensen weer een tijd van eten of de een of andere oorlogswoekeraar van betalen. Wel vertelde hij me een keer dat hij voor de oorlog, toen het voor de joden in Duitsland niet meer uit te houden was, als Wanderbursche in opdracht van een joodse vluchtelingfamilie in Amsterdam rijksmarken in Berlijn ging ophalen. Een enorme som in zijn rugzak van hooiberg tot schuur, tot onderkomen voor daklozen. Daarmee konden ze, als alles goedging, naar Amerika.

Belcampo: ‘Ik was veilig met het geld door Duitsland gekomen. In de verte de Nederlandse huizen, aan de grens bij Winterswijk. Een Nederlandse kerktoren. Om langs zo'n toren te kunnen lopen. Een Nederlandse bakkerswinkel binnen te stappen voor een paar verse vloerkadetjes. Dat leek mij het allergrootste geschenk op aarde. Maar eerst moest ik de Duitse grenswacht nog passeren. In mijn rugzak de Duitse marken die ik aan het Gesamtkapital des Deutschen Reiches entzog. Levenslang? Doodstraf? We wisten al van de concentratiekampen. De Duitser groet met een opgewekt ‘Heil Hitler’. En wenst ‘Gute Wanderschaft.’ De blonde Naturbursche mag doorgaan. Ik mag van geen opluchting blijk geven. Ik moet geheel ontspannen, niet te langzaam, niet te vlug, naar de vaderlandse grens lopen. Na tien meter roept hij of ik misschien terug wil komen. Lieve deugd, ik ben erbij. Of ik misschien een vuurtje voor hem heb? ‘Leider nicht. Nichtraucher. Frische Luft und kaltes Wasser sind gesund.’ ‘Schade. Alles Gute. Grüss mir Holland.’

Hij kreeg zijn procenten, maar vertrouwde me toe dat hij het toch geen tweede keer meer had gedaan.

Een tweede stukje Rijssens plat uit zijn De filosofie van het Belcampisme:

Ik zeg oe, Gatjan, alns is faatlek waatr. Ouwera ‘woej’ ook hengoat, ie komt aaltied vuur waatr. Bouwn oe is waatr, woer zol aans n rèègn vandan komm. En dat blaauwe doar in de heugte, dat is ging log. Log doar kuj duurhen kiekn, dat mut ook waatr wèèn. En wonne kaante o'j ook opraaist, altied heb ie waatr. 't Kan wieter vot wèèn of kotter bie, ie komt aait op ne stee woer 't is: ho! waatr! En

[p. 23]

greeuwt ees in n groond. A-j mèèr deepe genog komt kriej'waatr. De heele wèèld drif op waatr krek as een stukke holt.

Hij krijgt in Rijssen geen plein. Geen park, geen straat of steeg zullen die gereformeerden hun kind schenken. Trouwens, hij was nooit tevreden geweest met een Belcampo-straat. Ik weet dat zeker omdat ik hem een keer betrapte bij het koesteren van een zoete vorm van megalomanie waaraan elke sterveling zich, in welke vorm dan ook, wel eens verwarmt. Hij wilde een Belcampo-boulevard. Minstens een laan, maar nooit een straat of steeg. Ook een Belcampo-park mocht, maar natuurlijk niet in Rijssen waar immers vrijende paartjes worden doodgeschoten.

Denk niet dat hij een zwerver was. Hij was onburgerlijk, maar kon zich op een beschouwende manier aanpassen. Zijn voorkeur voor mensen werd niet bepaald door snobisme. Nooit door rang of stand. Afkomst, kleur of gedrag. Eerlijkheid en hartelijkheid, daar had hij een zwak voor. Ik liep een keer met hem door Groningen en hij nam zonder aarzelen een paar zwervende jongelui mee naar huis. Gaf ze een bord eten en een bed en liep de volgende dag met ze op weg naar een gunstige liftplek.

De plaats die Belcampo in onze literatuur inneemt, kan ik niet bepalen. Ik ben geen letterkundige. Ik ben maar een eenvoudige schrijver. Ik lees hem vaak. Uit heimwee naar zijn aanwezigheid. Maar ook omdat hij zo prachtig formuleerde en me steeds opnieuw verbaasd doet staan van de oorspronkelijkheid van zijn schrijven.

Eens droomde hij, dat hij een moeilijke letter was, die een heel klein meisje telkens maar weer op haar lei trachtte te schrijven. Nu de benen uitgerekt, dan de benen half, dan te wijd uit elkaar zodat hij haast scheurde, dan het hoofd plat of scheef er aan, dan zijn borstkas ingedrukt, dan uitgewist met spuug of een kras door hem heen. Het meisje had een heel ernstig gezichtje daarbij en Wurm kon haar niets toeschreeuwen van al zijn pijn omdat hij maar in twee dimensies was.