Bzzlletin. Jaargang 25

[p. 64]

Ingrid Hoogervorst
De verwarrende wereld van Marokkaanse jongeren
In gesprek met Hans Sahar

Er viel te wachten op het moment dat de tweede generatie allochtonen de Nederlandse literatuur zouden binnenstappen. Een paar jaar geleden al bracht Remco Campert de poëzie van de jonge Turkse dichter Moustafa Stitou op een Poetry International onder de aandacht en dit jaar verschenen de eerste romans. De Marokkaanse 21-jarige rechtenstudent Naima El Bazaz debuteerde met De weg naar het noorden en de 20-jarige Hans Sahar schreef het spraakmakende Hoezo bloedmooi. En volgend voorjaar verschijnt onder meer de migrantenbundel Het land in mij bij uitgeverij Arena, met verhalen van Hafid Bouazza, Malika Al Houbach en Ceren Taygun.

De debuutroman van Hans Sahar trok veel aandacht van de media. Niet zozeer omdat Hoezo bloedmooi een literair meesterwerkje zou zijn, maar omdat deze Haagse Marokkaan op een heel direkte manier de morele verwarring van de tweede generatie allochtonen laat zien. Sahar is thuis in het Haagse criminele circuit. Zoals veel lotgenoten kwam hij al op zeer jeugdige leeftijd in aanraking met justitie en belandde voor langere tijd achter de tralies. Hier begon hij zijn eigen verhaal en dat van zijn generatiegenoten op te schrijven. Het resultaat is een schaamteloos verslag van iemand die in een verloederde wereld probeert te overleven.

Sahars verhaal toont de machteloosheid van de Marokkaanse gigolo en vechtjas Abi, die niet in staat is zijn criminele leven te veranderen en dat maakt Hoezo bloedmooi tot een interessant document humain binnen de Nederlandse literatuur.

Koran

Ons gesprek vindt plaats bij Sahars uitgeverij De Arbeiderspers. Alle telefonische contacten vooraf liepen via journalist Sipke van der Land, de man die ervoor zorgde dat het boek van Sahar onder de aandacht van de uitgever kwam.

[p. 65]

Vader Sahar heeft zestien kinderen. Acht daarvan wonen in Nederland, de anderen in Marokko. Thuis golden de strenge wetten van de Koran, het heilige boek. Pal voor we beginnen met het interview heeft Hans een exemplaar van de Nederlandse vertaling cadeau gekregen van zijn uitgever Ronald Dietz. Aan alles is te zien dat hij met het cadeau zeer in zijn nopjes is, want de godsdienst betekent toch nog veel voor hem: ‘De Koran geeft je het gevoel dat er over je gewaakt wordt. Nu kan ik hem eindelijk zelf lezen’, verzucht hij, ‘want ik spreek geen Arabisch, alleen maar Berbers.’

Tegenover de wetten van de Koran stonden de wetten van de straat in de povere Haagse buurt waar Sahar opgroeide: ‘Als er gescholden wordt, er op losslaan’, want je mannelijke trots is het enige wat je hebt. Twee werelden die elkaar moeilijk verdragen.

Als ik met het gesprek wil beginnen, waarschuwt hij me dat hij soms over dingen even moet nadenken. Dat blijkt achteraf een overbodige mededeling want Hans Sahar formuleert snel, is een rappe verteller en heeft een duidelijke mening over zijn positie hier in Nederland.

‘Abi voelt zich evenzeer Marokkaan als Hagenaar’, staat er op de achterflap van je boek. Dat betwijfel ik. Voelt hij zich niet in de eerste plaats Hagenaar?

In sommige opzichten wel, maar Abi is geboren in Marokko en de eerste vier jaar van zijn leven bracht hij in deze cultuur door. Marokkanen zijn sterk op het behoud van hun eigen cultuur gericht. Mijn vader leest elke dag voor uit de Koran en brengt zijn dagen door in de moskee. Je wordt met de Islam geboren en groot gebracht. Ik moest naar een Koranschool en drie keer per dag naar de moskee om te bidden. Het mooie ervan is dat je ergens bijhoort, de religie geeft je een identiteit. Aan de andere kant kun je als jongen in een Nederlandse samenleving de wetten van Allah niet naleven.

Hoe sterk zijn die wetten van de Koran?

Je mag geen foto's in huis hebben, geen televisie; helemaal geen afbeeldingen. Maar je wilt wél televisie kijken en woensdag 's middags gaan zwemmen met je vriendjes. Of je wilt zaterdagavonds naar de disco en dan moet je naar de moskee. Om maar niet te spreken over sex. Mijn vader begreep wel dat ik liever ging zwemmen met mijn vriendjes dan naar de Koranles en die zei dan ook ‘Hier heb je vijf gulden, ga maar lekker zwemmen’, maar de meeste Marokkaanse vaders zijn niet zo verlicht. Heb je een minder soepele vader dan krijg je thuis een enorme strijd.

Hoe moet je als Marokkaans kind in die twee werelden leven?

Je kunt twee wegen bewandelen. Die van je vader en moeder, wat bijna onmogelijk is omdat de wetten van de Koran niet passen in een land vol discotheken, vrienden en mooie meiden. Die strenge religieuze Marokkanen ontmoeten elkaar dan ook in de moskee en houden de wereld, de Nederlandse cultuur, helemaal buiten hun eigen leefwereld. Of alles laten wat een grote strijd met je vader oplevert, die je op een gegeven moment het huis uitgooit. En dat is het punt waarop alle problemen beginnen. Ik ben ook de straat opgegaan en had overal schijt aan. Je kiest voor de Nederlandse cultuur en je wil je aanpassen, maar je vindt geen baan. Daarom kiezen de meeste Marokkaanse jongeren geen van beide wegen, ze blijven er tussen in zitten, zien geen uitweg en komen in het criminele circuit terecht. Ik hoorde bij een Haagse straatbende want alleen bij die jongens kun je je verhaaltjes kwijt. Die hebben ook geen zin om met hun ouders stom voor de televisie te zitten. Ze hebben dezelfde ervaringen, dus daar ga je een balletje mee trappen en in een snackbar hangen om een patatje te eten.

Het hele stel hing bij de snackbar rond. Dat was de vaste ontmoetingsplaats als ze niet onder het afdakje op het schoolplein stonden. Zwart, blank, bruin, iedereen kwam er na schooltijd en 's avonds. Sommigen zaten op hun brommer met elkaar te praten. De rest stond binnen aan de bar te wachten op een patatje of een broodje shoarma, en zette een blikje cola aan de mond. Abi hoorde bij de vaste klanten. Hij schoof aan bij een paar bekenden uit de buurt die naast de jukebox zaten. Om boven de herrie van dat muziekbeest uit te komen werd er altijd keihard geouwehoerd over niks, of over een stom baseballpetje, en vooral werd er veel opgeschept, over de nieuwste sportshoes van British

[p. 66]

Knights met die goeie kleuren en die geblokte veters of over een Australian-jack. [...] Heb je dat programma gister gezien, goed jonge, goed! Over body-piercing. Jajaja, maar achterlijk jonge, het is toch achterlijk wat ze doen. Die vent met al die ringen aan zijn hele lijf, overal waar het maar effe ken een ringetje [...] Hij had het ook aan z'n lul en z'n ballen, geen gezicht man! Achterlijk, hoe kun je dan nog neuken? Abi had er nog nooit aan gedacht om een staafje of een ringetje aan zijn lijf te hangen, niet eens aan zijn oor. Maar Achmed... hé... heb je wel eens een lul gezien met twee nietjes erin? Natuurlijk niet gek! Dan heb je zeker nooit in je paspoort gekeken! Goeie bak, die is voor jou, ja! Een lul met twee nietjes, goed istie!

Dwalen

Abi, de hoofdpersoon van je boek is een eenzaam iemand. Hij leeft in een wereld waarin iedereen alleen uit is op zijn eigen gerief, maar zelf deinst hij er niet voor terug om zijn weldoener, een homofiele antiquair, te beroven. Hoe zit het dan met de wetten van de Koran?

Als iemand, zoals mijn hoofdpersoon Abi, zo diep in de problemen is beland, door zijn ouders eruit gezet, van school gestuurd, dan heb je maar één ding voor ogen: overleven. Dan valt alles weg, heb je nergens geloof in. Dat zeg ik ook in het motto van mijn boek: ‘Als Allah iemand laat dwalen, kan er voor hem geen gids zijn. Hij laat dezulken in hun koppigheid blindelings zwerven.’ Abi krijgt van niemand hulp en tegen de tijd dat hij zo diep is weggezakt dat hij zelfs de antiquair besteelt, interesseert hem niets meer. Als hij zich kan redden door een portemonnee van iemand te jatten dan doet hij dat. Ook de hulp die hij van hem krijgt, interesseert hem niet want hij weet zelf wel hoe hij het hoofd boven water moet houden. Snap je, de hulp kwam te laat. Die had moeten komen toen hij door zijn vader op straat werd gezet.

Voor een Marokkaan is het heel moeilijk in Nederland. Nederlanders weten veel te weinig van Marokkanen af en drukken ze in een hoekje van criminelen. Als ik in een week zes sollicitatiegesprekken doe en bij alle zes geweigerd wordt omdat ik Marokkaan ben, komt dat heel hard aan. Ik zocht een kamer in Den Haag en heb wel twintig mensen gebeld. Over de telefoon waren ze heel aardig, maar als ik ging kijken was de kamer steeds al weg. ‘Aan een familielid gegeven’ zeggen ze dan. Omdat zo'n man de dagelijkse stukjes in de krant leest, is hij bang voor Marokkanen. Natuurlijk zijn er Marokkanen die crimineel zijn. Maar niet alle Marokkanen zijn dieven. Vooral de straatpolitie en justitie zijn bevooroordeeld. Ik fietste met een vriend door Den Haag toen een paar Nederlandse jongens ons voor ‘kanker Turk’ uitscholden. Ik zeg tegen mijn vriend: ‘Die zullen we effe een poepie laten ruiken!’ Het draaide uit op een vechtpartij en ik werd opgepakt en voor lichamelijke mishandeling voorgeleid, terwijl zij naar huis mochten gaan. Ik kreeg handboeien om en bedreigingen en een nacht in de cel. Maar als ik uitgescholden word, mag ik toch iets terug doen, en mijn vuisten zijn het enige wat ik heb.

Multi-raciale samenleving

Sahars boek biedt een kijkje in de verwarrende wereld van een Marokkaanse crimineel die vol is van morele tegenstrijdigheden. Hij verdient zijn geld als gigolo: hij plaatst een advertentie in de krant ‘Mooie zwartharige jongen verwent dames’ en neukt de ‘serieuze vrouwen die werken op een accountantskantoor en net doen alsof ze geen seks nodig hebben maar ondertussen’. Volgens zijn vader rust er een vloek op hem. Hij raakt hopeloos verdwaald tussen twee culturen en het enige wat hij heeft is de muziek van de zwarte rappers die hun verlangen naar vrijheid bezingen:

Thuis vroegen ze nooit naar zijn studie. Wisten niet eens wat de MEAO was, want ze hadden zelf vroeger maar een paar jaar op een achterlijk schooltje gezeten. En de jongens en de meiden op school hield hij buiten zijn privé-leven. Hij zou er niks mee willen, niet intiem worden, seks helemaal niet, al maakte hij graag de blits. En zij hadden geen enkel idee wat die snelle, knappe Marokkaanse jongen allemaal dacht, die aan elke vinger een meid kon versieren, dat zagen ze wel. Toch was het voor hem niet moeilijk dat schoolwereldje gescheiden te houden van de rest. Maar die andere wereldjes van hem, hoe kon hij die combineren? Zulke vragen

[p. 67]

schudde hij het liefst van zich af door tot diep in de nacht naar MTV te kijken, naar dat superdynamische leven van de sterren. Toch hielp dat niet tegen al het crimineels waar hij in gerold was, in gehold was, met open ogen, open oren, open mind.

Wat is jouw rotste ervaring geweest?

Ik kwam op mijn vierde naar Nederland en woonde in een buitenwijk van Den Haag. Ik was de enige Marokkaanse jongen van de klas en op mijn zevende werd ik door de hele klas in elkaar geslagen. Ze wachtten me op omdat ik tegen de leraar had gezegd dat ze me voor kankerturk hadden uitgescholden. Dat neem je mee voor de rest van je leven. Het gaat je hele leefhouding bepalen. Het heftige is dat ik me eruit sloeg. Ik sloeg me er altijd uit.

Praatte je erover thuis?

Ik wel, maar de meeste jongens niet. Je ouders hebben met hun komst naar Nederland de beste bedoelingen gehad, maar kunnen tegen die discriminatie weinig uitrichten. Je kunt er wel veel over lullen maar je moet gewoon iets ondernemen. Bovendien spelen zij altijd met de gedachte aan terugkeer naar hun eigen land. De tweede generatie wil hier blijven, voelt zich Nederlander. Voor hen geldt die tijdelijkheid niet. Marokkaanse ouders moeten meer met hun kinderen praten over hun toekomst hiér en niet over het paradijs dáár. Natuurlijk willen we onze cultuur behouden en is het goedje kinderen hun wortels te tonen, maar het helpt niet wanneer ze zeggen: ‘Als je je best niet doet, stuur ik je terug naar Marokko.’ of ‘Ach, we gaan toch terug’. Nee, we zijn hiér en blijven hiér dus daar aan moeten we werken. Ouders moeten hun kinderen een opleiding bieden en steunen waar ze dat nodig hebben. Ze moeten zeggen: ‘Hier moet je het maken en ik help je erbij zoveel als ik kan’. Maar het moet ook van de Nederlandse kant komen. Kijk, de Marokkanen hebben Nederland geholpen in een moeilijke periode, toen jullie teveel werk hadden en te weinig mensen om het vieze werk op te knappen. Jullie vonden het wel leuk om achter je buraeautje te zitten, maar niet om in de riolering te kruipen. De emigranten hebben jullie van die problemen verlost en nu wordt het tijd dat jullie de emigranten gaan helpen.

We leven in een multi-raciale samenleving en vooral politie en justitie moeten meer weten van onze cultuur. Ze kennen bijvoorbeeld onze familieverhoudingen niet. Toen ik in de gevangenis zat, mocht mijn moeder mij niet opzoeken. Ze hadden er geen flauwe notie van hoe hoog de emoties bij haar waren opgelopen. Ze wilde mij alleen even aanraken, in haar armen houden. Een Marokkaan begrijp 't hoe belangrijk dat voor een moeder is. Zoiets weigeren, betekent zoveel onbegrip.

In de gevangenis ben ik de verhalen van mijn Marokkaanse lotgenoten op gaan schrijven. Het waren trieste verhalen met een hoop humor en dat heb ik in mijn boek willen doorgeven. Maar voor Abi is er geen uitweg, geen sprankje licht, terwijl ik er wel uitgekomen ben. Ik kreeg een Marokkaanse begeleider die beide culturen kent. Hij liet mij zien dat je die acceptatie van de Nederlandse samenleving zelf moet opbouwen. Met geduld. Hij zei nooit ‘je moet’, maar ‘je kunt het zo en zo of zo doen’. Hij toonde me verschillende wegen en liet de keuze aan mij over.

Abi's Marokkaanse eergevoel zorgt ervoor dat hij geen enkele inschikkelijkheid toont, hij gaat op de vuist als dat wordt aangetast, maar datzelfde eergevoel wordt doorkruist als het gaat om sex, geld en vrijheid. Hoe zit dat? De meeste Marokkanen die hier zitten zijn Berbers. In Marokko waren ze al een minderheidsgroep. Abi is ook een Berber, net als ik. Kijk mijn vuist, die krom ik en dat blijft zo. Zo leeft iemand, dat gaat nooit weg. Bij de Berbers is vechten als je uitgescholden wordt iets wat uit het hart komt en alles wat uit het hart komt is gevaarlijk. Met dat eergevoel wordt in Nederland geen rekening gehouden. Ik kon me ook niet gedragen. Ik stal en vocht om mijn territorium te beschermen. Je gaat vanzelf door al dat onbegrip een hekel krijgen aan Nederlanders of aan politie en justitie. Bij die vechtpartij werd ik behandeld als een bankrover, met mijn kop tegen een deur aangeslagen, geschopt, en wat doe je dan? Juist de smeris die mij moet beschermen, die er boven moet staan, zegt ‘rot op naar je eigen land’. Wat kan je dan nog zeggen? Ik heb meegemaakt dat een vriend tijdens koninginnenacht voor een discotheek door een paar agenten helemaal in elkaar werd geslagen. Het bloed stroomde uit zijn hoofd en pas twee dagen later werd hij vrijgelaten. Er

[p. 68]

was een jongen neergestoken en hij had het gezien. Ik was relaxed een blowtje aan het draaien en hij zegt: ‘Er zijn problemen’ Ik zeg: ‘Blijf nou bij mij’ maar hij ging toch kijken en toen werd hij waar iedereen bij stond te kijken de tyfus geslagen.

Ik zou Marokkaanse jongeren willen laten zien dat de criminele periode slechts een fase is die voorkomt uit het feit dat je geen uitzicht hebt. Je grote broer heeft nog geen baan dus waarom zou jij wel werk krijgen. Je ziet het nut van schoolgaan niet meer in, dus ga je lanterfanten en zetten je ouders je eruit. Dan kom je op straat terecht en dus ga je stelen. Nederlanders haten je hierom en de cirkel is rond. Ik wil laten zien dat je er wel uitkomt door een diploma, zelfvertrouwen en vooral werk te krijgen. Ik doe op dit moment een MBO-opleiding en heb net een onderzoek naar VHM-makelaars afgerond. Er bestaat niet één Marokkaanse makelaar, sowieso niet één buitenlandse makelaar terwijl de opleiding maar twee jaar duurt. Dát moet veranderen.

Meer zelfvertrouwen

Sahar kreeg de kans door dit boek te schrijven. Na zijn vrijlating liet hij zijn verhalen aan een vriendin lezen die journalist Sipke van der Land kende. Die bracht hem in contact met uitgeverij De Arbeiderspers.

Waarom denk je dat een literaire uitgeverij je boek wilde uitgeven?

Ik denk dat ze bij De Arbeiderspers mijn verhaal begrijpen. En ik denk dat veel Marokkaanse jongeren het zullen lezen. Ik hoop ze hiermee meer zelfvertrouwen te geven. Of ik erkenning krijg, moet ik nog zien. Natuurlijk is het voor veel mensen sensatie, maar daarmee begrijpen ze misschien meer van onze problemen dan dat ze alleen de stukjes in de krant lezen. Maar ja, stel dat mijn boek heel goed verkocht wordt, beter dan dat van een Nederlandse schrijver en hij zegt in een interview dat ik toch maar een kankerturk uit Marokko ben. Wat dan?

Aan het eind van het gesprek moet ik iets opschrijven. De Koran met de mooie harde kaft lijkt me geschikt als onderlegger, maar nog voor ik het boek kan pakken heeft Sahar mijn bedoeling door. Hij grist het weg en geeft me iets anders om op te schrijven. Mijn oneerbiedige gebaar wordt me eensklaps duidelijk. De Koran blijft het heilige boek, ook al ben je die snelle Marokkaanse jongen die aan elke vinger een meid kan versieren.

Tijdens de boekenbeurs ‘Het andere boek’, eind september in Antwerpen, trad ook Hans Sahar op. Na afloop besloten hij en zijn Belgische uitgever om naar een discotheek te gaan. Bij aankomst werd Sahar op grond van zijn huidskleur geweigerd. Er is een officiële aanklacht ingediend.