Bzzlletin. Jaargang 25

[p. 63]

Annelies Passchier
De reiniging

10 juni

LAK AAN ALLES

Als op het Leidseplein...

Hij heeft een reet alsof ze er een betonmolen in hebben leeg gestort. Zijn kop is net zo vierkant, evenals zijn korte romp. Zelfs de boodschappentas op wieltjes vertoont een kubusvorm. Maar het is niet genoeg. Het is nooit genoeg. Terwijl hij het plein over dribbelt, leegt hij een blikje sap in zijn keel. Als hij een afvalbak passeert, werpt hij het lege blik met een boog richting gat. Mis. Het klettert op de grond. Hij kijkt niet op of om en verdwijnt tussen de mensen. Wat mededogen! Ze moeten hem bij de volgende dijkdoorbraak met zijn kont in het grootste gat zetten. En niks geen Hansje Brinker hagiografie, maar gewoon: laten ontbinden en vergeten. Dat duurt al lang genoeg.

Kus, Frans

De laatste jaren ontving ik regelmatig post van mijn oom Frans. Het waren niet zozeer brieven, maar eerder impressies, gedachtenkronkels, die hij blijkbaar toch gelezen wilde hebben. Een dagboek is niets voor mij, liet hij zich ooit ontvallen, dan neem ik de moeite niet om voluit te gaan. Dagboekschrijven ervaar ik als de veruiterlijking van de binnenkant van mijn schedel zonder dat ik er verder greep op krijg, terwijl het wel het gevaar met zich meebrengt dat het een eigen leven gaat leiden buiten mij om. Als ik schrijf, is het altijd aan iemand.

Oom Frans was groot, charmant, vrijgevig en gebroken. Het grootste deel van zijn leven was hij toneelrecensent. Maar ik vermoed dat hij het liefst schrijver of acteur was geweest. Het is er om een of andere reden nooit van gekomen. Of dat hem gebroken heeft, is iets waar ik nog steeds niet achter ben. Eerlijk gezegd denk ik het niet, al zou ik niet kunnen aangeven waarop ik dat baseer.

Nu hij dood is, kijk ik met verbazing naar het pak papier dat hij mij de laatste jaren heeft toegezonden. Zijn zendingen vond ik destijds heel vanzelfsprekend. Nooit heb ik me afgevraagd waarom hij juist mij als klankbord koos. Want erg klinken deed ik niet, zelfs de echo's waren op de vingers van een hand te tellen. Ik studeerde in die tijd en had het druk met het uitvinden van van alles en nog wat. Maar de belangrijkste oorzaak van mijn bescheiden respons was waarschijnlijk dat ik onder de indruk was van zijn notities en moest toegeven dat ik het daar meestal niet zo gauw van terug had. Het waren de jaren dat ik er nog op uit was mij te onderscheiden. Ik moest altijd zo nodig over iets of iemand heen. Als ik daartoe geen kans zag, dan hield ik mij stil en broedde, meestal kwaadaardig. Oom Frans woonde te ver weg om kwaadaardigheid op te roepen, zodat ik alle ruimte had om te fantaseren over zijn wel en wee. Hij was een figuur aan de horizon - vertrouwd als baken maar onaanraakbaar. De paar keer dat ik wel reageerde, wist ik dat het raak was. En Oom Frans liet dat altijd onmiddellijk blijken: ‘Briljant! Write me more!’ De laatste keer dat ik hem ontmoette, zinspeelde hij er nog op: ‘Soms lijk je toch verdomd op je moeder, Jo! Je slikt teveel in. Dat jaagt je op. Niemand kan alleen maar oppotten in het leven, verzamelen. Je moet ook kunnen verteren, verbranden. Dat geldt voor de liefde (hij begreep absoluut niet hoe het mogelijk was dat ik na mijn laatste grote liefde al drie jaar geen mens meer had aangeraakt), voor de kennis, de ervaringen en herinneringen. Je moet ermee aan de gang, anders wordt het een stinkende janboel.’

Opnieuw lees ik zijn kleine stukjes, die hij me meestal zonder verder commentaar opstuurde. Het waren vooral ergernissen die hem in de pen deden klimmen. Al waren er uitzonderingen, ik herinner me opeens die twee dames in de tram. Ik besluit de verzameling te sorteren en de laatste maanden, waarin oom Frans zeer productief was geweest, nog eens door te lezen.

Enkele uren voor zijn executie in het Amerikaanse McAlester is de wegens moord ter dood veroordeelde Robert Brecheen (40) bewusteloos in zijn dodencel aangetroffen. Hij had geprobeerd zich met een overdosis kalmerende middelen van het leven te beroven. Brecheen werd in allerijl naar het ziekenhuis gebracht waar zijn maag werd leeggepompt. Enige tijd later werd hij door de artsen geschikt voor executie bevonden en vrijdagochtend met een dodelijke injectie om het leven gebracht. De gevangenisdirectie: ‘Natuurlijk schuilt hierin een zekere ironie, maar wij zijn gebonden door de wet, de wet die hij schond.’ Een veroordeelde moet zijn executie bewust ondergaan.

[p. 64]

27 juli

Hoe zal ik het zeggen? Het passeert soms in de nacht, als ik weinig gegeten heb en de slaap mij niet kan overweldigen, dan sluipt het langs, op kousevoeten...

31 juli

Dat ik nog leef, na al die jaren, ik kan het niet geloven. Ik weet nog dat ze tegen me zei: op een dag zul je je erover verbazen, zul je het ongelofelijk vinden dat je nog ademt, zweet, beweegt. Nu kun je je dat nog niet voorstellen, maar op een dag zul je volkomen onverwacht de dood in de ogen zien en beseffen... Je zult zien hoe hij zich als een luie panter uitstrekt in de geparkeerde auto's langs de stoeprand, je zult hem zien voortsnellen tussen de voortdenderende kolossen op de snelweg, je hoort hem ritselen in de struiken van het park, je zult hem als een pluche bol voor je uit zien rollen de steile trap af... Zoiets zei ze tegen me. Ik was nog een jongen en zat naast haar op de voorbank. Mijn moeder reed de bestelbus, we deden de wekelijkse ronde langs de klanten. Ze rookte een sigaret. Hoewel ze tegen me sprak, was het net of ik niet naast haar zat, zo was ze in zichzelf verzonken. Hoe oud was ik toen? Een jaar of tien? Dan was zij tegen de veertig. Ze moet in die dagen iets gezien hebben dat verwant was aan wat mij de laatste tijd steeds vaker overkomt: een weekmakende ontroering over de kwetsbaarheid van dingen, van mensen. Het is een gevoeligheid die lijkt op de gevoeligheid die je ontwikkelt ten tijde van een hevige verliefdheid. Maar is het dan de begeerte die je leidt, deze beroering heeft meer te maken met het besef van vergankelijkheid. Nu ik een oude lul ben, dringt het pas tot me door hoe eenmalig alles in het leven is. Eeuwig en eenmalig. Eeuwig in de herhaling van patronen en fenomenen, uniek in de verschijningsvorm. Soms denk ik met spijt terug aan de tijd dat het grootste deel van het leven om me heen me onverschillig liet. Of kan ik beter zeggen: dat ik de meeste zaken als vanzelfsprekend ervoer. Met het ouder worden is het vertrouwen dat alles blijft zoals het is verdwenen, en met dat vertrouwen verdween ook het verlangen naar eeuwige liefde en vriendschap.

Misschien is dat besef wel het zogenaamde verlies van de onschuld, die dus niet per definitie kinderlijk is, ik moest de vijftig passeren om het mee te maken; misschien is dit wel om het eens ouderwets uit te drukken de essentie van de zondeval - Adam en Eva verloren tenslotte hun onschuld en daarmee een eeuwigdurend verblijf in het paradijs op het moment dat zij gegeten hadden van de boom der kennis des goeds en des kwaads.

Vergeet de roes, Jo, grijp de zaken bij hun lurven. Alleen dan zul je de eenmaligheid van de dingen om je heen begrijpen en de vaste patronen leren herkennen waarin zij zich voordoen.

Sculptuur van kadavers, onder de titel ‘Fucking, two Watching’

23 augustus

En zij beantwoordt al onze dromen: ze rijdt op een motor, ze draagt een mini-jurkje. Ze rijdt op haar motor in een mini-jurkje en op haar blonde krullen rust een zwarte helm. Zij is onze droom. Zo zijn wij 's nachts als we over de sidderende wegen voortgaan in vliegende vaart, de zware machine tussen onze benen...

Langdurig werkloze, grote, brede, lelijke, bedreigend overkomende, weing flexibele DTP'er van 41 jaren oud...’
‘Mama, da steht ein Mann.’
‘Ja.’
‘Mama, da steht ein Mann.’
‘Ja.’
‘Mama, da steht ein Mann.’
...

6 september.

Verleden maand leende ik een dichtbundel uit aan een bekende hier uit het dorp. Het gesprek kwam op een avond op de bewuste dichter en de man wilde graag eens iets van hem lezen. De volgende dag leende ik hem mijn bundel.

Deze week zag ik hem weer tijdens het biljarten. Zonder een woord te zeggen legt hij een nieuw exemplaar van het boekje voor me neer. Een bijzondere band had ik niet met die dichter noch met het bundeltje zelf, maar toch voelde ik me diep gekwetst. Het was alsof iets me was afgenomen, nee, afgekocht. Wat me vooral stoorde was de vanzelfsprekendheid van zijn gebaar: hier hoeven we verder geen woorden aan vuil te maken, en het daarmee gepaard gaande gemak waarmee het een door het ander vervangen werd. Ik haat deze nonchalance.

De nieuwe bundel heb ik hem teruggegeven met het

[p. 65]

verzoek deze om te ruilen voor mijn oude exemplaar. De finesse van mijn verzoek ontging hem, ik zag aan zijn houding dat hij het maar gedoe vond. Hij begreep niet wat mij bewoog en na dit incident wist ik zeker dat ik hem dat ook nooit zou kunnen uitleggen. Gelukkig zijn de biljartregels eenduidiger van aard. Mijn bundel staat weer op de plank. Over de omslag loopt een brede vouw.

Enkele uren voor zijn executie is de wegens moord ter dood veroordeelde bewusteloos in zijn dodencel aangetroffen. Hij werd in allerijl naar het ziekenhuis gebracht waar zijn maag werd leeggepompt. Enige tijd later werd hij door de artsen geschikt voor executie bevonden en om het leven gebracht. De gevangenisdirectie: ‘Natuurlijk schuilt hierin een zekere ironie, maar wij zijn gebonden door de wet, de wet die hij schond.’ Een veroordeelde moet zijn executie bewust ondergaan.

10 september

Op een dag kreeg een employé van de VN opdracht om een perscommuniqué op te stellen. Op de Balkan waren grootscheepse deportaties gaande van hele bevolkingsgroepen en het was aan de VN om daar een humanitair accent aan te geven. De employé keek uit het raam van zijn kantoor op de achtste verdieping in New York en zag de krioelende massa in het stratenraster. Hij was blij dat hij daar voor de rest van de dag boven verheven was en het verbaasde hem dat hij 's ochtends en 's avonds zijn weg wist te vinden door die menigte. Vooral in de overvolle metrostations kreeg hij het vaak benauwd. Hij hield niet meer van de straat. De mensen stonken, ze praatten te hard, hadden een te grote bek. Er waren er veel te veel. Het was jammer dat je er nooit eens een bezem door kon halen. Schoonmaken, ging het door zijn hoofd, raggen en ragen. Schoonmaak. Het woord dat hij zocht. Snel liep hij naar zijn bureau en staarde naar de aanhef van het perscommuniqué op het beeldscherm. Was het dat niet in feite, wat ze daar deden op de Balkan? Ze hadden genoeg van elkaar en ruimden de zaak eens een beetje op. Deporteren was zo Duits. Dit paste meer in het VN-jargon, het had een wat minder definitieve lading. Alsof het toch ergens goed voor was. Het woord had ook iets fris. Maar hij kon er niet om heen aan te geven dat het om bevoldingsgroepen ging. De zinsnede ‘schoonmaak van de bevolking’ of ‘zuivering van de bevolking’ klonk alweer veel negatiever. Beter kon hij hier een wat abstracter woord kiezen, een woord dat niet onmiddellijk met allerlei sentimenten, of waren het emoties, samenhing. Hij bladerde in het dikke woordenboek om op ideeën te komen. Keek bij volkenkunde. Bij etnisch werd als voorbeeld genoemd: etnische verschillen. Dat was het: het ging om verschillen. De een wilde zich niet meer mengen met de ander, wilde toch een eigen parochie - het was een etnische schoonmaak die daar op de Balkan gaande was. Trots stelde hij het perscommuniqué op en stuurde het met de E-mail naar zijn chef. Nog geen vijf minuten later ging de telefoon: an excellent job. Ze hadden met de handen in het haar gezeten; elke omschrijving die ze bedachten tartte wel een van de partijen. Maar dit was prima - neutraal met een positieve nawerking. Precies wat de VN wilde uitstralen.

Goed gehumeurd ging hij op weg naar huis. Onderweg kon hij het niet laten om als spelletje zijn medeforensen in te delen naar ras, kleur, kleding. Nu hij er zo op lette, trof het hem op hoeveel kenmerken je mensen kon selecteren en classificeren. Daar hoefde je helemaal de grens niet voor over. In deze stad moest iedereen zich als een kat in een vreemd pakhuis voelen. De stad is een smeltkroes van culturen leerde hij op school. Uit de mond van juffrouw Eileen had het als iets begerenswaardig geklonken, als een plek waar je eindelijk jezelf, waar je eindelijk vrij kon zijn. Gek dat die woorden hem meteen weer te binnen schoten. Het leken wel fossielen uit een andere tijd. Hij had ze in geen jaren meer gebruikt.

Die avond werd het perscommuniqué door alle grote persbureau's ter wereld min of meer integraal uitgezonden. Zijn vondst werd in de meeste gevallen onvertaald gelaten - ethnic cleansing. In de Webster's was het nog niet te vinden, maar in de volgende editie zou dat zeker het geval zijn.

Bedreigend overkomende, weinig flexibele DTP'er van 41 jaren oud, met 17 jaar ervaring in de grafische branche...

13 september

IK BEGRIJP HET NIET, ZE WIL STEEDS WAT ANDERS

(twee dames in de tram)

A: ‘Zit ik mooi met dat geval...’

B: ‘Ik dacht het meteen...’

A: ‘Die kan ik toch niet kwijt ...Dat weet ze toch...’

[p. 66]

B: ‘Ik dacht het meteen... In onze huizen... Waar laat je zoiets’

A: ‘Je komt er niet langs... Veel te groot... En dat flessie krijg ik niet open’

Lachen.

B: ‘Leuk, cadeautjes krijgen...’

A: ‘'k Heb aan de hals staan draaien... Geen beweging in te krijgen... 't Is een mooi flessie...’

B: ‘Misschien even onder de warme kraan...’

A: ‘Dat heeft ze altijd al gehad... Altijd wat anders willen... Niet dat ie niet mooi is...’

B: ‘Dat zei ik meteen: ‘Hij is prachtig... Maar waar laat je het... Met die gele bloemen onderaan... Ze weet wel wat ze geeft...’

A: ‘Altijd al gehad... Het kan niet gek genoeg zijn, als het maar anders is dan de anderen... Maar nadenken, ho maar... Tuurlijk vinden wij zoiets ook mooi...

B: ‘Maar in onze huizen... Als je nou ruim woont...’

A: ‘In een grote kamer staat hij prachtig... Komt ie uit, hè... Ze denken niet na.’

B: ‘En ze gaan weer... Denk maar niet dat ze zich nog één seconde afvragen wat je aan moet met zo'n joekel...’

A: ‘'t Is aardig bedoeld... Maar 't is altijd hetzelfde liedje... Als het maar anders is... Weet je nog die keer met die kanten slip...’

Proesten.

B: ‘En de hele kamer zat vol...’

Dubbel.

A: ‘En ik sta daar maar...’

B: ‘Het idee...’

A: (nahikkend) ‘Hier mam, voor jou...’

Ze stappen uit.

De gevangenisdirectie: ‘Natuurlijk schuilt hierin een zekere ironie, maar wij zijn gebonden door de wet, de wet die hij schond. Een veroordeelde moet zijn executie bewust ondergaan.’
Langdurig werkloze, grote, brede, lelijke, bedreigend overkomende, weing flexibele DTP'er van 41 jaren oud, met 17 jaar ervaring in de grafische branche, zoekt werk.

20 september

Mijn naam is Martijn van de Beerput. Van beroep: beeldend kunstenaar. Maar misschien zou ik me net zo goed installateur kunnen noemen. Al doet dat me weer erg denken aan etaleur. Maar ach, doe ik eigenlijk zoveel anders? Ook mijn creaties zijn achter glas te bewonderen.

Van de Beerput. Niet echt een naam die tot de verbeelding spreekt. De aandacht trekt hij wel. Ik heb hem gehouden als geuzennaam. Met mijn werkelijke naam, Beerepoot, kwam ik ook niet veel verder. Martijn Beerput, een associatie op een kinderfeestje, lang geleden, waar hij tot grote hilariteit van de aanwezige jongetjes werd geopperd.

Van mijn vader moest ik ze op de bek slaan als ze me zo noemden. Maar daar was ik - o, toeval - te schijterig voor. Wel oogstte ik succes als ik mijn naam eer aandeed en iets uitvrat waar ze eigenlijk van over hun nek gingen.

Op een dag stal ik onderweg een kip. Verstopt in mijn schooltas wist ik hem de school binnen te brengen. Tijdens de pauze gaf ik mijn vriend Paultje een gulden voor het vasthouden van het beest. De kinderen stonden gillend en kirrend om ons heen. Ik moest snel zijn anders zouden meester en juf al buiten zijn. Vlug haalde ik uit met de kleine vlijmscherpe bijl en de kop van de kip viel op de grond, meteen gevolgd door een guts bloed. De kinderen deinsden gillend achteruit. ‘Laat los, laat los...,’ gilde ik tegen Paultje. Daar snelde de kip zonder kop over het schoolplein. Een week lang mocht ik niet op school komen en de rest van het schooljaar moest ik altijd voordat ik het gebouw binnenging de inhoud van mijn tas laten zien.

Bah.

De inleving brengt me niet verder.

Volgende keer beter.

Je Frans

KADAVERS VAN DAMIEN HIRST NIET NAAR NEW YORK. Hirst wilde onder de titel ‘Fucking, two Watching’ laten zien hoe de kadavers van een koe en een stier in een glazen tank door middel van een hydraulische installatie copuleren.
Hirst, het ‘enfant terrible’ van de Britse beeldende kunst in Engeland, betrekt zijn kadavers van een abottoir in Surrey. Zijn sculpturen zijn zeer gewild bij Britse collectioneurs (vraagprijs: fl. 20.000 - fl. 300.000)

22 september

Gisteren sloop het luipaard langs de bomen in de berm, ik zag zijn huid glimmen in mijn ooghoeken toen we langsreden. Ik gaf vol gas. Even later zat hij grijnzend op de bumper van een tegenligger, stak nog net zijn poot niet op.

[p. 67]

23 september

K = Kunstenaar

J = Journalist

(gebaseerd op artikel in Trouw 8-8-1995 over ‘Death equals Life’, onderdeel van de expositie Territoria op het multimedia-festival Triple X)

K: Het gaat mij om de inhoud van mijn werk. Mijn visie op het leven na de dood roept heftige discussies op.

J: De mensen gaan over hun nek.

K: Geur maakt niet vaak onderdeel uit van beeldende kunst. Zeker lijkgeur niet. Natuurlijk roept die afwijzende reacties op. Dat is ook precies haar functie in de natuur. Wij merken daar alleen niks van omdat het rottingsproces onder de grond plaatsvindt.

J: U wilt dat zichbaar maken, maar u maakt het dragelijker door een afzuiginstallatie te gebruiken en sinds gisteren bent u ook met lysol in de weer.

K: Het is niet de bedoeling dat het publiek door die stank wegblijft. Ik ben beeldend kunstenaar, ik stel ten toon.

J: Is uw uitgangspunt niet reeds zeer wijd verbreid: uit stof zijt gij geboren, tot stof zult gij wederkeren.

K: De bijbel. Allemaal metafysica. Ik wil de vragen over leven en dood fundamenteel aan de orde stellen. Vragen waarop ook de biologie, de filosofie en de biochemie geen antwoord hebben. Ik houd het erop dat het leven voortduurt na de dood. Het rottingsproces van deze hond is het bewijs, net als het bloed onder glas dat ik hier ook laat zien. Het is dood, maar het leeft wel door.

J: U neemt voor uw demonstratie een dode hond. Maar wat was er gebeurd als er een babylijkje was gepresenteerd. Om maar het grofste voorbeeld te nemen dat ik kan verzinnen. Dan had Nederland toch op zijn kop gestaan? Blijkbaar stellen we de mens op een hoger niveau dan het het dier.

K: Het tonen van een babylijkje is emotioneel veel zwaarder. Maar in voormalig Joegoslavië liggen ze ook in een afschuwelijke toestand op straat. Dat is de keiharde werkelijkheid, dus moeten we daar niet al te hypocriet over doen. Theoretisch had ik daar ook voor kunnen kiezen. Alleen ben ik daar emotioneel nog niet aan toe.

Mijn doorschouwing van wat hier nu eigenlijk door K. gezegd wordt, vooral aan het slot, wil niet vlotten. Maar al mijn haren staan overeind. Weet je, Jo, het doet me vreemd genoeg denken aan een scène uit Coup de Torchon van Bernard Tavernier, waarin twee blanke pooiers in Mombassa (het is 1939) als tijdverdrijf hun geweren leegschieten op voorbijdrijvende zwarte lijken, die naar oud gebruik in de rivier werden begraven. Het meeste plezier beleven ze aan het aan flarden schieten van een hoofd. Daar toasten ze op. Als de hoofdpersoon van de film, de politiecommissaris, hen wijst op het ritueel waarmee deze lijken te water zijn gelaten door de nabestaanden, wordt hij geschoffeerd en uitgelachen.

Dit was het laatste stuk dat ik van oom Frans ontving. Een beetje mies zit ik voor de tafel en loop even later naar de keuken om wat water te drinken. Een kwartier later zit ik achter de pc en schrijf:

Martijn van de Beerput = B

Oom Frans = F

B: Het gaat mij om de inhoud van mijn werk.

F: Ah, ja, dat is ditmaal toch een twee jaar dode hond die drijft in zijn ontbindingsvocht.

B: Het gaat me om de kijk op het leven na de dood. Daar zien we toch nooit iets van? Verbrand of begraven. Een steen erop of de as in een pot. Klaar is Kees. Alsof er niks meer gebeurt na die zogenaamde dood.

F: In het zweet uws aanschijns zult gij brood eten, totdat gij tot de aarde wederkeert, dewijl gij daaruit genomen zijt; want gij zijt stof, en gij zult tot stof wederkeren. Niks nieuws onder de zon. Wat is, denkt u, de functie van het begrafenisritueel? Beesten kennen dat niet, maar doordat de kadavers aan de open lucht blootstaan, rotten ze snel weg. Als ze al niet door aasvreters worden kaal gekloven. Wat u hier etaleert heeft minder met de cyclus van de natuur te maken dan de gangbare begrafenisrituelen. U conserveert het lijk in feite, houdt het bij wijze van spreken in leven. Ik ben bang dat u hoopt, zo niet gelooft dat uit deze ondragelijke stank nieuw volwaardig leven zal voortkomen. Wat verwacht u dat er uit dit stinkende hondelijkje tevoorschijn komt? Een andere hond? De nieuwe mens? Een wonderbaarlijk nieuwe microbe?

B: [enthousiast] Ach, nee, geen wereldwonder, maar het leeft wel! Kijk maar. Het krioelt. Het stinkt, het dampt. Zoiets zie je toch nooit meer. De dood is uitgebannen in onze maatschappij.

F: Er sterven anders dagelijks mensen.

B: Thuis of in een ziekenhuisbed. Zelden in het openbaar.

[p. 68]

F: U verlangt naar oorlog, naar eigen richting. U wilt bloed zien op straat.

B: Geen groter pacifist dan Van de Beerput, beeldend kunstenaar.

F: U ziet er uit als een weldoorvoede apotheker. Waarom draagt u een witte jas? Hoeveel subsidie heeft u voor deze installatie gekregen? Had dat geld niet beter meteen naar de Balkan gestuurd kunnen worden, als u zo begaan bent met het lot van de mensen daar?

B: U draaft door en slaat bovendien een flauwe toon aan. Als je zo gaat redeneren kun je alle kunstsubsidies wel opheffen en die gelden in één keer overmaken naar het ministerie van noodhulp. Dat is toch een uitzichtloze weg. Elke maatschappij heeft haar kunstenaars nodig, als ventiel, als geweten, als denktank zo u wilt.

F: De enkele keren dat ik het woord denktank heb horen vallen, ging het over de noden van Joop van den Ende en John de Mol die naarstig op zoek waren naar nieuwe programmaformules. Zoals het woord al aangeeft: een dodelijke manier van denken. Heeft ook niets te maken met uw semi-religieuze pogingen het dode weer tot leven te wekken. Eigenlijk komt uw installatie mij nogal New Age-achtig voor. U zult geen last hebben van gebrek aan belangstelling. Bovendien overschrijdt u een taboe.

B: Juist! Het aftasten van grenzen. Hè, hè...

Daar heeft deze Beerput me toch tuk. Vandaag besefte ik opeens dat de hobbels in het asfalt van onze straat, waar ik altijd gedachteloos overheen fiets, niet zomaar hobbels zijn maar worden veroorzaakt door de wegkronkelende wortels van de grote bomen. Die gedachte maakt de wereld weer vloeibaar - het gestolde asfalt dat slechts tijdelijk een weg biedt maar op den duur niet bestand is tegen het gewelddadige leven dat het aan het oog onttrekt. Zo zijn wij ook - stollingen, momentopnamen van een roerig geheel dat zich deelt en heelt, dat zich opent en sluit, een armzalig gat dat spreken wil. Waarom weet het zichzelf niet het zwijgen op te leggen, eeuwig te zijn en vreedzaam? Nee. Het wil leven, het wil voort, ondanks zichzelf. Het pleegt verraad, het moordt, het neemt het woord. Hoort.

HO.

HO-Havermout. Na zesentwintig jaar eindelijk weer eens een bord havermout gegeten. Heerlijk. Laat de instructies op het pak voor wat ze zijn (voer voor leden van de groene knoop) en bereidt het als toen: kwartiertje doorkoken en flink suiker. Mimi wil geen HO terwijl ze best een extra kilootje kan hebben. Mimi stopt haar vinger in de brij en steekt die recht omhoog voor haar neus. Niks aanlokkelijk. Ze trekt de vinger schoon over het houten plateau en wijst naar de rijpe perzik even verder.

Dagmenu van een 13-jarige in 1967 (Zuid-Holland, omgeving Den Haag, modaal gezinsinkomen, luchtig gereformeerd):

ontbijt: glas sinasappelsap, 1 Bolletje beschuit met suiker, 1 bruine boterham met kaas, 1 bruine boterham met appelstroop.

lunch: (mee in plastic boterhamzakjes) 4 bruine boterhammen - 2 met kaas, 2 met vleeswaar. 1 appel.

avondeten: 1 gehaktbal, 4 gekookte aardappelen, 2 opscheplepels andijvie, 2 eetlepels zelfgemaakte appelmoes, een lepel jus. Toe: 1 diep bord HO met een schep suiker.

Desalniettemin aantrekkelijk. De verpleegster die bloed prikt vertelt dat ze een body heeft van dezelfde stof als mijn jak. Haar body is wijnrood, mijn jak mosgroen. Mijn jak doet me altijd denken aan de jurk van de zwangere mevrouw Arnolfini. Ook ik ben zwanger. Destijds toen ik het jak kocht was er de wens om het te zijn. Als ik het droeg, liep ik altijd een beetje wijdbeens. De verpleegster gebruikt haar body ook om te zwemmen. Ze kijkt me stralend aan als ze dat zegt. Wat moet ik? Had zij haar wijnrode body aan.

Bij de Van de Beerputten is geen mosgroen te vinden noch wijnrood. Geen kleuren. En vanzelfsprekend ook geen geuren uit de oude keuken - van dampend wild op de braadslee, van zoete appeltjes en truffels op de schaal, zelfs geen zweem van warme chocolade of doorgekookte havermout. Wel komt ons uit de kleurloze laboratoria een alles overheersende lijkgeur tegemoet. Aan de verantwoording van de vervaardigde sculpturen worden nog heel wat woorden vuilgemaakt. De subsidie moet veiliggesteld. Een babylijkje? ‘Theoretisch had ik daarvoor kunnen kiezen. Alleen ben ik daar emotioneel nog niet toe.’

ER NOG NIET AAN TOE ZIJN - schijterds!

Het fonds of het ministerie of de redactie van het kunstmagazine vuilbekt wel terug, hoor. Tenslotte eten ze uit dezelfde ruif. Het gedachtengoed is gemeengoed: dat kunst in kunstenaarshand een wapen is en dat de kunstenaar geroepen is om in de frontlinie te staan. Geen pro-

[p. 69]

bleem. De tijden zijn er als altijd klaar voor. Breng Cultuur onder bij Defensie en laat apothekers die materiaal nodig hebben of hen die willen etaleren onmiddellijk solliciteren bij de Luchtmobiele Brigade.

Ik wind me op en loop het huis door. Op het balkon loopt een dikke tor. Ik drink water en moet denken aan het zwarte torretje in de brandgang achter ons huis. Het is woensdagmiddag en ik ben met mijn vriendje Tom op stap. Het beestje ligt op zijn rug op een grote grijsrose sintel. Wij knielen bij hem neer. De scherpe randjes van de sintels snijden in onze blote knieën. Met een stokje prikken we om de beurt in het buikje van de tor. Als we wat doordrukken torent er een witte gelei uit het beestje omhoog. Gebiologeerd blijven we zitten. Het torretje blijft stil liggen. Zwijgend staan we op en lopen achter elkaar door de brandgang verder, ons stokje trekken we over de stenen muur naast ons mee. Dat geeft een mooi raspend geluid.

Die middag prikken we nog vier torren van verschillende grootte. Dan is de lol eraf. Bij alle torren komt na verloop van tijd dezelfde witte brij naar buiten.

De notities van oom Frans dragen de signatuur van een voortdurende poging tot reiniging. Ik vraag me af welk offer hij daarvoor moest brengen. Maar hij is dood, ik kan het hem niet meer vragen. Ik zal er naar moeten gissen, het moeten destilleren uit het materiaal dat ik in handen heb en wat mijn getormenteerde herinnering daar nog aan toe te voegen heeft. Anders dan de torren heeft oom Frans in mijn leven iets nagelaten dat zijn sterven vertraagt. Het is aan de herinnering om er als aasvreter voor te zorgen dat het in onze zielen geen stinkende janboel wordt. Daartoe zal ook ik een offer moeten brengen. Maar welk? In ieder geval moet er schoon schip gemaakt. Zal ik ooit verder komen dan dat? Was tenslotte ook oom Frans niet tot aan zijn dood bezig geweest met puin ruimen?