Bzzlletin. Jaargang 23

[p. 73]

Robert-Henk Zuidinga
Taal in Letteren

Het Nederlands kent verscheidene woorden waar niet of hooguit met behulp van een noodgreep op te rijmen valt. Een beetje dichter legt zich daar echter niet bij neer. Het oudste voorbeeld dat ik ken betreft Vondel en trof ik aan in Spokerijen in Amsterdam en Amstelland (Europese Bibliotheek, Zaltbommel, 1975). Daarin wordt een anonieme bron geciteerd die, met on-Amsterdams accent, vertelt: ‘Joost Vondel 'et zeven jaar 'studeerd om 'n rijm te vinden op bliksem en toe’ zag ie toevallig een vrouw 'n pot breken en hoorde d'r man zeggen:

Vrouw, haal gauw wat smiksem,
Of je pot is naar de bliksem.’

Onmiddellijk opgezocht wat smiksem wel mag wezen, en inderdaad, de jongste editie van de dikke Van Dale vermeldt: ‘(Barg.) boter’.

Vondel was de enige niet die zich aan een rijmwoord op bliksem waagde. Willem Focquenbroch kwam tot de uitroep Maar hoe! ik vind geen rijm op ixem. En een apocrief verhaal wil dat koning Willem III tijdens een jachtpartij zag hoe jonkheer Six op een haas aanlegde en prompt riep:

Schiet als de bliksem,
Anders schiet Six 'em.

Dat bleek een bruikbare vondst, althans voor het tijdschrift ‘De Nederlandsche Spectator’. Toen de rijkssubsidie - groot f. 400, - voor het Woordenboek der Nederlandsch Taal, door minister Kappeynne van de Coppello afgeschaft, door minister Six weer werd toegekend, rijmde de Spectator

Den Post voor 't Woordenboek vernielt Kappeynes bliksem.
Ter eer van 't vaderland herstelt 't beleid van Six 'em.

Nog zo'n lastig te berijmen woord is twintig. Ivo de Wijs en Drs. P inventariseerden de mogelijkheden in hun rubriek Het Rijmschap in het maandblad Onze Taal, later gebundeld in Het Rijmschap Compleet (BZZTôH, 1984). Een van hun vondsten was

De tuinman zei: ‘Uw roos is spintig!’
En spoot met H₂CL₂₀.

Spintig bestaat. Kijk maar in Van Dale.

Jan Kal dichtte in ‘Fred’, een tekst die op de lp Zing je moerstaal (1976) door de groep Lucifer werd gezongen,

Rond de twintig
ontdek je wat je wil.
Rosetintig,
de glazen van je bril.

Tot de ‘twintig manieren om op twintig te rijmen’ die het zich ten doel had gesteld kwam Het Rijmschap niet, wel tot het advies

Rijm nooit op twintig, kies voor twenty
Dan zijn er variaties plenty.

Weinigen zijn vaardiger in het rijmen dan Drs. P (Heinz Polzer). Een fraai voorbeeld daarvan gaf hij in een causerie, die verscheen op de lp De Stille Odyssee (1977). De opdracht was een rijmwoord op herfst. In het nummer ‘Winter’ luidt het derde couplet

De buren waren grimmig, zijn ouders diep gegriefd
En onder zijn collega's was hij ook al niet geliefd
De oude juffrouw Zomer, baas Voorjaar, meester Herfst
Ze riepen driewerf schande, juffrouw Zomer het driefwerfst.

De dichter is overigens zelf de eerste om hier van ‘noodrijm’ te spreken.

Drs. P is de grote pleitbezorger van het bedanken, uitnodigen, feliciteren, afspreken of verontschuldigen per vers, het zogeheten plezierdicht, waarvan inhoud en esprit geen voorrang hebben boven ambachtelijkheid en in-

[p. 74]

tentie. In 1989 zou hij zeventig worden en ik wilde hem in stijl feliciteren. Het leek mij een toepasselijke gedachte in dat vers op zeventig te rijmen. Mijn aanvankelijke plan om een ballade of toch op z'n minst een sonnet te schrijven waarvan elke tweede regel op dat woord rijmde, moest ik al snel opgeven. Maar ook een eenvoudig kwatrijn met slechts één rijmwoord bleek na veel peinzen en krassen te hoog gegrepen. (Niet alleen voor mij, trouwens: het Nederlands Rijmwoordenboek van Jaap Bakker biedt geen enkel woord dat rijmt op zeventig. En ook niet op herfst.)

Zoiets zou Drs. P niet op zich laten zitten, al moet hij af en toe zijn toevlucht nemen tot krachtige kunstgrepen, zoals in

Hep is niep liperair, wap u hier leesp
Maar rijmp dan poch maar smeppeloos op Weesp.

Ik meende dus slim te zijn door het probleem niet zelf op te lossen maar het aan de jarige als uitdaging voor te leggen. Ik zond hem deze clerihew:

Drs. P
Rijmt op twintig, Weesp en herfst net zo vlot als op Hoezee
Streng waakt hij tegen rijmmoord
Bedacht hij echter zelf ooit op zeventig een rijmwoord?

waarvoor ik wel eerst het woord ‘rijmmoord’ aan de Nederlandse woordenschat moest toevoegen.

De Doctorandus, ook niet achterlijk, trapte er niet in. Hij had waarschijnlijk nòg 84 pleziergedichten te beantwoorden en bedankte mij per kerende post met de regels

Voorwaar, van alle dieren zijn
De oesters het inertst
En is de Zeeuwse variant
Wellicht het introvertst
Beschouwen wij de componist
Die blij septiemt en tertst
Dan worden we bemoedigd, of -
Germaans gezegd - beherzt
En 't leukste (meer nog dan Dada
Dat normontwrichtend merzt)
Is wel, hoe R.-H. Zuidinga
Met rijmuitgangen schertst.

Het zat mij echter toch niet lekker dat er op zo'n gangbaar woord helemaal niets te rijmen zou zijn en ik zette me weer aan het knutselen. Als P, om op Weesp te kunnen rijmen, een spraakgebrek mocht voorwenden, dan kon ik best een wat zwaar aangezet accent fingeren. Aldus kwam ik tot het volgende vers:

Haagse Haggie van vegvoegsbedgijf Ik bgeng het bij U binnen
Spgak: ‘Vandaag moet ik al geuzevgoeg naag Utgecht, Ggoet en Linnen
Vandaag via Bgeda naag Beestegzwaag en Deventeg
Maag eegst nog naag de Keizegsggacht, want Heinz wogdt heden zeventig’.

Sommige dichters vormen een klasse apart. Kees Stip rijmde ooit zowel op axolotl als op Popocatepetl. Kijk maar in zijn sonnettenbundel AU! de rozen bloeien (Bert Bakker, 1983).