Bzzlletin. Jaargang 22

[p. 78]

Jacob Vredenbregt
Hoesin bin Oemar Batfari, handelaar in huiden

Zoals alle handelsplaatsjes in Indonesia telt ook het stadje Mojokerto - 60 km van Surabaya in Oost-Java gelegen - een kleine Arabische kolonie. De leden wonen rondom de grote moskee in de kauman - de wijk van de vromen -, daar waar men ernst maakt met de godsdienst.

Het einde van de vorige en het begin van deze eeuw waren goede tijden voor hen geweest. Handelsgeest en religie hadden een nuttig bondgenootschap aangegaan en de Arabische handelaar die niet alleen maar crediet gaf maar bovendien de taal van het Heilige Boek sprak, kon ten plattelande alom rekenen op klandizie. Het betekende welvaart. Sommigen zetten die om in protserige, in Moorse stijl gebouwde huizen. Het gaf hen aanzien bij de bevolking. Zij werden aangesproken met Tuan, Meneer, zoals men dat ook tegenover de Hollanders gewend was te doen. Op het platteland kwam men hen vaak tegen, hun fietsen beladen met katoentjes die zij tegen crediet aan de man brachten. Ze waren direct herkenbaar aan hun hoog opgetrokken sarong, hun veterloze schoenen en een onafscheidelijke paraplu. Die diende vooral om zich de gladakkers - de kampong-honden - van het lijf te houden.

De moordenaar Hoesin bin Oemar Batfari, (geboeid) gezeten op een muurtje

Toch was die welvaart en de voorsprong die zij op religieus gebied hadden, een betrekkelijk kort intermezzo. Op religieus gebied werden ze verdrongen door de Indonesiërs die hen in kennis van de Heilige Schrift spoedig evenaarden, zo niet overtroffen. In de handel legden ze het af tegen de Chinese koopman. Tijdens de onafhankelijkheidsbeweging kozen ze de kant van de Republiek tegen de koloniale overheersers, en beter dan hun Chinese concurrenten integreerden zij zich binnen de Indonesische cultuur. Het nam niet weg dat na de tweede wereldoorlog hun rol nagenoeg was uitgespeeld.

Toen in de jaren zestig het land in de greep van de communisten kwam, er hongersnood

[p. 79]

heerste en de Republiek in een toestand van ongekende anomie geraakte, verlieten de avontuurlijksten onder hen het land en smokkelden zich Arabië en de Hadramaut, het land van hun ouders en voorouders binnen. De meesten bleven echter. Een van hen was Hoesin bin Oemar Batfari, handelaar in huiden. Hij behoorde tot de eerste generatie van het geslacht Batfari, afkomstig uit de Hadramaut die in Indonesië was geboren. Hij leefde in de wijk der vromen en te zamen met zijn moeder, beide zusters, vrouw en drie kinderen bewoonde hij een huis dat hij van een bevriende goudhandelaar had gehuurd.

Geboeid en omgeven door politieagenten: Hoesin en zijn handlangers. De meest rechtse in wit hemd is Hoesin; in het midden zijn jongere broer Aluwi

Hoesin was goed ingevoerd in Mojokerto en kende nagenoeg alle handelaren die in de kauman woonden of op de markt hun bedrijf hadden. Hij deed niet alleen maar in huiden maar was in alles geïnteresseerd wat geld opbracht. Vandaar dat men hem vaak op de pasar kon aantreffen, speurend naar een handeltje. Hij was meestal vergezeld van zijn jongere broer, Achmed bin Aluwi Batfari.

Was hij niet in Mojokerto, dan bracht hij de nachten door in het dorpje Seduri, waar hij een huis had gehuurd. Later verklaarde zijn vrouw dat ze steeds het vermoeden had van een tweede vrouw, maar grootgebracht in de oude orthodoxe traditie waar poligamie een vanzelfsprekendheid is, sprak ze er nooit over.

De laatste moord

Op de avond van 11 mei 1964 werd de desa-wacht in Seduri tijdens haar patrouille door het dorp opgeschrikt door een geluid dat - zoals een van hen later verklaarde - geleek op dat van een dier dat werd gekeeld. Zij klopten aan bij het huis waar het geluid vandaan kwam en toen de deur geopend werd antwoordde Hoesin bin Oemar Batfari dat er niets aan de hand was; het geluid was afkomstig van een vriend die hevige pijn in zijn buik had. De patrouille vertrok weer maar bijna onmiddellijk daarna hoorden ze opnieuw hetzelfde geluid en glurend door reten en kieren zagen zij tot hun schrik en verbijstering hoe de bewoners van het huis iemand mishandelden. Zij waarschuwden de plaatselijke politie en toen die bij het huis aanklopte en de deur geopend werd, troffen zij een met bloedvlekken bespatte Hoesin, zijn jongere broer en nog een derde helper aan. Ze werden gearresteerd en na enig zoeken vond de politie onder

[p. 80]

een bed het lijk van Masfud, een goudhandelaar in Mojokerto die in de kauman woonde; een goede bekende van Hoesin, want het was diens huisbaas. Hoesin probeerde direct de politie en desa-wacht om te kopen met een bedrag van Rp. 1.500.000 (ter vergelijking: in 1964 kostte een paar leren schoenen Rp. 5.000). De politie weigerde.

De ontdekking en arrestatie van Hoesin betekende dat hij hiermee zijn laatste moord had gepleegd. Hoeveel daaraan voorafgegaan zijn, is nooit geheel duidelijk geworden. Vele moorden herinnerde Hoesin zich niet precies meer; soms verwarde hij namen en later, tijdens de rechtszitting, verklaarde hij dat hij onder dwang had bekend en dat het aantal moorden dat hij begaan had ‘slechts’ 18 was. Toen de dag na de arrestatie het politie-onderzoek op gang kwam, trof men in het huis in Seduri op wanden en kasten alom geronnen bloed aan, terwijl de lemen vloer van het huis op verscheidene plaatsen was opgedolven. Hoesin bekende spoedig dat in het huis nog drie lijken begraven waren. De opgraving enkele dagen later bevestigde dit. Het waren de graven van Ramelan, Soepardi en Soewandi. Maar het waren niet de enige slachtoffers die in het ‘vakantiehuis’ in Seduri hun einde hadden gevonden, want Hoesin en zijn helpers hadden de gewoonte om na een gepleegde moord hun slachtoffers met een vrachtauto naar de Kali Brantas te rijden en zich vervolgens daar van het lijk te ontdoen. Was er niet direct een auto ter beschikking, of zou het transport van het lijk te veel in de gaten lopen, dan pas begroef men het lijk ter plekke. De opgravingen brachten aan het licht dat, om het graafwerk te beperken, de onderbenen van de vermoorde steeds aan de dijen werden vastgebonden.

Na de bekentenis van Hoesin kreeg de politie ook belangstelling voor diens huis in Mojokerto alsook dat van zijn jongere broer Achmad, die eveneens in de kauman woonde. In beide huizen trof men onder de aarden vloer lijken aan.

Het aantal door Hoesin bekende moorden en de teruggevonden lijken bedroeg spoedig negen, maar groeide weldra aan tot vijfentwintig. De moorden werden vaak met tussenpozen van slechts enkele dagen begaan.

Achter het gordijn

De wijze waarop Hoesin zijn slachtoffers uitzocht was geheel ingebed in zijn kennis van zaken over het doen en laten van zijn potentiële handelspartners en de informele wijze van zaken doen, die bij kleine kooplieden toen alom in gebruik was. Op de lokale markt lokte hij zijn potentiële slachtoffers mee met het vooruitzicht van een lucratief handeltje in huiden, kunstmest, goud of wat dan ook. Aangezien het steeds bevriende relaties waren, mensen die elkaar kenden, bestond er van hun kant geen achterdocht.

Eenmaal in het huis in Seduri aangekomen bood hij het slachtoffer thee of koffie aan en zijn broer en helpers (soms meer dan een) hielden het slachtoffer aan de praat. Hoesin verontschuldigde zich en verborg zich achter een gordijn om, zodra hij de kans schoon zag, het slachtoffer met een ijzeren vijzel letterlijk de schedel in te slaan. Gewoonlijk was een slag voldoende om hem van het leven te beroven. In het geval van Masfud, die er waarschijnlijk lucht van kreeg dat er iets niet in de haak was, mislukte het. Hij werd niet dodelijk geraakt en begon om hulp te schreeuwen.

Bracht hij zijn slachtoffers naar zijn huis in Mojokerto dan werden zijn zusters, moeder, vrouw en kinderen naar elders gezonden (kennissen of familieleden) onder het voorwendsel dat hij belangrijke handelspartners verwachtte en dat hij niet gestoord wenste te worden. De meeste moorden die hij beging, waren nauwkeurig gepland: de keuze van het slachtoffer, de plaats waarheen het slachtoffer gelokt zou worden, hoe de moord uitgevoerd zou worden en hoe men zich zou ontdoen van het lijk.

Betrof het zogenaamd toevallige ontmoetingen, dus met mensen die Hoesin niet kende maar gewoonlijk ontmoette voor het bioscoopgebouw in Mojokerto (zijn belangrijkste ‘jachtterrein’), dan maakte hij een praatje met hen en in het vooruitzicht van een gunstig handeltje bezweken velen voor zijn radde, overtuigende tong. Onder het voorwendsel hen naar zijn huis in Seduri (of Mojokerto) te brengen, bracht Hoesin hen steeds richting Brantas-rivier, waar hij ze, profiterend van het element van verrassing, met een mes dood-

[p. 81]

stak en vervolgens beroofde. Het lijk wierp hij in de rivier.

De schedel van Ramelan was het enige dat nog restte van zijn stoffelijk overschot. In het graf werden ook tennisschoenen en een rood hemd gevonden waardoor het slachtoffer geïdentificeerd kon worden

Vele van de in de Kali Brantas weggeworpen lijken spoelden later aan. Ze werden door de bevolking aan de autoriteiten gerapporteerd en vervolgens als ‘onbekend’ meestal aan de kant van de rivier begraven. Van het pandemonium van die dagen, dat zich kenmerkte door de verlamming van het openbaar vervoer, gebrek aan forensische experts, onberijdbare wegen, hongersnood en apathie, profiteerden de moordenaars ten volle. De afwezigheid of het niet behoorlijk functioneren van een deskundig politieapparaat versterkte dit nog. Daar kwam bij dat vele kleine handelaren afkomstig uit omliggende streken zoals Krian, Jombang, maar ook uit Mojokerto zelf, vaak maandenlang op pad waren zonder dat dit wantrouwen of ongerustheid veroorzaakte.

De moordpartijen van Hoesin c.s. kregen weldra grote ruchtbaarheid. Pers en radio maakten er uitvoerig melding van en het gevolg was dat velen plotseling familieleden gingen missen die al lang niet teruggekeerd waren van hun handelsreizen of andere tochten. Overal zag men de hand van Hoesin in. Oproepen van de politie versterkten dit nog.

Ongekende brutaliteit

Hoesins bende bestond uitsluitend uit Arabieren, die direct of indirect bij de moord of het resultaat ervan betrokken waren. Een van hen was Abdul Kadir Batfari, die belast was met het vervoeren van de lijken naar de rivier, waar Hoesin zich er van ontdeed. Hij werd hiervoor beloond met Rp. 20.000. Het opvallende was, dat Abdul Kadir Batfari niet tot de categorie van arme Arabieren behoorde. Hij was eigenaar van een klein textielfabriekje waar hij redelijk van kon leven. Daarnaast waren er helers aan wie Hoesin de buitgemaakte voorwerpen verkocht. De enige motivering van Hoesin bin Oemar Batfari's moordpartijen was roof. Tijdens de rechtszitting gaf hij toe grote schulden te hebben, het economisch niet te kunnen bolwerken en veel geld nodig te hebben omdat zijn vrouw pas van een tweeling bevallen was. Hoesin bedreef zijn misdaden met ongekende brutaliteit. Werd de moord gepleegd in de morgenuren in Seduri dan liet hij vaak de ramen van de aangrenzende kamers openstaan teneinde geen achterdocht te verwekken. Bovendien koos hij bij voorkeur die uren van de morgen waarop de mensen naar kantoren of fabrieken of naar hun rijstvelden waren. Hij was zo bedreven in het doden, dat gewoonlijk na één slag op de schedel de dood al intrad.

Vermoordde hij ze ergens buiten, dan bracht hij ze in de richting van de rivier de Brantas. Zijn moordwapen was dan een mes, terwijl de rivier zelf voor een snelle afvoer zorgde.

Hoesins slachtoffers waren hoofdzakelijk In-

[p. 82]

donesiërs, maar er waren ook Chinezen en Arabieren onder. Het vermoeden bestond dat hij in ieder geval al in 1961 met zijn bloedige werkzaamheden begon. Volgens de politierapporten waren dat toen de volgende slachtoffers:

De restanten van het stoffelijk overschot van Soewandi, een winkelier die evens door Hoesin werd vermoord en wiens lijk opgegraven werd in het huis in Seduri

Djuli, 26 jaar oud, afkomstig van Tulungagung. Vermoord in mei 1961 om 23.00 uur in de avond. Zijn lijk werd in de Brantasrivier geworpen. De buit bestond uit Rp. 80.000 en een horloge merk Wino, een gouden ketting en twee gouden armbanden.

Djajadi, 27 jaar, afkomstig uit Kediri. Vermoord in juni 1961 's avonds om 21.00 uur. Zijn lijk werd in de Brantasrivier gegooid; de buit bestond uit Rp. 75.000 en een gouden armband van 50 gram.

Siram, 31 jaar, afkomstig uit Jombang. Vermoord in juli 1961 om 23.00 uur 's avonds. Zijn lijk werd in de Brantasrivier gegooid; de buit bestond uit Rp. 47.000, een fiets merk Gazelle en een horloge.

Sarwi, 32 jaar, afkomstig uit Jombang. Vermoord in 1961. De maand kon Hoesin zich niet meer herinneren; het lijk werd in de Brantasrivier gegooid. De buit bestond uit Rp. 150.000, een horloge merk Titus en een ring.

De lijst van moorden in 1962, 1963 en 1964 is veel langer. Van haast allen ontdeed hij zich door de lijken in de Brantasrivier te werpen. Wanneer de moord niet in de buurt van de rivier plaatsvond, dan gebruikte hij vaak een nabijgelegen goot of eenvoudig een vuilnishoop. Een voorbeeld daarvan is de moord op Jazid bin Mari, 50 jaar oud. Aangezien de moord in de regentijd plaatsvond en de vuilnishoop met water volgelopen was, werd het lijk verzwaard met halters van 40 kg. Deze moord beging hij in 1963.

Tijdens het politieverhoor verklaarde Hoesin dat hij achteraf verbaasd was hoe gemakkelijk een moord uit te voeren was en hoe eenvoudig het was om aldus aan geld te komen.

Voorbeeldige gevangene

De in die tijd zeer actieve communistische pers probeerde voortdurend de zaak te verpolitiseren door Hoesins moorden te relateren aan, zoals het in het jargon van die dagen heette, ‘subversie van contra-revolutionaire elementen’. De realiteit was dat het enige motief van Hoesin en zijn bende was, zich materieel te verrijken. De buit verdeelde hij onder zijn helpers ofschoon het leeuwedeel steeds in zijn handen kwam. Maar precieze gegevens daarover bestaan niet.

Hoesin werd in een rechtszitting in 1967 ter dood veroordeeld. Hij diende hetzelfde jaar nog een verzoek om gratie in, welk verzoek in 1977 door de Indonesische president werd geweigerd. Op 14 september 1978 werd hij geëxecuteerd. De andere leden werden tot langdurige gevangenisstraffen veroordeeld. In de tijd dat Hoesin in de gevangenis verbleef, behoorde hij tot de meest voorbeeldige gevangenen. Hij volgde strikt alle regels van

[p. 83]

het gevangenisregiem op, was werkzaam als tukang jahit (kleermaker) en als zodanig zo succesvol dat hij de vele bestellingen die hem werden opgedragen, nauwelijks af kon werken. Hij verhinderde bovendien eens een vluchtpoging van andere gevangenen en zoals in het rapport later gemeld werd, vervulde hij al zijn werk ‘dengan penuh tanggungjawab dan tidak mengecewaken’ (vol verantwoordelijkheidsbesef zonder ooit teleur te stellen). Vlak voor de executie vroeg hij aan de officier van justitie of hij de hand mocht schudden en dankzeggen aan drie employees van de Kali Sosok-gevangenis in Surabaya. Dit werd hem toegestaan, waarna hij vergeving vroeg voor al zijn tekortkomingen tijdens zijn verblijf in de gevangenis en hen bovendien dankte voor alle goede leiding die hij gekregen had. Naar goede Indonesische traditie vertrouwde hij zijn jongere broer, die tot lange gevangenisstraf veroordeeld was, toe aan hun goede zorgen (menitipkan adiknya). Vervolgens werd door een mudin een gebed uitgesproken. Toen hem gevraagd werd of hij wel dan niet geblinddoekt wilde worden voor zijn executie, antwoordde hij ‘terserah Bapak’ (ik laat het aan U over). De officier van justitie gaf toen opdracht hem te blinddoeken, waarna het vonnis voltrokken werd.