Bzzlletin. Jaargang 22

[p. 40]

Arita Baayens
Kamelekeutels met dorra

Mijn gevoel zei me dat ik niet in paniek hoefde te raken bij de aanblik van de lege binnenplaatsen. Hoewel niets daarop wees, was ik ervan overtuigd dat ik binnen een paar weken twee vrouwtjeskamelen zou hebben gekocht, ook al was er nu op de kamelenmarkt in Cairo geen kameel te bekennen. Yasir, de enige kamelenhandelaar op de markt die het goed met me voorhad, zou me helpen. Ik zat naast hem op de gemetselde bank in de schaduw van een boom. In de hoek van de binnenplaats stond een kamelemoeder met pasgeboren jong dat stakerig op zijn wankele pootjes stond. Yasir leunde zwaar op zijn stok en keek verlegen voor zich uit. Hij kende me al een paar jaar en had me altijd op mijn wenken bediend. Zadels, touwen, gereedschap, ik hoefde maar te kikken en hij liet het bezorgen. Daarom verwachtte ik waarschijnlijk dat het met een kameel ook zo eenvoudig zou gaan. Vanuit Nederland had ik Yasir geschreven dat hij voor me uit moest kijken naar twee geschikte kameledames. Dit jaar kon ik niet beschikken over de kamelen waarmee ik de laatste vier jaar door de Egyptische woestijn was getrokken en ik had al mijn hoop op Yasir gezet.

Hij wist precies wat voor kamelen ik nodig had, maar hij moest me teleurstellen. De markt lag volkomen stil. Insha'allah, als god het wilde, zou de situatie er volgende week beter uitzien, maar nu kon hij niets voor me uitrichten. De grens tussen Soedan en Egypte zat potdicht vanwege politieke strubbelingen, een ware ramp aangezien alle kamelen voor de markt in Cairo uit Soedan komen.

Na de zoete thee verliet ik Yasir en zwierf in mijn eentje over het marktterrein. Normaal krioelde het er van rondhobbelende kamelen en was de lucht gevuld met geluiden van klappende zwepen en van geruzie tussen handelaren en verkopers. Nu lag alles er volkomen verlaten bij. Nergens woei stof op van wegstuivende beesten, achterna gezeten door jochies met stokken. De brede houten banken voor de handelaren, gestoken in onberispelijke witte gellabya's en hun donkere hoofden omwikkeld met meterslange lappen fijn katoen, stonden verloren in een hoek. Op een van de ommuurde terreinen trof ik vijf gehurkte kamelendrijvers die in een kring zaten om een handjevol kamelen in de gaten te houden. Op een volgende binnenplaats stond een groepje van tien jonge kamelen en verder was er, op een paar geiten en waterbuffels na, geen beest te zien.

Bokra insha'Allah

Twee weken lang ging ik om de drie dagen naar de markt. Ik kon de weg onderhand wel dromen en het ‘bokra (morgen) insha'allah’ ook. Tegen beter weten in geloofde ik het telkens weer, want het alternatief was paniek. De bezoekjes aan de markt vond ik eerst nog gezellig, maar gaandeweg drong het tot me door dat geen handelaar een poot voor me uit zou steken. Ook Yasir niet. Hij was aardig en vol begrip, maar bracht verder niets tot stand. De andere handelaren keurden mij nauwelijks een blik waardig. De markt was inmiddels wat aangetrokken, maar bijna alle kamelen waren mannetjes, en die wilde ik niet. Ze kunnen zonder waarschuwing aanvallen. Heel wat bedoeïenen lopen kreupel of missen een stuk uit hun arm omdat een dakkar - een mannetjeskameel - het op zijn heupen kreeg. Vrouwtjeskamelen - naga's - zijn op de markt in Cairo helaas een zeldzaamheid. De meeste dieren daar zijn bestemd voor de slacht en naga's zijn te waardevol omdat ze voor nageslacht zorgen. Als ze goed getraind zijn, worden ze in Soedan al verkocht aan rijke Arabieren.

Op een dinsdag besloot ik dat ik me niet langer zou laten afschepen door kamelenhandelaren die vage beloftes deden. Om negen uur 's ochtends zat ik bij Yasir aan de thee. Toen hij doorkreeg dat ik die ochtend met zijn hulp alle handelaren op de markt af wilde gaan, verdween hij om onduidelijke redenen. Na een uur wachten besloot ik in actie te

[p. 41]

komen. Zonder Yasirs geruststellende gestalte naast me ging ik zaken doen. Op mijn kris-kras tocht over de markt - ik werd van het kastje naar de muur gestuurd - kwam ik steeds weer langs een plas bloed waarin een zojuist geslachte kameel lag, de maag open en de hals doorgesneden. Als een geknakte bloem lag de mooie kop met de zachte lippen en de grappige oren naar achteren geklapt. Het beeld nam bezit van mijn maag en mijn hoofd. Alle kamelehalzen op de markt leken zich naar mij uit te strekken.

Arita Baayens

Die dag waren er uitzonderlijk veel kamelen op de markt en ik verlangde ernaar tenminste twee exemplaren te vinden waar ik me mee zou kunnen verbinden. Maar de markt was net zo dood als de geslachte kameel temidden van de felrode plas bloed. Na een paar uur als een speelbal heen en weer gegooid te zijn, stonden de tranen in mijn ogen en moest ik op mijn lippen bijten om niet in huilen uit te barsten. Overal kamelen, maar ze waren te jong, te oud, te ziek, ongeschikt voor lange woestijntochten. De handelaren en hun stromannen bleken stuk voor stuk ellendelingen die het niets interesseerde of ze me een kameel aansmeerden die mijn dood zou betekenen. Ik zag ze besmuikt grijnzen en mompelen als ik langs kwam. Ze kwamen met kamelen aan die te jong waren om ooit een zadel te hebben gedragen. Ze lieten me los temidden van een kudde grote mannetjeskamelen om te zien of ik de goede eruit zou kunnen pikken. Met leedvermaak kwamen ze met oude, schurftige kamelen voorgereden. Of ze lieten me zomaar ergens staan als ze iets beters te doen hadden.

En Yasir, mijn onverwacht toch nog opgedoken redder in nood, bleek op de markt niets in te brengen te hebben. In het bijzijn van andere handelaren keerde hij zich van mij af, met rollende ogen begrip vragend voor zijn positie. Voor mijn ogen begon alles te tollen. De kamelelijven, de handelaren, de stroman-

[p. 42]

nen, de theeverkopers, de kleermakers. Wat ik daar op de markt zag krioelen waren mannen, mannen en nog eens mannen die mij als een ongewenst element uitspuugden. Het liefst was ik weggerend om nooit meer terug te komen. Maar dat kon niet, ik moest en zou kamelen vinden om de woestijn mee in te gaan.

Mijn doel was in de voetsporen te treden van een Fransman, Cailliaud, die tussen 1817 en 1820 diverse tochten per kameel door de woestijn had gemaakt, op zoek naar tempelruïnes. Cailliaud was een pionier in de egyptologie en legde als een van de eersten vele monumenten in de woestijn tot in de kleinste details vast. Ik was zijn naam op een tempelmuur tegengekomen, raakte erdoor geïntrigeerd en begon over hem te lezen. Nu wilde ik in zijn huid kruipen en de route die hij honderdzeventig jaar geleden nam, opnieuw volgen. Maar om dat te doen moest ik dus eerst twee kamelen hebben.

Magere kamelen

Tegen enen was ik zo door de mangel gehaald dat ik het ‘bokra insha'allah’ maar al te graag accepteerde en verslagen een taxi indook. Eerst thuis onder de douche maar eens een potje janken om dat krampachtige paniekerige kwijt te raken. Pas toen ik volkomen murw en uitgeput in de taxi zat, was ik zover dat ik de gedachte toe kon laten dat alles misschien anders zou lopen dan ik had gedacht. En dat dat wel goed was.

Thuis zakte ik neer op het bed. ‘Als je zometeen iemand hoort janken, dan ben ik het. Laat me maar,’ riep ik naar mijn vriendin in wier huis ik logeerde. ‘Er belde iemand voor je op,’ riep ze terug, ‘een zekere Amira, het ging over kamelen.’

Met Amira veranderde alles. Nog diezelfde middag reed ik zonder zadel op een van haar kamelen in de zandduinen bij de piramides van Giza. In de rode gloed van de ondergaande zon zaten we aan het einde van de middag in het warme zand met de kamelen aan onze voeten. Honderduit pratend over zadels, kameleziektes, kamelesoorten, over van alles en nog wat - als het maar over kamelen ging. Het was voor ons beiden een gelukkige samenloop van omstandigheden dat een kennis ons met elkaar in contact had gebracht. Sinds een jaar bezat Amira twee rijkamelen, gekocht op de markt bij een van de zevenentwintig broers van de schatrijke Abu Qasim-familie, oprichters van de kamelenmarkt in Cairo. Amira beloofde me te introduceren bij Hussein Abu Qasim, die ene broer dus.

Met drie andere leden van zijn familie had ik minder goede ervaringen opgedaan, maar Hussein bleek hulpvaardig en was bereid te geloven dat ik werkelijk alleen de woestijn in ging en dat betrouwbare kamelen voor mij een levensnoodzaak waren. Binnen een week had ik Mabroeka bij hem gekocht. Ik kneep en voelde, liet twee mannen op haar rug zitten, keek in haar mond, testte de pezen, nam haar mee aan een touw en brak haar keutels in tweeën om te zien of er wel dorra, sorghum, in zat. Kamelen die alleen groenvoer vreten zijn ongeschikt voor afmattende woestijntochten waarop ze nauwelijks water en struiken tegenkomen.

Beshari

In de dagen na de koop van Mabroeka keerden de kansen zich weer. Ik zag alleen magere scharminkels, klein van stuk en op geen enkele manier in staat zware tassen te dragen. De dag naderde dat ik mijn voorgenomen expeditie niet langer kon uitstellen. Een maand lang hing ik nu op de kamelenmarkt rond en veel langer moest dat niet duren of ik zou in tijdnood komen. Om Cailliauds route langs de westelijke oasen en door de woestijn te volgen en alles te fotograferen wat vastgelegd moest worden, had ik drie maanden nodig. Het was nu bijna Kerstmis. Maart en april zijn de maanden waarin gevaarlijke stormen door de woestijn kunnen razen en bovendien kan de temperatuur in april opeens omhoog schieten. Voor die tijd wilde ik klaar zijn.

Ik besloot mijn tijd niet langer op de markt te verdoen en met Hussein Abu Qasim naar Daraw in Zuid-Egypte te vliegen. Kamelen uit Soedan komen na een wekenlange tocht met grote aantallen tegelijk in Daraw aan om me-

[p. 43]

disch gekeurd te worden voor ze doorgaan naar Cairo. Daar zou ik keus genoeg hebben, alleen was het een dure onderneming die ook weer een aantal dagen in beslag zou nemen. De ochtend voor vertrek ging heel vroeg de telefoon. Ik moest onmiddellijk naar de markt komen. Er was een geschikte vrouwtjeskameel voor me. Zenuwachtig schoot ik in de kleren, nam in allerijl een taxi en holde de markt op naar de achterste binnenplaats. Hussein kwam me tegemoet in zijn hagelwitte gellabya waar de vouwen nog in zaten. Begroetingsformules vlogen over en weer. Een stoel werd aangerukt en een van de jongens verdween haastig om de bewuste kameel te halen. Gespannen wachtte ik af tot ik tussen alle kamelelijven door een witte Beshari aan zag komen stappen. Een magere rillende Besharikameel, daarvoor was ik haastig en ongewassen in de taxi gesprongen!

Mijn teleurstelling was zo groot dat de mannen als troost met nog een Besharivrouwtje aankwamen. Tussen glaasjes zoete thee door discussieerden we over de witte kameel. Hussein vroeg drie Soedanese kamelendrijvers om raad - was de witte Beshari ziek of rilde ze vanwege vermoeidheid en stress? Hij bezwoer me dat hij het beste met me voor had en begreep dat mijn leven van deze dieren afhing. De Beshari was een topdier, daar stond hij voor in.

Zodra de handelaren en tussenhandelaren om Hussein doorkregen dat ik geld in mijn tas had en op het punt stond een tweede kameel te kopen, reageerden ze als door een adder gebeten. Eindelijk scheen het tot ze door te dringen dat ik een serieuze koper was en niet alleen praatjes rondstrooide. Husseins broer fluisterde in mijn oor dat de Beshari niet goed was, dat er betere kamelen waren. Nieuwe kamelen werden voorgeleid en zonder duidelijke redenen weer meegenomen. Iedereen bemoeide zich opeens met me en het zweet brak me uit.

Zelf twijfelde ik ernstig aan mijn keuze voor de witte kameel, maar nu raakte ik het spoor helemaal bijster. Ik beduidde Hussein dat ik in zijn kantoortje wilde praten. Het kantoor was een klein donker hok dat meer weg had van een grot dan van een plek waar grote transacties werden gesloten. Ik belde Amira op en vroeg haar via de telefoon met Hussein te praten en hem nog eens uit te leggen dat ik me geen zieke kamelen kon permitteren. Ik zag Hussein knikken, hij stond voor de witte in. De koop werd gesloten, één voor één telde ik de biljetten uit en legde ze neer op het grijze bureau. Honderdvijftig biljetten van tien Egyptische ponden, ongeveer negenhonderd gulden.

Bismi'Allah

Twee dagen later zou ik vertrekken. Die nacht sliep ik nauwelijks. In gedachten zag ik al mijn bagage, het water en het voer, de twee magere kamelen en de lange, lange afstanden door een immense woestijn waar niets en niemand me te hulp zou komen als er iets fout zou gaan.

Om zeven uur stond ik naast mijn bed en om acht uur was ik op de markt te vinden. Het hele terrein liep ik over, speurend naar onderbuiken waar tepels in plaats van penisschachten aan moesten hangen. Misschien vond ik nog een betere kameel dan die ik gisteren gekocht had. De verleiding was groot om toch een mannetjeskameel te kopen. Er waren er genoeg en ze zagen er sterk uit. Maar de keren dat ik een agressieve dakkar in actie zag, hadden me voorgoed genezen van de idee met mannetjeskamelen te reizen.

Tegen elven arriveerde er een kennis die met één blik op mijn twee kamelen een derde voor me kocht.

En zo reden de volgende ochtend drie kamelen en ik achter op een vrachtwagen naar de Farafra-oase, zevenhonderd kilometer zuidelijk van Cairo, waar de reis zou beginnen. Het werd een lange kamikazerit over slechte wegen met een snijdend koude wind die de kamelen recht in het gezicht woei. Om de haverklap stopten we om losgewaaide zakken met dorra op hun plaats te sjorren. De chauffeur beschikte maar over één oog omdat het andere kort daarvoor door een trap van kameel was toegetakeld.

Halverwege de nacht, toen we Farafra op dertig kilometer waren genaderd, liet de chauffeur me een zalfje zien dat hij op zijn oog moest smeren. Op dat moment voelden we

[p. 44]

een zachte, maar besliste schok. De vrachtwagen reed van de weg in de rulle kalkberm en zat muurvast. In de vrieskou dook Moktar onder de wagen en schoffelde kalkpoeder weg om de wielen vrij te krijgen. Bepoederd zat hij daarna achter het stuur, mompelde ‘bismi'allah’ en drukte op het gaspedaal. Zwarte roetwolken en een verbrande lucht verspreidden zich.

‘Draaien de wielen?’ vroeg hij hoopvol. En elke keer schudde ik van nee. Ik gaf het op, net als de kamelen die hun kop lieten hangen en geen kracht meer in hun lijf schenen te hebben. Nergens doken autolichten op. Sterren schitterden en om ons heen glooide een wit, door de maan beschenen sprookjeslandschap. Bibberend van de kou dook ik weg in de cabine. Hier hoorde ik niet meer bij. Vanaf dit moment schrapte ik mijzelf uit deze slechte film. Het was de enige manier om niet gek te worden van de zorgen.

Na twee uur dommelen merkte ik vanonder half geloken oogleden een vaag schijnsel op. ‘Moktar, een auto!’

Moktar strompelde onmiddellijk de weg op. Met zijn tengere, witbekalkte gestalte hield hij een grote vrachtwagen tegen die uit de verte opdoemde.

‘Ilhamdullilah!’ riepen we een half uur later om de minuut naar elkaar. We waren losgetrokken en reden de laatste kilometers naar Farafra waar vrienden op ons wachtten. Vandaar ging het snel door naar een onbewoonde oase waar de dieren uit de laadbak getrokken werden. Verdwaasd liepen ze in het schijnsel van de autolampen rondjes om hun stramme poten te strekken.

Bij een flakkerend vuurtje ver na middernacht realiseerde ik me dat de reis was begonnen.