Bzzlletin. Jaargang 22

[p. 48]

Hermine de Graaf (illustratie: Paul Tuijnman)

[p. 49]

Hermine de Graaf
Een laat prozadebuut

Menno's onbegrijpelijke verhalenbundel was ingeslagen als een bom. We hadden dagenlang feest gevierd en ik maakte geen grapjes meer over de oceanische gevoelens die hij in zijn boek had uitgebeeld.

Lucia was verdwenen. Onvindbaar. Menno was in somber zwijgen vervallen, zijn baardstoppels gaven zijn wangen een grauw waas, zijn lippen zoog hij naar binnen. Het leek of hij geen lippen meer had.

‘Houd je echt niets voor ons achter?’

Menno gaf er geen antwoord op. De vraag weerklonk als een echo in mijn hoofd. Ik had alle routes gelopen die Lucia en ik samen hadden gemaakt. Ik liep om de schuitwaters, speurde tussen de lissen en bekeek de grote bruine sigaren langs de wallekant. Op het water dreven ontelbare roze lelies. En iedere keer verwachtte ik dat ze te voorschijn zou komen, meende ik haar stem te horen. Ik kon niet begrijpen dat ze er niet was. Lucia woont hier al zo lang, ze heeft een zekere reputatie als het om bedreigde flora gaat. Ze registreert zeldzame bloemen in bermen en wallekanten. Ze heeft er verstand van. Ze werkt samen met Natuurbeheer. Een ongeluk achtte ik uitgesloten. Ze kent alle stropers en leeft op vriendschappelijke voet met hen. Als ze bij de boswachter en zijn vrouw is geweest, komt ze thuis met een mand groenten uit hun moestuin. Ze heeft ook geen ruzie met de boeren uit de buurt.

Lucia is een vrouw van weinig woorden. En we waren het er allemaal over eens dat zij met Menno een ideale verbintenis had. Menno zou je een rondborstig figuur kunnen noemen; hartelijk, gul en lawaaiig. Als waard of als jeugdherbergvader zou hij een goed figuur slaan, maar hij schreef vroeger gedichten en was journalist geweest. Hij kon wat en wij namen zijn oeverloos gezwets voor lief. ‘Mijn muze, hier is de maëstro!’ Wij grinnikten er om.

Soms zag ik Lucia listig met drank goochelen, ze borg volle flessen weg als het gezelschap te rumoerig werd. Toch was ze niet bemoeizuchtig. In haar huis waren Menno's vrienden welkom. Ze was gastvrij en wist op handige wijze onder zijn paternalisme uit te komen. Dat bewonderde ik in haar.

Haar werkritme, dat anders was dan dat van hem, onderbrak ze niet. Als zij er in de vroegte uit moest om bepaalde klokjes open te zien gaan in de ochtendzon, ging ze later op de dag slapen, terwijl wij beneden zaten.

Ze was ongrijpbaar en Menno bekende ons eens dat zij hem fascineerde, omdat zij zich niet liet kennen. Dacht hij net dat hij haar ten volle begreep, dan doemde er iets duisters op dat hem bevreemdde. ‘Heel inspirerend!’

‘Zijn nieuwe werk verscheen, een kleine bundel prozateksten. Wij zijn met zijn allen bij de presentatie geweest en hebben op zijn succes gedronken. Behalve Lucia.’

‘Dus, we kunnen eerdaags nieuw werk van je verwachten?’ merkte ik op. Ik was een groot bewonderaarster van zijn poëzie en het was al geruime tijd geleden dat hij publiceerde en de aandacht met zijn gedichten trok. Ze zeggen wel eens dat bepaalde poëzie alleen door jongeren kan worden geschreven, omdat zij nog onbevangen zijn. Achteraf besef ik dat Menno zo'n dichter was. Zijn poëzie ging over een moeilijk te definiëren erotisch verlangen

[p. 50]

om ergens in op te gaan. ‘Bevlogenheid van de jeugd,’ merkte een criticus eens op. Jarenlang heb ik de wens gekoesterd, dat zijn oog op mij zou vallen. Geen middel liet ik onbeproefd.

Toen Menno nog journalist was en rellen en stakingen versloeg nam zijn bekendheid toe, maar er verscheen geen werk meer van betekenis. Hij zelf zegt hierover in een interview: ‘Ik keerde terug naar de stilte om mijn stem te horen. Om de grenzen van mijn lichaam opnieuw te ervaren, om de natuur te proeven.’ Typisch Menno.

Zijn nieuwe werk verscheen, een kleine bundel prozateksten. Wij zijn met zijn allen bij de presentatie geweest en hebben op zijn succes gedronken. Behalve Lucia.

‘Is ze ziek?’ vroeg ik. Menno begreep niet wat ik bedoelde. ‘Moet ze misschien werken?’

‘Vraag het haar zelf!’ Hij keek langs mij heen naar de vrienden en genodigden. Hij snelde hen tegemoet om acte de présence te geven. Dat woord schoot mij te binnen. De manier waarop hij zijn zwarte regenjas had uitgetrokken zal ik ook niet gauw vergeten. Alsof een vorst zijn mantel liet vallen, minzaam knikkend naar het gepeupel. Ik wendde me ontevreden af. Ik schaamde me voor mijn eigen schutterige bewegingen, het lukte me niet om me naar de sfeer te voegen. Ik was er niet op mijn plaats, terwijl ik echt naar deze dag had uitgekeken.

Uitroepen van herkenning: ‘Menno, geen spat veranderd! Oude rover! Wij wisten wel dat jij voor de kunst behouden zou blijven!’ Deze heren in zwart pak behoorden eerder bij een ter aarde bestelling, waarbij elkaar ontmoeten belangrijker was dan het afscheid nemen van de dode. Er waren mannen met grote hoeden op, die binnen niet werden afgezet, omdat ze kunstenaar waren en alle conventies aan hun laars lapten. Terwijl je er vergif op kon innemen dat ze hun beginnende kaalheid verborgen.

‘Een mijlpaal in onze letteren!’

Niemand van ons had er echter nog een letter van gelezen; sommigen zag ik wel heel wijsneuzig in het boekje bladeren. Over deze presentatie stond in de krant onder Menno's foto: ‘Nu de Muur tussen Oost en West is geslecht en onze generatie van zijn laatste socialistische idealen is beroofd, keert de dichter terug naar de bronnen van het zelf.’ Ik was opgelucht toen we de hoofdstad verlieten om naar Lucia's huis te gaan. Het was erg warm voor de tijd van het jaar, de temperaturen lagen gemiddeld zeven graden hoger. En veel bloemen die normaal pas in juli uitkwamen, waren versneld tot bloei gekomen. Anderen verdroogden in de knop. Lucia had me verteld dat meerjarige bloemen die in hun natuurlijke omgeving stonden, het wel zouden redden. Anemonen bijvoorbeeld verdorden door de droogte. Ze zag er zorgelijk en moe uit. Toen dacht ik dat ze handen te kort kwam om alles te registreren. Ik bood haar aan te helpen, maar ze schudde haar hoofd en zei dat ik Menno beter gezelschap kon gaan houden. Toch moet ze geweten hebben dat ik haar naar de kroon probeerde te steken, haar als rivale wilde uitschakelen om Menno voor me te winnen.

Toen wij het tuinpad opreden, maakte het huis een strenge en gesloten indruk. Lucia wachtte niet op ons. ‘Ze zal zo wel komen,’ zei Menno opgewekt en hij riep met galmende stem: ‘Mijn muze... hier is je maëstro!’

Hij was behoorlijk aangeschoten. En het onbehaaglijke gevoel dat mij op de receptie had belaagd, was met me meegereisd. Lucia was niet ziek, ze was niet aan het werk, haar papieren lagen op haar kantoor. De meesten van ons waren niet nuchter en daarom werden er grapjes over haar afwezigheid gemaakt.

Nu komen de meeste mensen die niet thuis zijn wel terug. Het is dus onverstandig om op de zaken vooruit te lopen. Pas na een week of drie spreek je over vermist. Zo ver was het nog niet.

Ze namen als vanzelfsprekend aan dat ik haar zou vervangen. Tijdelijk natuurlijk. En ik besefte met een schok dat ik te weinig over haar wist om een precieze persoons- en karakterbeschrijving te geven. Bijzondere kenmerken? Geen idee!

Ik las de bundel van Menno wel drie keer en toen nog eens, alsof ik daarin een aanknopingspunt kon vinden voor Lucia's vertrek. Ik worstelde me door de oceanische gevoelens heen. De vrouw werd uitentreuren bezongen en ik voelde me bedrogen. Tot het langzaam tot me doordrong dat steenkoude lippen en

[p. 51]

een marmeren huid nou niet direct naar iets warms en levends verwezen. Zinnen als: ‘Je haren blijven groeien, maar waar ben jij!’ - waren wansmakelijk.

‘De vrouw werd uitentreuren bezongen en ik voelde me bedrogen. Tot het langzaam tot me doordrong dat steenkoude lippen en een marmeren huid nou niet direct naar iets warms en levends verwezen.’

Cor, een vroegere schoolvriend van Menno, stond het eerst op: ‘Ik weet niet,’ zei hij, ‘of het hier wel pluis is.’ Hij keek mij vluchtig maar verwijtend aan. Zijn stoel werd meteen door een bevriende journalist bezet. Wij trokken ons terug in de tuin.

Op het gazon staan oude fruitbomen en tussen de struiken lopen paden die je van de ene verrassing naar de andere leiden. Lila, lichtblauwe en kobaltblauwe bloemen, camille en de zeldzame kaardebol waarmee vrouwen vroeger de vezels van katoen ontwarden. 's Avonds opende zich de teunisbloem.

Er waren inmiddels drie dagen verstreken. Menno werd telefonisch geïnterviewd voor een radioprogramma dat veel beluisterd werd tijdens de spits. Half Nederland hoorde zijn door tranen verstikte stem en zijn oproep aan Lucia om naar huis te komen. Mij leek het verstandiger om de politie in te schakelen, maar dat wees Menno af. ‘Weten die dan meer dan wij? Hoe kunnen zij voor de drommel iets voor mij doen!’ Ons gezelschap was sterk uitgedund, ik bleef. En Theo, die een goede vriend van Menno is, beet me toe ‘of ik nu mijn zin had!’ Ik dorst me niet te verdedigen door me op de verhalenbundel te beroepen, die mij tamelijk verdacht voorkwam.

In de bijlagen van de kranten kreeg zijn werk veel aandacht. Men signaleerde dat het post-narcistisch tijdperk was aangebroken. ‘Verhalen zonder kop of staart geven een indringend beeld van de zoekende mens.’ De tweede druk lag op stapel.

Op een avond zaten we in Lucia's woonkamer op de bank en keken naar Menno op de televisie; hij staarde ons roerloos aan en sprak met een sombere stem over het grote verlies in zijn leven, over zijn onbereikbare geliefde. De tranen liepen net niet over zijn wangen. De stilte in de huiskamer was om te snijden.

Menno verweet me bemoeizucht toen ik hem bekende dat ik op het politiebureau was geweest en de ziekenhuizen in de omgeving had gebeld. ‘Je doorkruist mijn plannen!’

‘Wat voor plannen?’ vroeg ik.

‘Mijn media hebben een groter bereik dan de politie van dit dorp. Of ben je veel wijzer geworden?’

Dat moest ik ontkennen. Op het bureau hadden ze alleen geopperd dat het om een echtelijke twist ging. ‘Ik zou al die weggelopen lieden niet graag in de kost hebben,’ lachte een jonge agent.

Lucia liet mij op een van haar tochten zien dat bloemen op gevaar reageerden; sommige veranderden van kleur, andere trokken hun bladeren langs de steel, of sloten de knop. ‘Ook zij zijn uit op overleven. Ze hebben alleen andere tactieken dan wij, omdat zij hun plaats niet kunnen verlaten, niet weg kunnen lopen.’ Een andere keer vertelde ze over de biologische klok van bloemen die even nauwkeurig luisterde als die van de mens. ‘Als een bloem zich opent, heeft dat te maken met bepaalde

[p. 52]

insekten die juist op dat tijdstip actief zijn, zodat zij het stuifmeel kunnen verspreiden.’

De stemming in huis werd anti-Lucia. Het leed dat zij Menno aandeed sprak wel erg tot de verbeelding. En toen ik waagde te zeggen dat het hem anders geen windeieren legde, zwegen ze mij dood. ‘Ik ken een heel andere Lucia,’ herhaalde ik koppig, als ze kwaad over haar spraken.

Ik werkte in haar tuin, bleef overal waar ik kwam naar haar informeren en brak mijn hoofd over de wonderlijke vrouwenfiguren waar Menno over schreef. Hij was uithuizig, las voor uit eigen werk en gaf tekst en uitleg. De postbode liep Lucia's deur nooit meer voorbij. Er was niemand die niet met Menno meeleefde.

Op een avond besloot ik hem naar de betekenis van bepaalde passages te vragen. Hij schonk ons beiden een glas whisky in, kwam dicht bij me zitten op de bank en hield een lang betoog. Tot ik hem ten slotte vroeg of het echt nodig was om dat allemaal aan het papier toe te vertrouwen. ‘Het moet toch behoorlijk kwetsen als je beste vriend je als dode vrouw bezingt. Niemand heeft zoveel eerbied voor het leven als zij.’

‘Daar kan ik anders heel kort over zijn,’ antwoordde hij heftig, ‘zelfcensuur is de dood in de pot. Je hebt er niets, maar dan ook niets van begrepen.’

‘Het zijn haar krullen, haar schouders, en haar ogen die breken. De politie hoeft het maar te lezen om er haar signalement uit samen te stellen. Compleet met de tatoeage van de vlinder op haar schouder.’

‘Mijn God,’ riep hij uit, ‘welke stommeling verwart nu dat wat is met dat wat kan zijn. Nee, dat wat mogelijk is, is niet altijd waarschijnlijk.’

Hij liet zijn hand op mijn knie rusten, wilde zich juist over me heen buigen, toen ik vroeg: ‘Weet jij dan waar Lucia is?’

‘Hoe zou ik dat kunnen weten. Ze heeft me verlaten. Is dat niet erg genoeg?’

‘Lucia leeft en ruikt de appeltaart die ik in haar keuken bak. Zo zal ze de tuin in lopen en zeggen: “Is die klootzak eindelijk weg?”’

Er liep een diepe rimpel verticaal over zijn voorhoofd, hij was magerder geworden. Het was duidelijk dat hij getroost wilde worden. Ik kon het niet.

Het is zomer en de aardbeien liggen te rotten op het veld. De oogst is erg snel rijp geworden, er zijn te weinig plukkers. Menno heeft zijn koffers gepakt, niets meer in huis verraadt zijn aanwezigheid. Hij stond in de deuropening, de rand van zijn hoed wierp een schaduw op zijn gezicht. ‘Als mijn persoon niet meer gewenst is, kan ik beter op reis gaan.’

Nu hij weg is, moet Lucia wel terugkomen, er staan veldboeketten in de vazen en alles wat mogelijk is, is plotseling waarschijnlijk geworden. Ze is boos weggelopen, niemand vindt het verheffend om als dode geliefde bezongen te worden. Lucia leeft en ruikt de appeltaart die ik in haar keuken bak. Zo zal ze de tuin in lopen en zeggen: ‘Is die klootzak eindelijk weg?’

En ik zal antwoorden: ‘Weet je, Lucia, ik dacht dat hij je koud had gemaakt. Begraven in je lievelingsbos of in een van de schuitwaters gegooid, in een kleed gerold, verzwaard met stenen. Kunstenaars gaan immers over lijken, en een impotente zak als Menno helemaal.’ Dan gaan we thee drinken en we eten er een grote punt van mijn appeltaart bij. Lindebloesemthee. Ja, lindebloesemthee, die zal ze lekker vinden.