Bzzlletin. Jaargang 22

[p. 68]

Reizen ter plaatse
Over het werk van Willem Broens

Heel het werk van de dichter, tekenaar en reiziger Willem Broens - het zijn drie niet te scheiden aspecten in zijn werk - ademt de sfeer van dat wat Paul Rodenko de belangrijkste vernieuwing acht in de moderne kunst: een omwenteling in de ruimtebeleving van het horizontale oppervlakte-zien naar het diepte-zien, of het in-zien van de oneindige ruimte in de materie, waar de tijd even over het niets is en waarbij werkelijkheid en verbeelding, object en subject corresponderen. En ook hij heeft zich evenals Rodenko laten inspireren door Paul Klee, Henri Michaux en Wim Hussem, wier werken zich bevinden op de grens van de poëzie en de schilderkunst, waar de letterfiguren nog betekenisrichtingen zijn.

Sporen

Het eerste dat opvalt aan het fascinerende werk van Willem Broens is het gebruik van allerlei, liefst afgedankte materialen met aangetaste oppervlakten en aangevreten randen. Zijn objecten vindt deze morgenster tijdens zijn wandelingen door de stad die hij leest op haar vergeten, verloren en achtergelaten sporen. Deze sporen verzamelt hij in zijn atelier waar hij zijn wandeling voorzet, maar nu de diepte in, door de gevonden objecten zelf.

Voor Willem Broens is het creatieve proces een twee-richtingsverkeer. Hij kent aan de dingen het vermogen van terugkijken toe, hij laat zich door hen aanspreken en door heel lang en geduldig te luisteren en te lezen geeft hij verslag van zijn verplaatsingen van duisternis naar licht, van zijn ‘protocollen van een slaapwandelaar’.

Zoals het materiaal door het verhaal dat het zelf te vertellen heeft, als het ware de ruimte van Willem Broens' verbeelding openbreekt, wordt tijdens die reizen ter plaatse in de diepte, het materiaal naar de ruimte toe open-

[p. 69]

gebroken in al zijn mogelijkheden en richtingen. Als een nomade hecht hij zijn wijdopengesperde pupil aan de rugzijde van de dingen, op reeds aangebrachte tekens, slijtplekjes, krasjes, stof, vuil of verkleuringen om hun verborgen, innerlijke labyrinthen in kaart te brengen. Met een precieze aandacht en met het onophoudelijk getast van de voelsprieten van een slak speurt deze Sherlock Holmes in de materiekunst naar marginale en lege aanwijzingen om de dingen als het ware van binnenuit te herscheppen. Een werkmethode die Willem Broens zelf paradoxaal omschrijft als een ‘fantasie van de nauwkeurigheid’ of als ‘een statische vogeltrek’.

Zijn turend oog zoekt vooral vlekken om te ontluisteren. De tekeningen zijn verlezingen, parodieën op de dwang tot ordening die onze maatschappij zo heeft doen kapseizen. Door de meest onbeduidende details in zijn werk grotesk uit te vergroten vertekent Willem Broens het gangbare, voor de hand liggende en wordt het mogelijk een diepere, complexere werkelijkheid te begrijpen. Zo organiseert hij de ervaring van het vergetene, de objecten, en ontregelt hij met deze reddingsoperatie de normen en waarden van onze cultuur waar deze vorm van ruimteverbeelding ook een vergeten ervaring is.

Babylon

Tijdens de ontdekkingstochten van Willem Broens door het materiaal zelf speelt ook de taal een belangrijke rol. Hij tracht tevens een andere in onze cultuur ondergesneeuwde ervaring aan het licht te brengen: de ruimtelijke beleving van de taal die voorafgaat aan de communicatieve functie. In zijn werk wordt veel geschreven, verschreven en afgeschreven. De gevonden details vat hij eveneens op als ontstaansvoorwaarden van het schrift, als hiëroglyfen, lettertekens. Door de taal, woorden en letters - wel of niet verzonnen, wel of niet zelf geschreven en waarbij de letters alle mogelijke vormen aannemen en kanten op bewegen - in het domein van de beeldende kunst te brengen, door het teken beeld te laten worden, laat hij het woord uit zijn gevangenis van abstract klankteken met een vaste betekenis ontsnappen, weer betekenisrich-

[p. 70]

ting worden: ‘de betekenis voorbij of wachten we op betekenis.’ In zijn geobsedeerdheid voor letters en handschriften verlaat Willem Broens de gangbare semantiek en syntaxis, net als in veel hedendaagse tekstkunst, echter niet om moraliserend of cynisch een aantal nieuwe beelden op te roepen, maar om elke ironische omgang met de realiteit niet te vergeten.

Kortom, de wereld die Willem Broens ontwerpt, of liever ontdekt, opspoort, verrast, betrapt, is een wereld van voortdurende desintegratie van beelden, vormen, woorden en letters. Het is een wereld die zich schuilhoudt achter het gemaskerde. Een mogelijke wereld van lijnen en trillingen, van bewegingen en verplaatsingen. Een vrolijk Babylon van tekens, dat ons het blijde gevoel geeft dat onze geruststellende, maar teleurstellende regels bedreigd worden door talloze uitzonderingen, wisselvalligheden en idioterieën.

(T.v.d.K.)