Bzzlletin. Jaargang 20

[p. 19]

Cara Ella Bouwman
Y.B. Mangunwijaya: Ballade van de betjak

Door de drukke, overvolle straten van het ‘adellijke’ Jogyakarta, ooit de hoofdstad van de ‘Revolutie’, rijdt temidden van een eindeloze stroom colts, koetsen (!), bromfietsen, fietsen en voetgangers, ook de betjak van de jonge Yusuf - of, ‘economischer gezegd’, Yus. Als een Dr. Drop-Out van de middelbare school moet deze vertegenwoordiger van de Indonesische jeugd als betjakrijder aan de kost zien te komen. Maar met zijn gespierde bovenlijf en de vaseline in zijn haar is het eigenlijk zijn ideaal, al was het maar vanuit de verte, de mooie snelle jongens te evenaren die zijn afgebeeld op de reclamefoto's voor bekende automerken of ballpoints.

Yusuf Mangunwijaya

Midden in het drukke verkeer fantaseert hij volop over een al even schitterende als onwerkelijke toekomst. Het is dan ook meer geluk dan wijsheid dat hij er toch nog in slaagt om Bu Dul, de gezette eigenares van een Jogya's eethuisje, samen met haar dochter Riri en een lading grote nangkavruchten, min of meer veilig door het verkeer te loodsen. Al fietsend heeft hij vele visioenen en ziet hij zichzelf in gezelschap van zijn vroegere klasgenote Lilian achtereenvolgens bekroond worden als componist van moderne muziek, als winnaar van een wedstrijd voor toegepaste technologie, of wordt hij als VIP feestelijk ingehaald, om tenslotte met Riri met betjak en al weg te zweven naar de zon - net als de helden uit de wajang.

Dit dwaze verhaal, waarin de Indonesische schrijver Mangunwijaya een rake schets geeft van de Javaanse samenleving en waarin hij met een scherpe pen en de nodige humor bepaalde toestanden hekelt, laat zich lezen als een modern sprookje. Maar het laat zich ook lezen als een bijtende satire op de Indonesische samenleving als geheel, met haar overwaardering van het uiterlijk, met haar zucht naar retoriek en haar drang naar prestige. Door onze lach heen stemt het tot nadenken over het probleem van een jeugd die tot werkloosheid is gedoemd maar die daar, volgestouwd met slogans en reclame, helaas niet creatief op weet te reageren.

Vrijheidsstrijder

Mangunwijaya (Ambarawa, 1929) is in Indonesië niet alleen zeer bekend als schrijver, maar ook als priester, dagbladcolumnist, hoogleraar in de architectuur en als cultuurfilosoof. Bovendien zet hij als onafhankelijk activist al zijn talenten onvermoeibaar in ter verdediging van gewone mensen die in hun bestaan worden bedreigd, maar die zelf niet in staat zijn hun stem te verheffen - of het nu gaat om de bewoners van de wijk ‘Kali Code’ in Jogyakarta die bijna uit hun kampong werden verdreven, of om de groep Midden-Javaanse boeren die onlangs nog werden gedwongen hun grond voor een fooi aan de overheid te verko-

[p. 20]

pen ten behoeve van de bouw van de stuwdam ‘Kedung Ombo’.

Van Mangunwijaya is in Nederland eerder Het lied van de wevervogel (1987) verschenen, een roman over de Indonesische Revolutie. Deze roman veroorzaakte bij zijn verschijning in Indonesië (in 1981) grote opschudding, omdat één van de hoofdpersonen voor de Nederlanders koos. Dat alternatieve standpunt was in Indonesië niet bespreekbaar, maar men kon het Mangunwijaya, vrijheidsstrijder van het eerste uur die als zeventienjarige in het regiment van Suharto diende, niet echt kwalijk nemen.

Dit najaar verschijnt in Nederland de historische roman Grote vissen, kleine vissen. Deze roman gaat over de komst van de Nederlanders en Portugezen in de Molukken aan het eind van de zestiende, begin zeventiende eeuw. Ook in deze roman wordt het eeuwige probleem van prestige aan de orde gesteld, maar dit keer loopt het voor de hoofdpersoon niet zo goed af als voor Yus uit Ballade van de betjak...