Bzzlletin. Jaargang 20

[p. 92]

Peter Swart
De goede moordenaar
Over Burke's wraak van Andrew Vachss

Vijfentwintig jaar geleden werkte de Amerikaan Andrew Vachss nog voor de US Public Health Service. Hij was onder meer betrokken bij onderzoek in het midwesten van de Verenigde Staten naar de herkomst van door seksueel kontakt overgedragen ziektes. Vachss ontdekte tot zijn grote ontzetting dat veel kinderen door hun ouders waren geïnfekteerd; dat zij thuis moesten zijn misbruikt.

Vachss werd jurist, zette zich in voor de verdediging van jongeren die waren mishandeld, het slachtoffer waren geworden van incest, of anderszins seksueel waren misbruikt. Weer wat later begon hij non-fictie te publiceren, studies als The Life-Style Violent Juvenile, dat in 1979 verscheen. De lauwe ontvangst hiervan, en de buitengewoon teleurstellende respons van de kleine kring van academisch geschoolde collega's op deze serieuze publikaties frustreerde hem in hevige mate. Hij besloot zijn pen te wenden in de richting van een genre dat over het algemeen niet te klagen heeft over een gebrek aan belangstelling: de misdaadroman.

‘... dat de mishandelde jongeren van vandaag opgroeien tot de misdadigers van morgen’

Vachss was ervan overtuigd geraakt ‘dat de mishandelde jongeren van vandaag opgroeien tot de misdadigers van morgen’, en daar zou hij best wel eens gelijk in kunnen hebben. Als sociaal werk en wetenschappelijke artikelen niets uithaalden, dan moesten de emoties van het grote publiek maar losgeweekt worden uit de heersende apathie door strijdbare thrillers, rauw van toon en inhoud; bedoeld om te shockeren.

Volstrekte anarchie

In 1985 verscheen zijn thrillerdebuut Flood, in het Nederlands vertaald als Burke's Manhattan. Het verhaal speelt zich net als alle andere boeken af in New York, dat Vachss van binnen naar buiten kent. De auteur, zelf woonachtig aan het redelijke uiteinde van 42nd Street, aarzelt niet de uiterste zelfkant van deze samenleving in de schijnwerpers te plaatsen, want tegen deze achtergrond speelt alle rottigheid zich per slot van rekening af. Dit is niet het New York van de onbezorgde KLM-weekends, maar een plaats van handeling waar volstrekte anarchie heerst, waar wetgever en ordehandhaver hebben plaatsgemaakt voor vertegenwoordigers van de drugshandel, de straatprostitutie en de illegale wapenhandel.

Hoofdpersoon Burke werkt voor zichzelf. Een beroepsnaam laat zich niet makkelijk aan zijn werkzaamheden koppelen, maar net als zijn schepper trekt hij zich het lot aan van kinderen die in de problemen zijn gekomen. Net als Vachss in zijn beginjaren als jurist heeft Burke gekozen voor een Chinees Restaurant als kontaktadres en uitvalsbasis. Mama Wong serveert daar soep, seint met drakerige gordijnen en neemt de telefoon aan, zodat Burke niet zonder werk komt te zitten. Max de Stille, van origine Tibetaan, doofstom en beresterk, staat zijn broeder terzijde op moeilijke momenten. Pansy, een mastiff van monsterlijke afmetingen, weet heel goed dat hij moet gaan liggen als het baasje spring zegt en omgekeerd, maar derden kunnen met voor de hand liggende instrukties groot onheil over zich afroepen. Andere terugkerende personages

[p. 93]

zijn de rappende en rijmende Profeet, de Nazihater de Mol, en Immaculata, de Vietnamese psychotherapeute. In Burke's Manhattan wordt de hoofdpersoon gehuurd door de ronduit prachtige Flood, die weliswaar zelf karate-expert is, maar toch Burke nodig heeft om de verkrachter van het kind van haar beste vriendin mores te leren.

In 1987 verscheen Strega, waarin Burke moet zoeken naar een foto die een achtjarige jongen nog steeds nachtmerries bezorgt.

Hij staat daarop met een clown die - net als destijds in Oude Pekela het geval zou zijn geweest - geen clown bleek te zijn. Volgens de psychotherapeute kan het jongetje pas van zijn trauma loskomen als de polaroid-foto in kwestie voor zijn ogen wordt vernietigd; alleszins de moeite waard om te proberen.

Onderweg treft Burke nog wel meer onrecht aan, dat in volgorde van opkomst krachtig wordt aangepakt. Hoewel duidelijk is dat Burke het morele gelijk regelmatig aan zijn zijde heeft, valt in dit tweede boek al sterker op dat hij zich steeds vaker bedient van slopershamers, jachtgeweren met afgezaagde loop en roestige bijlen om dat gelijk af te dwingen. Dit is geen moderne variant van Robin Hood met wie de lezer gemakkelijk zal sympathiseren, maar eerder een eigentijdse crimineel met hooggestemde idealen.

Hetzelfde beeld wordt doorgetrokken in Blue Belle uit 1988; dit keer moet er een bende die kinderprostituees ontvoert en om het leven brengt worden uitgeroeid met de gebruikelijke wortel en tak. Bij de golf van geweld die hiermee gepaard gaat komt tevens de Belle uit de titel om, en zij was nu juist Burke's grote liefde geworden.

Ingrijpend verlies

In de vorige maand verschenen vierde thriller van Vachss, Burke's Wraak, (de oorspronkelijke titel luidt iets dubbelzinniger Hard Candy) treurt Burke zeer nadrukkelijk en langdurig om dit ingrijpende verlies. Weinig kan hem nog boeien, veel laat hem onverschillig. Korte afgemeten hoofdstukjes illustreren de brokkeligheid van zijn bestaan.

Mama Wong is bezorgd en komt met veel ongevraagde adviezen, Max de Stille loert vastbesloten op een kans iets terug te doen voor zijn door Burke ten koste van Belle's dood geredde kind, dames van plezier is het menens in hun streven het de geplaagde held eens goed naar de zin te maken, maar het is geen van hen vergund Burke ook maar voor een ogenblik zijn verdriet te doen vergeten, en zijn verschrompelde potentie staat voorlopig geen hoogstandjes toe. Alleen een gezonde portie eerlijk werk kan hier nog uitkomst brengen, zo voel je al lezende aan.

Het gerucht gaat, dat Burke, ex-gedetineerde en privé-detective zonder licentie, kan worden gecontracteerd als huurmoordenaar.

Het verschil tussen zijn werkelijke inspanningen en deze aantijging ligt tamelijk subtiel, maar er bestaat geen sterker ontwikkeld rechtvaardigheidsgevoel dan dat van kromme denkers, en Burke is in zijn goede naam aangetast.

[p. 94]

Niet dat dit hem werkelijk dwarszit, maar de psychopaat Wesley, een man die op contractbasis mensen om zeep helpt, wil er het zijne van weten. Ook wil de Candy uit de titel graag dat Burke haar dochter redt uit de klauwen van sekteleider en babyfokker Train.

Wesley en Burke, die vroeger nog bij elkaar op school zaten en deden wie er tijdens het spitsuur het langste op de metrorails durfde te blijven zitten, ontmoeten elkaar en slaan de handen tijdelijk ineen om enige al dan niet gezamenlijke vijanden op niets ontziende wijze uit de samenleving te verwijderen. Hoewel Wesley gek is moet er met zijn onvoorspelbare grillen terdege rekening worden gehouden, zeker als een opdrachtgever meent in gebreke te moeten blijven bij de betaling van een reeds uitgevoerd contract. Als het aan Burke en Wesley ligt krijgt Train zijn trekken thuis, en de politie, brandweer en ambulance mogen telkens aanrukken om de rotzooi op te ruimen. Niemand behalve Burke is precies wie hij voorgeeft te zijn, en verschillende doelstellingen beginnen elkaar te kruisen. Tegen het einde van het boek heeft Wesley voor zichzelf nog wat slotvuurwerk gepland en worden de verschillende opdrachten nader uitgewerkt. Burke blijft tussen de bedrijven door verlangen naar Flood, maar zodra die opnieuw optreedt hebben we te maken met Vachss' laatste boek, zo heeft deze laten weten. Als hij woord houdt hebben wij er dus in ieder geval nog één tegoed. Het uiterst lastig met behoud van sfeer over te dragen New Yorkse slang is door vertaler Frank de Groot - die ook Blue Belle voor zijn rekening nam - knap bedwongen, en aan zijn Nederlands is te zien dat in cruciale twijfelgevallen met de auteur zelf is overlegd over de enige juiste betekenis.

Nadrukkelijk

Na achtereenvolgens Burke's Manhattan, Strega, Blue Belle en nu dus Burke's Wraak te hebben gelezen, springen bepaalde terugkerende mechanismen in het oog. OK, Vachss heeft een geheel eigen plaats verworven met zijn thrillers, hij kan schrijven, en er is voldoende spanning voorhanden. Natuurlijk, de auteur van serie-romans moet bepaalde handelsmerken op zijn waar aanbrengen om herkenning bij de lezer veilig te stellen. Vachss doet dit echter wel zeer nadrukkelijk: hij citeert zichzelf zonder een spoor van vermoeidheid, en zijn nevenpersonages worden hier en daar door hun totale gebrek aan karakterontwikkeling wel erg voorspelbaar.

Per titel verschijnt er een begerenswaardige dame met in de directe omgeving een probleemkind, telkens opnieuw is er sprake van een even hartstochtelijke als onmogelijke liefde. Burke moet zijn eenzame weg kunnen gaan, nooit afgeremd door moeilijk hanteerbare gevoelens. Het thema, waarin aandacht voor het mishandelde kind centraal staat ligt min of meer vast omdat het nu eenmaal naadloos gekoppeld is aan het streven van de auteur om met zijn thrillers de publieke morele verontwaardiging te mobiliseren.

Ik ben overigens beniewd naar Vachss' vorderingen op dit punt, omdat ik me met elk nieuw boek minder goed kan voorstellen dat het gewenste effekt op deze wijze dichter binnen bereik komt. Hoe nobel zijn streven ook moge zijn, de teneur van Vachss' boeken is nauwelijks moraliserend, laat staan gericht op daadwerkelijke, maatschappelijke actie. Hier staan niet zozeer goed en slecht tegenover elkaar, als wel crimineel en supercrimineel. U mag zelf kiezen.

Andrew Vachss: Burke's Wraak, uitgeverij Luitingh-Sijthoff, 233 bladzijden, f29,90.