Bzzlletin. Jaargang 20

[p. 13]

Ries Moonen
De wiekslag van de schoffelaar

Na een harde leerschool in cafés en gymnastiekzalen stond Hans Dorrestijn tenslotte voor het grote publiek overal in het land. Maar Ries Moonen heeft heimwee naar de vergaderingen van het Collectief.

In de periode van het praecollectivum - we werkten al wel samen, maar we hadden nog geen stempel - kwam ik Hans Dorrestijn een keer tegen in het Gebouw voor Kunsten & Wetenschappen in Utrecht. De plaatselijke kunstraad, als ik me goed herinner, had er een beurs georganiseerd voor toneel- en cabaretgezelschappen. En Hans liep de kramen af om te kijken of hij ergens een tekst kon slijten.

Geen wapenfeit waar hij zelf trots op is. Hij zweert dat hij nooit bij enige eerdere of latere gelegenheid zo met zijn werk heeft gecolporteerd. Maar ik was indertijd nogal geïmponeerd. Je moet behoorlijk gedreven zijn, en in de grond ook overtuigd van jezelf, om dat op te brengen.

Later heb ik nog eens zoiets zien gebeuren. De Stratemakeropzee show was wegens enorm succes beëindigd. Er werd een rouwfeestje georganiseerd waarop diverse betrokkenen iets leuks deden, iets dat niet direct tot hun professie gerekend kon worden. Zo was er een fantastisch goochelnummer van Frans Lasès, de grafisch ontwerper van de club. En een optreden van Joop Koopman die net, of net weer, met pianoles was begonnen en een stukje van Chopin vertolkte. Vlijtig en schools gespeeld en door hemzelf met gerijpte verbale virtuositeit becommentarieerd.

In dat gezelschap trad ook Hans Dorrstijn naar voren. Om één van zijn eigen teksten te zingen, op een eigen melodie. Terwijl nota bene Harry Bannink er al een prachtig wijsje bij had gemaakt. Hans begeleidde zichzelf op en regelmatig naast de piano en ook een gehoorgestoorde zou onder ede hebben verklaard dat Dorrestijn niet over een geschoolde stem beschikte. En toch werd meteen duidelijk dat het hier niet om zomaar een optreden tussen de schuifdeuren ging. Hier schuilde ambitie achter, een plan. Hoewel ik me op dat moment met geen mogelijkheid kon voorstellen waarom hij zich aan zulke risico's blootstelde, terwijl zijn teksten toch al heel bevredigend werden gezongen. Achteraf werd dat wel verklaard. Hij was de puur dienstverlenende sector ontgroeid en begon teksten te schrijven die veelal te persoonlijk waren om door anderen op hun repertoire genomen te worden. Hij moest het zelf gaan doen. Weliswaar had hij behalve de eerder gesignaleerde nadelen ook nog de handicap dat zijn vingers vaak stijf stonden van de zenuwen. Maar ook dat was geen ramp, want op een of andere manier klonk de authenticiteit dwars door de valse noten heen. En dan bedoel ik niet de authenticiteit van de eventueel uitgezongen tegenslag, maar de authenticiteit van het werk. Zo begon hij konsekwent aan een slopende weg langs cafézaaltjes en mavo-gymnastiekzalen. Met piano's die half gestemd, dan wel geheel afwezig waren. Met piepende en krakende microfoons met rondzingende of recalcitrant zwijgende zaalversterkers. Een harde leerschool, die wel wat opleverde. Want ik heb Hans later ook zien optreden in de tot de nok gevulde zaal van Muziekcentrum Vredenburg, in datzelfde Utrecht van daarnet, waar hij het publiek uit zijn hand liet eten.

Vlijmscherpe pennen

De aanloop van zijn carrière mag in dit opzicht ook tekenend genoemd worden. Hans Dorrestijn die de kweekschool had gedaan en naar Amsterdam kwam voor zijn MO-Nederlands. In de collegezaal zaten in die jaren studenten als George Groot, Van Dis, Van Deel, Anbeek, Komrij, Freek de Jonge nog een blauwe maandag. En Willem Wilmink was daar docent. Veel personen met vlijmscherpe

[p. 14]

pennen, ook in staat een sonnet fluweelzacht te polijsten. Dorrestijn, stel ik me voor, keek ze de kunst af, reed kruiwagens vol ruw materiaal aan, en liet zich geduldig uitleggen wat er aan schortte. In de vergaderingen van het Collectief liet hij zich voorstellen tot verbetering ook vaak gretig aanleunen. Met name Willem Wilmink wilde graag het potlood langs de regels laten glijden om oneffenheden weg te nemen. En ook Karel Eykman wilde nog wel eens een suggestie doen. Hans aanvaardde dat, zoals gezegd, zonder rancune. Tenzij het tornde aan wat hij kennelijk als de kern van zijn werk beschouwde. Dan werd hij ongenaakbaar als een egel, soms tot op het agressieve af. De helaas niet bijgehouden statistieken zouden uitwijzen dat herzieningen vrijwel altijd de vorm betroffen en slechts zelden de inhoud.

Hans Dorrestijn

In zijn bijdragen voor de series schoolboekjes van het Collectief gebruikte hij soms uitdrukkingen die volgens de uitgever de afzet onder bepaalde groeperingen binnen onze natie ernstig zouden bemoeilijken. Menigeen is dan best bereid hier en daar een woordje te temperen. Hans deed er liever een schepje bovenop. Onmiddellijke zakelijke belangen wogen niet op tegen de bedreiging, hoe minimaal ook, van zijn eigen geluid. Daar werd niet mee gemarchandeerd. En ontegenzeggelijk heeft hij met zijn inbreng het werk van het Collectief flink opgekleurd.

‘Ik benijd de doodgraver ook niet die hem ooit nog eens onder zal moeten spitten’

Roerloos hengelen

Er is nogal eens geroepen dat Hans Dorrestijn zijn eigen leed exploiteerde.

In zijn werk voor kinderen schreef hij over het kind dat hij zelf ooit was geweest, gezien vanuit de volwassene die hij was geworden. Daarmee wordt toch al een zekere distantie geschapen. Bovendien is er naar mijn overtuiging maar één ding dat hij werkelijk exploiteert, en dat is zijn werk. Daarvoor heeft hij geploeterd, geschraapt, gespit en gespuugd en daarvoor heeft hij zich in bochten gewrongen. En daarvoor ook heeft hij dagenlang roerloos zitten te hengelen.

Als hij weer eens één van zijn befaamde inzinkingen vertoonde, voorspelde deze en gene onder meewarig hoofdschudden dat Hans zich nog eens van kant zou maken. Die vrees heb ik nooit gedeeld. En ik benijd de doodgraver ook niet die hem ooit nog eens onder zal moeten spitten. Want na een paar dagen komt Hans gegarandeerd weer naar boven geschoffeld, omdat hij nodig nog een paar regels moet opschrijven. De kans is aanwezig dat dat helemaal niet zulke daverende regels zijn. Daar gaat het niet om. Ze zijn een stadium in het bewerkingsproces dat bij hem tot poëzie leidt.

Pas als werken niets meer op zou leveren, pas als hij de absolute zekerheid zou hebben dat zijn

[p. 15]

talent verdwenen was, pas dan zou hij de pijp wel eens aan Maarten kunnen geven, zijn piano verbranden, zijn hengel aan stukken breken.

Inmiddels is zijn hengeltechniek dus zodanig verbeterd dat hij met gemak kanjers aan de haak slaat. Ook zijn schrijven is geprofessionaliseerd. En zijn optreden. Hij heeft de grote zaal in zijn vingers.

Toch denk ik met heimwee terug aan zijn optreden in kleine kring, tijdens redactievergaderingen van het Collectief. Dat verslag bijvoorbeeld van één van zijn therapieën, een groepstherapie in dit geval. Hoe een vrouw haar hart uitstort in de kring. Dat ze zich zo ongelukkig voelt omdat ze zo lang is. Hoe alle participanten, Hans voorop, als om strijd roepen: ‘Meid, jij lang? Hoe kom je erbij? Je bent helemaal niet lang. Eerder wat aan de kleine kant.’ En hoe ze dus in hun therapeutische euforie even over het hoofd zien dat daar toch een vrouw van ongeveer twee meter vijftien staat.

Hans heeft altijd een mooi uitgebalanceerd gevoel gehad voor zulke bizarre situaties. Jammer dat hij niet meer wil meevergaderen.