Bzzlletin. Jaargang 19

[p. 97]

Ares Koopman
De linkerhand van Matisse
Over en uit enkele Barbarberbrieven van J. Bernlef aan C. Buddingh'

Het was niet de allereerste - en trouwens ook niet de laatste - keer, dat C. Buddingh' (1918-1985) J. Bernlef in zijn dagboek ter sprake bracht, maar op 14 januari 1969 schreef hij dan toch deze notitie (die uiteindelijk terechtkwam op bladzijde 115 van Wat je zegt ben je zelf, het eerste van de vier tijdens het leven van Buddingh' gepubliceerde dagboekdelen):

Ik was in A'dam om met Sybren Polet te praten over vertalingen voor zijn bloemlezing uit de moderne buitenlandse poëzie en hij vertelde me dat Podium zou worden opgeheven, omdat de zittende redactieleden er geen zin meer in hadden. Ik zei dat ik dat vreselijk jammer vond en later kwamen we nog eens op het onderwerp terug en zei ik weer dat het me toch wel aan het hart ging. ‘Nu, doe jij het dan!’ sloeg Sybe voor. Ik was misschien nog meer verrast dan ik blijken liet, omdat ik het idee had - terecht of ten onrechte - dan ik door de Vijftigers toch maar zeer ten dele werd geaccepteerd. En zo werd ik dus, omdat ik die dag toevallig bij Sybe was, Podium-redacteur. Zoals ik - later - waarschijnlijk nooit bij Gard Sivik/De Nieuwe Stijl zou zijn beland als ik niet bevriend was geraakt met Hans Sleutelaar. Of - nog weer later - nooit aan Barbarber hebben meegewerkt, als Gerard en Henk niet bij me waren gekomen om me te interviewen voor De Gids.^1.

Het door Buddingh' genoemde interview dat Schippers en Bernlef hem kwamen afnemen, verscheen onder de titel ‘Gesprek met Cees Buddingh’ in het derde nummer van de 128e jaargang (1965) van De Gids, en werd ook opgenomen in het nog datzelfde jaar gepubliceerde interview-boek Wat zij bedoelen.

Negentienhonderdvijfenzestig was ook het jaar waarin Buddingh' voor het eerst ging meewerken aan het door de beide interviewers samen met G. Brands geredigeerde tijdschrift Barbarber: in nummer 39 debuteerde hij als Barbarber-medewerker met vier gedichten (‘bij wijze van spreken’, ‘stap stap’, ‘funny that way’ en ‘ik moet zo hard lachen’). Dat het ooit zover zou komen, wisten de Barbarberredacteuren overigens al in 1964 toen ze tegenover het Utrechtse studentenblad Trophonios ‘wel tot 4x toe’ hadden verklaard: ‘Buddingh' hoort helemaal bij ons, kwa poëzie.’

Van de 17 brieven en briefjes van de hand van J. Bernlef die zich - voorzover ik dat op dit moment (eind maart 1990) kan overzien - in de literaire nalatenschap van C. Buddingh' bevinden, hebben er drie het interview voor De Gids tot onderwerp.

De eerste dateert van 10 augustus 1964:

Geachte heer Buddingh',
Door allerlei oorzaken, voornamelijk vakanties van Schippers en mij, die elkaar op een wat ongelukkige tijd opvolgen, kunnen wij niet in Augustus komen.
Vindt U het goed als ik U na mijn vakantie, eind september, nog even bel.
Met vr. groet,
J. Bernlef

Op 11 februari 1965 schreef Bernlef vervolgens aan het slot van een brief waarin hij Buddingh' om enkele recensies voor de Film en Schrijfkrant vraagt:

Beste Buddingh'
(-). Het was heel gezellig laatst. We hopen nog eens, zomaar terug te komen. Ik stuur aan het begin van deze week een doorslag van het interview. Er is wat het drukken betreft nogal haast bij, dus als je niet teveel veranderingen hebt zou je die dan telefonisch kunnen doorgeven?
Hartelijke groet,
J. Bernlef

1. Met ‘Henk’ is hier Bernlef bedoeld, getuige een latere notitie - de dato 15 augustus 1973 - in En in een mum is het avond - dagboeknotities deel 3, bladzijde 202: ‘Het is me de laatste tijd een paar maal gebleken dat het voor sommigen toch niet duidelijk is wie sommige meest alleen met hun voornaam aangeduide figuren in dit dagboek zijn. Ik dacht dat ik al eens een keer een verduidelijkende notitie had opgenomen, maar heb het zeker bij het voornemen gelaten. Dan dus nu maar: Henk - Henk Marsman - J. Bernlef; Gerard - Gerard Stigter - K. Schippers; Walter - Walter Nikkels; Oscar - Oscar Timmers.’

[p. 98]

Ongedateerd luidt het dan in de derde brief uit dit reeksje:

(Amsterdam, zondag.)

Beste Buddingh',
Hierbij het interview. Hoop dat je tevreden bent, een beetje, over het resultaat. Natuurlijk hebben we wel wat samengetrokken, herhalingen verwijderd, maar we hopen dat de essentie van ons gesprek toch overgekomen is. Zou je op blz. 7 van het interview de ‘readymade’ van de ouderavond er even in kunnen tikken. Of nee, in verband met de haast is het misschien beter als je het me even telefonisch opgeeft. Mijn nummer is 39284. Dan hoor ik tegelijkertijd wel of er onjuistheden of verkeerde spellingen en zo instaan. Van Remco kregen we een aardig gedichtje voor Barbarber. Ik publiceer het even voor hier: Dat zou Iene Miene Mutte wel willen.
Ben benieuwd wat Hoornik er van vindt. Het is wel andere koek dan de Criteriumkoek.
Hartelijke groeten, ook van Schippers,
J. Bernlef.

Greetings from K. Schippers en J. Bernlef. Den Haag, oktober 1959

[p. 99]

Uitgelopen bonen

Ruim drie jaar en vele Barbarberbijdragen van Buddingh' later schrijft Bernlef een aantal brieven naar Dordt waarin hij vrij uitgebreid ingaat op gedichten die Buddingh' hem kennelijk ook weer ter plaatsing in Barbarber had aangeboden.

Enkele van de daarin besproken gedichten heb ik niet kunnen thuisbrengen - navraag bij Bernlef zelf leerde, dat hij pas de laatste jaren wat bewaarderiger is geworden, en dat hij derhalve niet meer beschikt over de hem indertijd door Buddingh' toegezonden post (Buddingh' zelf maakte nooit kopieën). Niettemin wil ik juist deze brieven hier graag opnemen - althans een aantal ervan -, omdat ze een en ander duidelijk maken over hoe de poëzie er volgens de Bernlef van Barbarber bij voorkeur uit zou moeten gaan zien. Welnu, op 1 mei 1968 schrijft Bernlef aan C. (‘Beste Cees’) Buddingh' het volgende:

Dit schrijven vanuit bed want ik ben te vroeg weer uit bed gekomen en kreeg gisteren weer koorts. Moet nu tot Zaterdag binnen blijven, maar echt ziek ben ik niet, dankzij de penicilline. Kreeg vanochtend je gedichten, waar ik een beetje raar tegenaan heb zitten kijken.
Ze dijen naar alle kanten uit, ook al omdat je vrij druk van rijm gebruik maakt. Ik ben erg vóór uitdijende gedichten, maar dan vanuit concrete uitgangspunten, zoals jouw dierengedichten of de cyclus Vaderlandse Geschiedenis. Het naar alle kanten uitspruiten van deze gedichten heeft wel de grilligheid van uitgelopen bonen in de sponzedoos, maar de excentriciteit wint het voor mij teveel. Dat kan aan mij liggen, toevallige lezer, die bepaalde verbindingen, structuren, niet ziet.
De aantrekkelijkste poëzie blijft voor mij toch die van de volstrekte helderheid, zo helder als een voorwerp, maar met de raadselachtigheid die de verbeelding eraan toe kan voegen. Maar nu de gedichten even afzonderlijk.
(Volgt een bespreking van het tot op heden door mij niet gelocaliseerde gedicht ‘Hoor’; ak).
In ‘Visje, mijn broertje’ staan een paar dingen die ik erg mooi vind, de eerste twee coupletten zijn goed, hebben de vanzelfsprekendheid van een organisme tegenover het bedachte van een mechanisme (hoe knap ook) van couplet 3+4+5+6. Mooiste regels v/h gedicht vind ik de eerste twee regels van couplet 7. Het is intrigerender dan ‘Hoor’ maar het blijft mij, ook na herhaalde lezing, te duister. Maar ik geloof dat het vooral dat verschil - dat bijna gevoelsmatig is - tussen organisch en mechanisch duister is, waar het mij om gaat. Sommige gedichten van Thomas (Dylan) hadden dat organisch duistere, de modder waaruit de planten en de hele santekraam groeit. Misschien reageer ik zo ook, omdat ik me net weer eens in Wallace Stevens heb verdiept, zijn Letters, deze keer (veel te dik en veel te veel maar soms interessant). Stevens heeft zichzelf alleen volkomen op een dood spoor geschreven, maar hij had de gave tot kernachtige uitspraken over poëzie, ook in de titels van zijn gedichten die vaak veel beter zijn, vind ik, dan de gedichten zelf. Hij heeft zelf eens geschreven dat poëzie het botsen van twee krachten was, de verbeelding en de werkelijkheid. Denk je verder door dan kun je de term ‘werkelijkheid’ ook als een product van de verbeelding ontmaskeren, maar dan heb je gelijk de ene pool van het magnetisch veld opgeheven. Dat is het wat Stevens gedaan heeft. Een soort afpellen in een poging om de verbeelding puur te vangen. Even indrukwekkend als tot mislukken gedoemd, de slang en zijn eigen staart.
Goed, dat was het dan weer, vanuit het alweer bijna genezen ziekbed,
Je Henk.

‘Visje, mijn broertje’, overigens, verscheen niet in Barbarber, maar in nummer 139 (12e jaargang, 1968, p.399) van Tirade, en daar zag het er toen als volgt uit:

C. Buddingh'

visje, mijn broertje van heel lang geleden,
wat moet jij toch, en wat moet ik
in deze jungle van haken en ogen
uit een gebloemd kastpapiertje geprikt?

[p. 100]

 

visje, mijn broertje, kijk toch eens even

 

vlug vlug door onze periscoop.

 

wat zie je? wat zie je? een sleepnet? een leefnet?

 

dat licht? gaat het aan? wordt het uitgedoofd?

 

 

 

visje, mijn broertje, kom naast mij zwemmen,

 

ik ben nog maar aan de schuivende hengel.

 

hoog in de hemel hangt een gezicht,

 

het vriest al het water boven mij dicht.

 

 

 

visje, mijn broertje, ik heb het zo koud,

 

mijn benen willen niet meer bewegen.

 

vuile verrader! waarom ben je dood?

 

 

 

heb ik je dan zelf aan dit mes geregen?

Even ‘choken’

Vier dagen later (Amsterdam, 5.5.1968): volgende brief:

Beste Cees,
Het weer past bij de datum. Gisteren met Annabel en een vriendinnetje van haar naar de Bijenkorf, ijs gegeten, speelgoed betast, roltrap op en af, lift in enz. Daarna moest ik even bij Allert de Lange zijn en daar stond Louis Lehmann (de twee meises liepen met plastic toeters door de boekandel te toeteren.) Hij zei, in zijn onnavolgbare deftige en volgens mij al meer dan 1000 jaar geleden uitgestorven accent waarvan hij door geheime overlevering of door het vinden van een schat het alleenrecht heeft: ‘Ik sta hier nu al een half uur zonder dat ik iets gekocht heb.’ Hij keek mij triomfantelijk aan. ‘Eerst had ik gedacht een boek van Vian te kopen dat ik nog niet had, maar ik dóe het niet.’ Ik zei: ‘Ik zou maar maken dat ik wegkwam Louis, voor toch wat koopt.’ Snel en haastig verliet hij het pand.
Over je tweede zending gedichten ben ik veel enthousiaster.
‘een pope met gouden vleugeltjes’
Waarom maak je van gootsteenkastje geen gootsteenkasje. Gezien het onderwerp, de kinderlijke gezichtshoek kan dat makkelijk. Praten en later is weer wel goed vind ik omdat het halfrijm wel iets over dood zegt.
‘godverdomme, wie, wie, wie’
Ik zie het verband tussen het eerste couplet en de rest niet. Het lijkt mij een beetje een aanloopcouplet. Ik weet niet of jij dat vaak hebt, maar mij overkomt het nogal dikwijls dat ik begin aan een gedicht en dat de eerste drie, vier regels gewoon ‘choken’ blijkt te zijn geweest. De rest vind ik goed, het slot zelfs zeer goed.

Deze beide gedichten zijn mij onbekend. Wat ik wel weet is, dat Buddingh' zich die laatste opmerking van Bernlef te binnen bracht op 1 oktober 1968, toen hij in zijn dagboek optekende: ‘Voortreffelijke opmerkingen van Henk n.a.v. de gedichten die me eensklaps als een hagelbui overvielen en waarover hij - terecht - niet zo erg geestdriftig was (er is dan ook niet zo bijster veel van overgebleven, maar misschien toch nog te veel): Als je weer met een nieuwe serie verzen begint, moet je eerst even choken.’

Deze 1e oktober was overigens de eerste dag waarop Buddingh' na een onderbreking van vijf maanden de draad van zijn dagboekschrijverij weer opnam. Op 30 april '68 had hij die pauze ingeluid met een notitie die ook alweer de ‘gedichten voor Bernlef’ tot onderwerp had: ‘De afgelopen vier, vijf dagen behoren tot de meest verwonderlijke uit mijn leven. Het begon vrijdagavond. (Vrijdagmiddag laat, misschien al.) Ik had voor en na het eten zitten lezen in Roethke (Collected Poems). Daarna, onder het genot van een paar glazen whisky (Black and White) naar The Fugs (First Album) en The Mothers of Invention (Freak Out) zitten luisteren. En eensklaps regende het dichtregels in mijn hoofd, maar totaal andere dan waar ik ooit op bedacht had kunnen zijn. Sindsdien vijf gedichten geschreven (en nog een weer verscheurd): volkomen verschillend - qua sfeer, thematiek, opbouw, idioom, noem maar op - van de diergedichten [Buddingh' had in die tijd juist zijn ‘bestiarium’ Wil het bezoek afscheid nemen? voltooid; ak]. en eigenlijk alle daaraan voorafgaande. Ze rijmen ook weer. Met het eerste dat ik af had en had uitgetypt meteen naar Jan Eykelboom gelopen, om weer enige grond onder mijn voeten te voelen. Hij vond het heel goed. Daarvoor al twee opgestuurd aan Henk, ook al om een steunpunt te vinden in dat zo eivolle vacuüm.

[p. 101]

Ze Stientje laten lezen, natuurlijk. Was er ook erg over te spreken. Ze liggen netjes uitgetikt in een lindegroene klapband. Ik kijk er nog steeds met de grootste bevreemding naar.). Bernlef vervolgt zijn brief met:

‘wat een bak’: wel leuk.

Ook dit gedicht zou niet in Barbarber terechtkomen, maar in Podium - 22e jaargang, 1968, nummer 1-2. Buddingh' nam het ook op in het in 1969 verschenen bundeltje Op slag van zessen: ‘wat een bak, wat een geweldige bak: een geraamte in een matrozenpak. // vier spijkertjes op een garenklosje, / twee draadjes gekleurde wol. // de beer, de beer, de beer / jezus! daar is hij weer! / daar slaat hij zijn klauwen, pang! / in mijn spuugbleke hersenpan. / zegt: 3e tot 2e tot 1e etage, / de mazzel, kleine prairiejager! / het staat op je voorhoofd: je hebt gejokt: / meegenomen en opgeslokt. // het hangt aan een paal, nu ja: / aan een houten schavotje, / netjes witgelakt / uit grootvaders ripolinpotje // pfftt. zingt de wind. verloren, verloren, / een handje kaf tussen het moederkoren.

Bernlef weer:

‘wat zei ik’. Het intrigerende vind ik dat bijna, maar net niet rijmen van het eerste gedeelte. Een leuk gedicht.

‘Wat zei ik’ werd door Buddingh' onder de titel ‘Jeugd’ gepublicerd in Tirade en ook weer in Op slag van zessen: ‘wat zei ik: daar ligt hij weer op zijn knieën / tussen de zuring en de klavertje drie in. // vingertjes wriemelend in het groen / terwijl god de hemel staat bij te boenen. // om half vier precies begint de inspectie. / de bijen houden alvast een collectie. // zijn vader is soms toch zo'n gekke dwalm, / waar de meisjes zijn overal. // en zijn moeder lost een vuurrood oud besje / met spuitwater op in een kogelflesje. // dat mag hij straks allemaal zelf opdrinken. / als dieren dood zijn, dan gaan ze stinken. // dan liggen ze helemaal grauw en stijf. / en de vliegen kruipen over hun lijf. // maar als je een klavertje vier weet te plukken / dan ga je nooit dood, blijf je altijd gelukkig. // dan hoor je het huis nog wel steunen en kraken. / maar je hart zal je nooit bonzend wakker maken. // dan lig je op heel dik fluweel van rozen. / dan krijg je soms zelf een meccanodoos.

Bernlef:

‘God en de Grizzly’ blijft mij teveel in de anecdote lezen en die is ook niet verrassend genoeg.

Dit gedicht werd gepubliceerd in Tirade en Op slag van zessen: ‘op een bankje bij de lethe / zit een grizzly hersens te eten // aan de overkant staat god, / wenkend met een honingpot. // maar de grizzly hapt onverstoord / uren, maanden, jaren voort. // als de bussen met pelgrims komen / doet god net of hij staat te dromen. // leunt tegen een kromme oude eik / en tuurt een tikje zorgelijk. // maar nauwelijks zijn ze weer opgekrast / of hij pakt zijn scheepstoeter weer en bast: // ‘grizzly, kom! in je vaders woning / is een hele verdieping van louter honing.’ // soms roept de grizzly een half eeuwtje later / in zijn beste engels over het water: // ‘listen god, het interesseert me geen reet.’ / dan gromt hij tevreden. en vreet. en vreet.

Bernlef gaat verder met:

‘zie hem liggen’ vind ik het beste gedicht van het partijtje. Door die semie ‘als het kindje binnenkomt’-toon die erg verneukeratief is en tegelijk ook weer net niet, je weet niet hoe je het precies moet opvatten. Ook hier weer dat rijm dat net voor het zover komt een andere kant opgaat, alsof je een wissel omgooit. Erg geslaagd. Ik zou alleen aan de laatste 2 inspringende coupletten aandacht besteden. Ik vind dat je dat van de wissel omgooien konsekwent moet volhouden en dan vind ik niet dat je voor de verleiding moet bezwijken om met een rijm te eindigen. Juist omdat de porté van het vers er een van fragment is, het leven als zomaar wat gefladder en jij die ook niet weet wat precies. Denk er eens over na. Dat was dan weer mijn portie eigenwijzerige kritiek. Zie maar wat je ermee kunt doen en vergeet de rest.

Dit gedicht, gepubliceerd in Tirade en Op slag van zessen, luidt als volgt:

[p. 102]

Zie hem

 

zie hem liggen op zijn vacht:

 

mollige beentjes, mollige handjes,

 

een mondje dat over drie weken lacht,

 

en al zoveel haar op zijn bolletje! santjes!

 

 

 

soepje staat lekker te koken,

 

koffiewater prut.

 

allemaal kindje kijken.

 

jongens, wat een pret.

 

 

 

sabbelen, spartelen, spugen, drinken.

 

melkje van de bonte koe.

 

mensen, daarop moeten we klinken!

 

dit is pa en dat is moe.

 

 

 

fijne zilveren graatjes

 

werden been en bot.

 

nou, maar weer de groetjes.

 

wij gaan ook naar bed.

 

 

 

achter het roodgeblokte gordijntje

 

doet een aap zijn oogjes dicht.

 

god geeft gabriël een seintje

 

en ze knipperen weer in het licht.

 

 

 

uit het bereneusje

 

drupt een beetje bloed.

 

pierlala ligt naast je,

 

bei zijn billetjes bloot.

 

 

 

kom, ga nu maar weer lekker slapen,

 

moeder laat de deur wel aan.

 

buiten lopen wollen schapen.

 

wij gaan nooit bij je vandaan.

 

 

 

in zijn stalen stoeltje

 

zit een oude man.

 

mompelt: repelsteeltje.

 

en dat is het dan.

Cees Buddingh', foto: J.v.O.

[p. 103]

Van statisch naar dynamisch

Bernlef vervolgt zijn brief van 5 mei met:

Ikzelf ben niet tegen rijm, maar streef in mijn gedichten steeds meer naar natuurlijkheid. Het gedicht als een organisme, waarin de wonderen goed verstopt zitten, de verbindingen met vlees bedekt. Daarom houd ik van halfrijm, binnenrijm, geen rijmwoorden aan het eind van een regel etc., geen regelmatige metrum.
Ik geloof dat een van de grootste ontdekkingen van de moderne kunst is het opzeggen van dingen als regelmaat, onze opvatting over ritme die helemaal veranderd is van een statisch tot een dynamisch ritme. De jazz plukt er de zure vruchten van op het ogenblik. Maar dat had Williams ook al door in zijn luisteren naar de spreektaal (en jij trouwens ook). Ja, wat precies poëzie is, waarom je dit of dat een mooie regel vindt, dat is geloof ik toch niet te beredeneren, een gevoel dat je nekharen even overeind gaan staan. Als zoiets bij meer mensen voorkomt op dezelfde plek zegt dat wel iets van zo'n plekje. Ik vind je argument over het kind-zijn en irrationalisme wel sound ja, daar had ik niet zo bij stil gestaan.
Gerrit K. had gerard weer een hele nacht zitten doorzagen over de poëzie, dat er na de Vijftigers niets meer was gebeurd, dat wat wij deden oude koek was en geen kloten had etc. Waarom zou ie toch zo kruidenierachtig doen als het over de zogeheten Nederlandse poeeeeezie gaat, terwijl hij toch verder zo'n aardige, geschikte vent is? In interviews doet hij ook altijd zo kribbig.
O ja, nog even over gedichten over kinderen. Denk aan Lehmann's kinderjarengedichten. Je kunt er natuurlijk uit allerlei gezichtshoeken over schrijven. En Louis heeft een heel ambivalente houding t.o.v. zijn jeugd. Ongelukkig, altijd alleen, maar nu nog allener eigenlijk.
Ben zelf ook weer een beetje met poëzie bezig nu ik de eerste aanpak van een roman af heb en hem gerust twee maanden kan laten liggen om daarna eens te zien of er wat inzit. Dus in de tussentijd kan ik fijn weer eens wat aan gedichten prutsen. Ik schreef een gedicht naar aanleiding van een foto in de laatste Avenue over een plaatsje, Sandevaag, op de Far Ör eilanden, prachtige foto van zo'n houten dorpje. Ook moet ik eens gaan denken aan een gedicht, ‘geschikt om op 4 Mei te worden voorgedragen’, in opdracht van de stichting Kunstenaarsverzet. Hallelujah, maar ik heb wel een goed idee. Je kent misschien wel die tuinbeelden, Oom Frits, heetten ze. Een porseleinen kop van een wat kwaadaardig kijkende Kerel (we noemen hem Frits) met gaatjes in zijn kop waar je graszaad in kunt zaaien en dan krijgt hij dus haar in het voorjaar. Daar wilde ik iets mee doen, weet nog niet precies wat, gras heeft er veel mee te maken, psalm 90 en nog zo wat, kortom Bernlef zal er wel weer een rommeltje van maken en het in ieder geval zo schrijven dat Ko van Dijk het niet kan voordragen.
Hartelijke groeten aan iedereen,
Henk.

Weer vier dagen later volgt dan nog deze brief:

Beste Cees,
Je ziet maar weer hoe gevaarlijk gedichten schrijven is. Poetry is a destructive force. Je neiging om het anders te doen, natuurlijk herken ik die. Als je eenmaal iets goed kunt gaat het vervelen. De linkerhand van Matisse. Nou ja, op kleinigheden blijf je van mening verschillen wat die verzen betreft, maar je moet toch een soort eigenwijzigheid hebben, vind ik altijd. Ik ben altijd geneigd iedere kritiek op mijn werk in eerste instantie te negeren. Denk dan stilletjes: klootzak wat weet jij ervan. Maar het werkt na en na een dag of tien pik ik er de dingen uit die voor mij van belang zijn. Dat plannetje met die versvormen lijkt me heel leuk, omdat jouw woordkeus toch jouw woordkeus blijft, het blijft een villanelle van Buddingh'. Ben benieuwd, zou het zeker proberen. Ook benieuwd naar je linkerhand en je pijpen. (-).
Nu, het beste met gezondheid en poëzie en tot spoedig,
Groeten aan Stientje en de kinderen,
Henk.

[p. 104]

Bepaald curieus is in verband met deze laatste brief de dagboeknotitie die de in mei 1968 kennelijk aan de linkerhand geblesseerde Buddingh' op 12 april 1972 zou schrijven: ‘Terwijl ik met mijn linkerhand nog geen letter kan schrijven, kost het me de grootste moeite met mijn rechter een pijp te stoppen.’

Veelzeggend met betrekking tot Bernlefs poëzie-opvatting van destijds lijkt me intussen zijn verwijzing naar de linkerhand van Matisse (waarmee deze schilder begon toen hij vond dat hij uit zijn rechterhand wel zo ongeveer alles had gehaald wat erin zat).

Het was Bernlefs opmerking daarover, die Buddingh' onmiddellijk kon gebruiken toen hij, in 1969, voor Podium geïnterviewd werd door P.J. Stolk en deze hem vroeg hoe lang hij, Buddingh', nog met de nieuw-realistische Barbarber/De Nieuwe Stijl- poëzie gedacht had door te gaan. Buddingh': ‘(-) op een gegeven ogenblik houdt het vanzelf ook op. Dat je denkt, nou, dit aspect of deze manier, daar heb ik me nu voldoende mee beziggehouden en nu wordt het niet aardig meer, nu moet ik maar eens stoppen. Ook met wat wel de pop-poëzie genoemd is (-), zoals die elastiekjes, en dat marmitepotje, ja zo kan je nog wel een hele tijd doorgaan. Maar dat is niet aardig meer. Want b.v. dat elastiekje, je kunt nog andere dingen zien maar dan blijft het in wezen het elastiekje. Vind ik, toch. Vind je niet?’

Het is diezelfde opmerking die in herinnering roept wat Hans Sleutelaar indertijd over de door De Nieuwe Stijl gepropageerde Nieuwe of Totale Poëzie naar voren bracht: ‘De poëzie moet met elk gedicht opnieuw beginnen.’ Dit credo maakt in combinatie met de door Bernlef gehuldigde Matisse-opvatting nog eens duidelijk dat C. Buddingh' niet toevallig zowel aan Barbarber als aan De Nieuwe Stijl heeft kunnen meewerken: het verschil tussen deze beide tijdschriften uit de jaren zestig was gewoon minder groot dan men met name van de kant van de Nieuwe Stijlers nogal eens laatst nog in het ‘gedenkboek’ De Nieuwe Stijl 1959-1966 - wil doen geloven.

[p. 105]

foto: Steye Raviez