Bzzlletin. Jaargang 19

[p. 2]

[Nummer 173]

Armando, foto: Steye Raviez

[p. 3]

Cherry Duyns
In die dagen

In die dagen was iedereen nog in leven en het zag er niet naar uit dat het ooit antlers zou worden.
Niet voor Jan van Mastrigt bijvoorbeeld, of voor Guns Albrecht, René Gysen, Trino Flothuis of voor Eelke de Jong. Aan eindigheid dacht ik niet, er was alleen maar toekomst. Oneindig.

Toen ik meer dan een kwart eeuw geleden in Amsterdam werk vond, na eerst een Haarlemse onderneming in behang op jaren achterstand te hebben gezet door in het magazijn een geheel eigen ordering in de omvangrijke hoeveelheid rollen aan te brengen, ging ik een terra incognita binnen. Alles was mij vreemd in de hoofdstad, de straten, de geuren, de mensen, hun omgangsvormen, hun taal, de toon waarop zij met elkaar spraken, zelfs de sigaretten die zij rookten, Bastos, blauw en rood. En van het weekblad waar ik als factotum in dienst was genomen, had ik voordien nog nooit gehoord: de Haagse Post.

Ik was achttien jaar, bereed een bromfiets, woonde bij mijn grootmoeder en ik wilde journalist worden, zo een als in Roman Holiday. Mijn verrichtingen op dit vakgebied waren aanvankelijk bescheiden van aard. Ik kocht fijngesneden biefstukjes in voor de hondjes van de zittende hoofdredactrice, een enkele maal ook sigaren voor haar echtgenoot, pendelde heen en weer tussen de zetterij en de burelen en ik zorgde tweemaal daags voor de aan- en afvoer van een reusachtige koffer met poststukken. In de middagpauze waande ik mijzelf reeds verslaggever door in café Espresso de la Presse wat geconcentreerde, bittere koffie te drinker, hopend op een vrije conversatie met een der andere gasten in wie ik uitsluitend geoefende persmannen zag. Maar niemand richtte het woord tot mij en ik zocht verlegen houvast aan mijn pijp met eenvoudige tabak en loerde door het raam naar de Nieuwe Zijds Voorburgwal, de pulserende slagader van het geschreven woord.

Alles zou goed komen, hield ik mijzelf voor.

Belangrijke opdracht

Dankzij juffrouw Alma had ik de oversteek gemaakt van de administratie naar de redactie. Juffrouw Alma was de zuster van de hoofdredactrice en gaf op charmante en sterk chaotische wijze leiding aan het redactiesecretariaat. Zij vond dat ik mooi haar had en het was merle om dit natuurlijke gegeven - wellicht niet het allerbelangrijkste voor journalistieke geschiktheid - dat zij voor mij had gepleit bij haar zuster, die mij op haar beurt weer moest voordragen aan haar echtgenoot, die permanent in groot gepeins vertoefde over de toestand in de wereld.

Bij het bakje voor de uitgaande post van juffrouw Alma ontmoette ik Armando voor het eerst. Hij kwam fel en virtuous fluitend de trap afgesprongen, adresseerde rap enkele wikkels voor de verzending van het die week verschenen periodiek, keek mij even kort aan en rende in voile vaart weer naar boven. Een valse blik herinner ik mij.

Dat was Armando, zei juffrouw Alma, die doet de kunstredactie hier. Een hele fijne vent.

[p. 4]

Later sprak ik hem aan.

Ik zei: mijnheer Armando, ik wilde u iets vragen...

Hij zei: ik heet niet mijnheer Armando, ik heet Armando.

Vanaf die dag kwam ik graag boven en ik keek met meer zelfvertrouwen naar de overige redacteuren, die in kleine werkvertrekken bijeen zaten. Naar Jan Vrijman, die leek te duimelotten op zijn artikelen, naar Simon Vinkenoog, die met een sigaret in de mondhoek als een nerveuze giraffe langs het bureau stapte en wiens boek Zolang te water ik had aangeschaft (door de auteur voorzien van de aardige opdracht: ‘in de hoop dat Cherry niet schrikt van zoveel ellende!’), naar de mild glimlachende Hans Verhagen, naar de in vreemde stiltes wegzakkende Trino Flothuis, naar de goedlachse Joop van Tijn, naar Hans Sleutelaar, S. genaamd, die zijn werk sours voor gezien hield met de schetterende mededeling: tetteretet, ik blaas de aftocht!

In dit geniale gekkenhuis wenste ik opgenomen te worden, zeker men de zeer getalenteerde Betty van Garrel zich aandiende en korte tijd daarna Eelke de Jong. Bowen moest ik zijn, waar een onbekommerde en ongebonden geest heerste, waar een nieuwe worm van journalistiek werd ontwikkeld, waar taal en eigenheid telde.

Vooralsnog begon ik op de tweede etage, onder de striemende en tevens bezielende leiding van mevrouw Sylvia Brandts-Buys, de hoofdredactrice, die al deze opmerkelijke personen had aangetrokken. Na talloze vingeroefeningen voor Naar verheven roddelrubriek ‘Mensen, Dieren, Dingen’ (‘zeg ochtenddrankje, zoek jij eens uit wat een dienstmeisje per week in Rome kost’), werd ik toegevoegd aan de 1-man sterke buitenlandredactie en diende ik aan de hand van artikelen uit Die Welt, Le Monde The Guardian en France Soir een eigen bericht samen te stellen. Zo schreef ik over India, Israël, West-Duitsland, over een machtswisseling in Japan (en Welke consequenties dat voor de handelsbetrekkingen met China zou hebben), kortom, ongehinderd door eniv kennis van buitenlandse taken, vloeide de gehele wereld uit mijn jongenspen.

Mijn grootmoeder vroeg wel eens: hoe was het vandaag op je werk? Goed, antwoordde ik dan, ik heb vandaag een artikel over Portugal geschreven.

Allemachtig, zei mijn grootmoeder. Staat je bromfiets trouwens op slot? Portugal, allemachtig.

Min voortreffelijke leermeester en buitenland-superieur Rph. (Rudolph) Bakker, had tot task de ergste onzin uit mijn artikelen weg te krassen. Hij herstelde met veel geduld alle taal- en vertaalfouten en ontfermde zich toegewijd over mijn stijl: Soms werd de werkdruk hem wel eens te machtig, dan veegde hi; met een grom het gehele eikehouten bureau leeg, ging eronder zitten en rookte zacht mopperend een sigaartje.

Spoedig was het mij toegestaan grotere stukken te schrijven, zoals een door Joop van Tijn gecorrigeerd omslagverhaal over het naziverleden van de Westduitse minister Globke of samen met Rph. een omslagverhaal over de moord op Kennedy.

Op een dag belde Armando mij en vroeg of ik even boven wilde komen. Ik dacht: het is zover. Eindelijk mag ik erop uit. Vaarwel, veredeld vertaalwerk. Ik stak een balpen bij mij, een vers opschrijfboekje en rende naar boven.

Armando's werkvertrek keek uit op de Telegraaf en recht beneden op de Postzegelmarkt, waar oudere filatelistische heren liepen te drentelen en hun zegels aanboden alsof het schuine waar betrof.

[p. 5]

Cherry Duyns en Armando, foto: Steye Raviez

Ik heb een belangrijke opdracht voor je, zei Armando.

Ik lachte bereidwillig: Hoe men zich toch in valse ogen kan vergissen.

Maar ik weet niet of je zoiets al aan kan, voegde hij er nadenkend aan toe.

Wat dan? vroeg ik. Wat is het dan?

Ik heb trek in nieuwe haring, haal er even twee. En neem er zelf ook twee.

Hij gaf mij tien gulden.

Tweestemmig fluiten

Met Armando kreeg ik een uitzonderlijke verstandhouding en hoewel hij vijftien jaar ouder was, een oorlog had gezien en een grote eruditie bezat, ervoer ik onze band nooit als een die tussen leermeester en leerling bestaat. Terwiji hij mij veel heeft bijgebracht: besef van en gevoel voor oorspronkelijkheid, hoe naar de werkelijkheid te kijken, hoe er over te schrijven, in welke woorden.

Sinds de haring-opdracht doolden wij regelmatig tweestemmig fluitend door Amsterdam, aten dozen vulkoeken en rondo's. We gilden het uit bij het zien van een man met een stijve hoed, verlieten eensgezind in onze afkeer een broodjeszaak toen de overigens propene bediende een watje in zijn oor bleek te hebben. We spraken over het verleden dat hij had gekend en waarvan ik mij - door mijn deels Duitse komaf - alsnog meester moest maken.

We bezochten knokfilms op de Nieuwe Dijk, bekeken films van

[p. 6]

Pasolini, Lang en Riefenstahl. We lazen beiden de Donald Duck (het enige echt vrolijke weekblad) maar hij weer mij ook op Durants Van Socrates tot Bergson en op Camus' De mens in opstand. Hij liet mij kennis maken met schilders als Francis Bacon, Otto Dix en Jan Schoonhoven, met componisten als Brahms en Bruckner. Wij gingen naar boksen, dronken chocomel en hij vertelde mij over de schoonheid van het veelluik van Jan van Eyck, De Aanbidding van het Lam Gods. Over zijn eigen werk zei hij zelden lets, dat diende ik zelf maar te veroveren.

Zo bleef het vele jaren. Wat wij deelden, was eenzelfde gevoel voor taal, voor muziek, voor het verhevene en voor het volkse, om over onze opvatting aangaande Laurel en Hardy maar te zwijgen.

Toen ik negentien was, stelde Armando aan Hans Sleutelaar voor mij tot redactie-assistent van Gard Sivik te benoemen. Dat leek Sleutelaar een goede gedachte, dan kon er eindelijk eens naar behoren genotuleerd worden. Bovendien vond hij de vermelding van een assistent in het colofon een aantrekkelijke bijkomstigheid.

Ik was vereerd, nu schreef ik niet alleen, ik maakte ook nog deel uit van een literair gezelschap, waarvan de mentaliteit en toonzetting zo onmiskenbaar doorklonk in de kolommen van de Haagse Post (en later in sommi e programma's van de VPRO-televisie, zoals Het Gat van Nederland).

De verga eringen van Gard Sivik waren buitengewoon opgewekt van aard, zeker die, waar op kosten van Nijgh & Van Ditmar in een bovenzaaltje van Hotel de Pool aan het Damrak onophoudelijk porties bitterballen, drank (voor Sleutelaar, Verhagen en Vaandrager) en cassis (voor Armando en mij) werd aangedragen. Een enkele maal ging er een stimulerende sigaret rond, wat Armando als niet-roker ergerde en mij als pijproker verraste, aangezien ilc dacht dat deze koele, zakelijke, in de realiteit gelovende dichters zoiets niet deden. Als het roken van een dergelijke sigaret te lang aanhield, hetgeen hier en daar gepaard ging met veel gehik en tekenen van ademnood en het de gedachtengang al te zeer verruimde, zei Armando op dwingende toon: zeg, hou nou es op met dat kinderachtige gedoe! Maar doorgaans lachten de dichters wat af, haalden uit overtuiging een streep door de Vijftigers en spraken veelvuldig over isoleren. Zij schreven: Het is lang geleden, dat er in de poëzie wat te lachen viel. Het mag weer. Het is eveneens lang gelden, dat de poëzie wat te denken gaf. Ook denken is in het vervolg toegestaan, en bovendien gewenst.

Voor mij was de denkkracht van de redactie vaak te strek. Het opgedragen notuleren had ik tijdens de eerste vergadering na tier minutes reeds gestaakt. Ik kon er gees touw aan vastknopen. Waar spraken zij toch over? Ik voelde een diep onzekerheid in mij opkomen en zocht troost in de bitterballen. Een bijdrage van René Gysen over Histoire d'O, begreep ik als een essay over de geschiedenis van het water en ik vroeg mij af wat een voorlijk tijdschrift daarmee beoogde. En wie was bijvoorbeeld Pierre Klossowski en hoe schreef je dat? En wat nu: Albert Camus, postuum zelfportret?

Alleen Armando kende mijn onbehagen, tegenover de anderen hield ik mijn domheid stil, bevreesd als ik was voor hun venijnige tong. Maar ook Hans Sleutelaar moet het ontbreken van notulen niet ontgaan zijn.

Een dieptepunt in mijn opnamevermogen voltrok zich tijdens een vergadering bij de beminnelijke René Gysen in Antwerpen. En juist

[p. 7]

voor die bijeenkomst was ik een confrontatie met mijn grootmoeder aangegaan: zij verbood mij de reis te maken.

Waarom? vroeg ik.

Ben jij gek, antwoordde mij grootmoeder, zo'n jongen met allemaal van die ouwe kerels in het buitenland. Daar komt niks van in.

Maar er gaat ook een leraar Nederlands mee, sprak ik doortrapt, doelend op de neerlandicus Piet Calis en wetend dat mijn grootmoeder onvoorwaardelijk geloofde in de morele onkreukbaarheid van onderwijzend personeel.

De grimmige frons verdween van haar gelaat.

O, dan is het goed, zei ze.

De voltallige redactie was bijeengekomen op de etage van het gastvrije echtpaar Gysen aan de Grote Markt 29, het Belgische correspondentie-adres van Gard Sivik. Wat ik mij herinner, is dat Piet Calis werd verzocht het roken van zijn stinkpijp te staken. Pijproken was geen aanbeveling in die dagen, wegens studentikoos evenals het dragen van een baard, wegens artistieke staalkaart.

Mevrouw Gysen deelde grote schijven krentenbrood met dik boter rond en koffie. Haar toen reeds ernstig zieke echtgenoot knikte mij vriendelijk toe en gebaarde dat ik vooral flink moest eten. Toen de besprekingen begonnen, raakte ik onmiddelijk de draad kwijt. Ik nam een schaal krentenbrood op schoot en staarde kauwend naar buiten, waar een gebeeldhouwde gestalte een hand wierp.

Toen ik jaren later uit mijn onzekerheid ontwaakte en om mij heen begon te kijken, behoorden Gard Sivik en De Nieuwe Stijl tot het verleden. Er was niet meer bij te komen.

De uitgaven staan nu (incompleet) in mijn boekenkast en als ik er zo af en toe in blader, komt er een tintenlend gevoel van herkenning over mij. In Gard Sivik 33, Een nieuwe datum in de poëzie, zitten twee Tangs de randen vergeelde A-viertjes opgevouwen met een door Armando gemaakt extract in 22 punter van Ludwig Buchners Kracht en Stof. Bij punt 2 staat Empedokles geciteerd: Slechts kinderen of mensen met een beperkte gezichtskring kunnen menen dat ergens iets ontstaat wat niet reeds vroeger aanwezig was, of dat ergens iets geheel verdwijnen kan.

* Uit: De Nieuwe Stijl 1959-1965, samengesteld door Hans Sleutelaar en Sjoerd van Faassen, De Bezige Bij.