Bzzlletin. Jaargang 19

[p. 75]

Peter Swart
Jef Geeraerts: Sanpaku

Het gaat er niet alleen om hoe lang de lezer de vaste hoofdpersoon van een favoriete auteur gedoogt, het is zeker zo belangrijk hoe lang de schrijver zijn enthousiasme kan vasthouden.

Veel auteurs die zich met verve wierpen op de vervaardiging van serie-werk ontdekten na enige tijd dat ze, om met plezier en overtuiging te kunnen blijven schrijven, naar andere uitdagingen moesten omzien. Jacques Post liet zijn hoofdpersonen Maalbeek en Zuiderveld los en maakte een uitstapje naar de vorige eeuw. Tomas Ross raakte boek na boek verder verwijderd van zijn BVD-agent Martin Finch en ging snelle eigentijdse verhalen schrijven. Gerben Hellinga bracht na een onderbreking van bijna twintig jaar zijn Sid Stefan juist weer tot leven en kreeg daar zoveel aardigheid in dat hij zijn held nog wel meer avonturen wil laten beleven, maar dat is een op zichzelf staand voorbeeld.

Jef Geeraerts begon als schrijver met literair werk, waarvan de spraakmakende Gangreenreeks over zijn verblijf in het voormalige Belgisch Kongo de meeste lezers nog het sterkst in de herinnering zal zijn gebleven. Een vijfde deel in deze reeks, met als werktitel ‘Straat der Genade’ is overigens al jaren in voorbereiding, en zal ooit wel eens worden afgemaakt.

Vanaf 1979, toen het boek Kodiak.58 verscheen, heeft Geeraerts zich voornamelijk aan het schrijven van misdaadromans gewijd. In hoog tempo werd gebouwd aan een nieuwe reputatie, nu in de wereld van de thriller. De Belg begon niet met vaste hoofdpersonen, maar koos zich telkens thema's die hij ontleende aan de aktualiteit.

De Coltmoorden (1980) en Drugs (1983) spelen zich af in een toekomstig België waarin een vette toekomst is weggelegd voor rechtse coalities. Diamant uit 1982 heeft net als Kodiak.58 een Zaïrese connectie, en speelt zich voornamelijk af in het Antwerpse diamantenkwartier. De boeken werden zeer positief ontvangen; de (weinig) beargumenteerde kritiek richtte zich op Geeraerts uitbundige research, waarvan in het eindprodukt naar de smaak van velen al teveel herkenbare sporen waren achtergebleven. In De Trap (1984), en De Zaak Alzheimer (1985), dat direct de eerste Gouden Strop meepikte, treden voor het eerst de formule-helden Vincke en Verstuyft op. Hoewel beide boeken in de eerste plaats eenvoudige politieromans zijn zitten de plots dermate ‘geramd’ in elkaar, en is de sfeertekening rond de te onderzoeken misdaden zo goed getroffen, dat ze zich op gunstige wijze onderscheiden van de middelmaat. Beide hoofdpersonen beschikken over voldoende eigenzinnige persoonlijkheidskenmerken om voor de lezer als identifikatie-figuur model te staan. Wie meende de beide heren in de volgende titel Het Sigmaplan (1986) opnieuw te kunnen begroeten, werd teleurgesteld: in de complottheorie rond de Strijdende Communistische Cellen en de Bende van Nijvel, die beide zouden opereren in opdracht van de Belgische Staatsveiligheid en de CIA, was voor hen geen plaats. Romeinse Suite (1987), en Zand (1988) waren weer Vincke en Verstuyft-verhalen, waarbij het opviel dat de schrijver uitweek naar Italië en Amerika, alsof de Belgische politiemannen in eigen land reeds waren uitgekeken.

In deze boeken, die plottechnisch weer voorbeeldig in elkaar steken, gaat de couleur locale soms een geheel eigen leven leiden, en verwerft de lezer kennis over zaken die soms met de beste wil van de wereld niet met het eigenlijke verhaal in verband kunnen worden gebracht.

Het zijn desondanks goede misdaadromans, want Geeraerts verstaat de kunst een verhaal te vertellen dat sterk genoeg is om ondanks zwakke plekken overtuigend overeind te blijven. Die mening is kennelijk ook de BRT toegedaan, want kort geleden kreeg Thomas Ross de opdracht om de Vincke en Verstuyftboeken tot filmscenario's om te werken.

Doodsogen

Sanpaku, het nieuwe boek van Geeraerts, lijkt weinig overeenkomsten te hebben met welke van zijn eerdere publikaties dan ook, of het

[p. 76]

zou het titelverhaal uit de eerder dit jaar verschenen bundel misdaadverhalen Het Huis genaamd Les Hêtres moeten zijn. Dit verhaal is geschreven in een archaïsche stijl die overigens door de welhaast perfekte beheersing vreemd genoeg nauwelijks gekunsteld aandoet. De plaats van handeling is een Frans dorp, en niet in elk onbewoond huis is men van een goede nachtrust verzekerd; mysterieuze voorvallen eisen hun tol. Dit uitstapje moet Geeraerts goed zijn bevallen, want Sanpaku staat in het teken van vergelijkbare raadselachtige gebeurtenissen, al ligt het accent ditmaal op onheil van oud Japanse origine. Sanpaku of ‘doodsogen’ is een duistere kracht die werd toegedicht aan sommige samourai. Het eigenaardige is, volgens de toelichting aan het slot van het boek, dat deze ogen op het moment waarop ze hun duistere kracht uitstralen de kleur aannemen van het gefixeerde voorwerp. Dat is zeker eigenaardig.

Het boek opent in Parijs in 1939, waar de negentienjarige Matthieu Salvan met zijn cello in de Boulevard Hausmann rondstapt, een kerk betreedt en biddende oude vrouwtjes verjaagt met een geïnspireerde versie van Bach's Sarabande. De musicus is niet zonder talent, integendeel, maar zijn instrument geeft bovendien elke toon een eigen dimensie, zo bijzonder is de klank.

Desondanks brengt de jonge cellist zijn geërfde ‘Villaume’ naar een restaurateur van naam om het instrument te laten ‘monteren’ en schoonmaken. Als hij de volgende avond terugkomt bij Azzato krijgt hij weliswaar een cello mee, maar de klanken die hij hieraan ontlokt missen de verwachte diepgang. Dat vindt ook zijn Japanse vriendin Yukiyo Yasuda, die er zelfs van overtuigd is dat Salvan zich een ander muziekinstrument in de handen heeft laten stoppen. Salvan neemt deze beschuldiging hoog op en heeft naast zijn liefdesverdriet ook nog eens te kampen met vreemde krachten die op hem inwerken. Een Bugaku-masker doet de rest.

Volgen we een cello, die via Azzato's zoon korte tijd in bezit komt van Jacob Fenigstein. Via Bayreuth en Heinrich Stangl - neef van SS-Haupsturmfuhrer Franz Stangl, een authentieke nazinaam overigens - voert de cello de lezer verder, want waar de cello is, daar speelt zich tevens het verhaal af.

In de slothoofdstukken brengt Eugene Azzato met zijn echtvriend en cellist Philippe Lamargelle een bezoek aan de versterkte hoeve La Garrigue, bezit van Louis Blanc, in de Franse Dordogne. Het is inmiddels 1951, en we hebben nog slechts enkele tientallen bladzijden te gaan. Blanc heeft de belangstelling van Azzato gewekt door te spreken over een zeldzame cello, die gecertifieerd en bespeeld moet worden. Zulks geschiedt, maar daar blijft het niet bij, want waar de Vuillaume is, daar blijven vreemde en onheilspellende dingen gebeuren.

Bezeten muziekinstrument

Sanpaku is, blijkens de begeleidende tekst op de achtercover, een misdaadroman. Dat is informatie die op vrijwel alle ander Geeraertsthrillers met grote letters aan de voorzijde wordt vermeld. Deze wijze van presenteren roept associaties op met het enkele jaren geleden verschenen De Verdwijning van Aad van den Heuvel. Hoewel dit een schoolvoorbeeld van een misdaadroman was had de uitgever gekozen voor het royale ‘roman’ op de omslag, ongetwijfeld in een poging een breder publiek te bedienen dan de beperkte kring van lezers van misdaadromans.

Wanneer we Sanpaku afzetten tegen de Ten Commandments of Detection van Ronald Knox, waarin wordt gesteld dat misdaden tot een oplossing moeten worden gebracht zonder te vertrouwen op Goddelijke Openbaring, Vrouwelijke Intuïtie, Hocus-Pocus, Zwarte Kunst, Coïncidentie of Force Majeure, dan wordt er op meerdere punten gezondigd. Alle vormen van maatschappelijk wangedrag die in Sanpaku aan de orde komen houden verband met een bezeten muziekinstrument, en hoewel er regelmatig doden te betreuren zijn is evenzovele malen duidelijk wie daarop moet worden aangekeken: het zijn misdaden die niet behoeven te worden opgelost!

De plot, zoals gezegd in Geeraerts' andere thrillers vaak een van de sterke punten, is in Sanpaku niet eens duidelijk als zodanig herkenbaar. Een cello, hoeveel deze ook heeft meegemaakt, is niet stevig genoeg om een heel boek in z'n eentje overeind te houden, zelfs niet wanneer er zo af en toe een stel doodsogen om de hoek komt kijken. Wat resteert is een aantal tamelijk willekeurige verhaal-episodes die de lezer van 1939 naar 1951 voeren, van Parijs over nazi-Duitsland en Bayreuth naar de Dordogne, in het kielzog van een cello waar men juist beter ver vandaan kan blijven. Prachtig van taal, dat wel, want Geeràerts

[p. 77]

heeft zijn research ook dit keer niet te licht opgevat en kan op meeslepende wijze vertellen over wat er aan muziek te genieten valt. De muziekliefhebbers onder ons komen waarschijnlijk ruimschoots aan hun trekken. Wat echter ontbreekt is een helder totaalplan, en hierdoor loopt de lezer enig leesplezier en intellektuele bevrediging mis. Het vertelperspektief wisselt te vaak om de lezer houvast te bieden, en het enige personage dat 't het hele boek lang volhoudt is er een waarmee de lezer zich ongaarne zal identificeren; een schril kontrast met andere karakters die uit Geeraerts' koker kwamen, zoals bijvoorbeeld Vincke en Verstuyft. Hopelijk zijn zij inmiddels weer voldoende uitgerust om hun opwachting te kunnen maken in een nieuw verhaal.

Jef Geeraerts, Sanpaku, Uitgeverij Manteau Antwerpen/ Amsterdam, 162 bladzijden, f 24,90.