Bzzlletin. Jaargang 18

[p. 75]

Tim Krabbé
Droit de Réponse (1)

Nico, ik geloof dat jij een van diegenen was aan wie ik zo'n jaar of zeven geleden vroeg of ze van Ted Bundy hadden gehoord. Dat had je niet. Ik stelde die vraag speciaal aan thrillerliefhebbers om met hun ‘nee’ de overwaardering van thrillers aan te tonen en de onderwaardering van crime non-fiction. Maar ook afgezien van crime: naarmate ik ouder word gaat mijn hart steeds minder uit naar boeken die bedacht zijn, en steeds meer naar boeken die echt gebeurd zijn. Als ik opnoem wat mij het laatste jaar boeide, dan zijn dat de biografieën van Salinger, Capote en Sartre, The Fatal Shore, Döblins Fatale Reis, Armando's oorlogsherinneringen, Final Cut over het maken van de rampfilm Heaven's Gate. Allemaal non-crime non-fiction.

Ik merk om me heen dat ik niet de enige ben wiens voorkeur steeds meer naar het echt gebeurde verschuift. Heb jij dat ook, denk jij dat het met leeftijd te maken heeft, en waarom dan?

Maar als het dan toch niet echt gebeurd is, dan liever literatuur dan thrillers. Van thrillers heb ik nooit gehouden. Op jouw advies ben ik tot tweemaal toe begonnen aan Gorki Park, maar beide keren bleef ik in het begin steken. En dat terwijl het een erkend meesterwerk is in het genre.

Misschien heb ik een verklaring. Voor mij moet een goed boek aan drie eisen voldoen (mijn herformulering van iets vergetens dat ik ooit las). Het moet mij in een mij onbekende werkelijkheid verplaatsen, het moet de taal doen leven en het moet een waarheid formuleren die niet in minder woorden formuleerbaar is dan het boek telt.

Zowel thrillers als crime non-fiction moeten het hebben van punt één. En nu betrap ik mijn eisen op ongelijkwaardigheid want het leven van de taal is een voorwaarde voor het verplaatst worden in een andere werkelijkheid. Het echt gebeurd-waarmerk maakt die illusie overbodig - daarom gaat voor mij crime non-fiction altijd boven de thriller.

Ted Bimdy werd begin 1978 voor het laatst opgepakt (hij ontsnapte tweemaal) en in 1979 ter dood veroordeeld. Ik had mijn abonnement op TIME vooral om niet te missen hoe het met hem afliep. Tot voor kort dateerde het laatste bericht uit 1986: Bundy probeerde toen revisie van zijn proces te krijgen ‘on the grounds that he bungled his own defense’. Als voormalig rechtenstudent had hij steeds zijn eigen verdediging gevoerd, en de rechter die de eerste doodstraf tegen hem uitsprak (Bundy kreeg voor drie moorden drie doodstraffen) complimenteerde hem met zijn optreden. ‘But you went the wrong way, partner,’ voegde hij daar aan toe.

Maar ik bleek TIME niet nodig te hebben. De kermissfeer waarin Bundy in januari werd geëlectrokuteerd haalde ook de Nederlandse voorpagina's. Ook elf jaar eerder, bij Bundy's tweede ontsnapping, in Aspen, Colorado was het een vrolijke bedoening geweest met restaurants die Bundy-burgers serveerden; broodjes met niets; ‘the meat has fled.’ Maar toen weerspiegelde de kermis nog een bewondering die, net als mijn oorspronkelijke fascinatie, voortkwam uit een geloof in Bundy's onschuld.

Hij was een goed uitziende, welbespraakte student met een vaste vriendin en genoeg losse vriendinnen. Op zeker moment was hij de

[p. 76]

rijzende jonge ster van de Republikeinse partij in Seattle en toen in 1972 de North Cascades Highway geopend werd chauffeerde hij, aan het hoofd van een stoet van 15000 mensen, de eerste limousine met de gouverneur van Washington. Die schreef later een uitvoerige aanbevelingsbrief voor hem. Bij alle psychologische tests werd Bundy volkomen normaal bevonden, ook seksueel. Hij werd ervan verdacht tientallen meisjes te hebben ontvoerd, verkracht en vermoord, maar in geen enkel geval bestonden er meer dan vage aanwijzingen tegen hem. Hij had benzine getankt in een plaatsje waar op dezelfde dag een meisje verdween, had een foldertje in zijn bezit waarin het hotel was aangekruist waaruit een ander meisje verdween. Hij had geen alibi's. Getuigenverklaringen waren dubieus.

Zomer 1974 werden uit een bomvol recreatiepark bij Seattle, onder de ogen van tienduizenden potentiële kennissen van Bundy, twee meisjes ontvoerd door iemand die zich als ‘Ted’ had voorgesteld. Ze werden later vermoord teruggevonden. Bundy voldeed aan het signalement van Ted, maar dat leek juist zijn onschuld te bewijzen: het was onwaarschijnlijk dat een ontvoerder zijn ware naam zou gebruiken. Bundy leek het slachtoffer van een reeks krankzinnige toevalligheden en hij heeft zeer lang en zeer overtuigend zijn onschuld volgehouden.

Toen ik een paar jaar geleden in Seattle was heb ik mij er niet van kunnen weerhouden naar dat recreatiepark te gaan. Het was er toen doodstil, de sfeer van het parkje in Blow-Up.

Van de vijf boeken over Bundy heb ik er drie gelezen en ik heb de film naar een vierde, The Deliberate Stranger gezien. Het griezeligst van alles is Bundy's normaalheid. ‘De gemeenschap zou graag willen dat zij het kwade, het misdadige, het schadelijke zou kunnen identificeren, maar zo werkt dat niet. Stereotypen bestaan niet,’ heeft hij eens gezegd.

Al die drie boeken zijn geschreven in die zakelijke, heldere, uiterst leesbare Amerikaans-journalistieke stijl en twee ervan hebben iets dat ze binnen het genre extra boeiend maakt.

The Stranger Beside Me van Ann Rule (Signet 1980) heeft een constructie die op zich een plot voor een thriller is. Ann Rule, vijftien jaar ouder dan Bundy, was een voormalige politievrouw in Seattle met schrijfambities. Ze hielp de politie nog steeds informeel bij moeilijke zaken en ze werkte voor True Crime Magazines. Ze leerde Bundy kennen toen beiden bij een telefonische Hulp-in-nood-dienst werkten. Ze raakten bevriend en bleven elkaar regelmatig zien toen dat werk ophield. Oók toen Ann een contract sloot om een boek te schrijven over de mysterieuze verdwijningen van meisjes rond Seattle. Toen het signalement van de ‘Ted’ van het recreatiepark werd verspreid was zij zich bewust van de gelijkenis, maar zij was niet de enige. Bundy werd door veel kennissen en collega's geplaagd met die gelijkenis, maar niemand nam het serieus. Toch gaf Ann Rule die tip aan de politie. Drie anderen deden dat ook (onder wie Teds vriendin) maar er zouden in totaal 2400 Teds aangegeven worden en Bundy werd pas veel later officieel verdacht. Rule raakte er steeds sterker van overtuigd dat Bundy de dader was en zei hem dat, maar hun vriendschap bleef bestaan.

Toen The Only Living Witness van Stephen Michaud en Hugh Aynes-worth (Signet 1983) geschreven werd, zat Bundy al een paar jaar in

[p. 77]

de dodencellen van Florida. Hij hield nog steed vol onschuldig te zijn, maar in lange gesprekken met Aynesworth wilde hij wel speculeren over de motieven van de geheimzinnige man wiens daden hem in de schoenen werden geschoven. ‘Let's pretend to pretend’ noemen de schrijvers deze bijzondere bekentenissen; ‘ik probeer jullie te helpen met educated guesses,’ noemt Bundy het zelf. In de derde persoon vertelde hij over de feiten zonder zich ooit te verspreken, hoewel Aynesworth soms probeerde hem daartoe te verleiden. Eens was ‘dit individu’, aldus Bundy, bang geworden dat hij iets op de plaats van een moord had achtergelaten. Hij ging terug om te zoeken. ‘Vond hij iets?’ vraagt Aynesworth. ‘Dat weet ik niet,’ zegt Bundy.

De dader als fictionaliseerder van zijn eigen werkelijkheid - er is niet eens een thriller denkbaar waarin dat zijn weerga zou hebben.

Bundy vertelde hoe ‘hij’ stap voor stap tot zijn daden was gekomen. Van voyeren tot aanranden tot verkrachten: ‘De aandrift om te moorden was niet sterk. Het was een spel met het gevaar, een soort kijken hoe ver het zou gaan.’ Toen hij tenslotte moordde was het individu ‘ontzet door de ontdekking dat hij in staat was tot zoiets.’ Hij was een half jaar van streek, maar na zijn volgende moord duurde de walging korter. En de fascinatie van de daad zelf groeide. ‘Hij had zich moeten realiseren dat wat hem werkelijk fascineerde de jacht was, het avontuur van het zoeken van zijn slachtoffers.’

Van pure walging om Bundy breekt Aynesworth tenslotte de interviews af.

Het meest boeiende boek over Bundy is voorgoed onmogelijk.

Onmiddellijk na zijn laatste arrestatie in 1978 leek hij even te willen bekennen. In elliptische, algemene bewoordingen, zonder op details in te gaan, gaf hij de detectives gelijk dat hij zichzelf als het ware aan de gemeenschap moest doneren, om inzicht in zijn psyche te geven en herhalingen te voorkomen.

Bundy: ‘Ik denk dat dit heel belangrijk zou zijn voor de psychologen en de psychiaters (...). Het begrip dat je zou kunnen krijgen door kennis van mijn gedrag heeft niet direct iets te maken met misdadig gedrag. Jullie lezen het nog wel eens in een boek.’

Later zegt Bundy: ‘Ik ben niet bang om dood te gaan.’

Detective Chapman: ‘We hebben het er niet over of je bang bent om dood te gaan, je bent bang dat je dood gaat vóór je je verhaal hebt verteld.’

‘Sure,’ zegt Bundy.

‘Precies. En dan heeft Ted Bundy voor niets geleefd.’

In de elf jaar die daar vóór Bundy's terechtstelling nog op zouden volgen, is hij er nooit toe gekomen. Pas enkele dagen voor zijn executie heeft Bundy bekend. Zijn doel was duidelijk: het was de enige manier waarop hij nog kon hopen tijd te winnen. De autoriteiten zijn daar niet op ingegaan, en dat is jammer en begrijpelijk.

Zo heeft Bundy de kans gemist werkelijk inzicht te verschaffen in wat hem dreef. En, laat ik niet te deftig doen, de verhalen te vertellen die de oplossingen waren van de mysteries die hij schiep. Maar ik blijf op TIME geabonneerd, in de hoop op de kop: ‘Manuscript in Cel Gevonden’.