Bzzlletin. Jaargang 18

[p. 72]

Graa Boomsma
De zucht naar het zuiden

1. Alaska

Wat is 64 graden onder nul met storm? Het betekent dat de huid van je gezicht binnen een paar seconden bevriest. Wind-chill.

Het Canadese leger breekt een gezamenlijke militaire oefening met de VS af nadat een Lockheed C-130 Hercules-transportvliegtuig in ijzige mist bij 50 graden onder nul in tweeën breekt. Acht doden, ‘de eerste koud-weer-training in de vrije wereld’ leest G, net terug uit Canada, in de New York Times. Brim Frost heet de oefening.

Grim Frost.

In de taxi van hotel Saskatchewan in Regina naar de luchthaven zegt de chauffeur, dat autobanden klappen en de motorolie bevriest in Alaska. De Lockheed is dan nog niet neergestort. Langzaam wordt het licht. G boft.

In het vliegtuig op weg naar Toronto ziet hij door de patrijspoort van plexiglas de uitgestrekte, besneeuwde vlakten waarin huizen en tuinen donkere vormen zijn, een steeds verschuivend schilderij dat G aan Brueghel doet denken, een win tertafereel op het ijs in een boerendorp. Maar vanuit de lucht is geen mens te zien. Hij is zwijgzaam, als in de bus die hem van Regina naar Saskatoon heeft gebracht. Tegen zo'n landschap kan geen stem op. G golft mee, ziet een paard roerloos in een witte wei staan en voelt zich oplossen in de uitgestrektheid. De graansilo's zijn in felle kleuren geschilderd.

De Canadese provincie Saskatchewan is twintig keer zo groot als Nederland. G is een onzichtbare stip op weg naar een lezing.

2. Saskatchewan

G, die vorstelijk is ontvangen in Canada (hij schrok wel toen hij in een winkelcentrum in Regina een affiche zag met daarop een foto van zichzelf), waagt zich aan het denken in een breed armgebaar. Spreken de Canadezen niet veel minder luidruchtig en bescheidener dan hun zuiderburen? Zijn ze niet gewoon veel aardiger, emotioneler en belangstellender dan de egocentrische, door teveel psychiaters kil gestroomlijnde, pseudo-open Amerikanen zonder geheugen? Hebben de Canadezen niet eenzelfde angst voor de verMcDonaldisering van hun cultuur als de Westeuropeanen?

G weet waarom hij de vraagvorm gebruikt. Hij houdt niet van generaliseringen die gevaarlijk dicht in de buurt van vooroordelen komen. Maar toch, hij heeft tijdens de paar dagen in het Hoge Noorden meer warmte en vriendschap ondervonden dan in vele maanden Michigan.

3. Ohio

De aanvankelijke titel van G's lezing luidde ‘Is there a bridge between Mannerism and Modernism?’ Hij wilde duidelijk maken dat het maniërisme en het postmodernisme als stromingen grote overeenkomsten vertoonden: het benadrukken van het kunstmatige en de disharmonie, de afkeer van een plat realisme, de verfijnde, bewust toegepaste stijlen. Oorspronkelijk was het maniërisme een reactie op de harmo-

[p. 73]

nische Renaissance-kunst, in Italië ontstaan (1500). Elk tijdperk heeft zijn eigen maniërisme.

In het Toledo Museum of Art hangen tientallen etsen: verlengde en buitenproportionele naakten die soms aan El Greco doen denken. Verrassend is het aantal Nederlandse etsen van Hendrik Goltzius. G heeft al besloten zijn lezing te veranderen en het deel over schilderkunst en maniërisme, waarin hij minder op zijn eigen kijkervaring steunt dan op het gezag van Arnold Hauser, te laten vallen.

Op de terugweg van Toledo, Ohio, naar Ann Arbor, Michigan, hoort hij de zojuist beëdigde 41ste president van de VS zeggen, dat hij op de ‘front porch’, van de democratie staat. Het getto is op roepafstand. Harold Brodkey, die pas Stories in an Almost Classical Mode heeft gepubliceerd, mag radiocommentaar leveren. Hij had verstaan, dat Bush sprak over de ‘front Porsche’ van de democratie.

4. Tennessee

Het vliegtuig van Northwest uit Mexico is geland in Memphis en de passagiers wachten in een rij voor de douane. G laat zijn paspoort met het J-1 visum aan de vrouw zien.

‘Mag ik uw roze formulier zien?’

Dat heeft hij thuis liggen. Hij ziet de stapel papier op zijn bureau liggen, ergens daartussen het opgevouwen roze papier.

‘Gaat u naar het kantoortje rechts achteraan.’

G wacht tot de rij is opgelost en zij op hem afstapt. Hij meent te kunnen bewijzen dat hij ‘visiting professor’ is, verbonden aan de Universiteit van Michigan. Ze vraagt wat hij doceert. Doet dat er nu toe? Hij mag een maand blijven in de VS en moet voor een verlenging een formulier naar Detroit opsturen. Wat een gastvrijheid.

Memphis als de poort naar het Zuiden, maar G wil terug naar dat andere Zuiden, de Yucatan, waar de tijd traag is en de zee turquoise. Hij denkt beter in de hitte, daar is de tijd een trouwe metgezel en geen dief die hem op de hielen zit.

5. Yucatan

De Maya's kenden de tijd en onderzochten hem. Ze vonden de nul uit, die door een gestileerde schelp werd voorgesteld. Ze hadden een kalender, hun jaartelling begon in 3313 voor Christus. Het is niet bekend welke historische gebeurtenis er toen heeft plaatsgevonden.

De Maya's waren voortreffelijke sterrenkundigen. Het is niet bekend waaraan ze hun kennis van de astronomie ontleenden.

G probeert de 365 treden (alle dagen van het jaar) van de vierzijdige (alle seizoenen) Kukulcán-piramide in Chichen-Itza te beklimmen. Te steil, te hoog, te smal die treden. Al bij de vijftiende tree wil zijn hoofd zijn lichaam naar beneden gooien. Eeuwen geleden werden er baby's aan de zon geofferd, driehonderdenvijfenzestig treden naar beneden. Kukulcán heet Quetzalcóad, ‘gepluimde slang’. De slang lijkt de piramide af te glijden, de zon maakt van zijn lijf een golvende schaduw, zijn kop met opengesperde bek raakt de heilige grond. Toen de Spanjaarden kwamen, was Quetzalcóad de enige god die in de geest van de Maya's verderleefde. Na Cortes stortte hun wereld definitief in, de vier goden die de hemel ophielden en ieder een andere kleur hadden - Zacal-Bacab, Canal-Bacab, Chacal-Bacab en Ekel-Bacab - losten op in een treurig tijdperk.

[p. 74]

6. Spanje in Mexico

In Cancún bezoekt G het wekelijkse stieregevecht. Vier stieren worden er geofferd, het is een ongelijke strijd. De stier is al gewond, een plastic buisje dat volloopt met bloed zit ergens op zijn rug vast. Hij stormt de arena binnen, woest en imposant, de uitdagers verbergen zich achter houten schotten, die doorbuigen onder zijn geweld. Als de stier met zijn tong uit z'n bek afwachtend op het zand staat, maakt G een foto. Het bloed stroomt nu uit zijn rug langs zijn voorpoten, de ondergaande zon laat het glinsteren.

Dit is niet mooi, maar wel fascinerend, omdat er in deze dodendans een macabere schoonheid zit, de spanning van het serieuze spel met zijn rigide regels, de matador die elegant met zijn heupen draait, het aanstormende vlees ternauwernood ontwijkt en in een zigzaglijn op de stier afrent en twee gekleurde pluimen in zijn rug plant.

Er staan acht jongens achter elkaar in het midden van de arena. Ze roepen ‘toro, toro, toro’ en stampen met hun voet op het rode zand. De voorste stort zich tussen de horens van de getergde stier, de anderen trekken hem weg.

Hemingway schreef, dat er twee soorten toeschouwers zijn bij het stieregevecht, degenen die zich met de stier identificeren en zij die de matador willen zijn.

G wil zelfs niet de matador zijn als de stier de genadestoot met de dolk krijgt. De zon schijnt recht in zijn gezicht, het is dertig graden boven nul. In Alaska klappen de autobanden, alsof de lucht zucht. Een ijskoude rilling glijdt als een slang langs zijn ruggegraat als hij de arena verlaat.

Bij het zwembad van het hotel zitten twee Canadezen, de ene leest Cat's Eye van Margaret Atwood, de andere In the Skin of a Lion van Michael Ondaatje. G zegt dat hij dat boek heeft vertaald.

Hij mist zijn vliegtuig naar het Noorden. Wil hij niet weg?

De twee Canadezen nemen hem mee uit eten.

Soms klopt de wereld.