Bzzlletin. Jaargang 18

[p. 77]

Tim Krabbé
Droit de réponse (2)

Nico, het is inderdaad beroerd met je geheugen. Nergens meld je dat ik precies dat experiment zo'n 15 jaar geleden met je heb gedaan. Ik heb toen een passage uit een zo oud mogelijk stukje van je genomen (een jaar of 10 op dat moment), ik heb daar een paar niet zo ingrijpende wijzigingen in aangebracht, en jou de opdracht gegeven die aan te wijzen. Je haalde een tien bij die nu vergeten geheugentest. Ik moest bij wat je aansnijdt in de eerste plaats denken aan schaken. Ik ben wel eens in een oud tijdschrift een partij van mezelf tegengekomen met een diagram erbij dat me niets zei. Toen ik die partij naspeelde riep ook dat niets wakker. En het was nog wel een tamelijk spectaculaire partij die ik ten onrechte, maar vrij ingenieus had gewonnen. Ik ben natuurlijk geen grootmeester. Jan Timman is dat wel. Een paar jaar geleden bracht ik hem in herinnering dat wij (het wordt ingewikkeld met die verledens van verledens) 15 tot 10 jaar daarvoor, tussen zijn 15e en 20e, in totaal zes serieuze partijen hadden gespeeld. Drie remises, drie overwinningen voor hem, een zijn jeugd ten spijt niet oneervolle score voor mij. Ik beschreef hem vijf van die partijen, de zesde wist ik niet meer. Zonder ook maar een seconde te denken vertelde Timman hoe die zesde partij was gegaan. Die heb ik toen thuis opgezocht en nagespeeld. Timmans beschrijving klopte, verder zei die partij me niets.

En voor mij was die partij een gebeurtenis geweest, ik schaakte niet iedere dag tegen een aankomend kampioen, terwijl het voor Timman niet meer dan een onbetekekend stapje was in de aanloop tot zijn werkelijke carrière.

Aan de andere kant heb je Donner; een uitgesproken natuurtalent als schaker (hij leerde het op de voor een grootmeester extreem late leeftijd van 14 jaar) maar vreselijk slordig. Hans Ree heeft geschreven dat die slordigheid misschien aan dat late begin is te wijten, en dat geloof ik ook. Zoals later begonnen wielrenners de hardste fietsers kunnen worden, maar nooit meer de stuurtechniek en leepheid van de jong begonnenen zullen verwerven.

Donner verloor rond 1958 eens een beroemde partij in 14 zetten tegen Carel van den Berg. Hij heeft het later vaak over die partij gehad; hij wilde er een boek van 200 bladzijden over schrijven waarin alles zou staan wat hij tijdens het spelen had gedacht. Toen moest hij weer een keer tegen Van den Berg, en hij verloor nagenoeg dezelfde partij. In het dagelijks leven komt dit vaak voor. Ik heb eens drie achtereenvolgende jaren een vriend hetzelfde cadeau op zijn verjaardag gegeven, en als jongeman heb ik tweemaal op een avond hetzelfde meisje met hetzelfde lulverhaal aangesproken. Maar met schrijven voel ik mij zekerder; ik heb het idee dat ik in een stuk van twintig jaar geleden nog altijd kan zeggen waar een woord is weggehaald en welk woord dat was, of welk woord door een bemoeizuchtige redacteur in een ander woord veranderd is dat ik zelf nooit zou hebben gebruikt. Maar toen ik niet zo lang geleden mijn eerste roman uit 1967 De werkelijke Moord op Kitty Duisenberg herlas drong het gaandeweg tot mij door dat ik niet meer wist wie Kitty Duisenberg had vermoord.

Zoals er woorden zijn die je maar één maal per stukje kunt gebruiken zijn er beelden die je maar één keer per carrière kunt gebruiken. Ik las eens een verhaal waarin een jongen ‘op de Noordpool van zijn

[p. 78]

petje’ werd getikt. Dat vond ik wel aardig. Toen even later in dat verhaal weer iemand op de Noordpool van zijn petje werd getikt zonder dat die dubbelheid een functie had, wist ik dat dat een slechte schrijver was.

Een bewust zelfplagiaat verraadt in ieder geval geen wantalent, en blunders zijn onvermijdelijk. Ik heb driemaal voor fietsen die op het dak van een auto worden vervoerd het beeld ‘als een gewei’ gebruikt. De eerste keer in een stukje in een obscuur blad. De tweede keer in De Renner, dat leek me een geoorloofd zelfplagiaat. Maar dat zelfplagiaat, van de eerste bron dus, heb ik later nog eens gepleegd. Dat zou ik niet hebben gedaan als ik me dat eerdere hergebruik had herinnerd. Een blunder.

Van jou herinner ik me een ander soort blunder met Suurbier. Als Ivo Vettewinkel schreef je turf-stukken gebaseerd op het aantal keren dat voetballers in een wedstrijd aan de bal waren. Toen een keer bij Suurbier het beeld ‘als een jo-jo’ bij je opkwam voor zijn activiteiten langs de rechterzijlijn herrinnerde je je vaag dat Ivo dat beeld als eens eerder had gebruikt - over Suurbier! Je had hem al eens geturfd en was dat compleet vergeten. Toen heb je er maar van gemaakt dat je Suurbier expres twee keer had geturfd. Dat mag ik toch wel onthullen?

Er is een kort verhaal van Graham Greene getiteld ‘The Blue Film’ waarin een ongeveer 50-jarige man een pornofilmpje ziet. Heel onwaarschijnlijk vond ik al dat pas na enkele minuten het gezicht van de mannelijke acteur in beeld komt, maar dat was nodig voor het nog veel onwaarschijnlijker effect dat wanneer dat gezicht dan wel zichtbaar wordt, de bezoeker zichzelf in die acteur herkent. Ineens weet hij weer dat hij vijfentwintig jaar eerder in een pornofilmpje heeft meegespeeld. Helemaal ongeloofwaardig vond ik dat hij niet bij het betreden van de bioscoop al denkt aan dat optreden als porno-acteur, of tenminste de opnamen bij het eerste shot herkent. Maar die ongeloofwaardigheid verbleekt bij het feit dat Greene enkele jaren geleden het bericht kreeg dat in Hollywood in een bureaula een complete roman van hem was gevonden die hij vergeten was: De Tiende Man. Volgens een akelig minzaam voorwoordje vond hij ‘dit vergeten verhaal heel leesbaar.’ ‘Meneer Pasternak, meneer Pasternak, we vonden nog een pak papier van u, misschien kunt u er iets mee doen.’ Tot zo'n flagrant vergeten als dat van Greene zie ik mezelf niet in staat. Maar ik heb ook veel minder geschreven dan Greene. En dan jij. Misschien zou ik daarom durven wedden dat ik iedere passage van mezelf van minstens 50 woorden even nauwkeurig zou kunnen thuisbrengen als de wijnkenner van Roald Dahl wijn. Het experiment is natuurlijk lastig uit te voeren, want als de passage lang genoeg is om houvast te bieden zal hij ook al gauw herkenbaar zijn door de informatie. Maar lees dit eens:

Susan Campbell, geboren Susan Leeds, was elf maanden geleden in Scarsdale met Campbell getrouwd. De gegevens over haar besloegen zo ongeveer de laatste drie jaar en vermeldden een regelmatig bezoek aan een aantal uiteenlopende avondcurssussen waarbij een in typen en een nog grotere verscheidenheid van kortdurende en gedeeltelijke baantjes.

Genoeg informatie, negenenveertig woorden, kennelijk vertaald, en opvallend krukkig. Ik verlies mijn weddenschap nu al: dat zou me

[p. 79]

werkelijk niets hebben gezegd als ik het niet zojuist had gelezen in De zaak van de petticoat-moordenaar van Jonathan Craig, in 1964 vertaald door de 21-jarige T. Krabbé. Voor f 450,-, dat weet ik nog wel.

Wat ik ook nog weet is dat er een figuur Farmer in voorkwam met wie op zeker moment een woordspeling werd gemaakt à la: ‘Kent u Johnny Farmer?’ - ‘I know a lot of farmers.’ Om dit te behouden heb ik toen het hele boek door Johnny Farmer in Johnny Fisher veranderd; Fisher leek genoeg op visser. Op één plek is Farmer blijven staan.

Voor een volgend boekje uit die reeks, Opdracht A-3 raketten, ben ik nog eens naar een tropische vissendeskundige in Artis geweest want er werd diepzee in gedoken, en in één alinea kwamen wel twintig vissoorten voor die niet in mijn woordenboek stonden. Goeie, lieve plichtsgetrouwe 22-jarige T. Krabbé! De Readers Digest vertaling was daar de enig juiste geweest: ‘er zwommen vissen.’