Bzzlletin. Jaargang 18

[p. 66]

Ruud A.J. Kraaijeveld
Lezen voor de lijst II
Een reactie

illustratie: Fred Geven

Voor iemand die het lezen van hooggestemde literatuur zo belangrijk vindt, is Hans Neervoort een verbazend slechte en, naar ik vrees en zal aantonen, een kwaadwillige lezer.

Hij reageert in BZZLLETIN 159 op een artikel van mij in BZZLLETIN 155 over het lezen voor de lijst. In zijn reactie laat hij duidelijk blijken, het niet met mij eens te zijn. Dat is best, maar hij moet mij geen uitspraken in de schoenen schuiven die ik niet geschreven heb. Bovendien zal ik laten zien dat zijn standpunt funest is voor het literatuuronderwijs.

Neervoort meent dat ik ervóór zou zijn de leerlingen alleen jeugdboeken te laten lezen en dat er alleen maar naar ervaringen met het verhaal gevraagd zou moeten worden. Beide conclusies zijn onjuist.

Ik heb beweerd dat het verstandig zou zijn, gezien de belevingswereld van jongeren, ook jeugdboeken op de lijst toe te staan naast literatuur. Bovendien heb ik laten zien dat ik jeugdboeken op het oog heb die passen bij de leeftijd en de ervaringswereld van de leerling. Dat Neervoort aankomt met voorbeelden als Pietje Bell en Kruimeltje getuigt van kwaadwilligheid. Ik doel op een ander type jeugdboek, zoals duidelijk wordt voor wie een normale leesvaardigheid bezit. Ik zal nog maar enkele voorbeelden geven voor alle duidelijkheid: Miep Diekmann, Marijn bij de lorredraaiers, Guus Kuijer, De zwarte stenen, Imme Dros, Lange maanden, Selma Noort, Meer dan een zwijgend schoolkind of Alet Schouten, De zeeridder. Je kunt ook aan vertaalde jeugdboeken denken als: Cynthia Voight, De hardloper, Rhodi Jones, Vals beschuldigd of Hadley Irwin, Abby.

Neervoorts tweede conclusie, alleen maar vragen naar leeservaringen, laat opnieuw zien dat hij niet kan lezen, ondanks de indrukwekkende reeks schrijvers uit de wereldliteratuur die hij aan het eind van z'n artikel noemt (25% van zijn leerlingen doet wat minder potsierlijk door het dunne boekje Het gevaar van Jos Vandeloo te lezen: hoe hoogstaand literair!). Van die schrijvers zal Neervoort ook wel niets begrepen hebben; ik raad hem aan eerst eens te lezen wat hij ‘aan kan’: goede jeugboeken voor 15-plus bijvoorbeeld.

In mijn artikel toon ik uitvoerig aan dat de docent nu juist niet alleen maar moet vragen naar de mening van de leerling. Ik geef een voorbeeld waaruit blijkt dat die aanpak onverstandig en onjuist is en zeg dan: ‘De leerling moet steeds weer terug naar de tekst gebracht worden.’ Neervoort verdient een onvoldoende voor leesvaardigheid én voor samenvatten (dat hij zijn leerlingen moet leren; daar zal wel niet veel van terecht komen).

Bij het type vragen dat ik voor ogen heb, gaat het, ik zeg het nog maar eens voor de minder intelligenten onder ons, om de tekst én om de leeservaring van de leerling, om de relatie van de leerling met de tekst. Elke uitspraak die de leerling doet, gaat over de tekst en over de manier waarop hij de tekst gelezen en ervaren heeft. Het is werkelijk kletskoek om hier over psychologie en dergelijke te gaan bazelen, zoals Neervoort doet. Maar ja, wie slecht leest, belandt uiteindelijk op de vreemdste paden.

De afwijzende reactie van Neervoort op mijn voorstel ook jeugdboeken toe te laten op de lijst, verwondert me niet. Bij lezingen en forumgesprekken heb ik gemerkt dat docenten Nederlands in eerste instantie vaak zo plegen te reageren. Pas bij nadere beschouwing en verdere toelichting ziet men in waarom mijn voorstel wel degelijk nut kan hebben. Het doet van mijn artikel was ook een hernieuwde discussie over de lijst in het openbaar in gang te zetten.

Bij die discussie gaat het mij erom te laten zien op grond van praktijkervaringen dat

[p. 67]

literatuur voor veel leerlingen te hoog gegrepen is, dat literatuur nogal ver afstaat van de belevingswereld van de leerling, dat boeken waarvan je weinig of niets begrijpt onmogelijk bij kunnen dragen tot je vorming én dat het verplicht consumeren van literatuur die de leerling niet aan kan, het plezier in lezen zodanig kan vergallen dat hij voorgoed van het lezen afgebracht wordt. Met andere woorden: het lezen voor de lijst kan precies haaks staan op wat je ermee wilt bereiken. Op deze punten gaat Neervoort onvoldoende in. Hij suggereert feitelijk alleen dat hij jeugdliteratuur niet genoeg niveau vindt hebben. Hij vindt jeugdliteratuur gewoon te min.

Dat er over jeugdliteratuur nogal minachtend gedaan wordt is niets nieuws, maar over de negatieve reactie van Neervoort op de lezergerichte aanpak verbaas ik mij echt. Juist de tekstgerichte aanpak die Neervoort kennelijk voorstaat, gecombineerd met het hele instrumentarium uit de merlinistische school (door Drop in de scholen geïntroduceerd), doet vaak de aversie tegen het lezen ontstaan: precies dat wat een leraar gewoonlijk niet wil. Neervoorts aanpak is meestal funest als je wilt dat leerlingen enig plezier in lezen krijgen en houden.

Zo te zien heeft Neervoort de ontwikkelingen in de vakdidactiek niet erg bijgehouden; zeker te druk met Dante en Dostojevski lezen die intelligente leerlingen op hun literatuurlijst hadden gezet. En als je laat blijken zo slecht te kunnen lezen als Neervoort, kosten de groten uit de wereldliteratuur inderdaad zoveel tijd dat je aan iets anders niet meer toekomt.

illustratie: Fred Geven

Over leesplezier hoor je Neervoort trouwens nergens. Als hij over leerlingen schrijft, gaat het over gemakzucht, desinteresse, gebrek aan intelligentie en luiheid. Dat ervaar ik veel minder: een groot deel van de leerlingen is best bereid om te lezen, heeft er zelfs plezier in, mits ze de boeken maar aan kunnen. Daarom pleit ik ook voor een groter aandeel van de jeugdliteratuur. Neervoort heeft er ook geen moeite mee te constateren dat lezen voor de lijst ‘niet altijd/meestal niet leuk’ is. Ik probeer die ervaring tegen te gaan. Mijn benadering van de leerling en het lezen voor de lijst is totaal anders: ik probeer het zo aan te pakken dat mijn leerlingen lezen, dat ze het leuk vinden, dat ze het gevoel hebben nuttig bezig te zijn en dat ze in hun verdere leven regelmatig naar boeken grijpen. Als je op school ervaren hebt dat lezen meestal niet leuk is, zoals Neervoort vaststelt, ben je volgens mij totaal verkeerd bezig.

Je kunt wel zeggen, zoals Neervoort doet, dat de leerlingen die het niveau van de literatuur niet aankunnen, niet in het onderwijstype thuishoren. Maar dat is al te gemakkelijk geredeneerd. Ze zitten er namelijk en ze zullen in steeds grotere getale aanwezig zijn: dat heeft met het ‘gevecht om de leerling’ te maken dat zich op de scholen afspeelt. Daardoor zitten er meer en meer leerlingen, vooral op het mavo en havo, die er niet echt thuishoren. Die ontwikkeling lijkt me moeilijk te keren. Met die realiteit heb je te maken, of dat nu plezierig is of niet.

[p. 68]

Daarom is het niet realistisch van Neervoort om het harde selectiecriterium (‘ze horen er niet thuis’) als argument te gebruiken. Vanuit zijn positie als vwo-docent is dat nog betrekkelijk gemakkelijk te realiseren, maar voor de havo- of mavo-leraar gaat dat niet op. Als je wel blijft eisen dat de leerlingen in die scholen uitsluitend literatuur lezen die ze vaak niet aankunnen, dan levert je onderwijs anti-lezers op, zoals ik in mijn artikel betoogde. Dat houd ik onverkort staande, temeer daar goedwillende leerlingen door Neervoorts standpunt tot anti-lezers gemaakt worden.

Neervoort zegt dat je een anti-lezer nooit tot lezer kunt maken. Dat mag waar zijn, maar het erge van zijn standpunt is, dat je een grote groep leerlingen die je wel zou kunnen bereiken met jeugdliteratuur de verkeerde kant opduwt door te eisen dat er literaire werken gelezen worden waarmee die groep niet uit de voeten kan. Je maakt zo de betrekkelijk kleine groep die in aanleg anti-lezer is, veel groter. Dat lijkt me niet het doel van het lezen voor de lijst. Daarom lijkt Neervoorts stellingname vóór de literatuur en tégen de jeugdliteratuur heel goed voor het lezen, maar in feite verklein je het aantal lezers. Je richt je op lezers die uit eigen beweging toch al lezen. De grootste groep leerlingen, nl. zij die een extra duwtje in de rug nodig hebben, laat Neervoort in de kou staan: zij krijgen helemaal geen vorming op leesgebied van hem mee. Want lezen wat je niet begrijpt, vormt je niet.

Zijn standpunt is dus uiterst elitair en a-sociaal. In plaats van grote groepen jonge mensen door stimuleren en jeugdboeken aanbieden aan het lezen te krijgen en te houden, richt Neervoort zich slechts op een elite van (hoog)begaafden en geïnteresseerden. Het lijkt me ook om die reden verwerpelijk wat hij te berde brengt.

Wie juist grote groepen aan het lezen kan krijgen met jeugdliteratuur, kan vanuit die situatie proberen jongeren een stapje verder te brengen en ze aan de literatuur krijgen. Is dit optimistisch of idealistisch gedacht? Misschien, maar in de praktijk kan zo'n aanpak meer opleveren dan het elitaire uitgangspunt van Neervoort die vindt dat een leerling te gemakzuchtig, te lui of te stom is als hij de meeste literaire boeken niet aan kan.