Bzzlletin. Jaargang 18

[p. 34]

James Brockway
Een verleden vol leven
Over de jongste roman van Muriel Spark

‘Ik geloof, dat wat ik het meest bewonder,’ zei de romanschrijfster Fay Weldon, toen zij onlangs bezig was titels uit te kiezen voor een denkbeeldig verblijf op een onbewoond eiland, ‘stilisten zijn, mensen die taal hanteren op een bewonderenswaardige wijze. En een robuust verhaal. En morele inhoud. En energie.’ Vreemd genoeg stond er geen roman van Muriel Spark op haar lijst.

Erzijn lezers en recensenten - en niet alleen in Nederland - die zich na het lezen van een roman van Spark in een staat van verwarring bevinden. Waarover ging het eigenlijk? Wat wil ze? Waar wil ze heen? Van een plot was wel sprake. De moraal speelde ook een rol. Er was energie volop. (De nieuwe roman A Far Cry From Kensington is haar achttiende.) Maar waarover gaat deze roman dan eigenlijK? Het antwoord luidt: over stijl. Stijl. Niet slechts in de unieke wijze waarop Spark met woorden omgaat, dus niet alleen maar háár stijl, maar stijl in alles en vooral in haar kijk op het leven, stijl in haar levensbeschouwing, stijl in de gehele conceptie en opzet van de roman - (Spark schrijft ook gedichten.)

Stijl hebben vereist de discipline, de moed om duidelijk en gedecideerd een keus te doen op allerlei gebieden. Veel elementen in Sparks stijl, in haar attaque, zijn zeer gedecideerd. Ik vermoed dat een duidelijke keuze maken zelfs iets te maken heeft met haar godsdienstige overtuiging. In de loop van de jaren vijftig is zij tot het rooms-ka-tholieke geloof bekeerd, maar zij heeft daar een eigen visie op. Stijl betekent leven, werken, oordelen vellen volgens bepaalde regels. In deze nieuwe roman laat Spark haar hoofdfiguur Mrs. Hawkins, een nog jonge vrouw van een immense omvang het volgende over zichzelf loslaten: ‘I enjoy a puritanical and moralistic nature; it is my happy element to judge between right and wrong, regardless of what I might actually do.’ Het is moeilijk zo'n uitlating niet op de auteur zelf te betrekken.

Waarover gaat dan deze roman met de nostalgische titel, waarin zij weer is teruggekeerd in het Londen van weleer? Het gaat over vele dingen, maar in de eerste plaats over stijl in menselijk gedrag. Er zijn dingen die je doet en dingen die je laat. In dit verhaal doet de literator Hector Bartlett de dingen die je laat: hij schrijft een abominabel aanstellerig en ongenietbaar proza, hij parasiteert op een bekende schrijfster, die hem als auteur moet pousseren, en om zijn verbeten tegenstander Mrs. Hawkins te benadelen, manipuleert hij een weerloze Poolse naaister op allerlei manieren (door middel van seks, anonieme brieven, hocus-pocus en chantage) totdat de vrouw zelfmoord pleegt. De ‘misdaad’ waarvoor Bartlett Mrs. Hawkins wil straffen was een belediging, hij werd een ‘pisseur de copie’ genoemd. Zij volhardt in haar wraakzucht uit stilistische en morele overtuiging. Volgens haar - zij werkt voor een uitgever - is Bartlett een van de ‘more viperish and base examples of literary hackdom’. In het oeuvre van Spark is de duivel vaak in het donker actief en in deze roman verricht Bartlett zijn werk voor hem. Hij blijft echter aldoor op de achtergrond.

Dit thema betekent geenszins dat A Far Cry From Kensington een sombere roman is. Zoals altijd bij Spark is de stemming steeds opgewekt, levendig, geestig en vol ‘spirit’. De tijd en plaats van de handeling zijn hetzelfde als in de eerste succesromans waarmee Spark furore maakt - Memento Mori, The Ballad of Peckhan Rye, The Bachelors, The Girls of Slender Means. Dat waren de boeken uit de periode vóór het vertrek van de auteur, eerst naar New York en daarna naar Rome, waar zij nu nog woont.

In Loitering with Intentvan zeven jaar geleden, was de handeling ook in de jaren vijftig in Londen gesitueerd, tot grote tevredenheid van velen van haar lezers en besprekers. De romans The Takeover (1916) en Territorial Rights (1979), waarin het verhaal, met een internationale rolbezetting, zich respectievelijk in Toscane en Venetië afspeelt, leken mij niet onder te doen voor de ‘Londense’ romans. In deze romans mist men

[p. 35]

inderdaad een zekere Britse ‘cosiness’ - meer precies geformuleerd: een sfeer waarin Spark haar eigen visie geeft op situaties en mensen die voor de lezer makkelijk herkenbaar zijn.

In A Far Cry From Kensington noemt Spark die dagen ‘those days of pounds, shillings and pence’. Haar Londen is een stad waar mensen op kamers wonen en een stad van uitgevers - zij werkte zelf in die dagen, voor dat ze befaamd werd, bij een uitgeverij. In de eerste hoofdstukken schept zij een amusant, nostalgisch beeld van beide werelden. Spark heeft altijd oog gehad voor de eigenaardige trekken van mensen en in het bijzonder voor al die kleine sluwigheden waarmee zij een weg door het leven probeert te slaan. Zij vindt ook voor haar figuren steeds weer het juiste - ietsje overdreven en daarom zo effectieve - woord en zoals de pensionhoudster Milly in deze roman, weet ze hoe je alles kan doen leven door ‘a chance descriptive detail in the right place’.

Over deze Milly, die liever niet wil toegeven dat zij kamers verhuurt, schrijft Spark: ‘she always mixed tea with maxims’. Over de Poolse naaister Wanda Podolak, illegaal in Londen, wordt gezegd dat haar ‘capacity for suffering verged on rapacity.’ Over Kate Parker, een verpleegster voor wie bacillen ‘the work of the devil’ zijn, schrijft Spark dat ‘she seemed to give off vibrations of vigour’. Met betrekking tot haarzelf heeft Mrs. Hawkins het over ‘my buxom bulk’ - háár eigenaardigheid bestaat uit heel dik zijn, waardoor zij bij iedereen vertrouwen wekt en nooit met haar voornaam wordt aangesproken. ‘I was Mrs. Hawkins’ klinkt met ‘pisseur de copie’ en ‘a far cry’ door de roman als een Leitmotiv- dit is kenmerkend voor de wijze waarop Spark met woorden omgaat. Er zit iets kernachtigs en indringends in woorden die emblematisch worden toegepast.

Niet slechts in het pension, maar ook in de wereld van de uitgevers wekt Mrs. Hawkins vertrouwen. ‘Neem dit manuscript mee en zeg me of het een best-sellerzal worden. Wij hebben een paar best-sellers hard nodig,’ zegt haar eerste werkgever tegen haar, alhoewel adviseren niet tot haar taak behoort. Maar deze, overigens aardige, man handelt niet verstandig. Hij neemt literaire adviseurs in dienst, die volgens Mrs. Hawkins ‘mostly young men of good family and no brains’ zijn. Hij komt ook in de gevangenis terecht wegens fraude en valsheid in geschrifte.

De directeur Tooley van de grote uitgeverij waar Mrs. Hawkins later een baan krijgt, is ook een rare vogel. Hij gelooft in de pseudo-wetenschap ‘Radionics’. Hierdoor kunnen mensen hun gezondheid en toekomst beïnvloeden door de of andere hocus-pocus met een Zwarte Doos. Volgens Tooley kunnen alle ziekten genezen worden door een combinatie van een vegetarisch dieet en Radionics. Maar het gebruik van de befaamde Zwarte Doos leidt niet tot de genezing, maar tot de dood van de arme Wanda Podolak. Ziedaar de uitspraak van Spark over deze vorm van ketterij en bijgeloof. Zij is echter eerlijk. Zij laat de rooms-katholieke gelovige Mrs. Hawkins zich afvragen: ‘Was it any more mad than my compulsive “Hail Mary's” at 12 o'clock noon?’ Zij zet dus een vraagteken bij de gebruiken van het eigen geloof.

Er zit veel meer in deze roman. Er is ook nog een ander Leitmotiv: Mrs. Hawkins heeft de komische gewoonte om iedereen lukraak raad te geven over alle aspecten van het leven. Onder andere over trouwen, over schrijven (‘Write privaiely, not publicly; without fear of timidity’), over naar Parijs gaan, over afslanken. Afslanken lukt haar ook, zodat ze niet meer met ‘Mrs. Hawkins’ maar met ‘Nancy’ wordt aangesproken en hertrouwt.

Mrs. Hawkins komt achter de identiteit van de schrijver van de anonieme brieven die, samen met de Zwarte Doos, tot de zelfmoord van de arme Wanda leidden. Dertig jaar later komt zij ook Hector Bartlett weer tegen... in een restaurant in Italië, en dan kan zij de verleiding niet weerstaan hem voor de laatste keer een ‘pisseur de copie’ te noemen. Het is duidelijk wat deze literator voor Mrs. Hawkins (en Muriel Spark) onuitstaanbaar maakte. Het ontbrak hem in alle opzichten aan stijl.

Muriel Spark, A Far Cry From Kensington, Constable, Londen, 1988, 189 blz.