Bzzlletin. Jaargang 18

[p. 20]

Frank van Dijl
Na tien jaar: ‘Bijzonder aardig; prima, prima’
De kritiek van Hermans op de dagboeken van Buddingh'

Volgend jaar verschijnt het vijfde deel van de dagboeknotities van C. Buddingh' (1918-1985): Nog eentje dan om het af te leren.

De titel kwam op 29 juni 1975 in de schrijver op, althans werd op die dag door hem genoteerd. Deze aantekening is terug te vinden in Een mooie tijd om later te worden. Dagboeknotities deel 4, dat in het voorjaar van 1978 verscheen. In de literaire nalatenschap van Buddingh' werd het typoscript van Nog eentje dan om het af te leren aangetroffen, of liever: de aanzet daartoe, want het beslaat niet meer dan een velletje of tien. Het moet oorspronkelijk de bedoeling van de schrijver zijn geweest om het vijfde dagboekdeel in 1979 te publiceren. Dat jaartal prijkt immers op de titelpagina. Toch heeft Buddingh' dit voornemen niet ten uitvoer gebracht.

Buddingh' maakte zijn dagboeknotities in handschrift en typte ze later uit. ‘Ik zie er altijd ontzettend tegenop, maar als je een poosje bezig bent wordt het toch weer boeiend: je leest zoveel dingen die je totaal vergeten was,’ schrijft hij op 29 juli 1977. En op 1 augustus van datzelfde jaar: ‘Vandaag met uittypen (van Een mooie tijd om later te worden) wederom vijfentwintig pagina's opgeschoten. Eind volgende week moet het karwei toch geklaard zijn. Zal een opluchting zijn, kan ik weer echt iets gaan doen.’

Ook toen ik hem in mei 1978 interviewde, maakte hij er geen geheim van dat hij het uittypen van het dagboek geen aangename bezigheid vond: ‘Zo'n dagboek uittypen daar zit toch minstens een week of drie, vier in; je bent bezig met iets wat al gedaan is, je voegt niets toe. En meteen op de schrijfmachine werken, dat is weer zo lastig. Met artikelen en vertalingen doe ik dat wel, maar gedichten en dagboeknotities... Het zou wel kunnen met een heel klein schrijfmachientje, dat je in je binnenzak kunt stoppen - ik schrijf vaak in de trein -, maar dan zou je weer met een loupe moeten lezen.’

Desondanks zijn er tussen 1970 en 1978 vier delen dagboeknotities verschenen: Wat je zegt ben je zelf (1970), Verveling bestaat niet (1972), En in een mum is het avond (1975) en het al genoemde Een mooie tijd om later te worden. Gezien het feit dat de boeken een vaste schare lezers trokken (Buddingh' schrijft meerdere malen over de fanmail die hem naar aanleiding ervan ten deel viel), lag het voor de hand om de reeks in dezelfde verschijningsfrequentie voort te zetten, dus elke twee à drie jaar een deel. Onder normale omstandigheden had het vijfde deel dan eind 1980, begin 1981 moeten kunnen verschijnen. Omdat deel 4 eindigt op 30 augustus 1977, had Buddingh' deel 5 nooit in 1979 kunnen publiceren, eenvoudigweg omdat hij nog niet over voldoende nieuwe aantekeningen beschikte.

1978 Was voor Kees Buddingh' een bewogen jaar. Na het succes van de dichtbundel Het houdt op met zachtjes regenen, die in 1976 werd bekroond met de Jan Campertprijs, had hij het plan opgevat om zijn autobiografie in sonnetvorm te schrijven, die Een mens in de tijd ging heten en na voltooiing uit ‘tussen de driehonderd en de vierhonderd’ sonnetten zou bestaan. De aanzet daartoe vormde de bundel De eerste zestig. De titel verwees niet alleen naar het aantal sonnetten waaruit de bundel bestond, maar ook naar de eerste zestig levensjaren die Buddingh' er op 7 augustus 1978 op had zitten. Op diezelfde dag werd hij benoemd tot ereburger van de stad Dordrecht. In de plaatselijke arthotheek en leeszaal werd ter gelegenheid van zijn verjaardag een tentoonstelling aan hem gewijd.

Zoals altijd boordevol plannen voor toekomstige geschriften, hield Buddingh' zich het eerste half jaar van 1978 onder meer bezig met de samenstelling van een register dat aan de herdruk van de twee eerste dagboekdelen - een gebonden dundrukeditie, verschenen in 1979 - zou worden toegevoegd en met de drukproeven van De eerste zestig. Ook schreef hij de sonnetten die in het volgende jaar in De tweede zestig werden gebundeld. Samen met Eddy van Vliet werkte hij aan een bloemlezing van poëzie van na 1945. Op buitenstaanders maakte hij een opgeruimde indruk.

In het Hollands Dagboek dat Buddingh' op verzoek van Adriaan van Dis in de week van zijn zestigste verjaardag bijhield voor NRC Handelsblad bevestigde hij die indruk. Zestig worden vond hij ‘een totaal onwezenlijke gedachte. Eddy Hoornik is acht dagen voor zijn zestigste verjaardag gestorven. Ik ben er nog vijf dagen van verwijderd. Ik ben in ieder geval dus al drie dagen ouder geworden dan hij. En natuurlijk hoop ik hem met meer dan twintig jaar te slaan. De eenentwintigste eeuw: die wil ik nog zien.’ Bij zijn vijftigste verjaardag had hij al in zijn dagboek geschreven: ‘De streefdatum blijft 2000.’

Hij was ingenomen met de ‘stapels post, “zomaar van lezers”. Dat is natuurlijk bijzonder leuk. Ik zal de laatste zijn om met Marsman uit te roepen: “Volk, ik ga zinken als mijn lied niet klinkt”, maar het is toch wel plezierig om te ervaren dat allerlei mensen wat hebben aan wat je op papier zet. Ik ben zelfs van plan ze allemaal afzonderlijk te bedanken. Maar dat wordt dan wel na de vakantie.’

De boeken van C. Buddingh' werden door de kritiek meestal welwillend ontvangen. Hij beoefende vele genres en wist dus altijd wel weer te verrassen. Zijn naam was, zeker na de verschijning van Het houdt op met zachtjes regenen, niet langer synoniem met een avondje lachen, zoals

[p. 21]

Remco Campert eens had opgemerkt. ‘Hoera, hoera; eindelijk eens iemand die het doorheeft,’ noteerde Buddingh' tevreden toen Willy Spillebeen in een bespreking van Gedichten 1983-1970 wees op ‘de doodsidee in bijna al Buddingh's gedichten’.

Uiteraard bleven slechte kritieken hem niet bespaard. Over dezelfde bundel viel Thomas Graftdijk hem aan in het tijdschrift Soma: ‘... de Dordtse amateurvoetballer Cees Puddingh', die nagenoeg geen eigen stijl heeft...’ Buddingh' ging er niet onder gebukt. Hij deed het, toen ik hem in 1971 voor het eerst een interview afnam, af met: ‘Graftdijk is een jongen die wanhopige pogingen doet om ook eens een gedicht te schrijven en zwaar in de put raakt als hij alsmaar mensen om zich heen ziet die het ene voortreffelijke vers na het andere moeiteloos uit de pen rolt. En dan denkt-ie, wat zit ik maar te knoeien.’

Opmerkelijk anders reageerde hij nadat in Hollands Diep twee van zijn boeken in negatieve zin waren besproken door Boudewijn Büch. ‘Een van louter kwaadaardigheid druipend stuk,’ noteerde hij in zijn dagboek, maar zijn woede richtte zich niet in eerste instantie op Büch (‘Ach, een van ieder talent gespeend jongetje, dat verteerd wordt door eerzucht om al is het ook maar in het Amsterdams literair café voor een echte schrijver te worden aangezien’), maar op Hollands Diep-redacteuren Gerard Stigter (= K. Schippers) en Hans Sleutelaar: ‘... dat die twee zich plotseling als de ergste verraders hebben ontpopt, ik kan het me nog steeds niet indenken. Als ik redacteur van Hollands Diep was geweest en wie dan ook met een soortgelijk stuk over Gerard was aangekomen, had ik gezegd: “Over my dead body. ALs dit erin komt neem ik nu, op dit moment mijn ontslag. Dan ga ik nog liever tot aan het eind van mijn dagen met veters langs de deur.”’

Buddingh' wreekte zich door een foto waarop Stigter staat afgebeeld uit te knippen, er achterop te schrijven ‘En deze man hield ik elf jaar lang voor een van mijn beste vrienden’, de foto vervolgens te verscheuren en naar Stigter te versturen. ‘Hij zal het toch even weten. H. Sleutelaar en G. Stigter bestaan vanaf zaterdag niet meer voor mij.’

De aantekeningen over deze woede-aanval staan in Een mooie tijd om later te worden. Het is de enige keer in de tot nu toe gepubliceerde dagboeknotities dat Buddingh' zich zo laat gaan. Overigens laat hij ook niet na te melden dat de ruzie is bijgelegd: ‘Incident gesloten. Zand erover. Hoera!’

De kritiek van Büch als zodanig leek hem nauwelijks te hebben geraakt, het was wat hij als verraad van zijn twee vrienden voelde wat hem zo onredelijk en naïef kwaad had gemaakt.

Na de bol van activiteiten staande eerste helft van 1978, de festiviteiten rond zijn zestigste verjaardag en de vakantie kwam voor Kees Buddingh' de zwaarste klap die hem in zijn literaire carrière ooit heeft getroffen. Op 29 september 1978 publiceerde Willem Frederik Hermans een uiterst felle aanval op de schrijver en zijn dagboeken in NRC Handelsblad: ‘Bijzonder aardig; prima, prima’ (in 1979, iets uitgebreid, opgenomen in Houten leeuwen en leeuwen van goud; ik citeer hieronder uit het boek).

‘Een mooie tijd om later te worden is nu al het vierde deel van Buddingh's dagboeknotities, lopend van 17-4-'75 tot 30-8-'77,’ begon Hermans al met een verzuchting. Om meteen in de tweede alinea de eerste kaakslag uit te delen: ‘Je begrijpt niet welke lezers het kopen. Voor een kwart bestaat het uit boektitels en uit beschrijvingen van schaakpartijtjes tussen de schrijver en andere wereldkampioenen. Voor een tweede kwart is het een opsomming van ontelbare namen: school- en voetbalvriendjes van de auteur - misschien koopt iedereen het wiens naam er in staat.’ Hermans verweet Buddingh' slordigheid, luiheid en armoedig taalgebruik.

‘Alles wat Buddingh' aangenaam treft, karakteriseert hij zelden anders dan als “bijzonder aardig”, “bijzonder mooi”, “bijzonder genoeglijk”... In dit vierde deel van zijn dagboek heb ik “bijzonder” drieënveertig keer kunnen aanstrepen, maar ik zal het stellig van verveling een paar maal over het hoofd hebben gezien. Op sommige pagina's staat het drie keer achter elkaar.

Een ander, zo mogelijk nog meliger stijlmiddel van de prozast Buddingh', is “prima”. Zelfs voor “prima, prima” deinst hij niet terug. Vierentwintigmaal heb ik “prima” opgemerkt - waarschijnlijk ben ik verre onder het ware aantal gebleven. Op p. 160 vinden we driemaal “prima” in vijf regels. Nee, Kees, de armoede van zulk taalgebruik kan niet opgeheven worden door de “goudgolvende korenvelden”

[p. 22]

van p. 55, ook al stijgt de goudprijs voortdurend.’

De titel van Hermans' polemiek is hiermee wel verklaard. ‘Zitten leuteren in Culturele Raden, stad en land afreizen naar boekenweekkwizzen, poëziecongressen, vergaderingen van de PvdA, van De Bezige Bij. Stomme voetbalwedstrijden, imbeciele cricketklappenuitdelers volgen op de televisie, dat is waar onze letterkundige werkelijk van houdt,’ raasde Hermans door. ‘Als hij zich eens helemaal op zijn eigen schrijverij concentreerde? Twaalf uur achter de schrijftafel, zeven dagen per week, want zo hoort het. Wie weet, kon hij dan wel met gemak z'n belasting betalen, zonder te hoeven vertalen of anderszins de hoer te spelen.’ Hermans staafde zijn ongemeen heftige aanval met voorbeelden van spelfouten in citaten en taal- en stijlfouten. Overigens had Hermans zich al in een eerder stuk (in NRC Handelsblad van 18 augustus 1978; ook opgenomen in Houten leeuwen en leeuwen van goud) vrolijk gemaakt over de ‘Opmars der dagboekaniers’ in het algemeen en het dagboek van Buddingh' in het bijzonder, maar in ‘Bijzonder aardig; prima, prima’ leek het wel of er vanuit Parijs een persoonlijke rekening met Dordt te vereffenen viel. Bestaat er enig verband tussen het stuk van Hermans en het feit dat Buddingh' niet meer tot publicatie van welke dagboeknotitie dan ook kwam? Helaas weten we niet wanneer Buddingh' is begonnen aan het typoscript van Nog eentje dan om het af te leren (een titel die in het licht van het voorgaande een onbedoeld ironische lading heeft gekregen), op de titelpagina waarvan het jaartal 1979 prijkt. Was dat na Hermans' aanval, dan mag worden aangenomen dat hij zich, althans aanvankelijk, er niet van wilde laten weerhouden om de reeks voort te zetten. Misschien wilde hij zich niet laten kennen.

Maar het is ook mogelijk dat Buddingh' enthousiast aan zijn typecorvee is begonnen vlak nadat Een mooie tijd om later te worden was verschenen, onwetend van de kritiek die over hem uitgestort zou worden. In beide gevallen is het problematisch dat er, ook als het boek pas laat in 1979 zou moeten verschijnen, onvoldoende materiaal beschikbaar was, ook al omdat de stroom dagelijkse of bijna-dagelijkse aantekeningen geheel blijkt te zijn gestokt tussen 2 september 1978 en 2 oktober 1979. Het blijft speculatief, maar deze wetenschap pleit voor de opvatting dat Buddingh' voor de publikatie van Hermans' stuk met de voorbereiding van het vijfde deel dagboeknotities is begonnen. En dat zou kunnen leiden tot de conclusie dat er inderdaad verband is tussen de aanval en het uitblijven van verdere dagboekpublikaties.

In het openbaar heeft Buddingh' nooit gereageerd op Willem Frederik Hermans' oorlogsverklaring. Uit opmerkingen in zijn dagboek blijkt dat de dichter de schrijver hoog had staan. Op 28 oktober 1970 schreef hij: ‘Als ik hoor dat er een nieuwe (...) roman van Hermans (...) uit is, wrijf ik me (figuurlijk) in m'n handen en zeg: “Dit is een mooie dag voor Nederland.”’ En tegen zijn vriend Roel Leentvaar zei hij op de dag dat het artikel van Hermans in de krant stond, dat hij, hoewel hij het een vervelend stuk vond, Hermans een groot romanschrijver bleef vinden.

Leentvaar, die gedurende tien jaar minstens twee avonden in de week met Buddingh' optrok, gelooft dan ook niet in de theorie dat het om Hermans was dat er geen vijfde en volgende dagboekdelen meer zijn gekomen. ‘Dat hij met zijn dagboek zou stoppen, wat menigeen gedacht heeft, is niet waar gebleken.’

Dit wordt bevestigd door de bezorger van Buddingh's nagelaten werk, Ares Koopman, die in de nalatenschap de schriften aantrof waarin het dagboek, na de onderbreking van ruim een jaar in 1978-'79, tot op 15 oktober 1985 werd voortgezet.

In het laatste schrift vond hij, onder 12 mei 1985, een aantekening die erop wijst dat ook publikatie in boekvorm weer werd overwogen: ‘Vandaag besloten volgende week te beginnen met het uittypen van een nieuw deel van deze notities. Er wordt me nog zo vaak gevraagd wanneer er weer eens een komt.’ Het is overigens bij dit voornemen gebleven.

Mensen die Kees Buddingh' van nabij hebben gekend, zoals Leentvaar en Koopman, verklaren de depressies waaronder hij na zijn zestigste verjaardag gebukt ging, niet uit de literaire slachtpartij van Hermans, maar uit een sanatorium-syndroom dat in datzelfde jaar van 1978 de kop opstak.

De dichter Jan Eijkelboom, die ook met Buddingh' was bevriend, deelt die mening niet helemaal. Hij zegt: ‘Ik denk dat dat stuk hem kapotgemaakt heeft. Daarna heeft hij last gekregen van depressies. Hij weet dat aan dat sanatorium-syndroom, maar volgens mij - ik heb het er nooit met hem over gehad, ik vond het onderwerp te pijnlijk - heeft die aanval hem de das omgedaan. Het was wat de Engelsen noemen karaktermoord.

Afgezien van de juistheden of onjuistheden is het de toon van dat stuk, dat sjagrijn van Hermans, waar je doodziek van wordt maar wat niemand durft te zeggen. Kees heeft

[p. 23]

jaren in diepe armoede geleefd en is tot Poëzie in Carré, in 1966, vrij onbekend gebleven. Daar had hij enorm succes met die grappige dingetjes. Daarna begonnen mensen altijd te lachen zodra hij opkwam, hoe melancholisch het soms ook was wat hij schreef. Hij werd populair in de goede zin van het woord en dat heeft hem erg veel goed gedaan. Hij genoot ervan. Ja, en als je dan zo'n knal voor je kanis krijgt...’

Roel Leentvaar herinnert zich dat Buddingh' hem zei: ‘Als je nog nooit door Hermans bent neergesabeld, dan ben je pas echt niemand.’ Overigens kwam hij er nooit op terug. ‘Als iets je dwarszit doe je dat toch. We spraken veel over literatuur en als er weer een nieuw boekje van Hermans uitkwam, hadden we het daar ook over. Ik heb bij die gelegenheden nooit gemerkt dat hij rancuneus was. En laten we eerlijk zijn, dat heb ik ook tegen Kees gezegd: als je er de vitriool uithaalt, dan blijven er een paar dingen over waarin Hermans gelijk had. Als je in je dagboek tekeer gaat tegen onzorgvuldigheid, en je zegt even verderop dat je er geen trek in hebt er veel aandacht aan te besteden, dat is natuurlijk voor iemand als Hermans gefundenes Fressen, een schot voor open doel.’

Als het dan niet Hermans was, of niet alleen Hermans, wat bezorgde Buddingh' dan de depressies waarover zijn vrienden spreken? Hierover kunnen we Buddingh' zelf aan het woord laten, want toen hij op 2 oktober 1979 zijn dagboeknotities hervatte, schreef hij:

Het afgelopen jaar (jaar hier: van oktober tot oktober) is een van de minst bevredigende van mijn leven geweest. Een kleine twaalf maanden geleden stuurde dokter Van Proosdij mij uit pure vriendelijkheid een door hem samengesteld boek, Vijftig jaar Zonnestraal (Zonnestraal was een bekend sanatorium, nu een geriatrische kliniek). En daar stonden al die oude sanatoriumfoto's in, o.a. een van dokter Pauw, die mij zomer 1948 opereerde (thoracoplastiek) en kort daarop kreeg ik last van een afschuwelijk sanatoriumsyndroom: ik barstte op de meest onverwachte ogenblikken (een keer zelfs toen ik bij mijn belastingconsulent was) in tranen uit. Naar de dokter: kreeg een kalmerend middel (temesta). Vroeg hem of ik er wel wat bij drinken mocht. Ja. Ik leefde in een totaal irreële wereld, het was net alsof alles om mij heen zich kilometers van mij vandaan afspeelde en mij tezelfdertijd als nauwe, op elkaar aanschuivende bergwanden vermorzelde. In diezelfde periode kwam de totaal onverwachte en zeer felle aanval van Hermans op mij in NRC Handelsblad, een aanval die ik natuurlijk nooit leuk zou hebben gevonden, maar anders na zo'n dag of drie, vier, toch wel weer zou hebben geïncasseerd. De climax kwam vorig jaar op 21 oktober toen het door Gerd de Ley samengestelde boekje met teksten van mij voor Belgische middelbare scholen over sport (Het bruine monster) in Utrecht zou worden gepresenteerd, een presentatie die - en dat was weer komisch - vrijwel geheel in het 100 liep, omdat ze in België geen rekening hadden gehouden met het feit dat het juist in die week herfstvakantie was en iedereen die met het onderwijs had te maken in zijn of haar 2e huisje zat. Ik had temesta genomen, een paar meer whisky's dan doorgaans: heel de wereld om me heen leek te tollen en te wervelen, we gingen terug naar de Braamstraat waar we bij Sacha en Ellen zouden logeren, ik moest even naar de wc, gelukkig deed ik het haakje niet op de deur, een minuut later hoorden ze een enorme klap: ik was - in een black-out - achterovergeslagen en bloed sijpelde en droop uit mijn achterhoofd. Paniek. Onmiddellijk de dokter gebeld, die eerst dacht dat ik stante-pede naar het ziekenhuis moest, de wond (in mijn achterhoofd) toen schoonmaakte en zei: ‘Nou nee, alleen als het bloeden niet ophoudt.’ Het bloeden hield gelukkig op, maar toen dacht ik wel: nu even een keuze maken, Kees: of temesta, of whisky. Het werd - vanzelfsprekend - whisky. En geleidelijk - maar dat duurde toch nog wel een paar maanden - heb ik mezelf - en mijn traanklieren - weer onder controle weten te krijgen. Ogenschijnlijk werd ik weer de oude, maar als ik alleen in mijn kamer zat was ik mat en lusteloos: iedere inspanning was me te veel. Zelfs heel deze zomer is het nog door blijven duren: ik was weer opgewekt, o, zeker, maar werken kon ik nauwelijks tot absoluut niet: ik zat maar achter mijn tafel te dommelen en te vegeteren. Pas sinds gisteren voel ik me plotseling weer volkomen prima: heb weer overal zin in, heb weer al mijn oude energie terug. En ik geloof dat het komt door het contact - en de lange, vaak uitermate hilarische gesprekken - met Remco Campert, Gerrit Kouwenaar en Sybren Polet tijdens ons verblijf in Zwitserland voor het poëziefestival in Zürich en, vlak daarop, met Gerrit, Henk Bernlef en Rutger Kopland, tijdens het ‘eerste Europese poëziefestival’ in Leuven. Vriendschap, waardering, ik kan er - en dat is waarschijnlijk mijn zwakheid - niet buiten. Maar als ik ze wel om mij heen voel ben ik - vanzelfsprekend binnen mijn beperkingen - tot alles in staat. Dankjewel, jongens, al wisten jullie het zelf niet. Nu ja, Rudy (= Rutger) misschien. Maar die is dan ook psychiater.

Zijn sanatoriumervaring (Buddingh' was van 1942 tot '43 en van 1947 tot '49 met t.b.c. opgenomen in Zonnegloren) kwam in zijn literaire werk eigenlijk pas ter sprake in de bekroonde bundel Het houdt op met zachtjes regenen. In het gedicht ‘In memoriam Beertje van M.’ spreidt hij een onverwachte agressie ten toon, die op het oog helemaal niet past bij een beminnelijk man als Buddingh'. Roel Leentvaar: ‘Voor mij staat vast dat hij daarin zijn eigen angsten projecteert. Kees had sowieso moeite met ouder worden, hij heeft altijd een zwakke gezondheid gehad, en er was ook de angst dat er literair niets meer zou komen. Kees had naast een soort levensangst een existentiële angst. Dat zijn laatste jaren niet erg prettig zijn geweest, kun je maar voor een honderdste deel op rekening van Hermans schrijven.’

[p. 24]

Die angsten namen na de zomer van 1978 alleen maar toe, en verdwenen niet, ondanks de optimistische toon van de aangehaalde notitie uit oktober 1979. In een uit 1983 stammende en in de nalatenschap aangetroffen schematische opzet van een autobiografie, die ook weer Een mens in de tijd zou moeten heten, staat achter ‘1976 tot heden’ de opmerking ‘geestelijke leegte’. Ook bevat het schema de sleutelwoorden ‘aftakelingsverschijnselen; kinderen die de deur uitgaan of dreigen te gaan; eenzaam overblijven’. In datzelfde jaar 1983 - hij werd 65 en was in Dordrecht het middelpunt van een uitvoerige huldiging - noteerde hij dat het een afschuwelijk jaar was en hij het contact met de realiteit had verloren. Ares Koopman, die op de poëzie van Buddingh' afstudeerde en hem sinds 1977 geregeld opzocht, zegt: ‘Op één moment had ik het kunnen zien. Dat was in 1983, toen ik een gesprek met hem heb vastgelegd. Achteraf gezien moet hij een slechte dag hebben gehad, ik kende hem haast niet terug. Als ik naar zijn werk vroeg, deed hij heel afwerend, ik kon hem haast niet benaderen. Ik begreep pas hoe hij eraan toe was toen ik dat dagboek las, hoe erg hij het vond om ter gelegenheid van zijn verjaardag rondgereden te worden in een limousine.’

Koopman schat dat hij uit de nagelaten dagboeknotities tweeënhalf boek kan samenstellen. Na Nog eentje dan om het af te leren staan Gearmd naar de branden Het is toch niet te geloven allemaal nog op stapel. Volgens de bezorger hoeft de geïnteresseerde lezer niet méér commentaar van C. Buddingh' op de NRC-aanval van Hermans te verwachten dan in de aangehaalde notitie van 2 oktober 1979. Hij zegt: ‘De behoefte om zich daar niet mee bezig te houden kwam voort uit andere dingen die zijn aandacht vroegen, zoals zijn mentale gezondheid. Het was gewoon lijfsbehoud waar hij mee bezig was.’

Overigens is het opmerkelijk dat dezelfde krant waarin Willem Frederik Hermans in 1978 het dagboek van C. Buddingh' naar de confettimachine mocht verwijzen van plan was om op 12 augustus 1988, vijf dagen na Buddingh's zeventigste geboortedag, een paginagrote voor-publikatie te brengen van de laatste notities die de schrijver voor zijn dood maakte. Het plan werd tenslotte niet uitgevoerd omdat de dienstdoende redacteur vond dat in de door Ares Koopman bezorgde notities te weinig gebeurde.