Bzzlletin. Jaargang 18

[p. 2]

Frank van Dijl
De Buddingh'-encyclopedie

Kees Buddingh' was, dunkt mij, bij uitstek de auteur van een naslagwerk. Hij schreef gedichten in alle denkbare vormen. Hij schreef romans, verhalen, verhaaltjes. Hij besprak boeken. Hij vertaalde boeken. Hij hield dagboeken bij. Hij stelde bloemlezingen samen. En hij schreef werkelijk naslagwerken: de Encyclopedie van de wereldliteratuur, het Lexicon der poëzie.

Alles bij elkaar vormt dit veelomvattende oeuvre de Buddingh'-encyclopedie. De behandelde stof: Kees Buddingh' in wezen en tijd, met andere woorden: alles wat hem heeft bewogen. Als weinig andere Nederlandse dichters zocht Buddingh' zijn onderwerpen dicht bij huis, meestal erin. Zodoende zijn de meest voorkomende lemma's in de Buddingh'-encyclopedie: Stientje, zijn vrouw, en Sacha en Wiebe, zijn zoons.

(Hier moet ik even een opmerking tussendoor maken: in een normale encyclopedie komt een bepaald lemma natuurlijk maar één keer voor, daar waar het volgens de alfabetwet hoort. De Buddingh'-encyclopedie steekt wat chaotischer in elkaar. Niemand die Buddingh' heeft gekend zal dat verbazen.)

Andere uitputtend behandelde onderwerpen: de katten van Bankastraat 60-62. Stientje, Sacha en Wiebe, de katten: zij vormden de levende omgeving van de dichter.

Verder duiken uit de Buddingh'-encyclopedie als constanten op zijn (duizenden) boeken en zijn liefde voor schaken, voetbal en cricket. In verband met de laatste twee sporten beschikte Kees Buddingh' over radio en televisie. Komt dit portret van de dichter overeen met ‘Portret van de dichter’?

u wilt een portret van de dichter?

er is een cartoon van chas addams
waarop men een varken ziet
dat zijn kop op een kist heeft gelegd,
met aan weerszij een klein takje groen,
en in zijn vredige bek
klemt hij een glimmende appel -
er staat nog een varken bij:
één bolle klomp diepgeschokt spek,
dat gromt: ik moet zeggen, jij hebt
een merkwaardig gevoel voor humor!

welnu, dat eerste varken,
dat is hij, de dichter,

sprekend

[p. 3]

Een dichter, de dichter, is dus een varken dat spreekt met zijn mond vol. De dichter spreekt vermoedelijk met consumptie, die consumptie is dan de poëzie.

Hoe dan ook, het lemma: dichter (zie ook dichten) is in de Buddingh'-encyclopedie uiteraard vele malen groter (neem bijvoorbeeld alleen al dat Lexicon der poëzie), maar zolang er geen registerdeel is verschenen, blijft het moeilijk elk onderwerp in zijn samenhang te zien. Aan de hand van het hierboven geciteerde voorbeeld kunnen we ons echter wel een beeld vormen van hoe de Buddingh'-encyclopedie werkt. Het is vooral een encyclopedie van verwijzingen. Want wie is Chas Addams? Zoeken we op!

Humor - zie aldaar.

Aldaar treffen we ongetwijfeld de woorden van Remco Campert (zie aldaar): ‘Sinds Buddingh'/ verwachten veel mensen/ van poëzie/ een avondje lachen.’

Inderdaad gold Buddingh' vooral in de jaren zestig als de dichter van de gulle lach. Zijn medewerking aan het televisieprogramma ‘Poets’ vestigde zijn naam als humorist, jaren nadat de blauwbilgorgel ruiterlijk erkende dat zijn vader een porgel was en zijn moeder een porulan (‘Daar komen vreemde kind'ren van. Raban! Raban! Raban!’).

Het meest erotische gedicht dat Buddingh' ooit schreef heet ‘Zeer kleine ode aan de liefste’:

vanochtend
zag ik op straat
een leeg heinz-blikje liggen:
en onmiddellijk
dacht ik aan jou:
57 varieties

Niet alleen de humor ligt op straat, ook (mét, of dóór, die Buddingh'iaanse humor) de poëzie. Over straat gesproken: daar gáát die liefste (‘Eight days a week’, verwijzing naar een song van The Beatles - zie aldaar - waarin sprake is van zoveel liefde dat die niet in een zevendaagse week past):

als mijn vrouw met de bus naar de stad gaat
hoop ik altijd dat ze halte ziekenhuis instapt:
dan kan ik haar net zo lang nakijken
als wanneer ze halte vogelplein neemt
en zie ik haar bovendien nog een keer
voorbijkomen in de bus

Wie de dagboeknotities leest (er verschenen tot nog toe vier delen, bijna twaalfhonderd bladzijden), ontmoet geen andere Buddingh' dan de Buddingh' die uit de gedichten naar voren komt: een ongecompliceerde man met oog voor detail, every inch a family man, een tevreden roker, een gezellige drinker. In de eerste twee delen, die de jaren 1967-1972 beslaan en die in 1979 door De Bezige Bij werden herdrukt en gezamenlijk in een luxe band (met leeslint!)uitgegeven met toevoeging van een namenregister, komt Stientje meer dan vijftig keer voor, net als zijn zoons. Het namenregister beslaat twintig pagina's. Het is niet moeilijk om erachter te komen wie Kees' vrienden waren. Helaas zijn de delen 3 en 4 nog niet in deze vorm herdrukt - ook hier zou een register van personen veel helderheid verschaffen.

Maar beter zou het zijn als het complete oeuvre van Kees Buddingh' zou worden geïndexeerd: op personen, op onderwerpen. Pas dan zal de samenhang duidelijk zijn, pas dan is de Buddingh'-encyclopedie toegankelijk.

In 1978 verscheen De eerste zestig, autobiografische sonnetten. In het nawoord lezen we:

De hier bijeengebrachte zestig gedichten vormen even zovele onderdelen van een soort autobiografie in sonnetvorm, getiteld Een mens in de tijd, die, naar het zich op dit moment laat aanzien, tussen de driehonderd en vierhonderd gedichten zal omvatten. In deze ‘eerste zestig’ is nog geen poging ondernomen tot thematische opbouw, de verzen zijn, op een enkele uitzondering na, geplaatst in de volgorde waarin ze zijn geschreven. Het is de bedoeling ze per zestig in bundelvorm te publiceren tot de cyclus zal zijn voltooid. Januari 1978.

In 1979 verscheen De tweede zestig. Het nawoord:

De hier bijeengebrachte gedichten vormen, evenals die in De eerste zestig (1978) even zovele onderdelen van een soort autobiografie in sonnetvorm, getiteld Een mens in de tijd, die, naar het zich laat aanzien, tussen de driehonderd en vierhonderd gedichten moet

[p. 4]

gaan omvatten. Ook in deze ‘tweede zestig’ is nog geen poging tot thematische opbouw ondernomen, de verzen zijn, op enkele uitzonderingen na, geplaatst in de volgorde waarin ze zijn geschreven. Het blijft de bedoeling ze per zestig in bundelvorm te publiceren tot de cyclus zal zijn voltooid. Oktober 1978.

Merk op dat in het eerste nawoord staat: ‘zal omvatten’, in het tweede: ‘moet gaan omvatten’ - alsof het al niet meer helemaal vaststond. Merk ook op het verschil tussen ‘Het is de bedoeling’ en ‘Het blijft de bedoeling’... Hoe komt het dan dat de derde, vierde en vijfde zestig nooit zijn verschenen? Dat is jammer, omdat Kees Buddingh' bezig was met een onderneming die zijn weerga nauwelijks kent en die, zoals al op voorhand was vast te stellen, menig meesterwerkje zou hebben opgeleverd.

Jammer ook omdat Buddingh' met en in zijn sonnettencyclus zich blootgeeft als de man die hij was: een mens in de tijd. Als een spons zoog hij alles op wat des tijds was, als schrijver deelde hij daarover weer mee: in dit geval in de vorm van ‘een soort autobiografie’, in zijn dagboeken in de vorm van directe aantekeningen, aforismen, anekdotes, citaten etc.

Het werk van Kees Buddingh' kun je nauwelijks per boek bespreken: het is het hele werk of niets. Sterker uitgedrukt is het typisch een kwestie van ‘The singer not the song’ (als ik op mijn beurt eens een titel van The Rolling Stones mag gebruiken). Daarom is het verzameld werk van Buddingh' een naslagwerk, ordening van de chaos, een heel mensenleven in kaart gebracht.

Nu moeten die kaarten alleen nog worden geschud, of liever: op onderwerp worden gelegd en vervolgens op, welja, alfabetische volgorde. Zodoende raakt de Buddingh'-encyclopedie niet alleen een mens in de tijd, maar ook de tijd zelf - misschien zelfs het wezen daarvan.