Bzzlletin. Jaargang 13

[p. 2]

[Nummer 127]

Marja Brouwers
De geschiedenis volgens Catherine
Voorpublicatie uit ‘De Feniks’/Marja Brouwers

Marja Brouwers. Foto Hans Vermeulen.

Zo kwamen wij elkaar als feitelijke lichamen tegen in de nacht en verder niet. Aan de eettafel zaten wij als schaduwen in de schemering, kauwend, kijkend naar niets en in ononderbroken stilzwijgen, in wat leek op een tijdloos equilibrium, een perpetuum mobile als was het eten zelf iets dat zich aan ons voltrok zonder de tussenkomst van wil of zelfbestuur. Hij liet zich overdag nauwelijks zien. In die winter en het daaropvolgende vroege voorjaar ging hij voor dag en dauw de deur uit en kwam hij alleen thuis om te eten, of te slapen, of ons in te kapselen in die voorraden ijzeren blik. Hard of zelfs maar tastbaar was hij dus al niet meer behalve, soms, in het donker, in het bed als hij daar over mij heen viel en met een beweging als een sabelhouw die iets in tweeën moet splijten in mij kwam en ik van wijd-uit achteroverliggen langzaam onder hem ineenkromp tot ik dacht dat ik hem niet langer omspande maar knelde. Toch was deze krenking nog de minste. Een ander aanraken dan dit kon al niet meer denkbaar zijn en te moeten leven met een man die zich mij had toegeëigend en mij dan niet zou aanraken scheen mij nog onverdraaglijker. Als hij iets van mij had willen vernielen, had dat niet direct mijn viool hoeven zijn. Al had ik op het moment zelf met verbazende helderheid geweten hoe dat het eerste en enige moest zijn geweest dat bij hem opkwam. Een tijdlang was ik kalm - heel kalm, en het weten, wat zoveel was als een besef van de methode in zijn krankzinnigheid, vond ik praktisch zoals iemand die door een moeras heeft geploeterd, met niets dat hem daar leidde of de weg kon wijzen, en die eindelijk een vaste grond onder de voeten voelt, dat eerst praktisch zou vinden en pas in een tweede stadium zich af zou willen vragen wat voor grond, van wie, en hoe er weer van weg te komen. In deze kalmte gingen alle dingen hun gang, maar ik wist niet meer waarheen, noch waar de gang vandaan kwam; ik herinnerde mij geen redenen, zo die er al ooit waren geweest en ik wist ook niet of het weken waren, of jaren, dat ik boven die gang der dingen in een soort suspensie leek te hangen. Ongetwijfeld zag ik van tijd tot tijd een dokter, die mij de kleine witte tabletjes gaf, waarin een kruis stond gegrift dat aangaf hoe ze in vieren konden worden gedeeld, en die ik in het nachtkastje bewaarde, want hoe anders hadden daar, op de dag dat ik uit deze inertie ontwaakte, tien of elf van die potjes met tabletjes kunnen staan? Maar herinneren deed ik mij dat niet, tenminste, niet echt. Niet in de zin dat ik mijzelf in het gaan naar een dokter terug had kunnen vinden. Of de staat van bewustzijn had kunnen recapituleren die aan de huidige vooraf moest zijn gegaan. Een enkele poging daartoe ondernomen maakte mij duizelig, gaf mij het gevoel van een stap achteruit te moeten zetten om achter mijzelf terecht te komen, op het punt dus waar ik eerder was geweest, en vanuit die positie te moeten kijken naar mijzelf nu. Zo'n achterwaartse beweging zou zich tot in een grijs oneindig kunnen herhalen en inzoverre als de tijd zich wel als iets ruimtelijks aan mij voordeed, kon ik hier niet eens over denken. Dacht ik er toch over, dan had ik onmiddellijk een sensatie van eindeloos achterovervallen, zoals je vallen zou met een hoge ladder die, leunend tegen een muur of dakgoot, ineens achterwaarts gaat hellen en langzaam begint om te slaan, omdat het punt van evenwicht al meteen is gepasseerd. Toen de oorlog was afgelopen, kwam onze Tom levend naar huis terug, wat meer was dan ik had verwacht, en waren in een plotselinge ommekeer of rollenwisseling de achtervolgden achtervolgers en de opgejaagden jagers geworden, maar veel maakte het allemaal niet uit en Tom liet zich als een kip zonder kop meelokken in die fuik, in deze vicieuze cirkel van al dat eten te verzinnen dat met voedsel niets te maken had, en apparaten te gaan bouwen om het allemaal in vet te bakken, en meer eten te moeten verzinnen om meer en grotere apparaten te kunnen bouwen, en in zondvloeden van saus en weet ik wat voor pretentie alles weer aan het oog te moeten onttrekken en zo gaten te kluiven in de aardkloot en alles en iedereen bezig, vol en vadsig te houden alsof er niets beters meer te doen zou zijn. O mijn kinderen. Had ik mij al niet genoeg verbaasd over Rachel, en weerloos genoeg verbaasd, over hoe hij zichzelf in het vrouwelijke had herschapen naar mijn beeld en hoe dit schepsel, dat zich voor mij afsloot met al dat volstrekt oneigenlijke in mijn eigen gezicht, al het wezensvreemde in dit veel te bekende, niet mijn woorden maar de zijne was gaan spreken, met zijn aandachtloze ernst maar met de klank van mijn stem? Zo bleef mij alleen Daniel, die te laat in mijn leven geboren werd en op zijn zeventiende al te oud was, niet in jaren maar in ondervinding, om nog langer thuis te blijven, en die eenvoudig verdween.

Altijd links van mij aan de tafel: het kleinste en smalste gezicht, een poel van koele en ondoorgrondelijke nieuwsgierigheid, niet zozeer ons observerend, eerder: ons weerspiegelend. Hij moest hebben geleerd tekens te duiden, of zich anderszins een kennis van onze zaken verworven hebben, voor hij er de woorden voor vinden kon. Toen hij die uiteindelijk vond, waren het de fraaiste niet, maar het was niet aan mij hem te corrigeren. Want als dit niet de diepste en op den duur enige reden is waarom een vrouw een zoon wil hebben - om haar op de verwekker van die zoon en achter hem de hele wereld te wreken - dan weet ik niet meer wat wèl de reden zou moeten zijn, of wat de mijne ooit was geweest. Maar kijkend naar de jongen,

[p. 3]

of de man, die dan af en toe eens op bezoek kwam, in zijn onbekende kleren en met zijn hooghartige studentenmaniertjes, had ik weer diezelfde gewaarwording van al het vreemde in dit toch zo vertrouwde, haast even onthutsend als wanneer ik keek naar Rachel: alsof ik niet mijn kinderen maar spoken zag. Hoe alles dan ongeveer was, kan ik wel zeggen, maar niet hoe het zo was komen te zijn, of wat de verbanden waren tussen ons onderling, of tussen ieder van ons en een geheel. Ik zou iedere notie van een geheel ook liever hebben verklaard als ectoplasma, ware het niet dat de branden en ontploffingen bij het vet en het gas, en de daardoor aangerichte vernielingen, echt genoeg waren en dat de blaren dagenlang pijn bleven doen. Ook hoefde niet te worden getwijfeld aan al het ijzer en het blik, want als je daar dwars doorheen wilde lopen, had je wel degelijk blauwe plekken. Ik bedoel, niet altijd viel te ontkennen dat van enige werkelijkheid toch sprake moest zijn, maar ik was er geruime tijd in geslaagd te doen alsof werkelijkheid ten hoogste een te verwaarlozen bijzaak was of zelfs, alsof het werkelijke niet de werkelijkheid was, maar iets anders en zo was ik op een dag ergens in De Peel, of in De Kempen, of in het grensgebied tussen Peel en Kempen, in een huis dat blijkbaar het mijne was maar waarnaar ik bij mijn oprechte weten nog nooit een vinger had uitgestoken, en vandaar moest er iemand op de fiets naar Loo of Luyksgestel rijden, waar de zinkfabriek stond, en een kleine bestelling ophalen, iets dat geen uitstel duldde en dat bij de reguliere leveringen vergeten was. Toen bood ik aan te gaan, want het was voorjaar en ik wilde naar buiten, de deur uit, even weg. Nu lag die zinkfabriek in een wel erg stille natuur. Vogels hoorde je er niet, nergens een spoor van konijnen of veldmuizen en langs de slootkant stond het gras er in april al weer vreemd bruin bij. Het was een sloot zonder kroos of kikkerdril.

Zeker waren er nog plaatsen genoeg op de wereld waar je konijnen, veldmuizen of kikkers kon zien, en alles wat daarbij hoorde, zeker. Met betrekking tot vogels dacht ik aan wat Daniel had gehoord van een Canadees en wat hij ons vertelde, om er geen twijfel over te laten bestaan dat hij een paar Canadese vrienden had en Engels met hen sprak. Het was het verhaal van de passenger pigeon. De trekduif - wat is een trekduif? De trekduif kwam voor op het Noord-amerikaanse continent. Aan het eind van de vorige eeuw werden er nog miljoenen, nee, biljoenen van aangetroffen. In het voorjaar kwamen boven een stad als Toronto zulke reusachtige aantallen trekduiven overvliegen dat ze soms een effect teweeg brachten van zonsverduistering, of een eclips. Op die vogels werd geschoten. Ze werden beschouwd als een delicatesse en de veren werden voor hoeden gebruikt. Toen er een handel van kwam, bleek waartoe de mens in staat is en in welk tempo. Tot verbijstering van al degenen die zich de zwermen trekduiven elk voorjaar nog wel konden herinneren, zoals niet Daniels Canadees zelf, maar diens vader, was in minder dan twee decennia de hele soort uitgestorven. De laatste trekduif stierf in een dierentuin in Ohio in 1914. Nu eet men daar hamburgers. In Quebec worden die hambourgeois genoemd, want daar hebben ze weer een eigen cultuur. Er zijn vergevorderde plannen om van het eerste MacDonald's restaurant in Des Plaines Illinois een historisch monument te maken. Maar het luikje van Thomas bestond eerder. Ik wist niet of de buitenlucht mij goed deed, maar toen ik thuiskwam, was mijn letargie grotendeels weg en daarmee was ook het zelfmedelijden, als een natte deken, van mij afgevallen. Ik ging de huiskamer inrichten. Er zaten vlekken op het behang.

Ik moest zijn vervallen tot verwaarlozing van de dingen zelf, omdat ik in verwarring was, en een van mijn verwarringen was dat ik niet meer wist welke rol de dingen zelf speelden. Maar ze speelden nauwelijks een rol en mijn wantrouwen was misplaatst. Het waren niet de dingen zelf, waardoor wij onze omgeving niet met rust konden laten en moesten wonen in een huis vol risico's en brandgevaar. Het was dat de dingen, als het enige tastbare, absurd meetolden in een maalstroom van mogelijkheden om te worden omgezet in geld. En hier zijn geen grenzen aan. Zoals er heus wel grenzen geweest zouden zijn, en vermoedelijk eeuwenlang waren, aan de behoefte van mensen om trekduiven te eten, of hoeden met veren te dragen, maar geen grenzen aan de behoefte aan geld, en altijd meer geld. Ik was zelfs in verwarring over mijzelf: of ik een mens was of een ding. Op een dag keek ik in de spiegel en zei, hé prinses! Je moet je haar eens wassen! En rommelend in mijn nachtkastje zag ik, maar niet zonder mateloos afgrijzen, wat mij te doen stond. En wist ik dat ik al die tijd geweten had dat dit vingerhoedskruid was. Lang gelden moest ik dat eens van iemand hebben gehoord maar van wie, dat herinnerde ik mij niet meer. Ook niet of ik er zelf naar had geïnformeerd, dan wel of de informatie mij ongevraagd was gegeven. Vingerhoedskruid kende ik wel. Het is een kruid dat heel gevaarlijk kan zijn.

Misschien ben ik toen afgedwaald en heb ik niet vijf minuten maar urenlang uit het raam gestaard. Lawaaiige zwermen mussen scheerden in schichtige besluiteloosheid laag over de struiken, streken neer, vlogen weer op. Ik dwaalde af, niet omdat mijn denken afdwaalde maar omdat het in een absoluut kaarsrechte lijn ging naar een zwart gat, naar waar ik niets meer zien kon, naar waar alleen nog angst was, als een zwarte rook. Zoals ik zelf wel eens die droom had gehad van te lopen op een rails, waarop uit tegengestelde richting een trein nadert, zodat je snel opzij springt en loopt op de rails daarnaast, maar dan is die trein ook daar, tot je als verlamd aan het ene of het andere stel rails blijft vastkleven om de volgende seconde ongetwijfeld te worden verpletterd, zo had ik mij nu zozeer met hem vereenzelvigd dat ik hèm zag lopen op die rails, terwijl de angst míj de keel dichtkneep. Die droom, of dit denken, dwaalt nooit af maar stopt, net die ene seconde voor het moment van verplettering. Het is best mogelijk dat ik toen mijn haar ben gaan wassen. Op een avond heb ik vier tabletjes verpulverd in zijn puree. De volgende dag zeven in zijn koffie en zeven in zijn thee. De dag daarop nog eens zes of zeven in een boterham. Het haalde niets uit. Zo leek het eens te meer of ik te nietig was om in de loop van het onvermijdelijke in te grijpen, of ik substantieloos was en zelfs geen schaduwen wierp. En zo werd het zomer, herfst, en ten slotte weer winter. Was het niet dat het noodlot ook een temperatuur scheen te hebben en zich meer welbevond in de schraalheid en het kale van sommige winters dan in andere jaargetijden? Of was het de vergetelheid die kwam met de sneeuw, vergetelheid waarin de dagelijkse overwegingen altijd tot morgen konden worden uitgesteld en er over alle precedenten een floers schoof? Of het doodse, dat altijd weer een verbinding leek aan te gaan met een of andere hoop, onverbeterlijk door feit of fabel? Of was het alleen de kilte, die somberheid waarin niets er meer toe deed en er ook geen reden was waarom ik niet zelf alle tabletjes in die elf potjes, met een glas water, in drie minuten had kunnen opmaken? Een feit is dan dat ik dat niet deed en ook, dat ik van die potjes er tien had verborgen op de zolder onder een losse plank, in het stro dat daar tussen de balken lag. Wie in mijn nachtkastje zou hebben gekeken, zou daar één potje hebben zien staan en er geen reden in gevonden hebben voor twijfel, of voor argwaan.

Wist ik dan zo goed wat ik deed? Het moet er, voor mijzelf althans, wel de schijn van hebben gehad. Anderzijds was er het eigenaardige dat ik, eenmaal doende, voortging met handelen in betrekkelijke onafhankelijkheid van wil of bewuste intentie. Ik zag dit - moest dit wel zien - als de maat die aangaf hoe ver mijn proces van aanpassing in feite al was gevorderd. Want dat ik mij uit puur zelfbehoud diende aan te passen, werd met de groei en het succes van de mallotige fabriek dagelijks duidelijker. Zo benauwden al deze dingen mij, zonder dat ik wist wat ik er nog aan kon doen, of misschien zonder dat ik er nog iets aan had willen doen. Ik ging naar de kapper, kocht nieuwe kleren en wist niet of ik het zelf was die dit allemaal deed. Mijn gevoel voor proporties verminderde. Op een dag begon ik met de deegroller een halve pot tabletjes fijn te malen. Het werd een ruime handvol poederen die smeerde ik met de boter op de boterhammen die hij meenam naar het kantoortje. De volgende dag gaf ik hem op dezelfde manier de andere helft van dat potje mee. Die avond was hij ziek.

Het maakte me misselijk te zien dat hij ziek was. Hij transpireerde en het zweet brak mij uit. Van tijd tot tijd haalde hij diep adem, op de manier die ik kende van een hartklopping, leunde het hoofd achterover en sloot geruime tijd de ogen. Hij zei iets tegen Rachel over krampen en had een aanval van diarree. Ik had er wat aan willen doen. Als hij zo zwak was, moest ik hem weer sterk maken. Maar terwijl Rachel met een natte doek zijn voorhoofd bette en voelde of hij koorts had, staarde ik machteloos voor me uit en deed niets, alsof niet ik maar een ander daar zat, een medium dat nog geen instructies had gekregen.

[p. 4]

Die nacht sliep ik niet aan de rand van het bed zoals gewoonlijk, maar zo dicht bij hem dat ik mij voortdurend ervan kon overtuigen dat hij leefde, dat hij warm was, dat zijn bloed klopte. De volgende dag leek hij evenwel beter en gaf ik hem opnieuw de helft van een potje tabletjes mee, of niet ik maar die ander, die een deel was van mij zonder dat ik daar iets over te zeggen scheen te hebben. In de daaropvolgende weken bleek dat het in deze gespletenheid van geest mogelijk was een afschuwelijkheid gade te slaan en eraan te wennen, terwijl die toch onverminderd afschuwelijk bleef. En inwendig schreeuwend, Thomas! is er niet iemand die je kan waarschuwen, of helpen? wist ik in koelen bloede dat er niemand zou zijn en opnieuw werd hij ziek, en zienderogen zieker. Er waren dagen dat hij niet naar zijn werk ging. Hij zat bleek in een stoel in de huiskamer en ik, die de diepte van mijn woede dus zelf niet kon begrijpen, ik staarde dagelijks naar die slinkende voorraad tabletjes en hoe ik ook staarde, feilloos grepen mijn handen toe. Ik hoefde er niet meer aan te twijfelen dat ik zou volbrengen wat ik begonnen was.

Want tot een zeker onduidelijk moment had ik misschien geloofd dat mij nog een gelegenheid zou worden gegeven voor een intelligente en weloverwogen keus. Toen dat niet zo leek te zijn, werd ik panisch voorzichtig. Ik luisterde aan ramen en deuren. Als ik de kolenkit had gevuld, cirkelde ik om het huis alvorens weer naar binnen te gaan. Mompelende stemmen van hem en Rachel: ‘Hoe laat is het?’

‘Bijna negen uur.’

‘Nee, laat me maar met rust.’

‘Rachel, de lucht op dat kleed, is die groen? Ik dacht dat die blauw was.’

‘De lucht? Die is blauw, vader.’

Of ik stond in de gang, omdat ik bijvoorbeeld naar de keuken was gegaan om daar een bekertje water voor hem te halen, waarna ik minutenlang met dat bekertje in mijn handen in het donker van de gang bleef staan wachten, behoedzaam ademend, niets horend en al die minuten wetend van niets; onzichtbaar zelfs voor mijzelf, tot mijn ogen wenden aan het donker en ik het water in het bekertje dof zag flakkeren, waarop ik haastig weer de kamer binnentrad en het licht van de lamp mij daar als iets razends op het lijf sloeg. Rachels onverschilligheid verbaasde mij. Ze vroeg hem hoe het er nu mee was. Ze legde af en toe een hand tegen zijn wang maar koorts had hij niet of weinig, en afgezien van dit en ander plichtmatig vertoon van belangstelling zat ze zo geconcentreerd te lezen, of te borduren, dat hij soms tweemaal haar naam moest zeggen voor het tot haar doordrong dat hij het woord tot haar richtte. Het moest wel haast zo zijn dat zij niet geloofde in de ernst van de zaak, zodat ik de enige was die, in mijn benauwdheid en mijn eigen klamme misselijkheden, met hem meeleed. Maar ik kon niets zeggen. Woorden stolden in mijn mond en bleven als was aan mijn gehemelte plakken. Hij dacht dat hij last had van zijn maag. Of een buikgriep. Ik kon mij niets pathetischers voorstellen dan dat hij, in deze toestand, dit zou denken. Maar toen driekwart van de voorraad tabletjes op was, kwamen er weer dagen dat hij veel beter was. Dit ziekzijn en weer beter worden, de op- en neergaande lijn die daarin was, leek geen duidelijk verband te houden met wat ik deed.

‘Zou je niet toch eens naar een dokter gaan?’ vroeg Rachel, toen hij na beter te zijn geweest weer ziek werd, of weer zo'n dag had dat hij zich niet goed voelde. Er was nog anderhalf potje met tabletjes over. Ik twijfelde aan mijn effectiviteit. Nog een of twee dagen en er zouden helemaal geen tabletjes meer zijn. Hij zei zuchtend nee. ‘Daar heb ik toch geen tijd voor?’ en hij ging niet. Langzaam maar zeker begon nu mijn eigen misselijkheid weg te trekken naarmate ik meer en meer ging geloven dat wat ik deed inderdaad met zijn ziek worden geen direct verband hield. Als het dat wel deed, zou het ziekzijn toch zijn toegenomen met de hoeveelheid tabletten die hij binnen kreeg? Dan zou het toch niet anders hebben kunnen doen dan toenemen?

De dag dat hij de laatste tabletten kreeg, ging hij gewoon naar zijn werk. Wat moest ik nu doen? Ik zal het kort maken want het werkt op mijn zenuwen dit allemaal te moeten uitleggen. Ik deed wat het meest voor de hand lag. Ik wist mezelf aan te praten dat hij er mogelijkerwijs geen werkelijke hinder van ondervond. Dat zijn lichaam op de opname van vreemde elementen reageerde met de vorming van iets? iets bijzonders, een of andere stof die ontgiftend werkte, waardoor hij alles wat ik hem toediende eenvoudig weer kwijtraakte en er per saldo niets aan de hand was. Ik zou niet weten wat ik er anders van had moeten denken. Van detoxicifatiemechanismen bij de mens wist ik niet veel af en dat kan mij moeilijk persoonlijk worden aangerekend. Ik geloof dat daar nog steeds niet veel over bekend is. Buitensporige of ongewone gedachten had ik niet meer. Is er niet heel veel gif waarvan vrij algemeen wordt aangenomen dat de mens er wel tegen kan of tenminste, dat de schade die de mens ervan ondervindt niet werkelijk ernstig of ingrijpend kan zijn? Gif moet immers niet zo letterlijk worden genomen als wij vroeger deden, in het wilde weg gif vrezend om ziekten, afwijkingen, misgeboorten, de dood. Zo'n vaart loopt het meestal niet. Neem nog een voorbeeld van dichtbij, iets dat bij wijze van spreken vlak voor de voeten voor het oprapen ligt zoals het cadmium, waarvan in de Kempense bodem zoveel wordt aangetroffen vanwege de metallurgische industrieën hier en dat ook wel een gif is. Maar in het menselijk lichaam wordt het gebonden door een eiwit, het metallothioneïne. Zolang de toediening van hoeveelheden cadmium binnen de perken van de capaciteit voor metallothioneïnevorming blijft, is cadmium niet werkelijk gevaarlijk, of niet acuut gevaarlijk, wat op hetzelfde neerkomt want wij leven nu en niet een andere keer. En zijn er niet al zeezoogdieren gevonden met zulke grote hoeveelheden kwik in lever en hersenen, dat zij eigenlijk dood hadden moeten zijn? Op het moment dat dit kon worden vastgesteld, waren ze dat ook, maar toen ze gevonden werden, waren ze in leven. Wat ik even leren moest, was de juiste vragen te stellen. Als de vraag niet is, waar kwam dit kwik vandaan? en ook niet, konden die dieren niet blijven leven? maar: bestaat er wel zoiets als niet-acute vergiftiging? dan lijkt het geval van die zeezoogdieren dat tegen te spreken. En wie kan nu voor welk gif zeggen welke hoeveelheid, binnen welk tijdsbestek toegediend, acuut moet heten?

Mijn handelen stond geheel los van wat er met Thomas gebeurde. Die tabletten waren al lang op. Twee dagen nadat ik het laatste lege potje had weggegooid, werd hij nog eens ziek. Nu was ik er zelf van overtuigd dat dit een griep moest zijn. Misschien kreeg hij ook koorts. Hij raaskalde. ‘De daken zijn rood!’ riep hij soms ineens, of: ‘De lucht is blauw!’ en dingen van soortgelijke strekking en gebrek aan inhoud. Hij stierf onverwachts in de nacht, of onverwachts misschien niet. Hij had die nacht onrustig geslapen, gekreund, gereuteld, en ik was wakker gebleven. Om kwart over vier of half vijf wist ik plotseling dat hij daar niet meer was. Ik stond op, deed het licht aan en riep Rachel. Die kwam aanlopen in haar nachtjapon en haar ogen waren groot van ongeloof, net als de mijne. Wat ik gewild had, wist ik niet meer. Had ik het noodlot als een strop willen ontknopen?

Het was al lang geleden dat ik van hem had gehouden en nu hield ik van niets of niemand meer. Maar ik had hem vergeven. Nog voor ik het woord voor moord zelfs maar geweten had, had ik al meer gedaan dan hem vergeven: ik had hem verlost en zijn krankzinnigheid had ik vernietigd. Wat mijzelf betreft: vanaf die dag kon ik mij verliezen in bespiegelingen over de dingen, over de mensen, over mijn leven, zonder angst of medelijden, zonder schuld of verantwoordelijkheid. Ik kon denken in termen van prioriteiten. Ik achtte mijn eigen prioriteiten van zuiverder aard dan die van anderen. Ik had mijzelf gelouterd van scrupules en was ontheven geraakt van de gewoonte verbanden te leggen tussen mijn handelen enerzijds en de gevolgen daarvan anderzijds. Tussen mijzelf en mijn geschiedenis was de muur nu drie meter dik. Wie denkt dat ik vanaf die dag zelf krankzinnig was, vergist zich. Ik was vanaf die dag een volwaardig en aangepast lid van de maatschappij.

Uit: De Feniks, een familiekroniek, roman die in september a.s. verschijnt bij De Bezige Bij. In deze kroniek wordt, in recapitulatie door verschillende vertellers, de geschiedenis van de familie Asberg in kaart gebracht vanaf 1934, het jaar dat Thomas Asberg begon met een eigen onderneming, die in de decennia na de Tweede Wereldoorlog zou uitgroeien tot een groot en veelomvattend bedrijf.