Bzzlletin. Jaargang 13

[p. 69]

Graa Boomsma
‘De zogenaamde avantgardisten hier willen ons in aparte hokjes houden’
In gesprek met Ishmael Reed

Als ik zijn docentenkamer in Wheeler Hall, ergens op de campus van de Universiteit van Californië in Berkeley, binnenstap, wil Ishmael Reed eerst even een luchtje scheppen. Buiten is het bijna 40 graden, 10 september 1984. Bij Sather Gate - waar studenten pamfletten vóór en tégen de herverkiezing van Reagan uitdelen - barst Reed, die Engelstalige literatuur doceert, los.

‘Alice Walker zit er helemaal naast met dat Celie-personage in The Color Purple. Het taalgebruik is fout. Daar klopt geen barst van. Te gekunsteld, niet geworteld in het leven van de zuidelijke zwarten. Overschat boek. Het extreme feminisme praktiseert censuur. Een zwarte of witte schrijver die het niet met ze eens is, is meteen een vrouwenhater, ledere mannelijke schrijver die een personage creëert dat buiten hun morele kader valt, deugt niet. Ik kan dus niet door hun moralistische beugel. Flight to Canada was een dankbaar mikpunt. Dit is een racistisch, Nazi-achtig land. Als je hard wordt aangevallen, zoals ik, dan zit er maar één ding op: hard terugslaan. Niet als zwarte schrijver, maar als iemand die diverse voorouders heeft en in feite multi-cultureel is. Ik kijk van onderen tegen de dingen aan, omdat ik altijd ondergelegen heb.’

Terug in Wheeler Hall plaats ik een stapeltje Reed-boeken op het bureau waaraan we gaan zitten en haal mijn aantekeningen te voorschijn.

‘Nou, dat ziet er gelezen uit. De meeste Amerikaanse interviewers komen geheel blanco bij me en vuren dan vragen af als “Hoe staat het tegenwoordig met de zwarte literatuur in de Verenigde Staten?” Europeanen lijken veel meer belangstelling voor de Amerikaanse literatuur te hebben dan de Amerikanen zelf. Het gaat slecht met dit land. De Reagan-politiek doet me aan die van Hindenburg denken, die in 1933 Hitler tot Rijkskanselier benoemde. De joden verkeerden toen in eenzelfde situatie als de zwarten in het huidige Amerika. Ik ben nu bezig met een boek over Nazi-Duitsland. Het gaat waarschijnlijk Reckless Eyeballing heten en concentreert zich op een politiek die duivelse krachten losmaakte. Kijk, we hebben net de Olympische Spelen in Los Angeles gehad met al die nationalistische gevoelens. Ik zie een verband met de O.S. van 1936 in Berlijn. In 1984 de Verenigde Staten die in het Midden-Oosten en in Midden-Amerika zeer gevoelige tikken-hebben gehad en proberen weer een gezicht te krijgen. In 1936 was Duitsland nog steeds niet over de nederlaag en de vernedering van 1918 heen. En de zwarte atleten werden en worden gebruikt. Toen Jesse Owens, die na 1936 in de VS tegen paarden moest lopen om zijn brood te kunnen verdienen. Nu Carl Lewis en anderen. Alle vergelijkingen gaan mank. Ik weet het, het is wel anders, maar de parallellen zijn te opvallend om er zwijgend aan voorbij te gaan.’

Als Ishmael Reed al in de Amerikaanse traditie van het zwarte schrijven geplaatst kan worden, dan is zijn positie daarin wel een heel bijzondere. Zijn mythisch-surrealistische romans ademen een Afro/Voodoo-sfeer, die in literaire mijlpalen als Native Son (1940, Richard Wright) en vooral Invisible Man (1952, Ralph Ellison) ontbreekt. Bovendien breekt Reed drastisch met conventionele romanopvattingen. Volgens hem is de roman steeds meer losgeraakt van het volkse vertellen waarin fictie en empirisch feit in elkaar overlopen. De roman á la Reed wordt een eclectisch geheel van citaten uit historische boeken, eigen commentaar, herschreven mythen die hun oorsprong in Afrika hebben, fictionele interpretaties van de Amerikaanse geschiedenis. In de historische Hoodoo-detective Mumbo Jumbo (1972) schrijft Reed over Amerika: ‘Dit land is eclectisch. De architectuur de mensen de muziek het schrijven.’ De moderne roman is een amalgaam en de schrijver is een fetisj-maker, die eerder vecht voor een eigen multicultureel smoelwerk dan voor de politieke emancipatie van de zwarten. Liever satire dan realisme, liever humor dan saaie geëngageerde traktaten in de stijl van Eldridge Cleaver (Soul on Ice, 1968) of Malcolm X. Liever Voodoo/Hoodoo en Mumbo Jumbo (= het verjagen van boze geesten door magie) dan empirie.

Ishmael Reed. Foto Els Kirst.

In Yellow Back Radio Broke-Down (1969) schrijft Reed: ‘Een roman kan allerlei vormen aannemen, een vaudeville show, het nieuws van zes uur, het gemompel van dollemannen die door duivels in het zadel zijn geholpen.’ New Orleans is in Reeds werk de charmante stad waarin de Spaans-Franse en Afrikaanse cultuur vruchtbaar samensmelten, de bron van Jes Grew en Hoodoo, de New Orleans-versie van Voodoo, dat ‘het onbekende’ betekent en in Amerika een verzamelnaam is voor Afrikaanse dansen, drums, symbolen, geneeswijzen en kookkunst.

In zijn studie De Amerikaanse roman 1950-1975 (1975) ziet G.A.M. Janssens, in navolging vaneen reeks Amerikaanse critici, overeenkomsten tussen Reed en William Burroughs. Zelf heeft Reed zich in een artikel in het door hem en Al Young geredigeerde multi-culturele anthologie-jaarboek Yardbird (de bijnaam van de vader van de bebop en de postmoderne jazz van Archie Shepp, Chico Freeman of David Murray: Charlie ‘Bird’ Parker) afgezet tegen die literaire verbintenis. In 1968 schreef Sara Blackburn een recensie in het zwarte periodiek The Nation. Ze vergeleek Reeds debuutroman The Free-lance Pallbearers (1967) - een satire op progressieve blanken (‘gliberals’ - linkse glibberalen) verteld door een vlak voor het slot van de roman opgehangen personage- met Burrouhgs, maar benadrukte dat Reeds roman wel degelijk op eigen benen

[p. 70]

stond. Maar toch bleef het beeld hangen dat Reed een ‘devote navolger’ (Robert Moss) van Burroughs zou zijn. Reeds verweer in zijn Yardbird-artikel, herdrukt in zijn essaybundel Shrovetide in Old New Orleans (1979): ‘William Burroughs en zijn metgezel Bryin Gysin hebben uitvoerig over hun gebruik van de fragmentatie-methode geschreven... (...) Ik gebruik de fragmentatie-methode niet, dus hoe kan ik dan een “devote navolger” van William Burroughs zijn?’

In hetzelfde artikel noemt Reed niet toevallig Thoman Pynchon. Niet alleen duikt Pynchons entropie-thema (in feite een centraal thema in de recente Amerikaanse literatuur) al in Reeds Free-lance Pallbearers op (‘Entropy Productions was located in the Lower East Side of this WAY OUT BRINGDOWN, this sifting area of BAD NEWS, this ugly TRIPS FESTIVAL.’), beide schrijvers schuiven in hun boeken met tijd alsof er geen grenzen bestaan. Beiden breken het traditionele begrip van tijd (én ruimte) af. Yellow Back Radio Broke-Down ontmantelt de traditionele chronologische roman en is eerder oraal dan narratief. En de tijd? In een vraaggesprek met zichzelf zei Reed: ‘Het “tijdsbesef” is te vergelijken met de “tijd” die je in de psychische wereld aantreft, waar verleden, heden en toekomst tegelijkertijd bestaan.’ (Shrovetide in Old New Orleans).

Mumbo Jumbo speelt zich in de woelige jaren twintig af: de Jazz Age. Reed beschrijft de opkomst van het Jes Grew-gevoel in een tijd dat de president van de Verenigde Staten Warren Harding heette. Harding werd ervan ‘verdacht’ zwarte voorouders te hebben en was daarom niet geschikt Jes Grew te bestrijden. Jes Grew - de Harlem Renaissance - staat voor leven, spontane lichaamsbeweging, swing, jazz: ‘Jes Grew that touched John Coltrane's Tenor,...’ In tijden van sociale onrust, zo blijkt uit Mumbo Jumbo, lijken de mensen minder aan rationalisme te hechten en vallen ze liever terug op Mumbo Jumbo (in woordenboeken vaak denigrerend omschreven als betekenisloze hocus-pocus). De ondermijnende Jes Grewepidemie, waarvan de Hoodoo-detective Papa LaBas een prominente woordvoerder is, wordt in Mumbo Jumbo bestreden door de zogenaamde Atonisten en hun Orde van de Muurbloem (de anti-dansers). Dat Atonisme kan zowel links, rechts als christelijk zijn en betekent geestloosheid. Atonistische critici beschouwen Afro-Amerikaanse kunst als primitief of charmant, maar vooral als propagandistisch. In de hypocriete Atonistische geest is geen ruimte voor mysteries en wellust. Wél voor plastic en dollars.

In The Last Days of Louisiana Red (1974) treedt de inmiddels zeer oude Papa LaBas andermaal als detective op. Hij onderzoekt de moord op Ed Yellings, een figuur dat de arbeiders van Louisiana Red (een zeer hete peper, maar ook een soort kannibalisme) wilde bevrijden en geneeswijzen tegen kanker en heroïneverslaving had ontdekt. Louisiana Red verminkt de sociale geest, betekent vijandigheid, verdorvenheid, zwarten die elkaar afmaken. ‘Ja, als Louisiana Red ergens mee vergeleken kan worden is het wel met krabben in een ton. Elke krab probeert de ander ervan te weerhouden de bovenkant van de ton te bereiken. Wie weet? De krab zou eruit kunnen komen en ontdekken dat de ton helemaal van zand was en dat hun gevangenschap een waandenkbeeld was geweest, maar ze geven elkaar de kans niet om over de rand heen te komen en dit te ontdekken.’ Het maatschappelijke kwaad neemt vele (ideologische) maskers aan. The Last Days of Louisiana Red beschrijft de strijd tegen maatschappelijke slavernij, die maar al te vaak gemaskeerd wordt. In de roman zit een interpretatie van het Antigone-verhaal verwerkt (zoals in Mumbo Jumbo het Egyptische Osiris-Iris-verhaal zit), verteld door iemand die de veelzeggende naam Chorus draagt: ‘het koor, ik, was een voortvluchtige slaaf die naar het schone Canada wilde...’

Flight to Canada (1976) is de uitwerking van dat verlangen weg te vluchten of te vliegen. De hoofdfiguur in deze roman is een dichter die niet toevallig Raven Quickskill heet. In de introduktie tot zijn essaybundel Shrovetide in Old New Orleans meldt Reed, dat de Amerindiaanse schrijfster Leslie Silko hem in 1974 kennis liet maken met een aantal coyote-verhalen en dat de raaf twee jaar later in Flight to Canada opdook. ‘Ja, inderdaad. Het gedicht vloog op zoals zijn naam opgevlogen was. Raven. Raaf. Voor sommigen een aasgier, voor anderen een brenger van nieuw licht.’ De roman speelt in de twintigste eeuw, maar herbergt ook negentiende-eeuwse, historische figuren als Harriet Beecher Stowe (de egoïstische blanke dame die slavenverhalen stal) en Abraham Lincoln (de opportunistische levensgenieter en ‘gliberal’), die door de tijdvermenging in een geheel nieuw, satirisch daglicht komen te staan. De geschiedenis is bij Reed niet een reeks van te traceren feiten, maar een eeuwig, gecompliceerd en redeloos mysterie. ‘Waarom wordt Edgar Allan Poe niet erkend als de belangrijkste biograaf van die vreemde oorlog? (de Amerikaanse Burgeroorlog - GB) Fictie, zeg je. Waar beginnende feiten en houdt de fictie op? Waarom klinkt het volmaakt rationele in zijn eigen tijd vaak als mumbo-jumbo? Waar hield het op voor Poe, profeet van een levend begraven beschaving, waarin de mensen, volgens ooggetuigen, dikwijls zonder reden met de zweep ervan langs kregen? Zonder reden? Zullen we dat ooit aan de weet komen, nu er zo weinig sporen over blijken te zijn van de beschaving die door de planters ”de heerlijkste beschaving ooit door de zon beschenen” genoemd werd en door de slaven “Satans Koninkrijk”? Poe heeft het allemaal opgeschreven. Poe vertelt meer in een paar verhalen dan de historici in al hun dikke standaardwerken.’

Het vlieg-motief speelt een centrale rol in de zwarte literatuur. Maar vliegen/vluchten waar naartoe? Canada staat in Reeds Flight to Canada voor het paradijs, de utopie. Het is maar een naam voor het verlangen naar vrijheid. Maar de Canada-droom is ook een protest tegen de empirie, tegen de fantasieloze nuchterheid en bewegingloosheid. ‘Die nikker is helemaal niet naar Canada. Canada bestaat helemaal niet; reactionair mysticisme. Ik heb Canada nooit gezien, dus kan het ook nooit bestaan. Het enige wat bestaat is wat ik kan zien. Zien is geloven.’ Het ironische is, dat deze zinnen worden uitgesproken door de wel zeer christelijke modelslaaf Cato, buikspreker van zijn blanke meester.

Canada is een geestesgesteldheid die vele gedaanten kan aannemen, ook die van kolonie van de VS. Canada is ‘ballingschap, dood, kunst, bevrijding of een vrouw...’ Het schrijven kan de vliegdroom verwezenlijken, omdat woorden de mensen zowel kunnen onderdrukken als verheffen. ‘Zijn schrijven was zijn Voodoo. Anderen hadden hun Voodoo, maar het zijne was zijn schrijven. Het fascineerde hem, het overweldigde hem; zijn schrijfmachine leverde het tromgeroffel waarop hij danste.’

In The Terrible Twos (1982) zet Ishmael Reed zich aan het schrijven van een toekomstige geschiedenis van Amerika. De roman valt in twee delen uiteen. Het eerste, korte deel beschrijft Kerstmis 1980, die eigenlijk twee maanden duurde: van eind november tot 20 januari, de dag dat de Amerikaanse gijzelaars in Iran werden vrijgelaten en Carter de kerstboomlichtjes in het Witte Huis kon ontsteken. Het zijn barre tijden. Koud, Reagan is in opkomst, de inflatie is hoog, de werkloosheid stijgt. De Amerikanen zijn vernederd, geïrriteerd en ontevreden en gedragen zich als tweejarigen. Malaise alom. Een zekere Oswald Zumwalt smeedt plannen om de hele industrie achter het kerstfeest, alleen voor de rijken bedoeld, in handen te krijgen. Het beroemde fotomodel Dean Clift, een leeghoofd, wordt door het publiek op handen gedragen. Hij is het typische produkt van de Amerikaanse reclamemachinerie. ‘Soms weet ik het verschil niet meer tussen de echte mij en een aanplakbiljet. Mijn levensverhaal lijkt op een serie posters, televisiereclames, bier-, sigaretten- en overhemdadvertenties. Ik woon tussen de omslagen van tijdschriften...’

Het tweede deel van The Terrible Twos speelt zich tien jaar later af, rond Kerstmis 1990. Wat is er in de jaren tachtig gebeurd? Iedereen heeft een atoombom, de rijken zijn rijker geworden en de armen armer. Amerika papt aan met de Neonazi's en vecht samen met de Sovjet-Unie tegen de oprukkende horden negers. De maatschappij is koud en ongevoelig geworden. De westerse, blanke cultuur staat op het spel. Het fotomodel Dean Clift is inmiddels, dankzij het ideologische geweld van de media, president geworden. Oswald Zumwalt heeft in Alaska de Noordpool Ontwikkelingsmaatschappij opgericht en het monopolie op de kerstman veroverd. De kerstman wordt dankzij de tv razend populair. Het lijkt wel het hele jaar Kerstmis voor de kinderlijke Amerikanen. Maar er is meer aan de hand. Een religieuze sekte die Sinterklaas als goddelijke heilige vereert, de Nicolaïeten, beheerst het maatschappelijke krachtenveld. De leiding is ogenschijnlijk in handen van een pooier-priester, Boy Bisschop, maar de lezer

[p. 71]

komt er al gauw achter, dat Risto Rasta alias Cudjoe alias Zwarte Piet de scepter zwaait. Hij heeft de Nicolaïeten, die het leven als een spelletje zien en niet veel meer zijn dan een stelletje opgewonden kinderen, als het ware in zijn zak.

De apocalyps lijkt in 1990 nabij. De vrouw van president Dean Clift wordt geëlektrokuteerd als ze de lichtjes van de kerstboom in het Witte Huis wil aansteken (geen wonder, het is een heilige spar die de Indianen in Alaska als een levende heilige beschouwden) en de nucleaire dreiging is nauwelijks nog beheersbaar. Wat te doen? Zwarte Piet chanteert Oswald Zumwalt, die het monopolie op de kerstman bezit, ontvoert de voor kerstman spelende acteur Rex Stuart en laat een ‘valse’ (maar wat is vals in deze dolle maskerade?) kerstman een revolutionaire toespraak houden in de stad van Sinterklaas: New York. In die toespraak wordt de oorlog verklaard aan de winkelbazen, de ijskoude maatschappij, het winstbejag. Kerstmis zou weer voor de armen moeten worden.

Een van de opmerkelijke elementen in Reeds roman is, dat Zwarte Piet niet optreedt als knecht van Sinterklaas, maar dat het eerder andersom is. Bovendien verweeft Reed historische gegevens en mythes over de relatie Zwarte Piet-Sinterklaaskerstman in zijn, niet los van de huidige realiteit staande, toekomstroman. Zwarte Piet zou de haat van de Hollanders jegens de Spanjaarden symboliseren. Hij zou uit de legende van de kerstman zijn verdwenen omdat er in de Verenigde Staten geen plaats voor hem was wegens de raciale verhoudingen. Maar in The Terrible Twos is Zwarte Piet, als lijkenrover en kidnapper van kinderen (de blanke Amerikanen?), nadrukkelijk aanwezig. Hij deelt de lakens uit en laat de mensen zijn roe voelen... Ishmael Reed laat zien dat het in de naaste toekomst steeds moeilijker zal worden de zwarten te negeren in de VS. Ze eisen hun plaats in de geschiedenis op. Het wordt tijd, aldus Reed, dat de Verenigde Staten hun eigen luiers gaan verschonen. Als ze dat niet doen, komen ze misschien wel in de zak van Zwarte Piet terecht, door Sinterklaas gedragen.

Merkwaardig is, dat het in Nederland vertaalde werk van Reed over het algemeen met desinteresse en zwijgzaamheid wordt tegemoetgetreden. Klaas en Claus (The Terrible Twos) werd straal genegeerd, al schreef J.F. Vogelaar in zijn Pas uit-rubriek in De Groene Amsterdammer (13 maart 1985), dat Reed in Klaas en Claus de maatschappelijke waanzin tot hilarische hoogten opvoert. ‘Zoals in zijn andere boeken (...) draait Reed in hoog tempo de moderne samenleving in zijn satire dol.’ Er zijn gelukkig nog Nederlandse critici die kunnen lezen...

Terug naar de campus van de Universiteit van Californië, Berkeley. Wheeler Hall, 10 september 1984, hittegolf.

In de introduktie van uw essaybundel Shrovetide in Old New Orleans zegt u, dat het soort schrijven dat u voorstaat u leidt naar de plaatsen waar de oude, bijna vernietigde culturen weer zichtbaar worden, zich herstellen en weer aktueel worden. ‘Time past is time present. This is why writing is good to me. It has made me a better man. It has put me in contact with those fleeting moments which prove the existence of soul.’ Verleden tijd, heden, toekomst. In al uw boeken lopen die tijden door elkaar.

Dat is Voodoo, my dear. Veramerikaniseerde Afrikaanse religie. Ik ben zelf geen godsdienstige actieveling, maar ik gebruik wel de metaforen en sommige religieuze filosofieën. Eén element ervan is dat verleden en heden verwisselbaar zijn. Er is één tijd. Ik zie veel modes, vormen en idealen die men nu als nieuwe ervaart, maar die in wezen al heel oud zijn. De avantgarde of zoiets bestaat helemaal niet, omdat de ideeën ervan al veel eerder door anderen in praktijk zijn gebracht. Men weet het alleen niet, of niet meer. In de Voodoo-traditie ligt de nadruk op het voorgeslacht. Je voorouders zijn, als hoeders, altijd bij je. Bovendien draag je je geschiedenis met je mee, niet als een last maar als een richtingaanwijzer. Een van de functies van schrijven is het ontdekken van die geschiedenis. Er bestaat een Voodoo-literatuur, een complete folklore, die aan mijn schrijven voorafgaat. Ik heb er alleen maar een hedendaagse, moderne vorm aan gegeven. Mijn modernisering houdt meer verband met de Afrikaanse volkskunst dan met de moderne Afro-Amerikaanse literatuur, die zeer gestructureerd is en afhankelijk van Europese filosofieën zoals het existentialisme en het marxisme. Trouwens, ook die filosofieën zijn niet in Europa ontstaan. Het zijn veel meer Europese etiketten.

Hebt u het nu over blanke schrijvers?

Ik dacht meer aan iemand als Ralph Ellison. Het hoofdpersonage in zijn Invisible Man is een uitgewerkt personage. James Baldwin gebruikt in zijn boeken de mechaniekjes die ook de basis vormen van het Oude Testament. Metaforiek, symboliek. Erg judeo-christelijk, hoewel ik weet dat die twee termen eigenlijk niet bij elkaar horen. Toch is het gebruik ervan hier gemeengoed. Native Son van Richard Wright is een marxistisch-proletarische roman. Maar in de Black folklore kom je humor, fantasie en ritme tegen. In die traditie voel ik me thuis.

Kent u toevallig het werk van de Surinaamse schrijver Edgar Cairo, die ook sterk tegen de orale tradities van zijn land aanleunt?

Ja, ik houd van zijn werk. Cairo is een uitstekende schrijver. Ik voel me met hem verwant. Evenals met de Native Americans, de Indianen. Vooral in hun poëzie - ik denk aan Peter Blue Cloud en bundels als Back then Tomorrow en White Corn Sister - putten ze uit dezelfde bronnen als ik. Maar die uitstekende schrijvers - onder wie Leslie Silko en James Welch - worden totaal genegeerd door de culturele gezagdragers die tussen schrijvers en lezers instaan, de middelmatigen. Zij zijn het slachtoffer van de slechte literaire smaak die dit land heeft. Ze krijgen wel eens een prijs, maar ze worden niet zo vaak genoemd of geciteerd als de Amerikaans-Europese, mannelijke schrijvers.

Nog even terug naar dat tijdsbegrip. Mumbo Jumbo sluit af met de zinnen ‘Tijd is een slinger. Niet een rivier.’ Meer gelijkend op iets dat voortdurend rondtrekt en overal opduikt, dan een voorspelbaar stromende rivier (van hoog naar laag).

Daarom zei ik ook dat de avantgarde niet bestaat. Hier is dat een onzekere beweging die in feite bankroet is. Een term als postmodernisme is een supermarktreclamezin geworden, alhoewel ik me haast te zeggen dat ik schrijvers als Thomas Pynchon en Donald Barthelme hoog heb zitten. Luister, John Barth is totaal verschillend van iemand als William Gass. Postmodernisme? Een lege slogan van de middelmatigen, die alles overzichtelijk willen houden. Een kreet die vele ladingen dekt.

Muziek is niet weg te denken uit uw werk. En dan heb ik het niet alleen over het veelvuldig noemen van (jazz)musici, maar ook over de ritmiek van de zinnen.

Mumbo Jumbo heb ik mijn ragtime-roman genoemd. Onvoorspelbare ritmes duiken er in dat boek op. Het lichamelijke, spontane, geïmproviseerde. Bezetenheid. Jes Grew. Ik kan er alleen in losse woorden over praten blijkbaar.

U hebt het al even over Alice Walker gehad, toen we buiten liepen. Jullie hebben allebei een bundel essays gepubliceerd, Walker In Search of Our Mothers' Gardens en u Shrovetide in Old New Orleans. De overeenkomsten zijn duidelijk: het weer opsporen van de onzichtbaar geworden zwarte literatuur.

Ja, maar zij is lui als ze Zora Neale Hurston behandelt. Ze slaat het belangrijkste werk van Hurston over, haar Voodoo-research. Dat komt waarschijnlijk omdat Alice Walker van origine christelijk is. Ze is een produkt van het Westen en bezocht een zeer elitaire school. Haar pogingen om proletarisch taalgebruik te imiteren zijn zwak. Wat ik van zwarte wetenschappers en lezers hoor, is, dat ze er niks van begrijpen en dat ze het niet kunnen volgen. De kritiek die ze van zwarte critici krijgt, wijkt dan ook sterk af van de blanke en feministische kritiek. Ebony Magazine en Black Enterprise, belangrijke Afro-Amerikaanse bladen, moesten niets van The Color Purple weten. Terwijl de Amerikaans-Europese en feministische periodieken de roman omhelsden. Als ík al niet de zogenaamde zwarte dialogen in haar boek kan volgen en zwarte wetenschappers ook niet! Ik weet dat Gloria Steinem van het feministische Ms. het niet snapt. Ze doet wel alsof. Slechte lezers zijn het waarschijnlijk. Ik heb zo mijn gedachten over de achtergronden van de promotie van The Color Purple. Natuurlijk mag Alice Walker alles schrijven wat ze maar wil. Maar als ze een hele groep mensen als evil bestempeld, dan komt ze

[p. 72]

op gevaarlijk terrein. Ik heb het over de zwarte mannen. Op dit moment werk ik aan mijn nieuwe roman Reckless Eyeballing. Een van de elementen daarin is het vergelijken van de positie van de joodse man in Nazi-Duitsland met die van de zwarte man in het Amerika van nu. Een van Alice Walkers vriendinnen - Gabrielle Daniels - citeerde een uit zijn verband gerukte tekst van mij en schold me toen fors uit. Ik zou tegen Walker zijn omdat ze de zwarte mannen ‘niet gunstig’ zou afschilderen. Maar ‘niet gunstig’ is de term niet. Als je schrijft, dat zwarte mannen condemned (veroordeeld, afgeschreven) en evil zijn, dan is dat je reinste demagogie. Reagan doet dat. Die noemde de Sovjet-Unie een ‘duivels rijk’. Hij kreeg terecht een lading kritiek over zich heen. Maar Alice Walker wordt door een muur van feminisme beschermd. Ze is immuun voor kritiek, omdat de feministische beweging zo machtig is. Norman Mailer gaf onlangs een interview in Mulhouse Magazine en kwam in een wespennest terecht. Het is heel moeilijk je vrij te uiten met het feminisme on the scene.

Voor Europeanen is het dubbel moeilijk het taalgebruik in boeken als The Color Purple op waarde te schatten.

Kijk, ik probeer op te schrijven wat ik weet en waarmee ik bekend ben. Ik probeer niet mijn brood te verdienen door achterbuurten te gaan bezoeken en proletarisch taalgebruik te imiteren. Ik ken dat taalgebruik maar ik ben geen expert. Ik ben niet in staat zwarte zuidelijke dialogen op papier te krijgen, omdat ik niet écht weet hoe men daar leeft. Haar imitaties van zwart taalgebruik in The Color Purple komen neer op cartoons waarin alle Native Americans praten op de manier van Ugh! en How! Niemand heeft haar gevraagd die grievende opmerkingen terug te nemen, dat alle zwarte mannen evil zijn. Het Holocaust-comité in San Francisco zei tegen me, dat het met de joden ook zo was begonnen. Je noemt ze eerst evil en dan roei je ze uit. Vooral zwarte feministen bekritiseren blanke vrouwen, omdat ze vinden dat blanke mannen racisten zijn, begrijp je. En ze hebben kritiek op zwarte mannen omdat die zich seksistisch zouden gedragen. Maar hun eigen racisme en hun eigen seksistische houding? Daar staan ze niet bij stil. Ik heb zwarte intellectuele feministen afschuwelijke dingen horen zeggen over blanke vrouwen. De zwarte, schrijvende vrouwen vinden dat zij het reservoir vormen van de morele autoriteit in de wereld.

Het lijkt erop dat schrijven inderdaad vechten is. In Shrovetide in Old New Orleans zegt u dat een paar keer, onder andere in een artikel over Mohammed Ali.

Nou, veel zwarte mannen hebben niet de tijd om steeds op de hoogte te blijven. Ik léés al die dingen. Een mentrice van Alice Walker, Susan Brownmiller, heeft een boek geschreven dat Against Her Will heet. Daarin zegt ze, dat alle zwarte mannen verkrachtingen goedkeuren. Dat is schokkend, schandalig, onwetenschappelijk en druist tegen alle statistieken in. Joodse mannen zouden traditioneel achter goj-vrouwen aangaan. Die werden dan voor verkrachting opgehangen. Alle mannen zijn schuldig, zo luidt haar beschuldiging. Ze zouden het verdiend hebben. In het Zuiden zijn zwarten wegens verkrachting veroordeeld. Zij blaast dat op tot een algemene ‘waarheid’. Angela Davis daarentegen zegt in Woman, Race and Class, dat er tijdens de slaventijd geen enkel voorbeeld te vinden is geweest van een zwarte die een blanke vrouw verkracht had. Waar Brownmiller cs hun feiten vandaan hebben weet ik niet. Gloria Steinem zegt, dat zwarte mannen kinderen mishandelen. Enzovoort. Ze krijgen geen echte tegenspraak, terwijl hun uitspraken gevaarlijk zijn. Alice Walker is een leidster van die campagne en wat mij betreft een gevaarlijk persoon.

Terug naar Reckless Eyeballing. Behandelt u in die op stapel staande roman ook de Nazi-houding tegenover kunst, en vooral tegenover de (zwarte) jazz?

Jazeker. Weet je overigens dat Hitlers maîtresse Eva Braun van jazz hield? De nazi's waren bang dat de jazz de ‘zwarteficatie’ van Europa zou bevorderen. Vandaar die toespraken over en hetzes tegen de zwarte cultuur. In Engeland en de VS lopen vrij veel mensen rond die Hitlers ideeën nog steeds aanhangen.

Veel van uw boeken hebben een duidelijke politieke lading, maar niet in de directe, sociaal-realistische betekenis van het woord.

The Terrible Twos is wellicht de roman die het meest expliciet politiek is. Een schrijver kan de politieke invloed van zijn werk niet echt voorspellen of overzien. Ik hoor wel eens wat. Bijvoorbeeld dat mensen zeggen dat ze door het lezen van mijn boeken weer hun oude gebruiken in ere gingen herstellen en zich weer bewust werden van hun voorouders. Dat waren Native Americans. Mumbo Jumbo bijvoorbeeld gaat onder meer over kunstroof. Als je de kunst van de Indianen steelt of verstopt, steel je de ziel van dat volk. The Last Days of Louisiana Red werd door gevangenen nogal gewaardeerd. Het gaat over criminele praktijken. Mijn meest moralistische boek. Veel intellectuelen vonden het te veel law and order en conservatief. Nogal ironisch dus dat gevangenen het boek waardeerden. De meeste Afro-Amerikaanse intellectuelen hier koesteren een links standpunt, automatisch. Hoewel in Europese ogen links in Amerika niet écht links is, ik weet het. In de Verenigde Staten hebben we geen ervaring met politiek. Politiek in Europa is een ernstige zaak, hier niet. Alles is geïndividualiseerd. Reagan is net zo'n belachelijke figuur als Hindenburg was. Hindenburg werd door de Nazi's uitgelachen. Reagan wordt hier niet echt serieus genomen. Hij kent zijn zaakjes niet.

Maar hij weet wel wat er in het draaiboek staat. Hij kent zijn tekst.

Omdat hij een acteur is. De president in The Terrible Twos is een fotomodel, gevormd door de media. Dat is Amerika. De dollar is het enige symbool waarvoor men respect heeft. Ik werd emotioneel door Jesse Jackson geïnspireerd, omdat hij de calvinistische, reactionaire houding van de media doorbrak. Jackson is een figuur die het cynisme en het pessimisme te lijf gaat. In de jaren vijftig was er nog optimisme. Nu geeft men zijn stem weg. Of je door de kat of de hond gebeten wordt... Ik zie overigens de komende twintig jaar geen verandering ten goede, om eerlijk te zijn. Alleen meer onderdrukking van het politieapparaat. De honger die heerst, de sociale programma's die niet van de grond komen of die worden afgebroken, dat leidt tot botsingen. Je kunt niet ongestraft miljoenen mensen in het verdomhoekje laten zitten. Jackson inspireert jonge mensen. Hij werd plotseling zichtbaar op de tv, een openbaring voor velen. Maar wel een doodlopende weg, ondanks zijn verenigde kracht.

Hoe staat het met de regenboog-coalitie in de literatuur?

Op en af. Er bestaat een samenwerking tussen Aziatische, Oorspronkelijke en Europese en Afrikaanse Amerikanen. We hebben een stichting - Before Columbus Foundation - die onder andere brochures uitgeeft waarin nieuwe publikaties worden aangeprezen. Yardbird was een jaarlijkse bloemlezing in boekvorm van ‘regenboog’-literatuur. Nu is er Quilt, dat ik weer samen met Al Young redigeer. Quilt staat voor een soort lappendeken van ervaringen van de schrijvers die wij aantrekken, een kleurig mozaïek van wat er hier en nu literair aan de hand is onder de zogenaamde minderheden. We krijgen wel kritiek van de avantgardisten, maar die zijn hier, in tegenstelling tot Europa, racistisch en conservatief. Ze willen ons op onze plaats houden.

Ik beschouw mezelf niet als zwart. Mijn overgrootmoeder, van wie ik recentelijk een foto in handen kreeg, was blank. Ik heb diverse voorouders. Maar in New York redeneren ze nog zwartwit. De meeste Afro-Amerikaanse mensen hebben Indiaanse of Europese voorouders. In de Before Columbus Foundation hebben we ook leren, Fransen, Afrikanen, Cherokee-Indianen, enzovoort. De zogenaamde avantgardisten van de New York Review of Books willen ons in aparte hokjes houden. Wij worden onbetrouwbaar gevonden. De boekbesprekers hebben liever Mexicanen. Waarom? Ik weet het niet. Ze zijn bang voor nieuwe culturele coalities, voor nieuwe richtingen in de Amerikaanse literatuur. De avantgarde hier vormt in feite een achterhoede. Wij gaan verder, wij scheppen onze eigen tradities en onze eigen geschiedenis wel.