Bzzlletin. Jaargang 13

[Vervolg Leve de Middeleeuwen?]

vervolg van pagina 6

maanden geleden werd met vette kop verkondigd, dat onze middeleeuwse voorouders ook van een goede maaltijd hielden! De aanleiding bestond uit recente opgravingen bij Wijk bij Duurstede, waaruit bleek dat al rond 800 de bewoners daar een gemengd bedrijf voerden, wat moest betekenen dat ze hun tafel vulden met een gevarieerde dis van graanprodukten, vruchten, gevogelte, vis en vlees. En dit weersprak eerdere conclusies (onder andere van Duby), volgens welke vast leek te staan dat men toen voornamelijk op de landbouw gericht was en derhalve in hoofdzaak graanprodukten consumeerde. Nu gaat het mij verder niet om de wetenschappelijke discussie, maar om de wijze waarop dit naar een groot publiek gebracht wordt: onze voorouders zijn veel minder ver weg dan je denkt en wij lijken nog op ze. Hoe dan ook werd er weer een band gelegd met de middeleeuwen op ‘human interest’-basis.

Een passe-partout-tijdperk

Men kan natuurlijk van mening zijn, dat de huidige middeleeuwen-golf bedrog is. Want is het niet zo, dat juist het historisch bewustzijn aan het vervagen is? Dat zou zich dan het duidelijkst tonen aan het platwalsen van het historisch reliëf op school tot iets als maatschappij-oriëntatie. Hoe valt dat dan te rijmen met die geconstateerde exploitatiedrift van de middeleeuwen? Nu loopt de school wel meer achter, of zo men wil te ver vooruit. In ieder geval heeft het hanteren van de middeleeuwen in de diverse lagen van de bevolking een typisch ònschools, zo niet onwetenschappelijk karakter. Dat verklaart ook waarom pogingen om die verstandhoudingen te beschrijven en te doorgronden een wat laatdunkende of zelfs afkeurende toon hebben. Maar dat kan, ook wanneer ikzelf mij daaraan schuldig lijk te maken, zeker niet de bedoeling zijn. Of verklaren ook veroordelen betekent, mag de lezer zelf beslissen.

Toch is de golf als zodanig moeilijk meetbaar en te vergelijken in kwantitatief opzicht met andere trends. Het meeste houvast bieden nog de verkoopcijfers van de bestsellers. Maar blijft het verschijnsel dan voornamelijk beperkt tot een zichzelf genererende, succesvolle uitgeversstunt, uitgelokt door Eco? Zo smal en beperkt in de tijd is het middeleeuwen-offensief zeker niet. Ook de bestsellers vormen een, kundig gestuurde, exponent van een beweging die veel dieper en breder is, en die al uit de jaren zestig komt aanzetten. Als griezelkabinet, droomfabriek, startpunt voor allerlei moderne ontwikkelingen en als oriëntatiepunt voor de versterking van de eigen identiteit fungeren de middeleeuwen al enige decennia lang als aangewezen speelterrein.

Ook daar zit een ontwikkeling in, zowel van intensivering als van een bredere spreiding over alle milieus. Langzamerhand lijkt men alles te kunnen vinden in de middeleeuwen, van recepten voor woest eten tot aan feminisme toe. De middeleeuwen zijn een passe-partout-tijdperk geworden, waarop men ongelimiteerd de eigen illusies, frustraties, ambities en wensdromen kan projecteren. En zo te zien zijn de grenzen daarvan nog lang niet in zicht.