Bzzlletin. Jaargang 13

[Vervlog Tristan en Isolde: al eeuwen verliefd]

vervolg van pagina 36

Kevin leest ergens in de roman een Tristanverhaal en hij schrijft daarover in een brief aan Eileen:

Het was een schitterende liefdesgeschiedenis (...) waarin wij beiden optreden. Op een aantal details na, die je misschien tijdgebonden kunt noemen, klopte alles: Marc, de wees Tristan die bij hem opgroeit, de rol van Isolde op wie beiden verliefd zijn. Het is verbijsterend om te ontdekken hoe wij een verhaal, dat omstreeks het jaar 1210 ontstaan is (uit gegevens verder in het boek blijkt dat Kevin een moderne vertaling van het Tristanverhaal van Gottfried von Strassburg heeft gelezen, gk) in de twintigste eeuw herhaald, nagespeeld hebben! Dat betekent dat er in de fundamentele menselijke verhoudingen niets veranderd is! Of het nu om Tristan of Romeo, of kennelijk, Kevin gaat en of de vrouw Isolde of Julia of Eileen heet, is blijkbaar van ondergeschikt belang: het patroon herhaalt zich!

Kevin legt hier in een paar woorden aan Eileen uit, hoe het komt, dat een middeleeuws verhaal als dat van Tristan en Isolde al eeuwenlang de mensen kan boeien: als je het verhaal ontdoet van ‘een aantal details die je misschien tijdgebonden kunt noemen’, houd je een verhaal over dat in elke tijd met herkenning kan worden gelezen. Dat komt omdat het verhaal problemen behandelt die voor mensen uit welke tijd dan ook reëel zijn. Er is immers in al die eeuwen in de fundamentele menselijke verhoudingen niets veranderd!

Aanbevolen literatuur

Over ontstaan en ontwikkeling van het Tristanverhaal zijn talloze studies verschenen, waaruit het voor een buitenstaander moeilijk kiezen is. Een eerste keus kan zijn: Helaine Newstead: ‘The origin and growth of the Tristan legend’; Frederick Whitehead: ‘The early Tristan poems’; Eugène Vinaver: ‘The prose Tristan’. Deze drie artikelen zijn te vinden in: Arthurian Literature in the Middle Ages. A collaborative History. ed. R.S. Loomis. Oxford 1974 (resp. op pp. 122-133, 134-144, 339-347).

Sommige gegevens uit deze artikelen worden tegengesproken of aangevuld door latere publicaties. Deze zijn te vinden in: David J. Shirt: The old French Tristan poems. A bibliographical guide. London 1980 en in het vanaf 1949 jaarlijks verschijnende Bulletin Bibliographique de la Société Internationale Arthurienne.

Informatie over het Oostmiddelnederlandse Tristanfragment is te vinden in: G. de Smet und M. Gysseling: ‘Die Niederfränkischen Tristan-Bruchstücke’, in: Studia Germanica Gandensia, IX (1967) 197-234. In dit artikel staat ook de tekst van het fragment afgedrukt.

Over de vondst van de ‘Tristanslippers’ bericht: Herbert Sarfatij: ‘Tristan op vrijersvoeten? Een bijzonder versieringsmotief op Laat-Middeleeuws schoeisel uit de Lage Landen’, in: Ad fontes; opstellen aangeboden aan prof.dr. C. van de Kieft. Amsterdam 1984. pp. 371-400. Ik bereid zelf twee artikelen voor: één over de plaats van het Oostmiddelnederlandse Tristanfragment in het totaal van de Tristanoverlevering en één over de Tristanreceptie in de Middelnederlandse literatuur.

De meeste middeleeuwse Tristanverhalen zijn niet in het Nederlands vertaald, wel in Engels, Frans en Duits. Zeer goede Engelse vertalingen zijn: Gottfried von Strassburg: Tristan. With the surviving fragments of the Tristran of Thomas. Vertaald door A.T. Hatto (Penguin Classics). Béroul: The romance of Tristan and the tale of Tristan's madness. Vertaald door Alan S. Fredrick (Penguin Classics).

Chèvrefeuille van Marie de France is wel in het Nederlands vertaald. Het verhaal is te vinden in: Marie de France: Lais. Twaalf liefdessprookjes uit de twaalfde eeuw, met een Nederlandse vertaling door Corine Kisling en Paul Verhuyck. Inleiding Paul Verhuyck. Miniaturen Corine Kisling. Deventer, z.j. en in: Marie de France: De Lais. Vertaling Anneli Vermeer-Meyer. Utrecht/Antwerpen, 1982 (Prisma Klassieken).

Ook Le Morte D'Arthur van Malory is in het Nederlands vertaald: Sir Thomas Malory: De Morte D'Arthur. Vertaling Drs. Wim Tigges. Utrecht/Antwerpen 1981 (Prisma Klassieken). Een gedeelte van dit verhaal is aan Tristan en Isolde gewijd.

De reconstructie van het Tristanverhaal door Joseph Bédier is ook in een Nederlandse vertaling te krijgen: Joseph Bédier: Tristan & Isolde. Vertaald door Marie Loke. Zevende druk, Utrecht/Antwerpen 1979 (Prisma).

Bewerkingen van een middeleeuws Tristanverhaal in het Nederlands zijn: Arthur van Schendel: Tristan en Isolde. Nieuwe Nederlandsche bewerking. Geïllustreerd door Rie Cramer. Utrecht [1920] (citaat op p. 110); Stijn Streuvels: Tristan en Isolde. Naar het oude volksboek herschreven. Amsterdam 1924. (De Elfenrij, bibliotheek voor sage en sprook) (citaat op pp. 252-253). Een korte samenvatting van het verhaal geeft: J.W.F. Werumeus Buning: De ware geschiedenis van Tristan en Isolde. Met de houtsneden uit het oude volksboek van 1484. Hoorn 1941 (citaat op pp. 31-32). P.C. Boutens: Liederen van Isoude, Bussum 1921 is gebaseerd op het Tristanverhaal (citaat op pp. 92-93).

Verder heb ik nog genoemd: Leon de Winter: Zoeken naar Eileen W. Haarlem 1981 (citaat op p. 223).

Ludo Jongen en Anneke van Til waren zo vriendelijk om een eerdere versie van dit artikel kritisch te bekijken. Hun suggesties zijn voor mij heel waardevol geweest.