Bzzlletin. Jaargang 13

[p. 46]

Rob Molin
Bloesem

Langzaam bewoog zich een vliegtuig voort. Ik zag de letters in spiegelschrift op het lint dat het meevoerde, waardoor de machine op een vreemde vis leek in een transparante zee. Zou het Droste cacao of Persil waspoeder aanprijzen, zoals dat ook gebeurde door middel van aanplakbiljetten op speciaal daarvoor gereserveerde borden langs de straat? Nadat het in een langgerekte, eivormige boog had gevlogen, kon ik de tekst lezen. Er zou vandaag, op de Griend, een tentoonstelling van automobielen zijn.

Op het terras achter de veranda was het onmogelijk enig gebeuren in de tuin waar te nemen door de zeer nabije en dichte taxushaag. Slechts de treurwilg waarin wel eens een vogel neerstreek, torende daarboven uit. Op het ijzeren terrastafeltje baadde een koffiekop in donkerbruin vocht dat tijdens het transport uit de keuken op het schoteltje was gespat. Ik rook, heel even, de bloesem van de appelboom. 's Zondags sneed mijn moeder daarvan een tak af en stak deze in een vaas.

Het vliegtuig loste op in het zwerk. De wolkenformaties omzoomden de blauwe lucht, voorlopig zouden ze niet voor de zon schuiven.

‘Heb je voor morgen geen werk te doen?’ vroeg mijn vader. Nog steeds hield ik mijn hoofd in mijn nek.

‘Rekenen en aardrijkskunde,’ somde ik op. Hij legde het boek terzijde dat de titel De smarten van Satan droeg, dat al jaren in huis was en ooit had toebehoord aan een missionaris uit wiens nalatenschap het stamde. De foto's erin leken op momenten in een speelfilm en vormden een illustratie bij het verhaal waarvan ik mij voorstelde dat het over geld en de duivel handelde. De schrijfster, Marie Corelli, afgebeeld tegenover de titelpagina, was mooier dan mijn moeder, mooier dan enige vrouw in de straat. Haar witte jurk reikte zo ver dat de scheiding tussen haar borsten, mede door de soft focus opname, uiterst vaag zichtbaar was. Slechts Claire zou Marie Corelli, later, in schoonheid overtreffen als zij op haar huwelijksdag met mij de kerk verliet, terwijl een koor ‘Land of hope and glory’ zong. Mijn vader trok uit een pakje Dushkind een sigaret die hij in een mondhoek plaatste.

‘Je onderwijzer maakt zich zorgen om je rekenen,’ zei hij. Het was een voldongen feit: met de beste wil van de wereld zou ik er niet in slagen de sommen op te lossen die meester Van de Wilgen had opgegeven, al offerde ik deze middag daaraan op. ‘Veel oefenen,’ vervolgde mijn vader. Hij stak een lucifer aan en hield het vlammetje bij de sigaret. Ik dacht aan gisteravond want bij mijn thuiskomst had ik tegen het raam van de voorkamer het Gazelle rijwiel ontdekt. Dat rijwiel hoorde bij de school, de schoolstraat en bij de Griend waar bij helder weer door de klas een balspel werd beoefend. Dan stond ‘de ouwe’ onder een boom bij die fiets en hij floot af en toe op een scheidsrechtersfluit. Veranderden de weersomstandigheden niet, dan zouden we morgenmiddag gymnastiekles krijgen op het terrein waar men nu verscheidene merken auto's kon bezichtigen. Zou oom Albert daar nu zijn?

O, die zaterdagen dat ik met hem in zijn Morris Minor brood bezorgde in de dorpen bij de stad, de sensatie die zich van mij meester maakte toen ik de wijzer van de snelheidsmeter voor het eerst van de nulstand zag verschuiven. De klanten reikte ik de bestelling in een korf aan. Soms mocht ik op stoffige landwegen de auto besturen. Wanneer ik het toerental te hoog opdreef of uit de versnellingsbak een krakend geluid liet ontsnappen, tikte oom Albert met een vinger zachtjes achter mijn oor. In elk dorp was er wel een boerderij waar hij zelf het brood afleverde en waar hij zó lang binnenbleef dat ik uit verveling het schakelen in de versnellingen oefende. Aan die tochten met oom Albert was een einde gekomen sinds ik elke zaterdag, maanden vóór deze Hemelvaartsdag, deelnam aan de repetitie voor een toneelstuk. In juli, kort voor de grote vakantie, zou voor ouders en genodigden in de feestzaal van Wijck de eenakter, zoals meester Van de Wilgen het noemde, ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan van de school worden opgevoerd. Sint Petrus, geflankeerd door twee engelen, oordeelde over de toelating van twee ongedoopte negerkinderen. Het programma bestond verder uit een sabeldans, het declameren van gedichten van Jacques Schreurs en een toespraak van het hoofd der school.

‘Het laatste jaar staat voor de deur,’ zei mijn vader. ‘Als je het cijfer voor rekenen niet ophaalt, kun je straks hoogstens naar de ambachtsschool, of het vak leren bij tante Aleida.’ De redaktiesommen vond ik niet meer onaangenaam, ik zou de staartdelingen en vermenigvuldigingen maken, noodzakelijk voor het verkrijgen van de juiste uitkomst. In de bakkerij verdroeg ik de hitte niet, de geur van deeg en slagroom. Ik hield niet van tante Aleida bij wie mijn vader als patroon in dienst was, van de knechten die me stiekem uitlachten als ik mijn vader in de werkplaats even gedag zei, op weg van school naar huis, en die de jongste bediende in de kelder opsloten. De ambachtsschool die mijn broer doorlopen had, werd bevolkt door jongens die vochten en naar meisjes floten.

Op de keukentafel lagen een mes en een ivoren staafje naast een blok marsepein. Uit die witte kleiachtige massa zou mijn vader rozen vervaardigen deze middag. Ik miste het marmeren tablet waarop hij de marsepein zou leggen en het flesje rode kleurstof.

‘Straks krijg je limonade,’ zei mijn moeder. Ik schrok, omdat ik dacht alleen te zijn. Ze wees in de richting van de trap en knikte me bemoedigend toe.

‘Komt oom Albert?’ vroeg ik.

‘Dat is mogelijk,’ antwoordde ze, enigszins ongeduldig. Ze nam de ontbrekende benodigdheden uit de kast onder de gootsteen en schoof deze aan de rand van de tafel. Het witte marmer waardoor grijze aders liepen, vertoonde groeven, voortgebracht door het mes. Het glansde nauwelijks meer. Aan het eind van de middag zouden er roze rozen op liggen die niet van echt te onderscheiden waren. Mijn vader zou er de taarten mee versieren. De beste klanten van tante Aleida kochten ze en sneden ze in stukken.

Boven hoorde ik de stemmen van mijn ouders, geluiden zonder woorden. Ik opende het rekenboek en zocht de opgaven waarin een handelsreiziger en een kruidenier de hoofdrol speelden. Wat de handelsreiziger meemaakte kon niet echt gebeurd zijn. Hij vertrok op station A. om 9.00 uur en arriveerde 57 minuten later in B. De trein reed met een snelheid van 72 km gedurende een kwartier vóór aankomst en daarvóór 59 km. De passagiers ondervonden een vertraging, doordat iemand de trein tot stilstand bracht door middel van de noodrem. Alle voorkomende getallen noteerde ik op een Hemablok.

Door het raam drong zachtjes het geruis van de bomen. Zouden er nu vliegers worden opgelaten bij de dijk? Vast niet, want er stak nauwelijks wind op. Sinds ik met Claire correspondeerde, had ik mijn belangstelling voor dat spel verloren; op tientallen briefjes die ik langs het vliegertouw naar boven liet glijden, stond haar naam. De vader van Claire bewoonde een herenhuis aan de Maas, was eigenaar van de ernaast gelegen bierbrouwerij. Alleen de vakanties bracht zij er door want zij was op kostschool in België. In de afgelopen Kersttijd dat ik de jongste bediende van tante Aleida hielp, was Claire aan de voordeur verschenen. In een zijkamer wachtte ik met ingehouden spanning op het betalen van de rekening. Zou zij in dit hoge vertrek terugkomen en het geld overhandigen? Zou het haar zijn opgevallen dat ik de schaarse zondagen dat zij de mis bijwoonde in de Martinuskerk, slechts aandacht voor haar opbracht?

‘Ik ken bijna niemand meer in de stad,’ zei zij. Haar Nederlands vertoonde een Frans accent. De dag na Kerstmis liep ik met haar langs de Maas, streelde af en toe met mijn duim over het

[p. 47]

kleine litteken aan mijn linker wijsvinger, ontstaan doordat het touw in mijn hand sneed bij het onverwachte naar beneden duiken van de vlieger.

De cijfers op de Hema-blok waren als deeltjes van een legpuzzel met diverse kleuren. Ik smeet mijn pen neer, besloot de namen van Javaanse steden van buiten te leren. In de atlas spraken de bergen tot mijn verbeelding, de flanken ervan, stelde ik mij voor, waren begroeid met dezelfde planten als op de lichtbeelden die pater Tijsens had vertoond tijdens de les. Hij was missionaris geweest in de Kongo, een zware malaria-aanval had hem naar het moederland teruggedreven en, daarvan hersteld, had hij voorgoed zijn krachten verloren die in de tropen onmisbaar waren. Op die lichtbeelden zag j'e ook arbeidende negers te midden van rubberbomen en negerinnen met ontbloot bovenlichaam die zich ophielden bij een rivier. In de klas had hij op het bord met verschillende kleurkrijtjes een trap getekend, bestaande uit drie delen. Op de hoogste trede stond de mens, op de tweede het dier en onderaan bevond zich de plant. Zó rangschikte God zijn schepselen. Alleen de mens was uitverkoren in het hiernamaals het eeuwige licht te aanschouwen wanneer hij Hem diende. Katholieken moesten de onwetenden in Afrika bekeren. Die les van pater Tijsens stelde hij een vraag uit de catechismus: ‘Waartoe zijn wij op aarde?’ Toen iedereen het antwoord schuldig bleef, zei hij zacht en met een stem die uit de hemel leek te komen dat we leefden om God te dienen en daardoor hier en hiernamaals gelukkig te zijn. IJverig verzamelden we zilverpapier en gebruikte postzegels in dozen in een hoek van het klaslokaal. Toen ze tot de rand gevuld waren, schatte meester Van de Wilgen de waarde van de inhoud en hij noemde doelstellingen waarvoor de opbrengst voor de missie kon worden aangewend. Pater Tijsens was toen al niet meer in staat zich naar de school te begeven of de busjes op te halen in de winkels van de Martinusparochie, de busjes met het opschrift: ‘Doe voor het zwarte broertje of zusje een cent in het busje.’ Pater Tijsens overleed afgelopen Kerstmis kort nadat Claire had beloofd met mij te wandelen. Ik bezocht hem in de sacristie waar hij lag opgebaard. Een onafzienbare rij parochianen passeerde de in een paarse lijkwade gehulde dode, zijn grijze baard met zwarte slierten, rustte op zijn handen waartussen men een reusachtige rozenkrans geschoven had. Zijn vredige glimlach verried dat hij nu het eeuwige licht aanschouwde. Mijn moeder zou niet meer gedurende winteravonden broeken en hemden vervaardigen uit de stof van meelzakken, daarmee één van de daden van barmhartigheid beoefenend: ‘Gij zult de naakten kleden.’ De bezittingen van pater Tijsens werden op een openbare veiling verkocht. Voor exotische voorwerpen als totempalen, maskers en kajaks werden hoge prijzen bedongen, zijn boeken echter gingen voor nog geen gulden van de hand.

‘Als er een hemel bestaat, weet ik zeker dat hij daar nu is,’ had oom Albert gezegd, nadat hij eigenaar was geworden van speren, die een plaats verwierven boven de schoorsteen in de salon achter zijn winkel. Ook kocht hij een tiental delen van De aarde en hare volken, maar nooit zag ik hem daarin lezen.

Uit de verte kwam het geluid van een motor steeds nader. Via de overloop verschafte ik mij toegang tot het dak van de keuken dat bezaaid was met kiezelstenen. Om het grind niet te laten knarsen liep ik als over eieren naar de veranda waarvan het dak doorweven was met dun ijzerdraad. In huis vermoedde ik een stilte, mijn vader gaf de blaadjes van de rozen vorm. Oom Albert opende het hekje bij de treurwilg en duwde de Harley Davidson op het grasveldje. Hij wiste het zweet van zijn voorhoofd wat erop duidde dat hij met uiterst hoge snelheid over de wegen had geraced. Hij slaakte een zucht die van het terras leek te komen. Vervolgens drukte hij ritmisch de hakken van zijn laarzen op de grond. Mijn moeder voegde zich bij hem en zei:

‘Het is een drukte van jewelste in de zaak.’

‘Zit hij weer in de keuken? Wist je dat Aleida zich doodlacht, dacht je werkelijk dat jullie er een cent meer om krijgen?’

‘Dat weet ik, maar het hoort er nu eenmaal bij,’ zei mijn moeder, enigszins wrevelig.

‘Jullie moesten voor jezelf beginnen,’ vervolgde oom Albert.

‘En waar moeten we het geld vandaan halen? In de crisistijd hebben we alles verloren in de winkel waarvan jij zo zeker was dat we hem moesten beginnen.’

Hadden mijn ouders ooit een eigen winkel gehad? Wanneer was de crisistijd? Ik wilde niet naar het terras, maar in de warmte hier kon ik mij niet aan ledigheid overgeven. De Harley Davidson glansde in de zon. Hoe graag zou ik daarop, achter oom Albert, willen plaatsnemen, met hem rijden door het heuvellandschap.

Weer nam ik mijn pen op. De gemiddelde snelheid waarmee de trein van de handelsreiziger zich voortbewoog, stelde ik vast, ik verkreeg een getal dat juist zou kunnen zijn. De som over de kruidenier betrof een oefening met maten en gewichten. Hij verkocht in één jaar onder meer honderd kilo griesmeel aan 165 klanten. Hoeveel gram had ieder ontvangen? Vier bladzijden van het Hema-blok schreef ik vol en ik noteerde in schoonschrift de redeneringen en de uitkomsten in een ruitjescahier. Ik schoof het boek en het schrift in elkaar, zodat ik morgen de sommen en de uitwerkingen dadelijk terug zou vinden. Het rekenboek was zo beduimeld dat ik mij niet kon voorstellen dat de school dat het volgend jaar wederom in bruikleen zou geven. Er restte nog één hoofdstuk: de herhaling van de stof van de vijfde klas.

De treurwilg stak even uit boven de dakgoten van de helderrode huizen die enige jaren geleden, waren gebouwd. Ik herinnerde mij de weilanden die zich uitstrekten tot aan de horizon en de landjes van bloemist Van Mil waarop deze zijn chrysanten kweekte. De schoorsteen van de Ceramique stootte een brede grauwe sliert rook uit die hoog daarboven opging in de lucht. Als je een scheepssignaal hoorde, dan was dat afkomstig van een boot op de Maas. Achter de Ceramique was nog een haventje waar nooit schepen meerden en dat bereikbaar was via een pad dat ontsprong aan de weg naar Heugem waarover veel auto's reden. Daar was ik al lang niet meer geweest. Aan beide zijden van dat pad stortte men chamotte en gebroken en scheefgebakken aardewerk. Als je die witgele hopen passeerde, was je dicht bij de dijk.

Op de overloop stroomde het zonlicht binnen. De stemmen van mijn ouders en oom Albert drongen tot mij door. Ik voelde een lichte pijn in mijn hoofd, verlangde naar het terras, maar het gebeuren daar wilde ik niet storen. Straks zou mijn moeder roepen, het teken dat ik me bij hen voegen kon. Misschien zou oom Albert mij uitnodigen een rit met de motor te maken.

De slaapkamer van mijn ouders grensde aan de mijne. De toilettafel die mijn moeder zelden gebruikte, torste een drieluikachtige spiegel. De buitenste delen draaide ik ietwat naar binnen, zodat ik mijn profiel kon zien zoals anderen dat waarnamen. Een wonder eigenlijk dat dit mogelijk was. Ik probeerde mijn nekharen omhoog te duwen, maar ze waren zo kort dat ze nauwelijks een verandering teweeg brachten. Teleurgesteld duwde ik de zijspiegels naar achteren, ik zette een stap terug. En face was ik niet ontevreden met mijn uiterlijk. Zou daarvoor Claire slechts oog hebben? Ik trok de bovenste la van de toilettafel open waarin mijn ouders hun trouwboekje en onze schoolrapporten bewaarden. In sierlijke letters was in dat boekje opgetekend welke kinderen en wanneer geboren waren. Ik stond als derde en laatste met vier voornamen vermeld. Zou mijn moeder mij hier, in dit bed, ter wereld hebben gebracht? Over zulke aangelegenheden hulde zij zich in stilzwijgen. Onder dat boekje waren de rapporten geschoven. Vol bewondering bekeek ik de cijfers van mijn zus. Op het rapport van mijn broer las ik het advies van het schoolhoofd, broeder Maternus, van wie ook ik het komend jaar les zou ontvangen: Lagere Technische School. Ik zou alles in het werk stellen te slagen voor het toelatingsexamen van de H.B.S. die mijn zus doorlopen had. Langzaam sloot ik de lade, nadat ik mij ervan overtuigd had dat er in de rangschikking geen verandering was opgetreden.

In de keuken verwijderde ik onder de kraan de inktvlekken die de toppen van mijn vingers bedekten. Een twintigtal rozen op het marmeren tablet vormde een stilleven met het ivoren staafje en het mes die, als in haast, waren neergelegd. Oom Albert lachte schor, wat betekende dat hij een grap had verteld die mijn vader niet waarderen kon. In zijn lederen pak leunde hij tegen de vensterbank, hij stond op het punt te vertrekken. Haastig dronk ik mijn limonade. En wat ik niet durfde hopen, maar wel begeerde, vroeg hij: ‘Zin in een ritje?’ Ik ervoer de afkeuring van mijn ouders die niet durfden te protesteren. Ze vonden het al erg genoeg dat oom Albert zònder mij op Hemelvaartsdag op die motor reed en met zijn leven speelde.

[p. 48]

Het brede, leren middel van mijn oom omklemde ik. Het leek geen lichaamsdeel waaraan armen zaten. De begroeiing langs de wegen zag ik uit mijn ooghoeken en vormde struikgewas dat de speelbal was van een orkaan. Het was onduidelijk of de motor reed of dat, wat daarbuiten bestond, bewoog. Ik durfde mijn hoofd niet te draaien, omdat ik bang was mijn evenwicht te verliezen.

Bij het inslaan van een weg herkende ik Margraten, één van de dorpen waar broodklanten woonden. Oom Albert riep iets, ik schreeuwde dat ik hem niet verstond. Hoe verbazingwekkend dat we in enkele minuten de afstand aflegden waar de Morris, rekende je het oponthoud niet mee, minstens een kwartier overdeed.

Hij bracht de motor tot stilstand op een erf waar we begroet werden door een kettinghond. Oom Albert streelde hem over zijn kop, het dier kwispelde met zijn staart. Opgelucht haalde ik adem alsof ik zoëven aan de dood was ontsnapt. De snelheidsmeter wees een maximum van 150 km aan. Ik durfde niet te vragen of hij werkelijk zó hard gereden had.

‘Je zult jezelf een half uurtje moeten amuseren,’ zei oom Albert. ‘Loop maar wat in de boomgaard. Het mag. Die hoort bij de boerderij.’ Op dit erf was ik vaker geweest, ik had er gewacht, langer dan ik verdragen kon.

‘U hoeft toch geen brood te bezorgen,’ zei ik.

‘Als je eens wist hoeveel geld ik onder de mensen heb,’ zei hij. De hond verhief zich uit de liggende positie die hij onlangs ingenomen had en volgde op een afstand oom Albert die bij elke stap zijn laarzen op de grond plantte alsof hij een prooi besloop. Achter een raam bewoog een gordijn. Als in een flits zag ik een vrouw. Even nog wendde oom Albert zich naar mij om.

In de boomgaard werd ik verblind door de witheid van de bloesem als ik naar boven keek. Sommige takken raakte ik aan, één trok ik naar beneden, maar ik liet deze snel weer los als bedwelmd door de geur. Tussen de boomstammen stond de zon laag achter de velden, een roodoranje bol. Ik vermoedde dat Claire deze dag met haar klas in de natuur was geweest, dat zij nu aan mij denken zou. Hoe graag wilde ik naar de horizon die zich aftekende aan de Belgische grens. O, ik zou een brief schrijven over de bloesem. In de grote vakantie zou ik hier met Claire terugkeren, de jonge vruchten plukken en praten over de bloesem die de bomen ieder jaar sierden. Boven mij vormden de takken een dak van sneeuw, af en toe dwarrelde een wit blaadje naar beneden. Ik raapte het op, in mijn handpalm droeg ik het mee. Ten slotte blies ik het weg, zodat het in een flauwe boog in het gras belandde. Plotseling stuitte ik op een afrastering van prikkeldraad. De boomgaard was niet zo uitgebreid als oom Albert het had doen voorkomen. Door de bloesem was er veel licht, hoewel de zon een zwak schijnsel voortbracht. ‘Avondrood, water in de sloot,’ dacht ik. Geen balspel op de Griend dus, maar in de gymnastiekzaal turnen of touwklimmen, één van de aanlokkelijkste oefeningen. Vanuit de hoogte zag je dan neer op de kale schedel van meester Van de Wilgen. Dan was hij zó nietig dat je hem niet vreesde.

Op het erf gaf de Harley Davidson warmte af. Ik zakte er op de grond en rustte met mijn rug tegen het achterwiel. Achter de ramen bewoog niets alsof de boerderij verlaten was. De hond sliep niet want zijn lichtgeopende ogen hield hij op mij gericht. Ik schatte het bereik waarbinnen hij bewegingsvrijheid had. Sinds ik gebeten was door een Duitse herder, meed ik honden. In een boog verplaatste ik mij naar de zijkant van de boerderij waarlangs een brede weg naar een loods met landbouwwerktuigen en een tractor leidde. Daar binnengaan zou oom Albert zeker afkeuren. Ik bereikte de achterkant van de bebouwing waar het dak bijna was aan te raken. Mijn gezicht drukte ik tegen het kleine raam. De naakte rug van een man, een vrouw trok haar jurk uit. Snel draaide ik mij om. Ik rende terug naar de motor, de hond blafte en met snel kloppend hart zeeg ik neer bij het achterwiel. Er verstreken minuten waarin ik verwachtte dat mijn oom naar buiten zou stormen. ‘Geld onder de mensen.’ Dat betekende toch dat rekeningen nog niet betaald waren. Waarom zat oom Albert op de rand van een bed, terwijl een vrouw zich uitkleedde?

De schemering had zo ver haar intrede gedaan dat de hond nog slechts herkenbaar was als een schim. Er draaide een auto het erf op, de jongeman achter het stuur merkte mij niet op. Twee gestalten verschenen aan de deuropening, mijn oom legde zijn hand op de schouder van de jongeman.

Even huiverde ik.

‘Zo, kleine vriend,’ zei hij. Hij wierp zijn linkerbeen over de motor, ik omklemde zijn lichaam, ervoer angst toen hij startte.

In de salon van oom Albert waren mijn nichten in de weer met het rangschikken van wafels op een schotel. Hij wierp een blik in de winkel, constateerde dat er alles in orde was.

‘Het is wel genoeg voor vandaag,’ zei hij. Hij schroefde de dop van een fles whisky en schonk een glas zo ver vol dat de bodem ruimschoots bedekt was. Hij dronk en bewoog zijn kaken. Mijn nicht Vera trok zijn laarzen uit.

‘Mag ik die boeken over verre landen eens zien?’ vroeg ik. Op het dressoir stonden de lichtbruine delen van De aarde en hare volken van missionaris Tijsens tegen elkaar, de hele wereld buiten Europa bevatten ze. Mijn oom gebaarde lusteloos waaruit ik begreep dat ik mijn gang mocht gaan. Terwijl mijn nichten achter de salon bij de televisie zaten, bladerde ik in de boeken over Oceanië, het Amazonegebied, Tibet. Aan de binnenkant van elke omslag was de handtekening van de missionaris en een stempel van de orde waartoe hij ooit behoord had, de Congregatie van de Paters van het Heilige Hart van Jezus. Ik keek naar de speren boven de schoorsteen en van daaruit naar oom Albert. Zijn ogen waren dicht, alsof hij uitrustte na een werkdag.

‘Albert wordt alleen moe als hij vrij heeft gehad,’ zei mijn vader weleens. Door de glas-in-lood deuren tussen de salon en de achterkamer flakkerde het televisiebeeld. Daarna werd het rustig.

‘Dit is de KRO,’ zei een omroepster. Ik dacht aan de wapperende vlag die op het scherm verscheen wanneer deze omroep uitzond. Mijn nichten giechelden, het hoofd van mijn oom was opzij geschoven. Voorzichtig zette ik de boeken terug. De Karl May serie waarvan ik wist dat mijn oom ze verslonden had, verzonken erbij in het niet. Er waren verder boeken over de werking van motoren en een album met foto's. Nadat ik mij ervan had overtuigd dat hij sliep, nam ik het op mijn schoot. Zijn huwelijk, in weinige opnamen vastgelegd, toonde tante Jeanne die ik niet gekend had. Fier en zo recht als een kaars poseerde mijn oom met haar in een studio met een arcadisch landschap. Zij was lief en onderdanig.

Oom Albert bracht een geluid voort dat achter uit zijn keel leek te komen. Hij schonk zich nogmaals whisky in; daarna borg hij de fles in het dressoir op. In één teug dronk hij zijn glas leeg, hij nam het fotoalbum van mijn schoot en zei:

‘Dat is voorgoed voorbij. Op dit huis rust geen zegen. Nadat we de oorlog goed waren doorgekomen en je grootvader al zo'n vijftien jaar dood was, kwam magere Hein met de zeis. Eerst de man van tante Aleida, daarna mijn eigen Jeanne. Mijn God, waaraan had ze dat verdiend? Mijn leven had ik me anders voorgesteld. Je grootvader hield me vanaf mijn elfde, zo oud als jij nu, uit school. De broodhandel is een handel van niks. De garage die ik wilde oprichten, daar heeft je grootvader nooit wat in gezien. Hij verdomde het er geld in te steken. Door weer en wind bezorgde ik het brood met paard en wagen. Er was altijd ruzie over de aanschaf van een bestelauto. Dat wilde hij niet, omdat hij bang was er klanten door te verliezen. Want wie zich een auto permitteerde was rijk en de mensen zouden overlopen naar een noodlijdende bakker.’ Oom Albert werd driftig wat mij enigszins beangstigde, maar ik durfde nu niet naar huis te gaan.

‘In dit huis heersen nu andere wetten,’ vervolgde hij. ‘Een mens werkt om te leven. Dat heeft je grootvader niet begrepen. Van 's morgens vroeg tot 's avonds laat vond je hem achter de oven. Met het geld uit de winkella en dat wat ik gebeurd had, verdween hij aan het eind van de dag naar de slaapkamer. Voor zijn bed bad hij een reeks onzevaders. In 1931 is hij gestorven, op een zondag, tijdens een wandeling na de hoogmis naar het kerkhof waar je grootmoeder begraven is. Hij klaagde al geruime tijd over pijn in zijn borst en hij vleide zich weleens neer op de broeierige meelzolder om verlichting te vinden.’ Oom Albert keek mij bedroefd aan.

‘Soms sta ik achter de winkeldeur en dan zie ik de twintiger jaren herleven. Veearts Houben die met zijn koffertje de richting van Berg en Terblijt of Bemelen uitgaat in zijn Ford. In de stallen was hij niet te vertrouwen met de meiden die hem

[p. 49]

moesten assisteren. De gebroeders Theunissen woonden hier schuin tegenover en bleven vrijgezel om het geld in de familie te houden. Het oude brood dat ze voor de beesten vroegen, aten ze zelf op, ze waren nog erger dan je grootvader. Uit planken moest ik met een nijptang roestige spijkers wrikken en gescheurd hout opstoken in de oven. Toen je grootvader dood was, ben ik maar geen garage meer begonnen vanwege de concurrentie.’ Ik zei dat ik de boeken over die verre landen zo mooi vond, maar hij hoorde het niet. Uit het dressoir haalde hij een platte doos en hij lichtte het deksel daarvan op. Enkele foto's liet hij door zijn vingers glijden.

‘Hier zijn we nog allemaal bij elkaar,’ zei hij. ‘In de tuin bij dit huis, het moet enkele jaren voor de oorlog zijn geweest. Het is één van de gelukkigste dagen uit mijn leven. Toen was het ook volop lente, we verwachtten zo veel van de toekomst.’ Hij toonde mij een foto uit de tijd dat mijn grootvader nog leefde, waarop deze in de bakkerij omgeven werd door zijn zonen. ledereen glimlachte, slechts mijn grootvader was ernstig, een gedrongen man met handen als kolenschoppen.

‘En dit is je vader,’ zei oom Albert. Door zijn jeugdige gezicht vond ik hem best aardig.

‘Denk nou niet,’ vervolgde oom Albert, ‘dat we er altijd zo bij stonden, na een werkdag hadden we ons mooi gemaakt voor de foto. Je grootvader vond het allemaal onzin.’ Hij zweeg, begon plotseling te lachen alsof hij een grappig verhaal had verteld en streek mij door mijn haren.

‘Morgen weer naar school?’ vroeg hij. Ik knikte.

‘Ik wil naar de H.B.S.,’ zei ik.

‘Kijk eens aan,’ zei hij.

Thuisgekomen, was ik de woorden van oom Albert snel vergeten. Voor het slapengaan werd ik gelukkig toen ik dacht aan de boomgaard. Daar zou ik Claire willen omhelzen zoals ook mijn oom die vrouw omhelsd had. De eerste zin van de brief aan Claire kreeg ik eindelijk op papier. Ik schreef over de witheid van de bloesem. Ik kon niet meer verder op het moment dat het beeld van de naakte rug en de zich ontkledende vrouw zich aan mij opdrong. Dàt kon ik niet vermelden. In de grote vakantie zou ik dat geheim met haar delen. O, hoe graag zou ik nu bij haar zijn. Ik verscheurde de brief.

Achter de donkere tuin waren gaten van licht in de huizen.

‘Goedenacht,’ zei mijn vader achter de deur. Hij ging de trap af. Ik vermoedde dat hij een taartendoos vol rozen gereed had gezet om ze naar de werkplaats te vervoeren, dat hij ‘zondag zou vieren’ waarvan ik zelden getuige was geweest.

In het eerste stadium van mijn slaap keerde het reclamevliegtuig terug. Daarna schoof ik uit de wereld in de verte die overdag onbereikbaar was.

Door het gefluit van een merel werd ik wakker. De treurwilg bewoog nauwelijks tegen een lichtelijk bewolkte lucht. Ik twijfelde aan de uitkomsten van de redaktiesommen en vreesde een beurt te krijgen. In de keuken geeuwde mijn moeder herhaaldelijk alsof ze te vroeg was opgestaan. In mijn tas stopte ze brood voor tussen de middag.

De lucht werd steeds grijzer. We zouden nu zeker niet op de Griend gymnastiek krijgen. Terwijl ik de school naderde, voelde ik mijn benen zwaar worden. Ik hoopte erop dat meester Van de Wilgen beginnen zou met aardrijkskunde en dat hij mij de Javaanse steden op de landkaart liet aanwijzen. Roerloos stond hij bij de ingang van de school. Op de speelplaats ontmoette ik Bastiaan met wie ik steeds medelijden had, omdat hij door de klas werd gepest. Zijn vader dreef een viswinkel en hield Bastiaan vaak uit school wegens astma. In de struiken achter de dijk bouwden we 's zomers een hut waar we vergaderingen belegden van de club waarvan we zelf de enige leden waren. Ik dacht aan de korte rukjes die hij met zijn hoofd maakte tijdens een aanval van ademnood in de hut, de paniek die mij bevangen had. Niemand in de klas wist hoe ziek Bastiaan was, maar tegen het pesten durfde ik mij niet openlijk te verzetten, omdat men dan mij zou uitschelden voor ‘vogelnek’. We stroomden de klas binnen. Er heerste een zekere onwilligheid door de verstoring van de regelmaat in deze week, Hemelvaartsdag wilde geen maandag op zich laten volgen. Ik rook de geur van zweet en zwoelte die Bastiaan bij zich droeg. De rekenboeken werden geopend. Meester Van de Wilgen zat achter zijn lessenaar en omklemde een aanwijsstok waarmee hij straks de getallen op het bord zou aanraken. Hij riep Frans van Wel, de dokterszoon, naar voren en gebood hem de opgave over de handelsreiziger te lezen. Er volgde een berekening die ik niet begreep en die juist bleek. Er klopte niets van mijn uitgangspunt. Mijn hart voelde ik zo snel slaan, dat ik overwoog te vragen het lokaal te verlaten. Eén voor één verschenen jongens voor het bord. Ik probeerde mijn gedachten te richten op de motorrit, een motor rijdt met een constante snelheid, met uitzondering van het begin en het einde van de af te leggen afstand. Zo'n voertuig heeft geen noodrem. In mijn schrift waren vochtige plekken ontstaan. Naast me zat Bastiaan, zijn ademhaling was niet hoorbaar. Toen hij uit de bank moest voor de som over de kruidenier werd hij plotseling rood.

‘Visboer,’ fluisterde iemand. Bastiaans mond viel open en angstig keek hij naar mij. Zonder schrift verscheen hij naast de lessenaar.

‘Haal je schrift,’ zei meester Van de Wilgen. De klas was een dier dat zich op Bastiaan zou storten. Deze talmde.

‘Je schrift,’ herhaalde hij. Ik wachtte op tekenen die duidden op een naderende amechtigheid, maar ze bleven uit. Meester Van de Wilgen duwde Bastiaan met de aanwijsstok tegen het bord, zó hard dat het pijn moest doen.

‘Overdenk nu maar eens je luiheid.’ Met zijn rug naar de klas stond hij te kijk. En daarna gebeurde het. Met trillende handen droeg ik mijn boek en schrift. Is een pond een halve kilo, dacht ik. Plotseling ervoer ik de treiterige uitdrukkingen op de gezichten van de jongens in de voorste banken. Onzeker las ik de tekst van de som, slechts enkele zinnen ervan begreep ik. De helft van de uitwerking schreef ik op het bord, ieder moment verwachtte ik dat de aanwijsstok op mijn lichaam zou neerdalen. Meester Van de Wilgen bracht een verbetering aan en gaf daarbij een uitleg.

‘Je gaat vooruit,’ zei hij. De verbaasdheid in de klas sloeg dadelijk om in onverschilligheid.

Op mijn gemak kon ik naar buiten kijken en de lucht die meer en meer betrok, waarnemen. Tijdens de aardrijkskundeles viel er motregen.

In het overblijflokaal at Bastiaan een bokking uit vetpapier, zodat iedereen uit zijn buurt bleef. Ik dacht aan de eed die ik gezworen had, hem in goede en slechte tijden bij te staan. Onze club was nog steeds niet ontbonden.

‘De ouwe kan doodvallen,’ zei hij. Ik begon over de viering van het vijftigjarig bestaan van de school.

‘Heb je het gedicht al van buiten geleerd?’ vroeg ik.

‘Nee. Hij kan doodvallen zei ik toch.’ Hij veegde zijn vingers af aan zijn rode trui. Nu rook hij meer naar die plaatsen aan de Maas waar afval aanspoelde.

‘Je moet je vader zeggen dat hij je met die stok pijn heeft gedaan.’ Bastiaans vader was een forse man. Ik zag voor me dat meester Van de Wilgen tegen de grond werd geslagen.

Ondanks de regen kregen we gymnastiek op de Griend. De attributen voor het kastie, het spel waarbij ik zelden erin slaagde het keiharde balletje met de knuppel van de rechtopstaande rubberen slang te slaan, haalde meester Van de Wilgen uit de zijtassen van zijn fiets. Er werden twee partijen gekozen. Bastiaan bleef over en hij verwees hem naar de sterkste partij, wetend dat deze aanvulling een verzwakking betekende. Er ontstond echter meer evenwicht. Men slaakte kreten van afgrijzen.

De schepen voeren traag over de Maas. Een schipper zag vanaf het dek toe alsof hij dacht aan zijn jeugd. Daarna liep hij tegen de vaarrichting in met de gang van iemand die een steile heuvel beklimt. Meester Van der Wilgen leunde tegen zijn fiets, alleen wanneer een wisseling van de partijen moest plaatsvinden, mengde hij zich in het gebeuren. Het hield op met motregenen, maar de zon ging ver schuil achter de wolken. Wonderwel slaagde ik erin het balletje het veld in te krijgen. Als Claire nu langs de kant stond, zou ze zeker trots op mij zijn.

Bastiaan was niet meer kwaad want na afloop zei hij:

‘Als het niet zo koud was, zou ik willen zwemmen. Hij wees naar de stuw in de verte waar we 's zomers op een afgelegen plek te water gingen. Jaloers luisterde hij naar mijn relaas over de rit met oom Albert, ik verzweeg het geheim dat ik alleen met Claire zou delen.

‘Wist je dat de hut verdwenen is,’ zei Bastiaan. ‘Gisteren heb ik ernaar gezocht. De plaats waar hij gestaan heeft, kan ik niet

[p. 50]

meer vinden. Wanneer bouwen we een nieuwe hut?’

‘Het is nog lang geen zomer,’ zei ik. Hoe moest ik hem duidelijk maken dat het noodzakelijk was de club te ontbinden.

Achter de klanten in de viswinkel baanden we ons een weg, zijn ouders merkten ons niet op. De geur van vis hing in het hele huis, maar als je er enige minuten vertoefde, bemerkte je er niets meer van. Op de zolder begon hij over het toneelstuk. ‘Draag je vleugels als je voor engel speelt?’ vroeg hij. Ik antwoordde bevestigend. ‘Ik moet ze zelf maken, van ijzerdraad en gips.’ Bastiaan haalde een gedichtenbundel te voorschijn, geschreven door J. Schreurs.

Ik zal ‘Piëta’ eens voordragen,’ zei Bastiaan aarzelend. In zijn linkerhand hield hij het boek, met de rechter bracht hij golvende bewegingen voort. Nauwelijks kon ik voorkomen dat ik hem uitlachte. Hij declameerde een gedicht over een kind dat klein en bloot door een vrouw gebaard was en dat later ‘schoon en dood’ in haar schoot lag. Ik wist dat Bastiaan de regels van de club, die we in een kasboek van zijn vader hadden opgetekend, niet vergeten was. Toch zou ik deze zomer het eeuwige verbond moeten opheffen.

‘De ouwe laat mij dat gedicht van buiten leren om mij voor schut te zetten,’ zei hij. Driftig stampte hij op de houten vloer, zo heftig dat ik vreesde dat zijn vader naar boven zou komen. Plotseling begon Bastiaan naar adem te snakken. Ik daalde de trappen af en trof zijn moeder aan in de kamer achter de winkel.

‘Bastiaan heeft het weer,’ zei ik. Minder bezorgd dan ik verwacht had, schoof zij langs mij.

Op straat wierp ik blikken op de snelheidsmeters van geparkeerde auto's en ik bepaalde het aantal kilometers dat ze per uur maximaal konden behalen. De rolluiken voor de ramen van het huis waar Claires vader woonde, waren neergelaten. Ik schonk er verder geen aandacht aan en boog mij over de ijzeren afrastering aan de Maas waarvan ik vermoedde dat Claire zich daarachter vaak had opgehouden, kijkend naar de andere kant van de stad. Het water bewoog zich als een snelle eb en vloed tussen de keien in de diepte. Ik probeerde zó ver te spuwen dat mijn speeksel de golvingen bereikte, maar het lukte niet.

Ook al scheen de zon niet, ik was nog gelukkiger dan gisteren. Op het grasveldje meende ik nog de afdrukken te zien van oom Alberts motor. Aan een tak van de treurwilg zwaaide ik heen en weer. Meester Van de Wilgen was tevreden over het rekenen, volgend jaar zou ik toelatingsexamen doen voor de H.B.S. In het schuurtje achter in de tuin boog ik kippegaas in een zodanige vorm dat de vleugels die ik dragen zou, zich er in aftekenden, voorzichtig om mijzelf geen wonden toe te brengen. Ik sloeg ermee in de lucht alsof ik wilde vliegen. Achter de stoel van Sint Petrus zou ik in een wit gewaad, de vleugels aan mijn schouder, de zaal vol mensen zien. Oom Albert zou niet bij de voorstelling aanwezig zijn.

‘Die zwartrokkenschool,’ had hij gezegd, ‘ze hebben toegelaten dat ik op mijn elfde ervan af werd gehaald. Voor mij is er niets te vieren.’ In de lichte duisternis, al was de avond nog lang niet gevallen, leidden de seringebomen en de appelboom een eigen bestaan. Ik rook weer die heerlijke bloesem, plukte een bloem van een tak en droeg die voorzichtig naar mijn moeder.

‘Gekke jongen,’ zei ze. ‘Ging het goed op school?’ Ik knikte. Ik wilde haar omhelzen, maar bedwong me, zei:

Ik begrijp nog niet alles van de sommen, nog niet àlles.’ Mijn vader was nog bij tante Aleida. Op de schoorsteenmantel vond ik een brief met een Belgische postzegel. Dadelijk herkende ik het handschrift van Claire. Ik scheurde hem snel open. Zij had geschreven, terwijl het mijn beurt was. Ik voelde mij schuldig dat ik zo lang gewacht had.

Ik dacht aan de bloesem toen ik begon te lezen, maar deze verdorde; er stonden woorden waarvan het bestaan ongeloofwaardig was. Claire zou verhuizen naar Frankrijk. Aan het einde van dit schooljaar zou zij uit België vertrekken naar Marseille. Haar nieuwe moeder was lief, maar zij hield niet van het koude noorden.

Boven de treurwilg was de lucht dondergrijs. Niets bewoog, ook streken er geen vogels in neer.