Bzzlletin. Jaargang 13

[p. 55]

Maurits Mok
Slipdassen

I

Juffrouw Veldman was geen gewone badgast, maar een herstellende zieke. Daarom kwam ze al vroeg, tegen het eind van mei. Mijn moeder en ik gingen haar op een zaterdagmiddag van de trein halen, die maar weinig mensen aanvoerde. We kregen haar gauw in het vizier. Bleek en niet jong meer stond ze voor een coupéraam. Toen ze begreep dat wij voor haar kwamen, glimlachte ze en was iets jonger en minder bleek. Ofschoon het tamelijk zacht weer was, had ze een wintermantel aan. Bovendien hield ze haar schouders een beetje opgetrokken, alsof die mantel de kou nog niet voldoende afweerde. Ik droeg haar handkoffertje; twee grote valiezen zou de kruier aanstonds brengen.

‘Ik ben dol op dit dorp,’ zei juffrouw Veldman die zelf een paraplu droeg. ‘Het is zo schoongewassen. Al die blinkende stukjes schelp tussen de voegen van de straatstenen...’

Verrast door deze ontboezeming keek ik naar haar mager, enigszins lang gezicht. Ze had rimpelige zakjes onder haar ogen, maar de ogen zelf straalden jeugdig, althans op dit moment.

Haar broer was enige weken tevoren over haar logies komen spreken. We hadden nog nooit zieken of herstellenden gehuisvest, maar als kennis van een kennis wilden mijn ouders juffrouw Veldman wel bij zich in de zeelucht nemen en zover helpen herstellen dat ze weer aan het werk kon. Dat werk verrichtte ze in een lingerie-magazijn. Het was geen winkel, maar een groothandel, een winkel voor winkeliers, had mijn vader uitgelegd. Op dat magazijn was juffrouw Veldman na vele dienstjaren overwerkt geraakt. Nu, half opgeknapt, zou ze de grote slaapkamer aan de tuinkant betrekken, waar 's morgens vroeg de zon binnenviel. Want zon en rust, daarvoor kwam ze hier. En eten, bij eten om haar magerheid te verhelpen.

De eerste uren kwam er echter niets van eten. De vermoeienissen van de toch niet lange reis hadden haar zo aangepakt dat ze dadelijk naar bed ging en pas in de avonduren weer verscheen. Inmiddels hadden wij de wegens haar komst extra verzorgde maaltijd al lang verorberd.

Ik had dus alle reden om onze tijdelijke huisgenote dankbaar te zijn. De dankbaarheid steeg nog iets, toen ze mijn zusje en mij elk een cadeautje gaf. Het geschenk voor mijn zusje was een nagelgarnituurtje. Ik kreeg een lavallière van donkerblauwe zijde. Dat woord lavallière vloeide mij niet zo maar van de lippen. Het werd mij voorgezegd door mijn moeder, die er aan toevoegde dat ik hem de volgende dag, zondag, mooi zou kunnen dragen. Ik was bereid alles te dragen, als het mij maar niet in mijn bewegingsvrijheid belemmerde.

Juffrouw Veldman excuseerde zich inmiddels voor haar afwezigheid bij de maaltijd. Ze wilde nog wel zo graag aan tafel eten en niet op haar kamer bediend worden. Nu at ze toch apart, zij het in de huiskamer. Een spiegelei met twee dunne boterhammetjes, waar ze in hapte alsof ze er vies van was.

De volgende morgen moesten we op onze tenen door de gang lopen. Juffrouw Veldman sliep nog en zou dus ook bij het ontbijt nog niet met ons aan tafel zitten. Ik droeg mijn lavallière, die ik gelukkig ook slipdas mocht noemen. Ondanks mijn geringe belangstelling voor opschik, streelde ik af en toe de zachte punten en had daarbij hetzelfde aangename gevoel als wanneer ik onze kat aaide. Moeder bond me eigenhandig mijn servet voor, opdat de nieuwe glans niet door het zondagse ei bevlekt werd, een voorzorgsmaatregel die mij ergerde.

Later, in mijn kamertje aan mijn huiswerk gezeten, was ik weer geheel met de das verzoend. Ik merkte dat ik met veel meer plezier blokte, wanneer ik mijn vingers langs de zijden stof liet glijden. Het was toch iets anders dan het strelen van de kat, die met spinnen en kopjes geven reageerde. De stof reageerde alleen door zich geluidloos tussen mijn vingers te plooien. Ze was niet eigenzinnig zoals ons huisdier en toch leefde ze. Af en toe nam ik mijn zakspiegeltje en keek naar de strik boven aan mijn blouse.

Mijn moeder had geen spiegel nodig. Ze nam me kritisch op toen ik door de keuken naar buiten wilde gaan. Onwillekeurig greep ik naar mijn das. Zat hij niet goed?

‘Wat heb je uitgevoerd?’ vroeg mijn moeder. ‘Goeie hemel! hoe heb je dat klaargespeeld?’

Ik was te verbijsterd om te antwoorden.

‘Doe uit dat ding!’ beval ze. Ze trok zelf de strik los. ‘Hier! Kijk!’ Ze hield me de das in zijn volle lengte voor. Ik wist niet wat ik zag. De nieuwe, glanzende lavallière zat vol met inktvlekken. Mijn spraak keerde terug, al was het in de vorm van gestamel. ‘Ik... ik... weet niet...’

‘Zo, weet je het niet? Kijk eens naar je vingers!’

Ook mijn vingers zaten vol inkt. En met die vingers had ik het cadeau van juffrouw Veldman bewerkt.

‘Meneer had geen zin om die das te dragen,’ zei mijn moeder op snijdende toon, ‘en toen heeft ie er z'n vingers maar aan afgeveegd!’

Ik had nu weer de volle beschikking over mijn spraak, maar wat hielp het mij? Mijn moeder zou immers nooit geloven dat ik de das met veel plezier gedragen had.

‘Is ie niet meer schoon te krijgen?’ vroeg ik schaapachtig.

Mijn moeder haalde haar schouders op en ik vond het beter maar door te lopen, zonder das.

II

Om één uur zat juffrouw Veldman eindelijk daar waar ze zo graag wilde zitten: aan tafel in de familiekring. Ze had een ommetje gemaakt, om haar eetlust op te wekken, zei ze. Het resultaat was niet groot, ondanks de lekkere hapjes die mijn moeder haar voor haar goede pensionprijs voorzette. Ons gezin wist met de hapjes wel raad. Mijn vader, die nooit tevreden was eer een gast zich bijna had overeten, leed zichtbaar onder juffrouw Veldmans matigheid. Ze werd onder zijn aanmoedigende woorden verlegen, alsof ze het gevoel had in haar plicht als gast tekort te schieten. Af en toe voer er een lichte zenuwtrekking door haar linkerwang.

Vermoedelijk om zich boven haar gedeprimeerdheid uit te tillen, begon ze een lofzang op ons dorp, een vervolg op haar geestdriftige uitlatingen van de vorige dag, toen we uit het station kwamen. ‘Er zit hier zoiets onbezorgds in de lucht,’ zei ze, een opmerking die ons, vaste inwoners van dit dorp van zwoegers en scharrelaars, vreemd in de oren klonk.

Mijn persoonlijke onbezorgdheid was op dat ogenblik zeker niet volledig. Achter mijn servet ging een borst schuil die niet was getooid met juffrouw Veldmans lavallière, maar met een zelfbinder die mijn moeder mij vóór het eten haastig had omgedaan.

Mijn moeder had het gevlekte kledingstuk inmiddels in een bad van zodanige samenstelling gelegd dat er een goede kans op herstel bestond. ‘De kleur is gunstig,’ verzekerde ze mij, toen haar eerste boosheid al lang was geweken.

‘Kan ik hem vanavond weer dragen?’ vroeg ik. ‘Anders merkt juffrouw Veldman misschien wat er gebeurd is.’

‘Welja, vuilmaken, wassen, drogen, strijken, alles in één dag,’ antwoordde mijn moeder. ‘Je bent overigens wel bang voor juffrouw Veldman.’

Was ik bang voor haar? Ik kon het me niet voorstellen.

Die middag, tijdens het voetballen op het open stuk grond naast ons huis, zag ik onze gast voorbijkomen. Ze was het terrein al bijna gepasseerd, toen ik haar in de gaten kreeg. Ook nu hield ze haar schouders opgetrokken, maar de wintermantel had plaats gemaakt voor een kort jasje en de paraplu voor een wandelstok. Het was de door mij bewonderde wandelstok van mijn vader, met een zilveren haak. Voorzichtig, kouwelijk, ziekelijk als juffrouw Veldman daar liep, paste die mannelijke wandelstok wel heel slecht bij haar.

Die avond at ze voor het eerst met smaak. Ze zei dat de zeelucht op haar begon in te werken en beschreef de verrukkingen die ze tijdens een korte strandwandeling had ondergaan.

[p. 56]

‘Die rust, die ruimte,’ zei ze, terwijl haar ogen weer hun jonge glans kregen en de zenuwtrekking haar wang deed beven. Mijn vader, die nooit een voet op het strand zette, knikte instemmend.

Ik kon bij deze maaltijd mijn borst weer vrijelijk vertonen. De slipdas, dank zij mijn moeders toverkunst van alle smetten gezuiverd, blonk op mijn blouse. Ik had plechtig verzekerd dat ik hem niet meer zou aanraken, maar dat betekende niet dat ik er geen aandacht meer aan schonk. Integendeel, ik voelde me er gelukkig mee, onbegrijpelijk gelukkig, en het stelde me teleur dat onze gast er niets van zei. Maar wat had ze ervan moeten zeggen?

III

Er brak een nieuwe schooldag aan. Ik wilde de slipdas weer omdoen, omdat ik hem mooi vond en er waarschijnlijk indruk op mijn kameraadjes mee zou maken.

‘Wat bezielt je?’ vroeg mijn moeder toen ik haar onder de ogen kwam.

Ik wilde me niet onnozel houden door te vragen wat ze bedoelde, maar antwoordde ronduit dat ik hem vreselijk graag naar school om wou hebben.

‘En er straks zeker weer onder de inktvlekken mee thuiskomen,’ zei ze scherp.

Ik beloofde met zoveel nadruk dat ik hem gaaf zou houden, dat ze toegaf.

Onder de schooljongens lokte mijn das geen enkele opmerking uit. Mijn ontgoocheling was groot. Het trotse gevoel waarmee ik van huis was gegaan, sloeg om in het gevoel dat ik belachelijk was. Niet in de ogen van de anderen, voor wie een das niets betekende, maar in mijn eigen ogen.

Vlak voor het begin van de lessen werd ik door angst overvallen. Onze meester, die graag op laconieke, bijna luie toon steken onder water gaf, zou misschien mijn das tot mikpunt maken. Van de omstandigheid dat hij bezig was in zijn lessenaar te zoeken, maakte ik gebruik om mijn das bliksemsnel los te knopen, af te rukken en in mijn zak te stoppen. Mijn buurman sloeg mij verbaasd gade, maar zei niets.

Voorlopig was ik gerustgesteld. De lavallière kon niet kreuken, had mijn moeder gezegd. Vijf minuten later had ik de prop in mijn zak vergeten. Pas in het speelkwartier, dat nooit minder dan een half uur duurde, werd ik er weer aan herinnerd. Als het weer het toeliet, gingen we naar het strand. Vandaag kon het. Een flinke landwind stuwde de branding terug. Onder aan de strandtrap verspreidden we ons en renden langs de nog schaarse strandstoelen om dicht bij het water, waar het zand hard was, balletje te gaan trappen.

Terwijl ik in het doel ging staan, dat door een paar neergeworpen petten werd aangeduid, zag ik in twee naar mij toegewende stoelen mensen zitten. De ene mens was juffrouw Veldman, in haar korte jasje, een wit doekje om het hoofd. Mijn vaders wandelstok rees aan haar rechterhand uit de grond op. De zilveren haak glinsterde in de zon. Ik voelde een schok, maar slechts een heel lichte. Ten eerste hoefde ik haar das niet altijd te dragen, ten tweede kon ze niet zien dat ik hem in mijn zak had gepropt. Ze zag mij trouwens in het geheel niet. Blijkbaar ging ze op in een gesprek met de heer in de stoel die enigszins schuin naast de hare stond. Ik voelde niet de minste neiging haar aandacht te trekken en wijdde me met overgave aan mijn doelverdediging.

Pas toen het schoolmeesterlijke fluitje ons terugriep en ik in gezelschap van mijn speelmakkers het strand weer overstak, wierp ik nog een blik in haar richting. Ze had haar hand op de haak van de in het zand gepote wandelstok gelegd, naar gezicht was nog steeds toegekeerd naar de man in de andere stoel.

Ik had die man eerder gezien, maar kon me niet herinneren waar en wanneer. Er kwam me een tamelijk kleine, slanke figuur voor de geest, iemand die iets bedenkelijks had. Bedenkelijkheid was in ons dorp echter een zoveel voorkomende eigenschap dat de gedachte eraan zich vanzelf opdrong, wanneer men iemand niet kon thuisbrengen.

Na schooltijd, op weg naar huis, keek ik om mij heen, ontwaarde geen mens en haalde de slipdas te voorschijn. Ik vouwde hem zo netjes mogelijk op en liep door.

Zodra ik mijn moeder zag, gaf ik haar de das, met de woorden:

‘Ik wil hem niet meer dragen. Niet naar school.’

‘En je wou eerst zo graag! Hebben ze je uitgelachen?’

‘Nee, maar ik vind hem zelf te gek voor school.’

Mijn moeder vroeg niet verder, nam de das en gaf me een andere. Ik was van de lavallière af, op zijn minst tot de volgende zondag.

IV

De zeelucht scheen juffrouw Veldman toch niet zo goed te bekomen als ze in haar geestdrift had gemeend. Ik hoefde niet speciaal te letten op de hoeveelheden die ze at; ik merkte dat aan hetgeen er bij de maaltijden van de lekkernijen voor ons overschoot. Het was nu eens veel, dan weinig, een soort golfbeweging, alsof juffrouw Veldmans eetlust het spel van de zee volgde.

Door alles heen bleef ze een opgewekte praatster die ons geleidelijk deelgenoot maakte van haar familie-omstandigheden: hoe haar oude moeder gehuisvest was, welke vorderingen haar neefje en haar nichtje op school maakten, waar de sigarenwinkel van hun vader, haar broer, gelegen was - alles begeleid door de lichte zenuwtrilling die de zeewind nog niet had kunnen wegstrelen.

Voor ons kinderen bleef ze aardig, al was ook in haar aardigheid een zekere schommeling merkbaar. Af en toe had haar toon iets geforceerds dat zelfs mijn jeugdige oren niet ontging. Men kon die gedwongenheid bovendien met de ogen waarnemen. De fladderende gebaren van haar handen, de opkomende en wegtrekkende blosjes op haar lang gezicht verrieden spanningen die waarschijnlijk uit haar nog niet geheel overwonnen ziekte voortvloeiden. Ze bleef de zon en de zee prijzen, ze had niets dan lof voor moeders kookkunst, maar was aan het eind van haar eerste week nog even mager als bij haar komst. De wandelstok was het zichtbaar teken van haar streven naar herstel van krachten.

Aan het eind van die week bleef de wandelstok overigens thuis, om de eenvoudige reden dat ook juffrouw Veldman thuisbleef. Ze voelde zich koortsig, hield het bed en wees alles af, behalve een glas water met een aspirientje. Onze huisarts kwam haar bezoeken. De dokter was een lange man die op de fiets naar zijn patiënten ging. Het was een fiets met een versnelling, waardoor hij ook tegen harde wind in behoorlijk opschoot.

Wanneer ik zijn lange benen open neerzag gaan, herinnerde ik me altijd met ontzag dat die benen eenmaal, toen ik nog niet geboren was, Nederlands eer op het voetbalveld hadden helpen verdedigen.

Ik was die zaterdagmiddag met jongens uit de straat op ons vaste terrein in de weer, toen de dokter kwam aanfietsen, remde en met een sprong op zijn lange benen stond. Ik vergat ons spel en zag hoe hij zijn tas van de bagagedrager nam en naar ons huis liep.

Misschien een kwartier later zag ik hem weer wegfietsen. Ik ging naar binnen. Juffrouw Veldmans toestand was niet ernstig. Ze had gewoon met haar zenuwen te kwaad, zei mijn moeder. Wat daar gewoon aan was, begreep ik niet, maar dat zou wel, dacht ik, aan mijn jeugd liggen.

Onze gast at die avond apart, voorzover ze at. ‘Ze moet eten,’ zei mijn vader. De schamele porties die juffrouw Veldman naar binnen werkte, moeten hem hevig geërgerd hebben. Een paar keer, wanneer ik onbespied was, luisterde ik aan de deur van juffrouw Veldmans kamer. Er was niets te horen. Pas de volgende morgen werd ik iets wijzer.

Het was zondag en mijn moeder had mij de lavallière weer omgestrikt, alsof het zo hoorde. Nu en dan streelde ik heel even, heel voorzichtig de zijden slippen, nadat ik zorgvuldig had gecontroleerd of mijn vingers wel schoon waren.

Tegen het einde van de ochtend ging ik in mijn eentje naar het strand, waar het stil, koel en zonnig was. Van mijn voorgenomen wandeling kwam echter niet veel. Ik had nauwelijks een paar honderd meter gelopen, toen van achter een strandstoel een kleine, slanke heer te voorschijn trad. Hij had een donkere, kortgeknipte snor die een eindje omhoogging terwijl hij mij glimlachend aansprak.

Ik herkende onmiddellijk de man die ik enige dagen tevoren in gezelschap van juffrouw Veldman aan het strand had zien zitten. Hij moest mij ook kennen, want hij vroeg of juffrouw Veldman misschien ziek was. Hij had haar gisteren al gemist.

[p. 57]

Er stak een wit doekje boven de rand van zijn borstzak uit, maar het duurde enkele ogenblikken eer het tot mij doordrong dat dit elegante doekje niet het merkwaardigste onderdeel van zijn tooi was. Als zodanig moest ik namelijk de lavallière beschouwen, waarvan de slippen zich tot op de revers van zijn jasje uitstrekten. De das was niet donkerblauw, zoals de mijne, maar zwart. Ik vond het griezelig: een man en een jongen, tegenover elkaar op een vrijwel leeg strand, allebei uitgedost met een niet alledaagse das. Het schiep een overeenkomst waarop ik niet gesteld was, die mij zelfs benauwde.

Inmiddels antwoordde ik dat juffrouw Veldman inderdaad ziek was. Zijn glimlach trok weg, zijn donkere ogen kregen een bezorgde uitdrukking. Hij scheen even te aarzelen. Toen vroeg hij of ik een ogenblik kon wachten. Dat kon ik. Hij ging in de strandstoel zitten, nam uit een vestzakje een zilveren vulpotlood en uit een binnenzak van zijn colbert een portefeuille. Om niet indiscreet te zijn, wendde ik mijn blik af en staarde naar de grauwe zee. Ondanks mijn bescheidenheid merkte ik dat de man in de stoel zat te schrijven. Ik merkte zelfs dat de wind de slippen van zijn das deed dartelen. Juist toen ik mijn hand naar mijn eigen das wilde brengen, zei hij: ‘Alsjeblieft. Wil je dit aan juffrouw Veldman geven?’ Hij glimlachte weer en hield een visitekaart-envelopje omhoog.

‘Jawel, meneer,’ zei ik beleefd. Het envelopje was met een paar postzegelstrookjes gesloten. Er kwam geen naam van geadresseerde of adres op voor. Die witte buitenkant gaf mij het idee dat het envelopje iets geheimzinnigs bevatte, een heel gewichtige boodschap.

Terwijl ik in de richting van huis liep, vroeg ik mij af wie de kleine, donkere man was. Speciaal de zwarte slipdas zat mij dwars. Had juffrouw Veldman de gewoonte dat soort dassen aan haar mannelijke kennissen uit te delen? Dan had ze mijn vader overgeslagen, wat trouwens heel verstandig was. Het idee mijn vader met zo'n das te zien rondlopen, bezorgde mij, midden in de stille straat, een lachbui.

Pas toen ik voor de huisdeur stond, bedacht ik dat ik niet wist hoe ik het briefje moest overhandigen. Ik was nog niet tot het ziekbed van onze gast toegelaten. Het briefje aan mijn moeder geven, leek me een soort verraad.

Besluiteloos liep ik de gang door naar mijn eigen kamertje. De tuindeuren stonden open en ik deed een stap naar buiten. Alles werd plotseling heel eenvoudig. Links, in de uiterste hoek van de tuin, voor de deuren van haar kamer, lag juffrouw Veldman in een strook zon op onze ruststoel. Ze had haar korte jasje aan en haar benen waren met een deken bedekt. Ik liep langs de keuken en gluurde behoedzaam naar binnen. Er was niemand te zien.

Juffrouw Veldman hield haar ogen, met de rimpelige zakjes eronder, gesloten. Ik drukte het vreemde, trieste gevoel weg dat de aanblik van dat magere, vermoeide gezicht bij mij opwekte. Mijn voeten kwamen zo luid op het stenen pad neer dat ze haar ogen opsloeg. Het scheen naar moeite te kosten tot de werkelijkheid terug te keren. Ze staarde mij wezenloos aan en reageerde niet op mijn begroeting en mijn vraag hoe het met haar ging. Toen hield ik het envelopje omhoog en zei: ‘Dit heeft een meneer mij voor u gegeven.’

Nu reageerde ze. Wat het briefje haar ook zou onthullen, ze nam het met een mat gebaar in ontvangst en ze: ‘Dank je wel, hoor!’

Daarmee kon ik gaan. Het was vast van de zenuwen, dacht ik. Maar wat daar nu precies van kwam, had ik niet kunnen zeggen.

Die middag zat ik lang in mijn kamertje te werken en te lezen. Het zal een uur of vijf zijn geweest, toen ik er nog eens op uitging, omdat er die ochtend van de strandwandeling niets was gekomen. Er was nu vrij veel volk op straat, ondanks de kille wind.

Slechts enkele mensen hadden zich op het strand gewaagd. Boven aan de strandtrap bleef ik een ogenblik staan, mijn hoofd schuin van de wind afgewend. Ik liet me langs de trapleuning omlaagglijden, viel met een plof in het zand, stond op en rende verder, de wind achter mij aan. De slippen van mijn das stonden naar voren; ik had het gevoel dat ik aanstonds zou kunnen wegvliegen. Bij wijze van surrogaat sprong ik over de bergen en kuilen die vooral talrijk waren op het stuk strand waar de kinderen van de vakantiekolonies elke morgen kwamen spelen.

Een flinke zandwal daagde me tot extra inspanning uit. Ik nam een aanloop, belandde er bovenop en kon maar amper mijn vaart inhouden. Was me dit niet gelukt, dan zou ik pardoes zijn neergekomen op twee mensen die achter de beschermende wal in een kuil zaten. De botsing bleef nu beperkt tot een hoeveelheid over hen heen spattend zand.

De ingezetenen van de kuil waren niemand anders dan onze tijdelijke huisgenote en de donkere heer die haar een briefje had gestuurd. Het moest fantastisch hebben gewerkt; anders zou de bedlegerige juffrou Veldman zich waarschijnlijk niet naar het gure strand hebben gesleept. De twee mensen zaten naast elkaar, hij mijn zijn handen om zijn opgetrokken knieën, zij met beide handen steunend op mijn vaders trouwe wandelstok. Ik nam dit tafereel in enkele seconden in mij op, stamelde iets, stapte opzij en holde verder.

Indien ik van deze ontmoeting was geschrokken, dan niet zozeer doordat ik het paar bijna verpletterden in elk geval verrast had, maar doordat mij iets duidelijk was geworden. Eigenlijk kan ik beter zeggen: duidelijker. De man had al bij de eerste ontmoeting iets onbehaaglijks voor mij gehad. Nu was dit gevoel van onbehagen zo sterk dat ik het poogde te ontleden. Die kleine, donkere meneer was een van de vele scharrelaars, gelukzoekers, die zich in dit dorp ophielden. Ik had er in mijn jonge leven al heel wat gezien. Mijn vader had ervaring, en geen aangename, met verscheidene van hen opgedaan. Ik kende talloze verhalen over bankroetiers, oplichters en speculanten die in ons dorp gewoond hadden of er nog woonden. Het was een bonte troep die mijn jongensfantasie sterk zou hebben geboeid, als ik niet diverse van deze figuren van tamelijk dichtbij had aanschouwd. Bij zo'n aanschouwing maakte de bonte fantasie plaats voor een werkelijkheid die schamel, benepen en ook wel zielig was. Een werkelijkheid van mannetjes in burgerpakken, desnoods met slipdas en lefdoekje, die door de wereld sjokten, op zoek naar het een of andere voordeeltje.

Ik holde en sprong al lang niet meer langs het strand. De vloed kwam op, ik moest door mul zand zwoegen. Aangezien ik niet pal tegen de wind in wilde teruggaan, klom ik, langs een verboden-toegang-bordje, tegen de duinwal op en ging binnendoor terug, eerst over heuvels en door dalen, later de lange, rechte, zo goed als verlaten boulevard.

Naarmate ik dichter bij huis kwam, ging ik langzamer lopen. Wat moest ik doen? Over het briefje en de ontmoeting op het strand zwijgen? Eerst had ik, feitelijk voor mijn eigen genoegen, de zaak geheim willen houden. Nu ik in die donkere man een van onze plaatselijke schurkjes meende te herkennen, kregen ridderlijke gevoelens de overhand. Juffrouw Veldman was een zieke, toevertrouwd aan de zorgen van mijn ouders. Ze moest beschermd worden tot ze haar werk in een lingeriemagazijn kon hervatten. Terwijl ik het dacht huiverde ik, alsof eindeloze stapels broeken, hemden, handdoeken en andere textielwaren op mij dreigden te vallen.

Ik trof mijn ouders in de keuken, waar mijn moeder voor het aanrecht stond en mijn vader aan de tafel in zijn agenda zat te schrijven. Zijn spoorboekje lag opengeslagen naast hem. Het trok mij aan in dit kalme water een steen te gooien; ik schrok er ook voor terug.

Mijn moeder keerde zich om. ‘Wat sta je daar te draaien?’

Ik zei: ‘Ik heb juffrouw Veldman aan het strand gezien. Met een meneer.’

Mijn ouders keken me aan. Ik voelde dat ik rood werd, alsof ik en niet juffrouw Veldman de hoofdpersoon van het op gang komende drama was. Mijn ouders wisten kennelijk met mijn mededeling geen raad. Ze wierpen elkaar een vragende blik toe. Ik wist dat dit ogenspel betekende: moeten we er op ingaan of niet?

Ze gingen er op in. Ik moest vertellen wat ik vertellen kon: van de eerste ontmoeting aan het strand, het briefje van vanmorgen en de ontmoeting van vanmiddag. Ik verzuimde niet te vermelden dat de heer in kwestie een slipdas droeg.

‘Ja, daar is ze gek op,’ zei mijn moeder.

Ze moest even in een pan kijken en keerde zich om. Mijn vader keek half glimlachend, half ernstig voor zich uit. Misschien raakte de geschiedenis hem veel minder dan ik verwacht had. Terwijl ik zijn gezicht poogde te ontcijferen, werd er een herinnering in mij wakker. De herinnering aan een man die voor onze school stond te wachten. Een kleine, donkere man met

[p. 58]

een wit doekje in zijn borstzak. Een meisje en twee jongetjes verlieten vlak voor mij de school en gingen op hem toe. De jongens droegen kleine Engelse petjes, het meisje had een vracht donker haar. Ze waren pas uit Engeland gekomen, maar hun ouders waren Hollanders. Na een paar maanden waren ze alweer vertrokken, sommigen zeiden naar een andere plaats in Nederland, anderen zeiden terug naar Engeland.

‘Het is de vader van die Engelse kinderen,’ zei ik.

Het gezicht van mijn vader drukte opeens meer belangstelling uit, maar zijn antwoord beperkte zich tot een laconiek ‘Zo!’

Daarna verzocht hij mij uit de keuken te verdwijnen.

VI

Ons huis was gebouwd in een tijd waarin men afdoende maatregelen tegen gehorigheid nam. In de ene kamer merkte men niet wat in de andere kamer gebeurde. Daardoor konden wij - mijn moeder, mijn zusje en ik - in de huiskamer aan tafel zitten, zonder iets op te vangen van het ongetwijfeld bewogen gesprek dat tegelijkertijd in juffrouw Veldmans kamer tussen de logée en haar gastheer plaats vond.

Ik voelde me bekocht. De vruchten van mijn bodediensten werden me onthouden, ik mocht geen getuige zijn van de verdere ontwikkeling.

Er hing in de kamer een spanning die naar mijn gevoel hoe langer hoe drukkender werd. Ik stelde me voor dat er achter de muren een hevige worsteling gaande was. Niet een lijf-aan-lijf-gevecht natuurlijk, maar een strijd met de wilde zenuwen van juffrouw Veldman. Mijn vader moest daar de zijne tegenoverstellen als een muur waarop zij tevergeefs stormliep.

Buiten heerste de kille voorjaarsavond. De wind wakkerde aan en gierde door de schoorsteen. Al het afschrikwekkende dat in dit dorp kon woeden - een barre natuur, mensen die zwoegden om in leven te blijven en zich aan allerlei duistere praktijken overgaven - scheen samengedrongen in dit uur. Wij beëindigden in stilte onze maaltijd, ruimden af en brachten de boel naar de keuken. Daar verscheen onverwachts mijn vader. Hij zag er moe uit.

‘Wil je eten?’ vroeg mijn moeder.

‘Straks,’ antwoordde hij. ‘Geef me maar een glas water.’

Terwijl ze het inschonk, zei hij tegen mij: ‘Ga jij vragen of de dokter kan komen.’

Ik ging meteen weg. Buiten belandde ik na enige tientallen meters in een werveling van zand. Het sloeg in mijn gezicht, het drong door mijn kleren. Maar ik kende dit. Tegen de wind in drukte ik me er letterlijk doorheen. De hele tocht van minder dan een kilometer was als het inlopen tegen aangolvend water.

De dokter deed zelf open. Een ogenblik rees hij in zijn oude voetbalglorie voor mij op, toen zag ik dat hij onvriendelijk keek, waarschijnlijk wegens de stoornis op zondag. ‘Ik kom,’ zei hij kortaf en daarmee kon ik gaan. Nog terwijl ik met de wind in de zeilen terugrende, suisde hij me op de fiets voorbij, kaarsrecht, een boegbeeld zonder schip.

Bij mijn thuiskomst was hij in juffrouw Veldmans kamer. Eerst was mijn vader er ook bij, maar hij kwam al gauw weer naar buiten, gevolgd door mijn moeder. Vader vertelde ons kinderen dat juffrouw Veldman over haar zenuwen was, wat mij niet verbaasde, hoewel het woordje ‘over’ een nieuw element vormde. Weinig bevredigd vroeg ik boudweg: ‘Heeft die donkere man haar willen lijmen?’

‘Ja,’ antwoordde mijn vader eenvoudig.

Het begon schemerig te worden, de wind ging nog steeds tekeer en ik bedwong met moeite een huivering. Mijn gedachten gingen terug naar de ontmoeting met die twee mensen, achtereen zandwalletje aan het strand, naar die arme juffrouw Veldman die tussen textielwaren had geleefd, van slipdassen hield, een trillende wang had en tegen een onguur heerschap was opgelopen.

De dokter vertrok. Mijn vader en moeder droegen een divanbed de kamer van juffrouw Veldman binnen. Ze was nu rustig, maar de dokter vond het beter als ze vannacht niet alleen bleef. Mijn moeder zou haar gezelschap houden.

Bij het uitkleden rolde ik mijn slipdas op en nam me voor hem niet meer te dragen. Juffrouw Veldmans vertrek maakte het me gemakkelijker aan mijn voornemen vast te houden. Toen ik de volgende dag na twaalven uit school kwam, had haar broer haar al gehaald.

‘Het was beter dat ze naar een sanatorium ging,’ verklaarde mijn moeder.

Ik ging even kijken in de door onze gast verlaten kamer. De tuindeuren stonden wijd open, het bed was afgehaald. Er was niets bijzonders te zien of te ruiken.

Mijn vaders wandelstok stond weer op zijn oude plaats, in de paraplubak in de gang.

‘Ik draag die das niet meer,’ zei ik enigszins uitdagend tegen mijn moeder.

‘Dat moet jij weten,’ antwoordde ze onverschillig.

Ik kon aan haar gezicht zien dat ze zich al met andere dingen bezighield.

Tekeningen van Peter Yvon de Vries