Bzzlletin. Jaargang 13

[p. 56]

Jan van der Vegt
Coll in oktober

After having listened for some days to the tempest, and wandered about the Island till our curiosity was satisfied, we began to think about our departure. To leave Coll in October was not very easy.
Samuel Johnson: A Journey to the Western Islands of Scotland

De eilanden Coll en Tiree zag ik voor het eerst vanaf een hoog punt in de weg die langs de westkust van Mull loopt. Het was een zonnige oktoberdag en ze lagen er als de sprookjeseilanden bij in een lege, stille zee. Een schijn van onbereikbaarheid maakt eilanden nog aanlokkelijker dan ze al zijn. Tiree lag blinkend in het licht, vol witte huisjes die door water en afstand een eindje boven het eiland schenen te zweven. Leek het daardoor op een oord voor de gelukzaligen, dan was Coll misschien voor de verdoemden bestemd, met zijn ontoegankelijk ogende rotskust, in tinten grijs en bruin. De verschijning van de veerboot die van Coll op weg was naar Tiree, de rode schoorsteen scherp afstekend tegen de rotsen van het noordelijke eiland, verstoorde de illusie. Van onbereikbaarheid was dus geen sprake, maar dat nam van de aanlokkelijkheid niets weg en ik besloot naar Coll en Tiree te gaan. In de archipel van de Hebriden komt aan reizen nooit een eind.

Het kwam er pas een jaar later van, opnieuw in oktober. De dienstregeling van de veerboot maakt het mogelijk ruim twee dagen op elk van de eilanden te blijven.

De Columba vertrekt vroeg uit de haven van Oban, als de stad in het donker nog bezig is wakker te worden. De sterke geur van pas aangestoken turfvuren is daar het duidelijkste teken van. De tocht van Oban naar Coll duurt enkele uren, maar is geen moment vervelend, zeker niet als een zonsopgang wordt vertoond met een hemel die van diep oranje langzaam verkleurt tot blauw, met rafelige zwarte wolken. De donkere contouren van de Schotse bergen en van de eilanden Lismore en Kerrera. De zeeëngte tussen het eiland Mulle en het land Morvern, dat er even grimmig uitziet als zijn naam is. Dan Tobermory, de hoofdplaats van Mull, waarde veerboot even aanlegt. De zon staat nog zo laag dat hij recht op de kleurige huizen langs de baai schijnt. Op de heuvel daarachter is het groen van de bomen doorschoten met herfstkleuren en het wit van de nieuwbouwwijken.

Tijdens het laatste stuk van de oversteek naar Coll komt achter het schiereiland Ardnamurchan een rij kleine eilanden tevoorschijn, waarvan Rhum en Eigg door hun steile heuvels de opvallendste contouren hebben. Dat zijn reisdoelen voor de toekomst.

Als de veerboot in Loch Eatharna, een diepe inham in de oostkust van Coll, honderdtachtig graden draait om aan de pier aan te leggen, ziet het eiland er in de zon heel anders uit dan toen ik het een jaar eerder vanaf Mull zag liggen. Het is stil en vriendelijk en de overheersende kleuren, bruin en grijs, maken het niet somber. Er zijn wat witgekalkte huisjes en op een heuveltje staat een kerk met vierkante toren. Een rode trekker komt naar de boot om een kar vol postzakken en pakketten op te halen. Ik ben de enige die met een auto van boord gaat. Men groet niet onvriendelijk.

Naar het hotel rijdend - het enige op het eiland - kom ik door Arinagour, een rij lage huisjes links die rechts, aan de baai, tuintjes hebben waarin nog van alles bloeit. In mijn hotelkamer schijnt de zon naar binnen en in het grasveld dat naar het water toe glooit, staan nog rode en gele dahlia's.

Het eiland Coll.

Samuel Johnson in reiskostuum op de Hebriden.

Ruim tweehonderd jaar geleden kwamen twee reizigers onder veel beroerder omstandigheden op Coll aan. Op zondag 3 oktober 1773 waren Johnson en Boswell in een klein schip van het eiland Skye vertrokken naar Mull, in het gezelschap van Donald Maclean, de jonge laird van Coll, die ook de landheer van grote delen van Mull was. Er stak die dag een storm

[p. 57]

op die het onmogelijk maakte Mull te bereiken. De schipper moest uitwijken naar Coll en pas laat in de avond kon men voor anker gaan in Loch Eathama.

Arinagour.

Het noodgedwongen bezoek aan Coll was een episode uit de grote reis die de twee literaire vrienden in het najaar van 1773 maakten door de Schotse Hooglanden en over enkele van de Hebriden. Samuel Johnson - aan wiens tweehonderdste sterfdag dit jaar in Engeland veel aandacht wordt besteed - was toen 64 jaar en op het hoogtepunt van zijn roem als geleerd literator (woordenboekschrijver, Shakespeare-uitgever, moralistisch dichter en essayist). Door zijn leeftijd liet hij zich niet weerhouden van de ruige tocht, die hij al had willen maken sinds hij in zijn jongensjaren het boek Description of the Western Islands of Scotland van Martin Martin had gelezen. Toen hij in 1763 in Londen James Boswell ontmoette, legde hij deze het plan voor. Boswell, die toen 23 was, vond het maar een wilde fantasie. De Hebriden, zo zou Johnson later zelf in zijn reisverslag schrijven, waren immers even ver als Borneo en Sumatra. Maar tien jaar later voelde Boswell er alles voor om Johnson te vergezellen op zo'n tocht, want niet alleen zou diens roem op hem afstralen, maar bovendien zou hij door maandenlang in het gezelschap van de ‘Doctor’ te verkeren, een schat aan gegevens kunnen verzamelen voor de biografie die hij zich voorgenomen had te schrijven. Hij hield met het oog daarop een gedetailleerd dagboek bij, dat hij pas in 1785 publiceerde als A Journal of a Tour to the Hebrides with Samuel Johnson, LL.D., een voorschot op The Life of Samuel Johnson, dat in 1791 uitkwam. Eerdere publicatie van het reis-journaal zou tegen de zin van Johnson zijn geweest, omdat het de aandacht van zijn Journey to the Western Islands of Scotland (1775) afgeleid kon hebben. De huidige gecombineerde uitgave van beide reisboeken door de Oxford University Press laat echter zien hoe mooi ze elkaar aanvullen. Boswell schreef een echt dagboek en besteedde veel aandacht aan dagelijkse voorvallen en aan de persoonlijkheid en de conversatie van zijn reisgenoot. Johnson wilde leerzaam zijn en was een goed waarnemer van mensen en hun levensstijl, soms welwillend, soms knorrig en kritisch.

In Boswells aantekeningen lezen we hoe hij die stormachtige zondag zeeziek en bang aan dek doorbracht. Men had hem een stuk touw in handen gegeven om hem in de waan te brengen dat hij zich nuttig maakte. Intussen lag Johnson onverstoorbaar onderin het schip, tegen een greyhound van de laird aan, om warm te blijven. Hij had geen enkel bezwaar tegen het uitwijken naar Coll.

Op maandagmorgen gingen de reizigers van boord en omdat ze niets voelden voor een verblijf in de gore herberg, die op de plaats van het enkele decennia later gebouwde dorpje Arinagour stond, brachten ze de dag door bij het turfvuur in de simpele hut van Captain Laughlan Maclean, een tijdelijk onderkomen van de familie, waar Johson tot zijn verrassing een plankje boeken aantrof. Ze overnachtten er ook en hoewel op dinsdagmorgen de wind gunstig was om naar Mull over te steken, besloot Johnson nog enkele dagen op Coll te blijven. Zijn nieuwsgierigheid was gewekt en hij wilde zich niet de kans laten ontnemen dit eiland beter te leren kennen.

Ze brachten een bezoek aan de dominee - ook een Maclean - die het op Coll zonder een kerk moest stellen en Johnson begon een theologisch debat dat door zijn nogal onbehouwen reacties wat pijnlijk verliep. Niet voor niets had Boswell's vrouw bij hun vertrek uit Edinburgh schamper opgemerkt dat ze nog nooit eerder een man had gezien die door een beer werd geleid. Een gastvrij onthaal kregen Boswell en Johnson, geïntroduceerd door de laird, op de boerderij van de Mac-Sweyns, in Grishipoll, waar volgens oude traditie whisky werd gedronken uit een schelp. Johnson wilde geen whisky, maar om het meedoen aan zo'n oud gebruik niet te missen, dronk hij water uit de schelp. Donald Maclean nam zijn gasten vervolgens mee naar Breachacha Castle, het in 1750 gebouwde landhuis waar hij woonde.

Ze voelden zich uitstekend op hun gemak in het comfortabele, grote huis en ze besteedden de volgende dag aan het verkennen van het eiland. Ze bekeken de ruïne van het Middeleeuwse kasteel van de Macleans, verbaasden zich over de zandverstuivingen in de duinen en zagen hoe goed de verhouding tussen de laird en zijn pachters was. Johnson noteerde twee zaken waardoor Coll zich van de andere eilanden onderscheidde: er was een winkel en er werd een weg aangelegd, van Brachacha naarde haven.

Maar het voorgenomen vertrek naar Mull ging op donderdag niet door. Er stak weer een storm op en die hield dagenlang aan. Johnson klaagde al gauw: ‘I want to be on the main land, and go on with existence. This is a waste of life.’ Om het nog dramatischer te maken vergeleek hij zich met Seneca in ballingschap op Corsica. Op zondag schreef Boswell in zijn journaal, dat het de ergste storm was die hij ooit had meegemaakt. Het geweld en het lawaai van de wind waren verschrikkelijk op het onbeschutte eiland, waar geen boom hoger kwam dan de muur die de tuin van Breachacha Castle omgaf. Pas op woensdag de 13e konden Boswell en Johnson aan boord van een

[p. 58]

schip gaan dat hen naar Tobermory zou brengen, maar de wind dwong de schipper het vertrek nog tot de volgende dag uit te stellen. Het bleek roekeloos om in oktober naar Coll te gaan.

Het is nog ruim voor de middag als ik het hotel verlaat om Coll te bekijken. Het eiland heeft op de kaart de vorm van een wat rafelige vis. Het is ruim twintig kilometer lang en gemiddeld viereneenhalve kilometer breed. Boven Arinagour is een tweesprong en ik kies de linker weg naar het zuidelijk deel van het eiland. Stapvoets rijdend, slenterend met de auto, telkens stilstaand (ander verkeer is er toch niet) volg ik de éénbaansweg. Ergens hoor ik uit het land zachte melodieuze muziek. Iemand speelt trompet, maar hij moet zich goed verborgen hebben, want er is geen mens te zien. Elfenmuziek lijkt mij, hoe Keltisch de omgeving ook is, op deze zonnige oktobermiddag uitgesloten. Een lid van de eiland-harmonie dat zich in de begroeiing van hei en varens verstopt heeft om te oefenen? Een doedelzak zou dan passender zijn. Het duurt een poosje voor ik door heb welke muzikale mogelijkheden schuilgaan in de draden van telefoon-en elektriciteitsieidingen en hun isolatoren.

Er is een zijpad naar een grote boerderij die ‘Friesland’ heet volgens de kaart, wat vreemd staat tussen alle Keltische namen. Maar Betty MacDougall's Guide to Coll onthult dat dit een verbastering moet zijn van ‘Freaslan’, wat waarschijnlijk een oude Noorse naam is die ‘Thrasi's land’ betekent. Coll is in oude tijden een steunpunt van de Vikingen geweest. Van een Friese vestiging is geen sprake. Waar de weg ophoudt even boven de kastelen van Breachacha, het oude en het nieuwe uit 1750, laat ik de auto staan en begin een urenlange wandeling door het duinland en over het strand van Feall Bay. De duinen zijn dicht met helm begroeid. Johnson kon zich tweehonderd jaar geleden nog niet voorstellen dat aan het verstuiven van het zand iets te doen zou zijn.

Vanuit zee word ik geobserveerd door tientallen zeehonden, die met me meezwemmen. Het strand is lang, breed en schoon. Ik raap er de grootste noordkromp op die ik ooit gezien heb. In de duinen trek ik evenveel belangstelling als vanuit zee, maar nu van een troep Hooglanders, het bruine langharige vee dat er met zijn brede horens imposant uitziet, maar dat de vriendelijkheid zelve is. Op een rots zit een raaf. Na strand en duinen wil ik de kastelen van dichterbij zien. Dat uit 1750, waar Johnson logeerde, is geen echt kasteel, maar een groot vierkant huis van drie verdiepingen en met grote zijvleugels. Het is in het midden van de vorige eeuw van kantelen en ‘peperbussen’ op de hoeken voorzien, en van een ingang aan de landzijde. Het ademt een sfeer uit als op een schilderij van Willink. De meeste ramen zijn van binnen met blinden afgesloten en de kamers waar ik in kan kijken, staan leeg. Ondanks de lichte frivoliteit van bloemmotieven op de gevel (ook een latere toevoeging), is het een streng huis, strikt symmetrisch gebouwd, bestand tegen de barre stormen. Er omheen lopend, ontdek ik achter een raam aan de achterkant een plank met plastic flessen afwasmiddel. Geheel opgegeven is het huis dus nog niet.

Vriendelijker is het oude kasteeltje, dat niet ver van het 18e-eeuwse huis vlak bij het strand van Loch Breachacha staat. Het heeft een hoge vierkante donjon, een lage ronde toren en een huis met een trapgevel er tussenin. Het is duidelijk dat het nog maar pas geheel is gerestaureerd en hoewel er zich geen mens laat zien, duiden planten, gordijnen en vuilnisemmers (wie haalt die leeg?) op bewoning. De ronde toren wordt bekroond door een puntdak boven ramen rondom; daar moet een benijdenswaardig vertrek zijn. Later hoor ik, dat er een nazaat van de MacLeans van Coll in woont, een Majoor MacLean Bristol, die het geleidelijk, in ruim twintig jaar, gerestaureerd heeft. Hij richtte ‘Project’ op, een stichting die jonge mensen opleidt voor werk in otwikkelingslanden. Een deel van die training vindt op Coll plaats en op verschillende plaatsen op het eiland staan auto's met het opschrift ‘Project’. Blijkbaar zijn er nu geen activiteiten.

Bezienswaardigheden zijn schaars op Coll, maar er zijn, iets ten noorden nog twee menhirs te bekijken, waarschijnlijk ooit met astronomische bedoelingen op een bepaalde lijn gezette, platte driehoekige stenen. Op de terugweg naar Arinagour beklim ik tenslotte de van één kant toegankelijke rots waarop van het prehistorische fort Dun Achaidh weinig meer over is dan wat verspreide stenen. Als de bouwers ervan niet alleen gevoel voor, veiligheid maar ook voor landschap hebben gehad, dan konden ze hier hun plezier niet op, met het uitzicht over het eiland en de omringende zee, die vol andere eilanden is.

Dan is de middag voorbij en wordt het tijd om de bar van het hotel op te zoeken, ook de enige op het eiland. Eigenaar Alastair Oliphant, een baardig en waardig man, verrast mij met de vraag of ik Jan de Vries niet ken, uit Vinkeveen. Mijn ontkenning verbaast hem en mijn uitleg dat de man een van de meest voorkomende namen in Nederland draagt, wordt niet als verontschuldiging geaccepteerd. De beroemdheid die ik zou moeten kennen, blijkt dan de eigenaar van twee-derde van Coll te zijn, die zijn bezit als jachtterrein gebruikt, waar hij van tijd tot tijd op fazanten komt schieten. Nu was de grondeigenaar die een groot deel van het jaar ver van zijn bezittingen woont, in de vorige eeuw de plaag van de pachters, zowel in Schotland als in Ierland, maar op mijn vraag wat ze vinden van deze herboren ‘absentee landlord’, krijg ik te horen dat hij een gewaardeerde gast in de bar is.

Hoor ik op Coll niets onvriendelijks over Jan de Vries, als ik een jaar later het eiland Colonsay bezoek, zal ik nogal wat kwaads over hem vernemen: klachten van pachters op Coll over de verwaarlozing van hun huizen, plannen voor de aanleg van een oliehaven, waarmee hij de stille sfeer van het eiland de nek om zal draaien als de Schotse autoriteiten het niet verhoeden. Maar pas door de R.S.V.-enquête zal ik er achter komen wie deze De Vries is: de voormalige president-commissaris van Rijn-Schelde-Verolme, door de verdenking van meineed in een kwaad daglicht gebracht. Bovendien was hij president-directeur van het gigantische bouwbedrijf Bredero, de man die de binnenstad van Utrecht versierde met Hoog-Catharijne. Dat laatste geeft aan de geruchten over een oliehaven op Coll een grimmig aspect. En in de parlementaire enquête gaat het eiland een rol spelen als blijkt, dat de hoge kosten voor het heen en weer vliegen tussen Coll en Nederland per gehuurde helikopter aan de ten onder gegane onderneming werden gepresenteerd.

Geen wonder dat men op Coll denkt, dat iemand die zo spectaculair met geld omspringt, een nationale beroemdheid moet zijn. Dat hij dat op zijn manier ook werd, kon Alastair toen nog niet weten.

De volgende morgen om tien uur is Coll bezig te ontwaken. Er is nog niemand buiten als ik langs de huisjes van het dorp loop, maar uit de schoorstenen begint de rook van turfvuren te komen. De straten zijn nat na een regenbui en de ochtend is geurig en helder. Het enige wat ik hoor zijn de meeuwen die azen op wat er in het zeewier op de drooggevallen bodem van de baai zit.

Het blijft een betrokken dag. Ik kies bij de tweesprong nu de weg naar rechts omdat ik naar Sorasdale wil, op de noordelijke punt van het eiland. Van tijd tot tijd moeten hekken in de weg geopend en gesloten worden, die voorkomen dat het vee op het verkeerde land gaat grazen. Het noordelijke deel van Coll is groener, met schraal weiland en duinen. Zelfs is er een verkeersbord geplaatst, waar in een onoverzichtelijke bocht de weg enkele meters lang twee gescheiden rijstroken heeft. Onbelangrijke zaken krijgen op de schaal van zo'n eiland nieuwe proporties. Het is het enige bord op Coll, waar ook wegwijzers ontbreken. De honderdtwintig bewoners redden zich heel goed zonder en de bezoekers kunnen de weg wel vinden. Het valt me op dat ooit iemand een partij aftandse spoor-wagons naar Coll verscheept moet hebben, want die staan op enkele plaatsen langs de weg of bij boerderijen, in gebruik als berghokken of als wat haveloze vakantiehuisjes.

Sorasdale bestaat uit een paar witgekalkte huisjes, waarvan één nog het traditionele strodak heeft, wat schuurtjes, de ruïne van een oude stal met inzakkend strodak. Het gehucht ligt aan een baai met een breed strand.

De rotsen op het strand zitten vol kegelslakken en zeepokken. Het is er zo stil dat ik een heel zacht gekraak kan waarnemen, dat uit de zeepokken komt, als een haast onmerkbaar ademen of bewegen van wat binnen die kalken huisjes leeft. De kegelslakken lijken sinds de oertijd vergroeid met de steen waarop ze zitten. Sommige zijn zo oud en afgesloten dat ze een uitstulping van de rots zijn geworden. Als de zee terugkomt, begint

[p. 59]

hun leven weer: grazen op de steen en zich voortplanten.

Sorisdale.

De terugrit onderbreek ik bij het kerkhof, waar de muren van Cill lonagh, een middeleeuws kerkje, diep in het zand zitten en waar een viertal graven is van anonieme zeelieden, ‘Known Unto God’, slachtoffers van de tweede wereldoorlog. Achter het kerkhof is een baai vol kleine rotseilanden waarvan de contouren voortdurend in beweging zijn: ze zitten vol grote zeehonden. Die liggen op de dikke lagen wier en krullen zich soms op om naar het water te hobbelen. Overal tussen de eilandjes steken hun ronde koppen uit de zee, ik heb er nog nooit zoveel bij elkaar gezien en kennelijk is dit een van de plaatsen waar ze in het najaar samenkomen om te paren. Als ik heel stil aan de rand van het water ga staan, komen ze dichterbij en er zijn er drie die een spelletje lijken te spelen wie het dichtste bij durft te komen. Om de beurt benaderen ze me tot op enkele meters. Van de rotsen klinkt het hoge ‘oehoe’-geroep.

De weg van Sorasdale loopt langs de rug van de vis die Coll is, en gaat in zuidelijke richting door tot aan de voet van Ben Hogh, een heuvel van 104 meter die het hoogste punt van het eiland vormt. Ik klim naar de top en kijk uit over Coll en het vlakke Tiree, waar ik morgen heen zal gaan. Ik loop een eind landinwaarts over de verende veengrond en kom langs de merkwaardige reuzenkei die als een natuurlijke dolmen op een paar kleinere stenen rust. Volgens een sage wierp een reus het gevaarte naar zijn vrouw toe, die een andere grote steen teruggooide. Hier is ook goed te zien dat Coll vroeger veel dichter bevolkt was: op allerlei plaatsen in de hei zijn de ruïnes van huisjes te zien. Toen Johnson het eiland bezocht, woonden er nog achthonderd mensen.

Gelukkig zit de jagende landheer nu waarschijnlijk in Vinkeveen en keer ik onbedreigd van mijn wandeling over heuvel en heide terug naar de auto. Langs herinneringen aan Johnson en Boswell rijd ik weer naar het hotel: in het gehuchtje Grishipoll staan de muren van het huis waar Johnson water uit een schelp dronk, en even boven Arinagour is langs de weg nog de omtrek te zien van de ongemetselde muren van Captain Maclean's Cottage.

De avond in de bar is geslaagder dan de vorige, toen ik maar vroeg naar bed was gegaan omdat alle aanwezigen gefixeerd waren door de televisie. Nu is er muziek. Michael de schaapherder, een jongen met een rond gezicht en donker krullend haar, speelt viool en gitaar. Er wordt gezongen en Alastair haalt zijn accordeaon van onder de tapkast en speelt ‘Tulpen in Amsterdam’. Daarvoor ga je naar de Hebriden.

Er steekt storm op. Het weerbericht op de tv belooft weinig goeds en 's nachts word ik een paar keer wakker van het geweld van de wind die op de voorkant van het hotel staat.

De volgende morgen blijkt dat ik op Coll moet blijven, want er komt geen veerboot uit Oban. Er woedt een zuidooster storm en geen schip zou bij de pier kunnen aanleggen. Ik loop door Arinagour, waar een oud vrouwtje me staande houdt. ‘Je zult nog een paar dagen bij ons moeten blijven’ zegt ze opgewekt. Ik doe wat boodschappen en de vriendelijke winkelierster vertelt me, even opgewekt, dat er wel eens weken voorbij gegaan zijn zonder dat er een veerboot kwam. Ze informeert, wat me bezielt om naar Tiree te willen: dat eiland is helemaal vlak, er wonen wel achthonderd mensen en die zijn niet vriendelijk. Het schijnt dat ze op Tiree iets dergelijks over Coll vertellen. I k rijd en loop wat rond, laat me natregenen, lees wat in de auto en luister naar geruchten over een boot die morgen misschien komt. Maar 's avonds zie ik op de tv een weerbericht dat windkrachten tot tien en elf voor het gebied rondom de eilanden voorspelt.

De volgende morgen stormt het nog even hard, maar er is toch een veerboot uit Oban vertrokken. Ik rijd naar de pier waar al een paar mensen staan uit te kijken. Michael heeft een troep schapen in de omheinde ruimte gedreven, die op de pier is vrijghouden om vee in te schepen. De twee andere gasten in het hotel, een jong paar uit Glasgow, kijken met meer onrust uit dan ik, omdat ze door verplichtingen niet langer op Coll kunnen blijven. Dan komt inderdaad de veerboot in zicht, maar hij vaart door naar Tiree, waar hij evenmin kan aanleggen. Onverrichter zake gaat hij later terug naar Oban. De passagiers kunnen acht a negen uur van een zeer ruige zee genieten.

De ochtend in de bar verloopt plezierig. Alastair heeft echte koffie - hij importeert Belgische filters - en Michael vertelt over het eiland. Hij is er niet geboren, hij komt uit Northumberland en is een paar jaar geleden als schaapherder op Coll gaan werken. Hij is muzikaal, leerde zichzelf viool spelen, en is zeer in Coll geïnteresseerd. Het eiland trok hem omdat hij er dicht bij de natuur kon zijn. Hij verzekert me dat het ‘tweede gezicht’ nog voorkomt onder de mensen op Coll en hij verklaart het uit dat nauwe contact met de natuur. Die voorspellende gave is ook een van de dingen die in oude reisverhalen over de Hebriden nadrukkelijk vermeld worden. Michael is niet de enige die vanuit Engeland of Schotland op het eiland is gaan wonen, want ongeveer 40% van de bevolking komt van elders, bijvoorbeeld door huwelijken. Maar veel jongeren die er geboren zijn, keren als ze in Oban naar school zijn geweest, niet terug, en zo wisselt de eilandbevolking steeds van samenstelling. Mede hierdoor is op Coll het Gaelic in onbruik geraakt. Politie is er op Coll niet en alleen de rechtzinnige dominee maakt zich druk over de sluitingstijd van de bar. De gemeenschap wordt bestuurd door een raad met een gekozen voorzitter en veel zaken worden door middel van een petitie beslist. Vroeger was er een dokter die deze graag organiseerde, en die veel handtekeningen kreeg, omdat de mensen zich realiseerden dat ze hem nog nodig konden hebben en hem daarom maar zijn zin

[p. 60]

gaven. De dominee van de ‘Free Church’, die een petitie hield om de bar op zondag gesloten te krijgen, lukte dat echter niet. Het hiernamaals is geen urgente aangelegenheid meer. De twee kerken op Coll worden niet druk meer bezocht. Een begrafenis is voor de dominee van hoogtijdag, want dan ziet hij meer mensen in de kerk dan ooit - het kan tot zestig oplopen - en kan hij fulmineren tegen drankgebruik en andere zonden. Ik hoor nog een verhaal over de dominee die bij een begrafenis boos werd omdat hij als nieuweling het oude gebruik niet kende de kist naar de vier hoeken van de kerk te dragen.

De storm raast over Coll. De pier is, als ik er ga kijken, bijna onder de golven verdwenen. Weer vertelt iemand me over de veerboot die wekenlang uitbleef, maar telkens langsvoer. Dan komt er geen post en raken veel goederen schaars. Ik rijd naar een plek bij de noordkust en probeer me in de storm en de ijskoude regen staande te houden. Vanaf een hoge rots zie ik een zee die overal wit is van de wind.

De volgende dag is de wind gaan liggen, maar er komt geen boot. De houder van het postkantoor heeft wel een gerucht gehoord dat de boot van Barra op de terugweg Coll en Tiree zal aandoen, maar niemand kan dat bevestigen. Het is een rustige dag met af en toe regen. Ik maak een lange wandeling over Traigh Hogh, een strand aan de voet van Ben Hogh. Waar een snel stromende beek op het strand uitmondt, loop ik duizelend over spiegelend zand. Op een steen zit ik in de zon. In de duinen tref ik een autokerkhof aan, een berg kleurige wrakken die een vreemde verrassing zijn in dit landschap.

's Middags ga ik opnieuw naar de noordkant van Coll. Bij het ontvolkte gehucht Bousd loop ik naar de bouwval van een verlaten boerderijtje. Het strodak is half ingestort en half met graszoden begroeid. De houten deur is met een balk gesloten, maar door een open venster kan ik naar binnen kijken. Er staan nog wat meubels: een stoel, een tafel zonder lade, een kastje met een open deur. Tussen roestige stukken huisraad ligt blinkend een dun metalen dingetje, onderdeel van een oude lamp misschien, fijn bewerkt als een kanten kraagje. Als ik het oppak om het van dichterbij te bekijken, hoor ik stemmen achter me, zo duidelijk dat ik me omdraai en verwacht dat bij een bocht in het pad mensen tevoorschijn zullen komen. Maar er is niemand. Het murmelen van een beekje? Gemompel van schapen? Of de stemmen van de bewoners die dit huis wellicht al vijfentwintig, dertig jaar geleden hebben verlaten? In de stille, wat betrokken namiddag komen zulke gedachten in je op.

Ondanks een pessimistisch weerbericht is het de volgende dag mooi weer, al staat er een straffe wind. Wachtend bij de pier tot de veerboot zal aanleggen, word ik in het Nederlands aangesproken door een kleine man, die vertelt dat hij, de dominee van de Free Church is. Hij is in Hilversum geboren en heeft in Zuid Afrika gewerkt. Hij legt me uit dat zijn kerkgenootschap zoiets is als de Artikel 31-gereformeerden in Nederland. Wat zou hij daar graag nog weer eens heen gaan, bekent hij me, maar ik raad het hem sterk af. Het lijkt me minder slopend om op Coll tegen de bierkaai van het drinken op zondag te vechten dan zich in de zondige draaikolk van het overvolle Nederland te storten, na zoveel orthodoxe jaren op een stil eiland.

De Claymore vertrekt om half elf van Coll en legt vijf kwartier later aan bij de pier van Tiree. Volgens een bemanningslid blijft hij een half uur liggen en daarom pak ik uit de auto mijn fiets. Ik rijd naar het dorp Scarinish en constateer dat Tiree inderdaad in niets op Coll lijkt. Tiree is nagenoeg geheel vlak; alleen in het westen zijn een paar heuvels. Het is met grasland bedekt en overal zijn keurige huisjes die niet boven de grond zweven. Verkeersborden en wegwijzers staan waar ze horen, er is een nette benzinepomp en voor het politiebureau staat een surveillancewagen. Hier zijn de dingen zoals ze horen. Het halve uur maak ik maar niet vol, want het idee dat de veerboot zou vertrekken en ik met alleen een fiets op Tiree zou achterblijven lokt me niet aan. Ik kom hier nog wel eens terug.

fragmenten uit: Aan de rand van de zee (reisboek over de Hebriden).