Bzzlletin. Jaargang 13

[Vervolg De doodshoofdvlinder gedetermineerd]

vervolg van pagina 49

Bij Eliot staat het christelijk materiaal centraal, terwijl er nooit direct over wordt gesproken. Het thema van de opstanding wordt behandeld in termen van de vruchtbaarheidsriten.

Wolkers wil juist zeggen dat het christendom net als de andere godsdiensten in wezen niets anders is dan een vruchtbaarheidsrite. Hij heeft dan ook als enige houwvast de natuur die steeds weer herboren wordt.

De doodshoofdvlinder heeft zich ontpopt als een travestie van de vegetatiemythe. De vader bleek de stervende, Paul de herrijzende vegetatiegod, Carla de grote moedergodin.

De zoon, door vasten en impotentie met de gecastreerde en gestorven vader geïdentificeerd, verdwijnt in de schoot van Moeder aarde, Carla's kamer, om er later herboren als de geïncarneerde vader uit te verrijzen.

Een accidentele geschiedenis blijkt een mythisch grondpatroon en daarmee een universeel karakter te hebben. De dood van de vader is de aan het menselijk bestaan inherente voorwaarde voor het leven van de zoon die zijn opvolger is en in al zijn rechten treedt. [Hij krijgt, schijnbaar zeer alledaags, zijn nageletuitje^*, zijn hengels (als de nieuwe Visserkoning), rookt zijn sigaren (p. 59). Hij ziet in het glas de weerspiegeling van zijn eigen gezicht door dat van zijn vader heen (p. 94)]

Carla is de vrouw die enerzijds de razende, doodbrengende aspecten van de schrik- en schikgodin, de donkere kant van de moedergodin, heeft, anderzijds de wedergeboorte van de man mogelijk maakt.

Doordat de botsing met zijn vader in dit mythische licht komt te staan wordt Paul van schuld bevrijd. Hij heeft zich gedragen volgens het paradigma van de vegetatiegoden en handelde dus zoals elke zoon zich volgens een ingeschapen natuurwet wel moet gedragen. Nu ook het Christendom in wezen niets anders dan een vegetatiemythe blijkt te zijn is de hele scala van christelijke ideeën van de vader als een reeks waanvoorstellingen ontmaskerd. Paul hoeft geen straffende hand meer te vrezen.

De reiger slikt het witte mesje in, het symbool van schuld. Ik wees al op de mogelijkheid om de reiger te zien als Thot, de god van de schrijfkunst, die de doden moet rechtvaardigen voor het dodengericht. Maar ook Wolkers zelf kunnen we zien als Thot; door dit boek te schrijven heeft hij Paul (en in deze ook zichzelf) en de vader gerechtvaardigd en tegelijk de vader (Ook Wolkers' vader, daarvoor lijkt hij teveel op de vader uit Terug naar Oegstgeest) tot leven geroepen.

Zijn vader leeft voort in dit boek zoals de grofden in de tuin.^8.

* In vele oude religies geloofde men dat de kracht van een mens bewaard bleef in zijn afgeknipte nagels en haar. p. 233-7, J.G. Frazer.

8. J.G. Frazer, a.w.. p. 347 e.v.