Bzzlletin. Jaargang 11

[p. 37]

H. Lammers
Over Bert Alberts

De eerste ontmoeting met Bert Alberts was in Scheltema aan de Nieuwe Zijds, op een woensdag, ergens in 1960. Alberts maakte toen deel uit van de redactie van de Groene Amsterdammer. Ik werkte als Amsterdams redacteur van het Algemeen Dagblad.

Het geval wilde dat Nederland - eigenlijk Luns - in een dispuut gewikkeld was met Indonesië over Nieuw-Guinea. Alberts moest daarover schrijven natuurlijk, en zo hadden we een gemeenschappelijke belangstelling. Want veel van de berichtgeving over het Nederlands-Indonesisch geschil liep via Amsterdam. Indonesië, waarmee we toen geen diplomatieke betrekkingen hadden, beschikte in Amsterdam in de figuur van de heer Martojo over een soort vooruitgeschoven post, die ervoor zorgde dat standpunten van Indonesië hun weg vonden naar journalisten en andere personages, die het conflict rond Nieuw-Guinea beschouwden als een hachelijk avontuur, waaraan zo snel mogelijk een eind moest komen door overdracht van Nieuw-Guinea aan Indonesië.

Omdat ook ik die gedachte was toegedaan - evenals trouwens H.J.A. Hofland van het Algemeen Handelsblad, Hans Gruijters van dezelfde krant, pater Van Hees van de Nieuwe Linie, de Groene-redacteuren en later Bruins Slot van het dagblad Trouw - had ik veel contacten met Martojo, en kon daarmee mijn krant van dienst zijn. Zo kwam ik ook in aanraking met Bert Alberts, die mij op een gegeven ogenblik voorstelde om voor De Groene over dit onderwerp te schrijven vanuit het gezichtspunt van de binnenlandse politiek.

Zo gezegd, zo gedaan. Een en ander leidde tot een vaste wekelijkse rubriek over binnenlandse aangelegenheden (de Inktspat) en later tot een redacteurschap bij De Groene.

Ik werd dus collega van Bert Alberts, Sem Davids, mr. Dijkstra, Joke Reijnders, Jan van Keulen, Rob Opland en een reeks vaste medewerkers, die allen onder de milde directie van de heer Van Leeuwen een krant maakten, zoals die er waarschijnlijk nooit meer zal komen.

Moet ik een karakteristiek geven, dan kan ik het best uit de voeten met Van Dale's definitie van het begrip liberaal. Aan de definitie ontleen ik de volgende begrippen: onbekrompen, onbevooroordeeld, wars van kleingeestigheid, de beginselen der Franse revolutie aanhangend, niet orthodox, vrijzinnig. Vrije mededinging op economisch terrein, ook een liberaal trekje, was daarentegen niet het sterkste punt van De Groene, want sociaal-economisch kon men behoorlijk links uit de hoek komen. Doctrinair was men in dat opzicht ook weer niet, een redelijk verdedigd standpunt, ook al druiste dat in tegen gevoelens van sommige Groene-redacteuren, werd geplaatst. Men was verklaard anti-fascist, had een scherpe neus voor herlevend nationalisme in West-Duitsland, en ageerde al in de vijftiger jaren tegen de dreigende, later werkelijkheid geworden Amerikaanse genocide in Vietnam.

De Algerijnse vrijheidsstrijd ondervond steun, later werd De Gaulle een omstreden figuur, omdat die kon rekenen op symen antipathie op de redactie.

Bert Alberts was van het geestelijk klimaat, waarin over dit soort zaken een zeer open gedachtenwisseling binnen de redactie mogelijk was, een exponent. Hij was als schrijver nog niet zo bekend, maar schreef toen al in een stijl, die ook nu nog de zijne is: enigszins afstandelijk, en daar waar het hart spreekt van een bondigheid, die de ontroering niet in de weg staat, maar juist versterkt.

A. Alberts. Foto Hans Vermeulen

Op de donderdagse redactievergaderingen werden hem vaak stukken voor de volgende week gevraagd, die een verhalende trant hadden.

Ze waren niet steeds op tijd af, en dan kwam het voor dat ze in Scheltema nog aan de café-tafel werden voltooid. Zo kon men ons beiden nogal eens zeer vroeg aantreffen, tegenover elkaar gezeten aan het tafeltje dat vanaf de deur gezien rechts, in de verste hoek bij het raam stond. Ik was ook nog wel eens laat met schrijven, deels omdat ik pas onder hoge druk met de pen naar het papier ga, deels omdat ik een tijd lang de eindredactie mee verzorgde. Bert en ik schreven dan op blanco proef-stroken, die we eerst op de zetterij van het Handelsblad gingen halen. Zo'n werkdag op woensdag strekte zich vaak uit tot zeven, acht uur 's avonds. Dat was het ogenblik waarop de eerste krant van de persen kwam. Soms werd het ook wel later, want veel betaalden we het Handelsblad niet, dan gingen andere dingen wel eens voor. Tussen de bedrijven door moest ‘een wijsheid van de week’ worden bedacht en een onderschrift bij twee visjes in een kommetje, die wat tegen elkaar opmerkten. En verder waren er de zgn. ‘hompjes’, stukjes van iets meer dan honderd woorden, waarin commentaar werd geleverd op de meest actuele zaken in binnen- en buitenland.

Daarvoor werden niet alleen de Nederlandse kranten, maar vooral de New York Times en Le Monde nagelezen. Een groot aandeel had steeds Sem Davids, die altijd uiterst secuur en op

[p. 38]

tijd met zijn bijdragen op de zetterij verscheen.

Bert Alberts maakte een wat verwarde indruk, maar dat was niet veel meer dan schijn. Hij beschikte over een grote innerlijke discipline en kon ook koppig en onverstoorbaar zijn, eigenschappen, die de firma Heineken leerde kennen toen ze voor kantooruitbreiding zijn woning aan de Nicolaas Witsenkade nodig had. Alberts is uiteindelijk wel geweken, maar het is onze beste brouwer niet in de koude kleren gaan zitten. Welke stille kracht mr. Dijkstra, die ook in dat opzicht niet te versmaden was, op de achtergrond daarbij heeft ontketend, vermag ik niet te verklappen. Maar goed, een schrander jurist haalt niet veel uit als zijn ‘cliënt’ zich in de zenuwen gooit en dat deed Bert Alberts niet.

De relatie tussen Alberts en Davids was een curieuze, maar tekenend alweer voor het klimaat dat toen De Groene kenmerkte. Davids was bij alle geestelijke bonhommie af en toe behoorlijk vasthoudend waar het om zijn visie op de wereldgeschiedenis ging, Alberts daarentegen had meer gevoel voor het volstrekt onvoorspelbare in het menselijk gedrag. Allebei schreven ze veel over buitenlandse politiek; als er één met vakantie was, verving de andere hem. En dan aapten ze, als het onderwerp een specifiek terrein van de ander raakte, elkaar in benaderingswijze en schrijfstijl na.

Althans, probeerden dat.

Ik heb Davids wel eens horen zeggen: ik heb er een mild zinnetje in gedaan, want anders wordt Bert zo bedroefd. En omgekeerd zei Alberts eens: Sem kan tevreden zijn: de Amerikanen zijn voor het laatst gewaarschuwd.

Van een van de twee is me bijgebleven: hier kan ik niet over schrijven, want anders verschiet de krant van kleur. Dus moest gewacht worden tot de ander terug was. De grenzen lagen nergens vast, maar ze waren er wel. Zo goed als de onverwoestbare collegiale waardering, over en weer.

Op een gegeven ogenblik verliet Bert Alberts ons en ging naar buitenlandse zaken. Hij bleef verhalen schrijven, en bezocht steeds, tot het eind van de zestiger jaren in ieder geval, de redactievergaderingen van De Groene, die niet zelden tot een uur of acht 's avonds duurden en vaak werden afgesloten met de mosselenmaaltijd in café De Boemerang aan het Weteringcircuit.

Daar hebben we veel verhalen van Alberts horen ontstaan. Hij begon toen ook te genieten van z'n schrijverschap en verbaasde zich bijvoorbeeld over de bijval die hij kreeg van mensen als Bernlef en Schippers, schoonzoons van Eddie Hoornik, wier artistieke denktrant hem verbaasde, maar, vanwege het ‘gekke’ erin, ook buitengewoon boeide.

Op buitenlandse zaken was hij naar ik meen onder meer belast met het schrijven van memories van toelichting en antwoord bij wetsontwerpen tot regeling van verdragen die Nederland met andere landen sloot. De historicus Alberts haalde met dat werk zijn hart op, maar of de bespiegelingen die hem daarbij invielen ook allemaal onbeschadigd de Staatsdrukkerij hebben gehaald, waag ik te betwijfelen.

Hij zal zich er niet al te veel om hebben bekreund, want hij was teveel de bestuursambtenaar uit Indië gebleven om niet te begrijpen dat de hogere hand wel eens anders schrijft dan de eigen.

Ik heb hem tenminste nooit horen klagen, wel zien gniffelen om het hiërarchische gedoe in Den Haag. En daarbij: als ik ooit iemand gemakkelijk in eigen tekst heb zien schrappen, dan was het Bert Alberts wel.

Hij schreef overigens voor de krant eerder te kort dan te lang. Daar zat Joke Reijnders dan weer mee, maar die was typografisch zo gewiekst, dat wit wonderen deed, en het er uiteindelijk allemaal uitzag alsof het precies zo was afgesproken. En zo hoort het ook.