Bzzlletin. Jaargang 11

[p. 3]

[Nummer 103]

Oscar Timmers
Toen ik nog jong was en zorgeloos
1904-1944

Toen ik nog jong en zonder zorgen was, en ongeboren, in 1904, werd mijn moeder gefotografeerd, leunend voor haar vader en haar grootvader. Voor en op en rond de bokkewagen staan, hangen en zitten mijn ooms en mijn tante. Boven hen uit rijst mijn mooie grootmoeder. Alleen mijn overgrootvader, in het midden, heb ik nooit in levenden lijve aanschouwd. Zij waren allemaal boeren en boerinnen, dat is duidelijk. Armoede is een van de drie dingen die ik in mijn jeugd niet heb gekend (een beslissende factor; makkelijk te traceren). Achter de personages - stuurs of speels, streng of warmhartig -, naast de pomp waarvan ik de watersmaak na vijftig jaar nog proef, gaapt het zwarte gat naar het woongedeelte van ‘mijn’ boerderij, oplichtend tot in alle hoeken van de herinnering. (Na 1944 ben ik er nooit meer ‘binnen’ geweest. Waarom niet? Mijn grootouders verhuisden naar een andere boerderij. Mijn grootmoeder stierf. De oorlog liep af. Ik werd puber en het leven versomberde).

Dit is mijn Novecento. Zo verbeeld ik mij graag dat het was. Misschien ben ik mijn overgrootvader wel. Voor mij hebben de klokken van de revolutie nooit gebeierd, de stoomfluiten nooit geblazen. Of ik heb ze niet gehoord. Van mij mogen ze de hele troep terugdraaien naar 1904.

[p. 4]

Als dit geen Nash is weet ik het niet meer. In elk geval is dit mijn vader, ergens in de jaren twintig. Hij deed in auto's, hij hield van vliegen. De eerste auto waarin ik zelf mocht rijden was een Plymouth. Het eerste vliegtuig waarin ik mocht meevliegen was, je gelooft het niet, een JU-52. Maar dat was na 1944. Daar blijf ik verder van af.

Ik hou van auto's, maar niet van techniek. Ik hou van vrouwen, maar ze moeten niet stuk gaan. Mijn mannelijke personages worden graag gekoesterd, in auto's, in salons, in de paardenstal, in hotelkamers. Ze dromen en peinzen maar wat en wanen zich veilig. Ze verbeelden zich de dingen. Soms hebben ze geluk. Ze uiten zich hysterisch, melancholiek of gelaten.

Mijn enige ware talent ligt op een houten schrijftafel. Daar wordt aan de techniek geprutst en geknoeid. De schrijver organiseert taal. Soms lukt het.

Helaas niet uit het familie-archief. Maar onthullend voor iemand die zich door auto's laat ‘vervoeren’. Het jaartal is 1925. De dames stappen niet achter het stuur. Er is nog plaats voor mij, voorin. Het is nutteloos van twee vrouwen tegelijk te houden. Ze lijken, in alle zichtbare en onzichtbare delen, te veel op elkaar.

Merkwaardig is dat deze foto, nu, op het moment van schrijven, meer dan aan het Bois de Boulogne, me herinnert aan een duistere, dreigende auto-scène uit de film Viva Zapata, een scène waarin een politieke moord wordt bekonkeld. Zie hoe de verbeelding zich ‘verplaatst’.

We zijn nu al in 1933. Ik ben er echt. Ik loop van mijn grootmoeder weg. Lees maar in De paardendief, p 127. De grootmoederlijke boerderij ligt ruwweg op de lijn Gent-Keulen, nog net in de zuidelijkste uitstulping van Nederland. (Ik moet er niet aan denken dat ik 20 km oostwaarts in de vore was gevallen; of zes jaar eerder. Alweer geluk gehad!) De boerderij wordt in datgene wat ik geschreven heb, op tientallen bladzijden door de mangel van de verbeelding gehaald. Niets heb ik later - verdreven - zo vaak van buitenaf gefotografeerd.

[p. 5]

Spencer liet de auto staan in de modder van de oprijlaan en liep met zijn moeder naar de toegangspoort van de boerderij. Hoewel ze er dertig jaar lang had gewoond, durfde ze het erf niet op. Ze bleven samen onder de poort staan, gluurden als het ware om de hoek. ‘Je herkende me niet meer toen ik je later kwam halen’, vervolgde zijn moeder. ‘Hoeveel later?’ vroeg Spencer. ‘Een paar weken, denk ik’, antwoordde ze. ‘Een paar weken?’ zei Spencer, ‘ik dacht een paar jaar’. - ‘Welnee, zei zijn moeder; ‘je kroop tegen oma's rokken aan toen ik je weer wou meenemen’. De amazone p. 73.

‘Een jaar voordat Spencers ouders in een Packard 1930 op huwelijksreis gingen, liep zijn vader in de allee naar de toegangspoort van een boerderij een lekke band op aan zijn toenmalige Nash cabriolet. Zijn vader had het zo gearrangeerd dat hij tussen twee eeuwenoude eiken, waarop men vanuit het woongedeelte van de boerderij een goed uitzicht had, de krik tevoorschijn moest halen om een schijnbaar noodzakelijke vervanging aan de auto te verrichten. (...) Gehurkt, en met zijn rug naar de boerderij, sloeg hij aan de arbeid’. De paardendief p. 125.

‘... verzonken landwegen, gebroken houten eggen, boerenkinkels met een viool over de schouder, het muziekthema waaraan de Anthoniusvariaties zijn ontsproten. Weet je nog, waar de graaf zijn paard roekeloos de rietkragen instuurde en dobberende eenden betrapte; dames, met één gewelfde voet in minerale bronnen, de lange krakende rokken opgeschort, zodat de krulbroeken boven hun knieën zichtbaar werden; en de ongerepte vogelzang die in lange kleurige kralenkettingen aan het dichte gebladerte ontsnapte zonder hoofdpijnen te verwekken bij de flanerende landman’. De paardendief p. 82.

[p. 6]

Spillebenen en een aanminnige houding tegenover vrouwen. Dat zijn hoop ik nog steeds mijn kenmerken. Ben ik vasthoudend of ondersteunend? Of houd ik mezelf overeind? Dit is mijn zusje Leonie, 1934, op het terras van het ouderlijke huis, 5 km verwijderd van de grootmoederlijke boerderij. Mijn zusje lijkt sprekend op mijn grootmoeder van vaderskant; zo is dat ook weer geregeld.

Vanaf deze plek zag ik, op 10 mei 1940, ja, op een mooie dag in alle vroegte, de oorlog vanuit de lucht binnenvallen. De hele oorlog had ik vanaf deze plek en vanuit de achterliggende kamers een indrukwekkend uitzicht op wat zich langs de hemelkoepel afspeelde, wat er heen en weer ging tussen oost en west, later tussen west en oost. Meer gezien dan beleefd in die oorlog. Tussen zien en beleven hing een scherm.

Mijn moeder schonk mij nog een tweede zusje, Tonny (1939). Het gezin werd overkoepeld door een ± 90-jarige overgrootmoeder, van vaderskant, wier meisjesnaam ik me later als pseudoniem zou toeëigenen. Naast al die vrouwen plus twee dienstmeisjes was er, speciaal voor mij, nog een suikeroom in huis. Men begrijpt dat er, geteld naar de eisen des levens, van mij niet veel terecht kon komen.

Zo heb ik geleerd woorden op elkaar te stapelen; zinnen passend te maken (1937). De beschermheilige ziet toe maar ziet niks. Hij lijkt me van dezelfde schaapachtige kwaliteit als de kleuter. Van honden en poezen heb ik weinig gehouden.

Mijn kostuums blijken constant van hetzelfde merk: Bleyle. Bleyle, dat stond voor netheid. O ja, bestaat het nog steeds?

Voorjaar 1939. Met neven en nichtjes op de boerderij. Later dat jaar, mobilisatietijd, verscheen er een luitenant (door mijn familie ‘Heer Luitenant’ genoemd) met zijn manschappen. Achter de boerderij werd, als onderdeel van een lange, wijdmazige verdedigingslinie, een kazemat gebouwd, met schietgat in de richting van een bruggetje over een beek. Het bruggetje sprong op 10 mei 1940. Er werd geen schot gelost. Het Duitse leger had dat bruggetje niet nodig.

Bericht 1982: Limburgse zakenheren zijn van plan in de buurt van ‘mijn’ boerderij een Amerikaans pretpark te bouwen. Zal de vernietiging toch nog lukken?

[p. 7]

Van ‘ik in de oorlog’ bestaan geen foto's. Behalve in mijn hoofd. Ik zal er één beschrijven. Najaar 1944: Grote GMC's, reusachtiger dan alle Duitse militaire voertuigen ooit gezien, rijden door kale, modderige weilanden en velden op de rand van de stad aan. Een paar dagen eerder hebben drie Amerikaanse tanks de stad al veroverd: ze kwamen op een plein tot stilstand, zwaaiden hun koepel heen en weer, hun slurf omhoog en omlaag, en dat was dat. Maar nu die GMC's, bemand door lange zwarte mannen. Dat zoiets bestond in de buitenwereld. Die bewegingskunst, die taal, die gulheid, die glimlach. Ze slingeren hun benen op de van vier jaar oorlog en naderende herfst bevuilde grond, en dringen onze tuin binnen. Vanuit de verre velden in een rechte lijn naar het postkantoor achter onze tuin planten ze telefoonpalen in de grond, klimmen met pittige ijzeren haken aan hun schoenen rap langs het splinterhout omhoog, en openen de kinderwereld voor alle berichten uit het grote leven.

Toegift 1981. De schrijver en zijn vrouw in La Colombe d'or, St. Paul de Vence.