Bzzlletin. Jaargang 11

[p. 71]

Peter J.A. Winkels
Aletrino en Van Looy
Een vuurwerk fontijn van sinaasappelen

Aletrino heeft de schilder/schrijver Jacobus van Looy waarschijnlijk leren kennen door toedoen van zijn studiegenoot en hun gemeenschappelijke vriend Frederik van Eeden. In de jaen 1883/1884 heeft Van Eeden veel contact met de studenten van de Academie (waaronder Van Looy). In deze tijd is hij ook voorzitter van de in 1881^1. opgerichte letterkundige vereniging Flanor. Van Looy wordt daar op 30 januari 1883 als lid voorgedragen door S.J. Bouberg Wilson.^2. Op de buitengewone vergadering van dinsdag 16 december 1884 is Aletrino voor het eerst aanwezig bij Flanor. Van Eeden heeft hem meegenomen en voorgesteld als nieuw lid. Niet lang daarna, in februari 1885 vertrekt Van Looy naar Italië. Hij begint aan een reis van twee jaar, verbonden aan het verwerven van de ‘Prix de Rome’. Schriftelijk houdt hij contact met de vrienden in Holland. Er is een enorme hoeveelheid brieven van en aan Van Looy bewaard gebleven uit deze periode. Niettemin is de hierbij afgedrukte brief de enige schriftelijke gedachtenuitwisseling met Aletrino. Wanneer Van Looy begin 1887 weer terug is in Amsterdam wordt de vriendschap weer opgenomen. Aletrino is tevens een soort huisarts van Van Looy. In juli 1891 is hij aanwezig bij de huwelijksplechtigheid van Aletrino en Rachel Mendes da Costa in de Portugese Synagoge, samen met François Erens^3., die zich herinnert:

Ik zie nog vóór mij, hoe de bruid het eerst uit een glas rooden wijn dronk, waarna zij het aan den bruidegom gaf, die het ledigde en het in stukken op den grond wierp. Zoo wilde het Joodsch-Portugeesch gebruik. Ik geloof, dat het de onverbreekbaarheid van het huwelijk symboliseert. Achter de bruid stond een bijzonder mooi Joodsch jong meisje; zij hield zich geheel onbeweeglijk en langs haar wang zag ik langzaam een traan rollen zonder dat zij dat zelf scheen te weten.
‘Rachel was superbe’, zei. v. Looy na den afloop en ik vertelde hem van den traan op het jonge vrouwengezicht.^4.

Wanneer Rachel op 13 november 1897 overlijdt geeft Van Looy zijn verdriet de volgende dag vorm in een sonnet ‘In Memoriam’. Hij woont dan inmiddels in het landelijke Soest en is in 1891 (28 januari) getrouwd met de voordrachtkunstenares Titia van Gelder. De contacten met Aletrino verflauwen nu geleidelijk aan.

Er is in zekere zin sprake van een bepaalde verwantschap tussen Aletrino en Van Looy. Niet alleen worden zij in literatuurgeschiedenissen en overzichten vaak als het ware in één adem genoemd, beiden treden pas echt op de voorgrond door het tijdschrift De Nieuwe Gids.

Van Looy is enigermate actief bij de kunstenaarsvereniging Sint Lucas^5. en bij Flanor, maar erkenning vind hij pas (voor zijn gevoel althans) na zijn eerste bijdragen aan het tijdschrift. En dat is ook het geval bij Aletrino^6., die bovendien naast zijn contacten bij Flanor slechts in een beperkte vriendenkring verkeert en weinig naar voren treedt in de groep van de Tachtigers. De vriendschap tussen beiden is echter ondanks deze overeenkomst niet levenslang te noemen.

Jacobus van Looy (1885-1930) wordt al op vroege leeftijd wees en brengt zijn jeugd door in het Gereformeerd of Burger-weeshuis^7. te Haarlem. Vanaf zijn twaalfde gaat hij uit werken, aanvankelijk als leerling-letterzetter, maar als dat mislukt bouwt hij een bestaan op als huis- en rijtuigschilder. In de avonduren volgt hij lessen aan de Burgeravondschool. Daar blinkt hij vooral uit in de tekenlessen en dat maakt het uiteindelijk voor hem mogelijk om in 1877 naar de Rijks-Academie van Beeldende Kunsten te Amsterdam te gaan. Na het behalen van de M.O.-akte in 1879 gaat hij verder met de opleiding tot vrij kunstenaar en legt contacten met andere leerlingen. In 1884 neemt hij deel aan de wedstrijd om de ‘Prix de Rome’, een aanmoedigingsprijs voor jonge kunstenaars. De jury kan niet tot een beslissing komen en Van Looy moet, zeer tot zijn ongenoegen (èn dat van zijn vrienden) de prijs delen met de andere kandidaat, Jan Dunselman. Aan het begin van 1885 begint van Looy aan de aan de prijs verbonden reis, die hem door Italië, Spanje en Marokko zal voeren. Hij moet schilderijen van oude meesters kopiëren om zodoende inzicht te verwerven in de klassieke kunst. Rome is de eerste plaats waar hij aan het werk moet.

Aletrino laat Jan Veth^8. de nu volgende brief^9. naar Rome aan Van Looy schrijven. Zelf lijdt hij op dat moment aan een oogaandoening, zodat hij de pen niet zelf ter hand kan nemen. De brief geeft een aardig beeld van de bedrijvigheid van de groep jonge schilders, literatoren en studenten in Amsterdam, die zich als ‘Tachtigers’ rond De Nieuwe Gids zullen scharen. Opvallend is dat de toon en de stijl van de brief nogal afwijken van het zo zwaarmoedige, sombere proza van Aletrino.

1. De eerste, buitengewone vergadering van Flanor vond plaats op 14 juni 1881 in lokaal De Eensgezindheid aan het Spui in Amsterdam. Tegenwoordig waren M.B. Mendes da Costa, H.C. Muller, Frank van der Goes, Jan C. Vos, Willem A. Paap, Willem Kloos, Charles M. van Deventer, Arnold Ising jr., Frederik W. van Eeden, H.G. Samson, C.H.E. Reelfs, Hugo Muller, C.B. Posthumus Meijes, F.L. Alresch, J. van Leeuwen jr. en S.J. Bouberg Wilson.

2. Sybrand Jacobus Bouberg Wilson (1848-1923), toneelspeler en sinds 24 maart 1881 directeur van de Toneelschool in Amsterdam. Van Looy geeft daar tekenlessen. Gerard Muller (1861-1929), medeleerling aan de Academie en net als Wilson Flanor-lid van het eerste uur, introduceert Van Looy op 20 februari. Op 13 maart wordt hij aangenomen als lid.

3. Maria Joseph Franciscus Peter Hubertus Erens (1857-1935), jurist. Hij is op de bijeenkomst van 9 december 1884 voor het eerst als introducé aanwezig bij ‘Flanor’. Later werkt hij mee aan De Nieuwe Gids.

4. Vervlogen jaren (ed. Prick, 1958), p. 240.

5. zie noot 41.

6. Aletrino is aanwezig bij het souper ter gelegenheid van de oprichting van De Nieuwe Gids.

7. Het tegenwoordige Frans Halsmuseum.

8. Jan Pieter Veth (1864-1925), medeleerling van Van Looy aan de Academie en een van zijn boezemvrienden. Van Looy introduceert hem op dinsdag 27 november 1883 bij Flanor, Veth werkt aan De Nieuwe Gids mee als kunstcriticus en als dichter.

9. Het origineel van de brief, bestaande uit 3 vierzijdig beschreven dubbele bladen en één tweezijdig beschreven enkel blad, bevindt zich in het archief van de stichting ‘Huis van Looy’ ondergebracht in het Frans Halsmuseum te Haarlem.

Amsterdam Boerhavestraat 60. 17 juni '85

Beste Jac.

Hoe gaat het met de Macaroni? Zie - je er van binnen al uit als een Medusa-hoofd, vol witte slangen? en ben - je al van buiten als een bijenkorf van binnen? - van de weegluizen? - Zoolang als je zóó nog niet uitziet, ben - je nog geen fatsoenlijke lazaroni. Ik heb hier een Italiaan gekend, die zóóveel macaroni at dat hij na zijn diner op de kanapé moest liggen met zijn buik naast hem. Zóó moet - je het echter niet doen, want dan krijg je nog last van benauwdheden, die gevoegd bij de last die je al van de warmte zult hebben, zouden maken dat je genie geheel versmelt^10., en dat er daardoor even groote duisternis op je schilderijen zou komen, als op de briefkaart^11. die ik vanmiddag bij Veth heb gelezen. Ben je zóó ontevreden op de zon? Je moest dankbaar zijn dat je m'n profecie kan vervullen, die ik je gedaan heb op de promotiejool van Chap^12., namelijk dat je met een volle blaas zoudt terugkomen - een blaas met zón natuurlijk.

Je moest vandaag maar eens hier zijn geweest, dan zou je wat veranderen! en tevreden zijn met je warme omgeving en den zonneschijn, want vandaag lekt het overal - van den hemel bij stroomen en uit een mensch zijn oogen bij druppels - dit laatste zoowel van de koû als van verdriet over den hemel, die een handel in grijs papier schijnt te hebben geopend. Maar zoo is 'n mensch. Hij verlangt altijd naar dingen die ie op het oogenblik niet heeft. Ik gaf er tenminste wat voor, macaroni met 'n

10. Het handschrift is hier erg onduidelijk, ‘versmelt’ is ook mogelijk.

11. Een briefkaart uit Rome aan Veth uit juni 1885 (poststempel 14 juni). Van Looy beklaagt zich dat hij zich niet erg lekker voelt. ‘Ik ben mager geworden als een hout in 't gezicht. (...) ‘Van goed werken komt er niets, ‘alles is zoo schrikkelijk licht hier’

12. Charles Marinus van Deventer (1860-1931), ‘Chap’ voor zijn vrienden. Hij is Flanor-lid vanaf het begin en eveneens vanaf het begin medewerker van De Nieuwe Gids. Aan de Universiteit van Amsterdam studeert Van Deventer scheikunde en promoveert op 13 december 1884 tot doctor in de chemie met het proefschrift Schetsen uit de geschiedenis der scheikunde.

[p. 72]

zonnesteek te eten, en de zon te zien zooals jij 'm ziet, en niet door een zwarte bril die me overal beroemde halftinten^13. geeft, in mijn ziel in mijn hoofd, en in mijn omgeving. Die bril is dan ook de oorzaak, en misschien ook een beetje nijdige jalousie op jou (omdat jij veel meer geniet dan jij kan en mag genieten), dat ik je in al die tijd dat je weg bent^14. niet eens geschreven heb, en je een moreele macaroni heb toegediend. Vandaar ook (die zwarte bril dan) dat ik Veth's hand gebruik om dezen brief te pennen. De laatste drie maanden zijn voor mij gedeeltelijk halftint en beenzwart geweest. M'n oogen namelijk hebben in een staat van rotheid verkeerd, waarbij de drinkputten van Jerusalem, een toonbeeld van Hollandsche zuiverheid zouden zijn.^15. Ik heb weer alles krom gezien, nog krommer dan ik het gewoonlijk doe. Ik heb dus niets uitgevoerd, heb geluierd, en heb een diepen blik gekregen in de doos van Pandora. Eén voordeel heb ik in die tijd gehad, en wel dat ik gezien heb dat er bij alle ongeluk nog wel een gelukkie is; dat gelukje voor me is geweest, de groote sympathie en de hulpvaardigheid die ik van het meerendeel mijner kennissen heb ondervonden.

Dan houdt me tot nog toe op de been, en ware het niet dat ik soms beangst ben voor de toekomst, ik zou me liever gelukkig voelen. Maar als waar filosoof denk ik liever niet over wat er komen zal, en denk ik alleen over wat is. Vandaar dat ik aan jou nu denk omdat jij de meest versche indruk bent, die ik vandaag gekregen heb, door je briefkaart. Waarschijnlijk heeft Veth het je reeds geschreven dat-i m'n portret schildert^16. - onder ons gezegd - (hij schrijft hetzelf dus het is 'n harde slag voor 'm z'n eigen veroordeling op te schrijven) geeft hij blijks van zeer weinig smaak dat-i zoo den geheelen dag op m'n bakkens kan turen zonder onwel te worden. Maar jelui schilders hebben ‘altijd alevel wat raars’ - Jij voelt je niet prettig in de zon, en Veth vindt m'n bakkens goed! Nu zit ik elken dag voor 'm te pozeeren, en zie meer en meer hoe het beetje kleur op m'n gezicht ontleed wordt tot in de kleinste bizonderheden; en ik moet het verdragen dat Allebé^17. me met een eigenaardige artiesten-onbeschoftheid zit uit te meten en zit aan te staren, alsof ik een ‘article de Paris’ was. Nu heb ik nog kans dat ik ergens op 'n tentoonstelling kom te hangen en stekelachtige aanmerkingen zal moeten hooren over ‘het model’. Misschien wordt ik dan nog eris door de wet vervolgd, als miskramen-verwekker, want hoe onartistieke zwangere vrouwen gezond zullen blijven voor die schilderij - is mij een raadsel! De eenige hoop die ik nog heb is dat een dolle Engelschman het zal koopen om er een boek van Darwin mee te illustreeren, dan word ik nog eens beroemd en Veth zal zijn belooning krijgen in baar geld. Dat geld laat ik 'm houwen want dat mag-i wel hebben tot loon voor z'n werk en vergoeding voor de moeite die i zich geeft om telkens m'n voorlezer te zijn nà het pozeeren. Als i hetzelf niet schreef zou ik zeggen dat ik nogal met 'm op kan schieten, maar nu zeg [i.p.v. (doorgestreept: ‘schrijf’ - P.W.] ik 't niet, evenmin als 'n oordeel over talent enz. over hartelijkheid en andere diensten die-i me bewijst, want hij zou gaan denken dat ik uitmuntte in diplomatie en vleierij. Trouwens als-ik al die soort dingen ging zeggen, dan zou me den tijd gaan ontbreken om je belangrijker berichten te geven - voor mij, want jij kent Veth genoeg.

Deze eerste brief is raar, waarschijnlijk, en zal misschien niet over die dingen handelen waarin je het meest belangstelt, omdat ik niet weet welke dat zijn. Ik weet niet b.v. of je belangstelt in Tweede-Kamernieuws, wat er niet is, of dat je misschien het interessanter zoudt vinden iets te hooren over den optocht bij de opening van het Rijksmuseum^18. waarvan ook al niets te zeggen valt, omdat-i er niet is. Ook weet ik niet of je geest trekt naar Cholera-inenting of naar een afslag van melkprijzen, van een dubbeltje op zeven centen een kan. Je ziet, ik heb veel pijlen op mijn boog die ik naar je toe kon schieten als ik maar wist van welke je gediend was. Ik zal me daarom meer bij lokaal nieuws bepalen ofschoon ik hard kans loop dat je, wat ik je zal vertellen over de kennissen, al meer-malen zult gehoord hebben. Laat ik beginnen met Flanor. Van de laatste keer dat jij er was, staat me niet meer voor den geest dan een vuurwerk fontijn van sinaasappelen waarmeê je gooide.^19. Ik geloof dat die laatste werkzaamheid van jou een van de beste is geweest, die er sinds de herleving^20. zijn geweest. Veél is er niet gedaan. Ikzelf heb m'n werkzaamheid vervuld met een 2 1/2 uur-lange lezing over prostitutie die een succès d'estime, en misschien nog meer een succès de scandale heeft gehad.^21. Vander Goes die 'n specialiteit in dit soort onderwerpen is, heeft 'n onafgewerkt lezinkje gegeven over iets waar hijzelf nog niets van weet.^22. De avonden blijven gezellig ofschoon het souper^23. (wat nog het beste was) er langzamerhand bij inschiet. En ware het niet dat zich uit Flanor een Gulden Winckel ontwikkelt, Flanor zou niets praesteeren tegenover de buitenwereld. Ik voor mij moet je zeggen dat ik me deerlijk in Flanor heb bedrogen. Ik heb het. beschouwd als een Parnassus, en zie meer en meer dat het een duin is - niet eens de ‘Bunkert’, waarop een hoop boerenlui in plaats van goden en tusschen die boerenlui, hier en daar eris een mensch. Of ik onder de goden, de boerenlui of de menschen hoor, wil ik niet beslissen. Ik doe mezelf niet graag pijn. Die menschen vormen de Gulden Winckel. De G.W. doet me onwillekeurig denken aan het verhaal van de twee echtlieden, waarvan Mevrouw in een gezegende positie was, en die heftige ruzie hadden of de toekomstige spruit Jantje danwel Ammelezwimta zou heeten. De ruzie liep zóó hoog, dat Mevrouw een miskraam kreeg. De G.W. bestaat nog niet eens, of de naam wordt reeds veranderd, en is verdraaid in ‘Nieuws Gids’. Verdeeldheid zal er wel niet onder de Redacteurs komen, maar ik ben toch bang dat de ‘Nieuwe Gids’ niet zal uitwerken wat de G.W. had gedaan, vooral omdat van het oorspronkelijk plan moest afgeweken worden. Immers in plaats van elke maand een aflevering, zal er elke twee maanden een verschijnen, en ik ben hard bang, dat men in het tijdverloop tusschen de eerste en de tweede aflevering de eerste zal vergeten. De redacteurs zelf: v.d. Goes, Paap, v. Eeden, Verwey en Kloos, hebben goeden moed en zijn zo vol vuur, tenminste de vier eersten. Van Kloos weet ik het niet omdat-i in de laatste weken verdwenen is. Ik had 'm namelijk onder behandeling, omdat z'n zenuwgestel geschokt was. Je weet dat 'n jong medicus zonder praktijk erg trouw een eenigen patiënt opzoekt! zoodat ik ook geregeld bij Kloos kwam, tot ik opeens hoorde dat Kl uit de stad was. Dwarstegen m'n raad, of liever zonder m'n raad! Zou-i m'n aanstaande rekening ontvlucht zijn? Ik weet het niet, evenmin als Verwey het weet, de eenige die 'n bericht van 'm ontvangen heeft, namelijk dat-i in Voorburg bij 'n tante zit te werken. Of Verwey nog in de laatste dagen bericht van 'm heeft gekregen weet ik niet, want Verwey is zoo schaarsch als de aardbeien en de warmte! Het eenige dat ik van Verwey weet is dat-i van morgen als een dolleman bij Kees^24. is komen opvliegen, en daar het bericht heeft achtergelaten dat-i vandaag examen deed. Kees lag te bed (hij heeft een eigenaardige gewoonte om de morgenstond te genieten!) en heeft hemzelf niet gesproken, maar de informaties die we met ons tweeën hebben ingewonnen aan de Universiteit en aan het Gymnasium hebben ons geleerd dat er geen sprake is van examen. Of Verwey aan bundelmanie lijdt, een kwaal waarmee vele jongelui behept zijn tegenwoordig!^25. - Ik weet het niet - zeker is z'n gedrag hoogst vreemd vandaag. Die bundelmanie is 'n nieuwe ziekte, getuige de Heer Cosman^26., die jezelf kent, en Cornelis Paradijs, 'n jongeling die de lier van Beets, Helmers, Bilderdijk en andere Hollandsche dichters heeft geleend.

Z'n bundel zal waarschijnlijk in het najaar verschijnen. Kloos zal daar voor een voorrede schrijven van het standpunt van oud-vriend terwijl ik er een hartig woord aan toe zal voegen als Christelijk jongeling.^27. Ik ben bang dat de bundel meer opgang zal maken dan ‘de Kleine Johannes’ vanvan dezelfden,^28. omdat het publiek veel meer voelt voor God en deugdzaamheid dan voor waarheid en gevoel.

De Kleine Johannes is nu geheel af en zal in de Nieuwe-

13. Het woord ‘beroemde’ is in het handschrift zeer moeilijk leesbaar. Wanneer voor deze lezing wordt gekozen is ‘halftinten’ wellicht in verband te brengen met de kunstopvatting van de jonge Amsterdamse schilders in die tijd. ‘Stemming’ is een centraal begrip in hun kunstopvatting. En de weergave daarvan moet alle mogelijkheden om ze in kleuren vorm te geven onderzoeken; dus ook halftinten.

14. Op vrijdag 6 november vertrekt Van Looy van het Centraal Station in Amsterdam. Uitbundig wordt hij uitgeleide gedaan: ‘En er was geen einde gekomen aan 't hand-geven, de trein ging al, toen hij nog een hand in zijn hand warm voelde. En wat een vragen van gauw en veel te schrijven, wat een beloften dat hij veel brieven terug ontvangen zou. Zoo was hij gegaan op een Februari-Vrijdag 't land uit, de ooren nog vol vriendenwoorden, meênemend de beelden van vrienden aan wie zooveel van zijn leven vastzat.’ (Jac. van Looy: Gekken). Via Bazel en Milaan (daar schrijft hij Veth een kaartje) bereikt hij op dinsdag 10 februari Rome.

15. In zijn novelle ‘In 't donker’ (gepubliceerd in De Nieuwe Gids, 1e jaargang, deel 2, aflevering 5, 1 juni 1886, pagina 278-288) schrijft Aletrino: ‘'t Zijn nu al bijna veertien dagen dat ik voortdurend in het donker zit. Mijn oogkwaal geneest niet. Mijn geest wordt ziek door 't vele alleen zijn.’

16. Dit in 1885 door Veth vervaardigd portret laat een aantal interessante details zien. In de klassieke traditie wordt de geportretteerde afgebeeld met een aantal attributen, die als symbool dienen voor zijn persoon en zijn leven. Bij Aletrino ziet men links een geraamte om zijn bezigheden op medisch gebied aan te geven. Op zijn schoot een door hem zeer geliefd huisdier, een poes (een voorliefde die hij overigens met Van Looy deelt). Rechts ziet men een klein portretje van Zola, door Aletrino zeer bewonderd. Het portret van Albert Verwey, door Veth in hetzelfde jaar geschilderd, mist deze elementen. Ook de houding van de afgebeelde is anders. Twee jaar later maakt Veth een portret van Frank van der Goes (1859-1939), mede-oprichter van Flanor en van De Nieuwe Gids. Hier wordt, afgezien nog van het feit dat Van der Goes in dezelfde stoel als Aletrino is afgebeeld (waar Ester Wouthuysen mij op wees - P.W.), de zelfde manier van portretteren toegepast. De houding is op beide schilderijen hetzelfde en Van der Goes heeft ook een attribuut meegekregen. In de linker bovenhoek is een deel van een schilderij-lijst te zien, waarin een fotootje steekt. Daarop herkent men Conrad Busken Huet, oom van Van der Goes (en van Van Deventer) en door hem zeer bewonderd.

17. August Allebé (1838-1927). Vanaf 1880 directeur van de Academie en een groot inspirator voor zijn leerlingen. Vooral Van Looy had een hecht contact met hem. Tijdens de ‘Prix de Rome’ reis onderhouden zij een uitvoerige correspondentie. Op 11 juni 1885 schrijft Allebé aan zijn leerling: ‘Veth schijnt thans het Nederlandsche Panthéon voort te zetten; - althans bij Uw Van Eeden [door Van Looy in 1884 geschilderd portret - P.W.] schildert hij de heren Verwey, Paap en d'Aletrino. De twee laatsten zijn nog niet af.’

18. Deze opmerking is enigszins mysterieus. Het Rijks-Museum werd op maandag 13 juli 1885 door minister Heemskerk van Binnenlandse zaken pas officieel geopend. Uit de berichten in de dagbladen wordt niet duidelijk of er een optocht was. Wel wordt er in een studentenblad en in een studenten-almanak gewag gemaakt van de voorbereiding van een optocht.

19. Aletrino refereert hier aan de buitengewone vergadering van dinsdag 16 december 1884, die met een souper werd afgesloten.

20. Op dinsdag 9 december 1884 vond er een vergadering van ‘Flanor’ plaats waarop slechts enkele leden, te weten: Van Eeden, Van Looy Roodenburg en Van der Goes, benevens Erens als introducé, aanwezig waren. Men besluit tot een actiever beleid, wat resulteert in de in de vorige noot genoemde buitengewone bijeenkomst.

21. Op de vergadering van dinsdag 14 april 1885 in lokaal ‘De Karseboom’ aan de Kalverstraat, de vaste gelegenheid voor de bijeenkomsten van Flanor, gaf Aletrino een lezing over prostitutie. Na een inleiding kwamen er drie hoofdstukken aan de orde: ‘De geschiedenis van de prostitutie’, ‘De vraag der reglementeering der prostitutie’ en ‘De middelen ter bestrijding der prostitutie’.

22. Op 10 maart 1885 geeft Van der Goes een lezing over de kritiek in de zeventiende eeuw, die hij op 5 mei vervolgt.

23. Het was een goed gebruik na afloop van een Flanor-bijeenkomst gezamenlijk te souperen.

24. = Frederik van Eeden

25. Inderdaad verschijnt in 1885 de bundel Persephone en andere gedichten. Verwey stuurt deze bundel aan Van Looy in Italië. Deze is erg enthousiast, vooral over het titelstuk (waar Verwey op 13 januari van dat jaar bij ‘Flanor’ fragmenten van heeft voorgelezen) en hij maakt er illustraties bij.

26. Mr. Herman Cosman (1862-1921). In 1885 verschijnt zijn bundel Wilde Halmen. Op 24 september van dat jaar wordt hij bij Flanor geïntroduceerd.

27. In november 1885 verschijnt Grassprietjes door Cornelis Paradijs, met een ‘open brief aan den schrijver door P.A. Saaije Azn.’ (= Aletrino) en een voorrede van Sebastiaan Slaap (= Kloos). Van Eeden heeft een aantal van de verzen al bij Flanor voorgelezen; voor het eerst op 27 oktober.

28. Aletrino had al voor het verschijnen fragmenten uit het verhaal bij Van Eeden gelezen.

[p. 73]

Gulden-Gids-Winckel verschijnen.^29. Gelukkig dat het af is, want Kees zit voor z'n artsexamen, waarvoor-i elken dag 'n oproeping kan thuiskrijgen, en waarvoor-i nu toch al werkt zooals dat z'n gewoonte is, namelijk heel weinig. Het is echter niet de Nieuwe Gids die 'm veel tijd wegneemt, maar 'n stilleven dat-i bij Veth op het atelier zit te konterfeiten, en waarop het portret van Paap^30. welgevallig kijkt, want Paap wordt ook vereeuwigd in olieverf, wat ik 'n betere vereeuwiging vind dan door ‘Bombono's^31., of door andere ‘stukken’ die-i onvoorzichtig zal trachten te schrijven over dingen waar-i meent verstand van te heben. Gelukkig dat-i getemd zal worden door z'n mederedakteurs, die aan den anderen kant een grooten steun aan 'm hebben. Want hij werkt veel voor het nieuwe Tijdschrift en is zeer praktisch, praktiescher dan vanderGoes, die zich op de redakteursvergadering nu en dan wel eenigszins laat meêslepen, door weinige sympathie met Paap. Nu ik van vanderGoes spreek als litterator komt me onwillekeurig de laatste vergadering van ‘Flanor’ in de gedachten, waarop-i (héél leelijk) met de conventie van een vierde rangs theater, zooals Veth zegt, een stuk uit ‘Ruyl Blas’ het voorgelezen, ter eere van de nagedachtenis van Victor Hugo.^32. Of de cher maitre daarmeê gediend zou zijn geweest, als-i het bij zijn leven nog gehoord had, betwijfel ik. Echter, de wil was goed, en de vereering mocht niet ontbreken op 'n vergadering van Flanor, waar indertijd met algemeene stemmen is aangenomen, den beroemden dichter 'n gelukwensch te sturen.^33. Waarschijnlijk zul-je wel alles van Hugo's dood weten, niet alleen omdat Italië een deputatie naar z'n begrafenis heeft gestuurd, maar ook wijl z'n dood samenviel met die van Terenzio Mammiani^34. die in Italië hoog vereerd werd, zooals de couranten schrijven en met die van Neuville^35., waarin jij als ‘schilder en glazenmaker’ vanzelf belang moet hebben gesteld. Als je eenigen lust hebt om meer van z'n begrafenis en z'n dood te weten, zal ik je in een volgenden brief daarover schrijven. Je zult echter wel in Rome genoeg gehoord hebben - M'n oordeel wil ik niet zeggen - alleen dát - dat het me spijt dat in onzen tegenwoordigen tijd, waarin de Lantaarn van Diogenes een duur betaald artikel zou zijn, er weer een vuurbaak is omgevallen die niet licht vergoed kan worden door 'n andere. Je moet die Lantaarn van Diogenes niet gaan versurrogaten met ‘de Lantaarn’ het Maandblad dat Biederlack^36. een ‘letterkundige’ noemt en dat, trots op z'n bestaan, de meest woeste moppen tapt op de Nieuwe Gids en op Kloos.

Frederik van Eeden, geschilderd door Jacobus van Looy (1884)

Jacobus van Looy; getekend door Willem Witsen (1881)

Wat het schildersgebied aangaat, waarop ik me ook langzamerhand ga bewegen, door de massa techniesche termen die ik langzamerhand leer kennen, en het eigenaardige duimmanuaal wat ik van Allebé en Veth overneem (hij schrijft hetzelf!) - behalve Veth en vander Valk^37. zie ik alleen Witsen^38., die zich terug heeft getrokken op z'n atelier in Maartensdijk, waarvan uit hij schilderstukken de wereld instuurt die op de tentoonstelling te Rotterdam terecht komen en daar genoemd worden ‘de beste onder de voortbrengselen van de jongere school’. Ik zie Witsen nooit met z'n penceel maar wel met z'n bas gewapend op de Vrijdagavondtrio's bij Chap, waar ik Veth nooit anders ontmoet dan zich oefenend om een boa-constructor te worden (hij schrijft hetzelf!) en waar Chap de eerste viool speelt in dubbele zin.^39. Chap heeft die afleiding wel noodig, want hij is nog altijd trouw bezig om zich te wennen later een inwoner te worden van een ‘stankdal van Java’. Trouwens dat mag-i wel doen om z'n naam van doctor in de chemie op te houden, want het zomerpak dat-i zich heeft aangeschaft, komt zóó weinig overeen met z'n waardigheid, dat Veth van plan is er een caricatuur van te maken. Ziehier waarde Jac. eenige verspreide nieuwtjes, zóómaar voor de hand weggegrepen, en nu jijzelf! Hoe gaat het met je Italiaansch? heeft je kamergymnastiek op taalkundig gebied in de Govert Flinckstraat^40. je genoeg geoefend om niet, wanneer je brood noodig hebt, in vergissing te vragen om een waterpot? en heb-je al de spijzen reeds genuttigd wier vreemde namen je deden watertanden, toen je ze verwrong en bedierf bij het uitspreken. Heb-je buiten je schilderijen nog andere indrukken gekregen van het citroenenland? Hoe is het met de vuilheid, en heeft de nieuwer-

29. De Kleine Johannes (eerste deel) opent de eerste aflevering van De Nieuwe Gids in oktober 1885. Van Looy ontvangt het blad in het buitenland. In september 1886 schrijft hij aan Van Eeden: ‘Als ik weer in Holland ben ga ik de kleine Johannes met etsjes illustreeren [...]’

30. Willem Anthony Paap (1856-1923), vanaf het begin betrokken bij Flanor en De Nieuwe Gids. Helaas is onbekend waar het van hem vervaardigde portret zich bevindt.

31. Op 19 februari 1884 leest Paap bij Flanor ‘Taco Bombono, geen idylle’ voor, in hetzelfde jaar in boekvorm verschenen onder de titel Bombono's. Dit zal een voorstudie blijken te zijn voor zijn sleutelroman Vincent Haman.

32. Victor Hugo overlijdt op 22 mei 1885 en wordt op 31 mei met een grote stoet uitgeleide gedaan en onder grote belangstelling bijgezet in het Panthéon te Parijs.

33. Op initiatief van Erens besluit de Flanor-vergadering van 13 januari 1885 Hugo een felicitatie te zenden ter gelegenheid van zijn 76ste verjaardag.

34. Terenzio Mammiami della Rovere, graaf van St. Angelo (1799-1885), Italiaans schrijver en politicus.

35. Alphonse de Neuville (1836-1885), Frans schilder, leerling van Delacrois en Detaille; hij werd door Van Looy zeer bewonderd.

36. H.J. Biederlack (1860-1931). Jurist, werkte incidenteel aan De Nieuwe Gids mee.

37. Maurits Willem van der Valk (1857-1935). Jeugdvriend van Kloos. Academie-genoot van Van Looy en mede-oprichter van Sint Lucas (zie noot 41)

38. Willem Arnold Witsen (1860-1923). Mede-leerling van Van Looy aan de Academie. Samen namen ze het initiatief tot oprichting van ‘Sint Lucas’. Samen met Veth werd hij door Van Looy bij ‘Flanor’ geïntroduceerd. Witsen werkte mee aan De Nieuwe Gids.

39. Witsen (cello of bas), Van Deventer (viool) en Aletrino (piano) musiceerden vaak samen.

40. Van Looy's laatste adres voor zijn reis: Govert Flinckstraat 81b in de Pijp in Amsterdam. Na zijn vertrek resideerde Kloos er en zodoende was het enige tijd het redactie-adres van De Nieuwe Gids. Ook Witsen woonde er enige tijd.

[p. 74]

wetsche brievenbus tegen het eeuwenoude Kapitool gespijkerd je een even ellendigen indruk gegeven, als Thorbecke toen ze hem indertijd een flambard hebben opgezet? Heb je al bravi ontmoet? of ben-je trouw in je rol van Frans-Hals^41. voortdurend bezig langhalzige flesschen OrVietro^42. te leêgen? Breng-je serenades op citroenkleurige mandolinen aan blauwe linten? of mijmer-je op witmarmeren trappen, bespoeld door 'n diepblauwe zee, onder een flonkerenden sterrenhemel over Neerlands modder en de prijs van een winterjas? Of doeje nies dan schilderen? Ik voor mij heb een voorstelling van je als een klein dik mannetje met een rood bieten-neusje, in de eene hand een veel geroemde macaroni, in de andere een flesch Lacrimae Christi^43. en neergezegen in een achterbuurt van Roma, terwijl je je teekenstift tot tandenborstel gebruikt! en je schetsboek tot het schrijven van minne-epistels van de een of andere zwartoogige chitana die uit een bovenverdieping goed te drogen hangt. Misschien bedrieg ik me, en ben-je nog dezelfde korte sinaasappelgooier van hier. Nou zou-ik toch oppassen met sinaasappelen, met het oog op de buikpijn en de kleurenblindheid die je van al dat oranje krijgt, dat zie je aan de politieke toestand van Nederland, die in het geheel geen kleur meer heeft. Wat m'n vermoeden wettigt van je dweeperige stemming, bewijzen me je sonnetten die ik in een brief bij Kees heb gezien^44., maar pas op dat je je schilderezel niet vervormt tot een harp met snaren van macaroni want dan wordje nooit een Corregio.^45. maar je brengt het niet verder dan Manus uit de Duvelshoek. Als het je niet verveelt, schrijf me dan eens wat over je leven en over je indrukken, die je van het verhutspotte Rome krijgt^46.. Als het te warm is om te schrijven, ga dan naar een serivario en dikteer het hem, zooals ik het nu Veth doe. Dat herinnert me meteen dat ik eens moet uitscheiden want z'n hand zal wel lam worden en hij moet morgen weer het penseel voeren.

Dus Jac. houw me ten goede dat ik niet meer praat, en wees dankbaar aan je vriend Veth die me in de gelegenheid stelt je weer eens een Hollandsch papiertje toetezenden. Ik breek af met de pen maar niet met il cor.

Dag Jac tt Sam

Noot van secretaris

Ik heb dit geschreven hoorende niet gehoord en ziende niet gezien hebbende.

Comme une machine

J.V.

41. In 1883 kreeg van Eeden van het bestuur van de kunstenaarsvereniging ‘Sint Lucas’ het verzoek een blijspel te spelen voor het aanstaande feest van de vereniging. Deze vereniging werd in november 1880 opgericht door een aantal leerlingen van de Academie (Veth, Witsen, Van Looy en Antoon Derkinderen) die vonden dat er bij de bestaande verenigingen geen ruimte gegeven werd voor kunststudenten. In 1883 neemt de voorzitter, Hugo Muller, het initiatief om een groot feest te geven. Het verzoek aan Van Eeden behelst een stuk dat op een vaudevilleachtige manier en op komische wijze de actualiteit van de kunstwereld behandelt. Frans Hols, historisch, anachronistisch blijspel is het resultaat. Op 2 februari 1884 wordt het stuk tijdens het feest in maison Stroucken aan de Amstelstraat voor het eerst opgevoerd, met Van Looy in de titelrol en Witsen, Veth, Aug. Legras en andere Lucasleden in de overige rollen.

42. Orvietro, witte Italiaanse wijn, uit een stadje in de buurt van Rome.

43. Lacrima Christi, Italiaanse wijn afkomstig van de hellingen van de Vesuvius.

44. Aletrino doelt op het sonnet ‘Avond op het Foro Romano’, in een brief aan Van Eeden gedateerd Roma, Zaterdagavond 1885. Op 4 april stuurde Van Looy dit gedicht eveneens aan Allebé.

45. Mogelijk doelt Aletrino op Ant. Allegri il (of: le) Corregio (1489-1534) uit Parma.

46. Op 25 juni 1885 schrijft Van Looy uit Marino, een klein plaatsje buiten Rome, aan Veth: ‘Laat deze brief s.v.p. ook aan Aletrino lezen. Want heeft die me een aardige brief gestuurd maar ik kan hier waarachtig niet iedereen schrijven. Zeg hem dat de citroenen hier heerlijk zijn, ik eet er alle dagen twee met schil en al. Dat doen de Italianen ook voor de koorts, geloof ik, en macaroni 't is een wellust een Italiaan die lange wormen naar binnen te zien halen, ik bedank er echter voor, het stopt te veel.’

[p. 75]