James Brockway
Engelse kroniek
Ik herinner mij nog hoe ik in de jaren zestig, tijdens een televisie-uitzending aan de kunst gewijd, Maureen Duffy op het beeldscherm zag - zij was een van de jongere auteurs aan wie de Britse Raad voor de kunst (Arts Council) een stipendium gegeven had. Met That's How It Was, haar eerste roman (over de moeder-dochter-relatie tussen een Engelse ongetrouwde moeder en het kind dat door een Ier werd verwekt) had zij een opmerkelijk debuut gemaakt, dat door The Single Eye en Microcosm werd gevolgd. Die laatstgenoemde lange roman was experimenteel van aard, want hierin behandelde Duffy het thema van het lesbianisme in verschillende vormen - met inbegrip van fantaserende historische hoofdstukken.
Duffy schrijft ook gedichten en toneelstukken. Met de toneelstukken heeft zij geen carrière als toneelschrijfster gemaakt, maar zij zijn wel in Londen als eenmalige voorstellingen opgevoerd. Verder heeft zij literaire studies gepubliceerd, over de sprookjes-literatuur (The Erotic World of Faery) en die originele vrouw Aphra Behn (The Passionate Shephertess), die in de tweede helft van de zeventiende eeuw een carrière opbouwde en haar kost verdiende met het schrijven van toneelstukken. Over haar schreef Virginia Woolf in haar lange overbekende essay, A Room of One's Own:
And with Mrs Behn we turn a very important corner on the road... She had to work on equal terms with men. She made, by working very hard, enough to live on (...) AU women together ought to let flowers fall upon the tomb of Alphra Behn, (...) for it was she who earned them the right to speak their minds.
Het feit dat Maureen Duffy het verkoos aan zo'n vrouw een boek te wijden, laat haar eigen aard als schrijfster zien en het wekt geen verbazing dat zij, met Brigid Brophy, in de laatste jaren voor de rechten van de auteur is opgekomen, vooral in verband met het leenrecht. Maureen Duffy is, met andere woorden, een denker, vooral op sociaal gebied, een vechter en een propagandist. In een van haar roman (I Want to Go to Moscow) is zij ook voor de rechten van het dier opgekomen - die roman belichaamt namelijk een pleidooi tegen de vivisectie en ook tegen dierentuinen.
Nu, met haar tiende roman, Gor Saga, waarin de handeling in de toekomst geplaatst is, houdt zij zich bezig met een denkbeeldig probleem, dat toch voor ons heel relevant is, want het heeft te maken met onze houding zowel tegenover de medemens als tegenover het dier. Bovendien worden verschillende sociale verschijnselen en tendenzen in de huidige samenleving ook in de roman betrokken.
Gor Saga is namelijk een verhaal over het lot van een hominim, een jongen die half-mens en half-aap is. Hij is het produkt van de kunstmatige inseminatie van een vrouwelijke gorilla met menselijk sperma, d.w.z. een produkt van een experimenteel laboratorium.
Met zo'n thema gaat Duffy natuurlijk héél ver en het is misschien goed, dat zij de handeling in een denkbeeldige toekomst heeft geplaatst, andere had de lezer zo'n onderwerp te buitensporig gevonden en zelfs een beetje ridicuul. Als Duffy alleen maar een goedkoop soort science fiction op het oog had, dan had dit makkelijk gekund. Maar zij wil met een verhaal over de toekomst onze tegenwoordige opvattingen en reakties onderzoeken en aan de kaak stellen. Zij laat ons daarbij een samenleving zien zoals de onze zou kunnen worden, d.w.z. een samenleving die door computers wordt beheerst. Deze is een maatschappij, waaruit het menselijke element vrijwel totaal verdwenen is, en waarin de achtergestelden als ‘nons’ (onvolwaardigen) gesegregeerd zijn en de rebellen tegen het welvarende conformisme van de heersende klasse in hun eigen kampen, in communen, wonen.
Het Engeland dat Duffy in haar roman tekent bevindt zich in een stadium van verval. Hele wijken van Londen en andere grote steden zijn ontruimd en hier en daar door krakers overgenomen. Orde en rust zijn door permanent rondrijdende politiepatrouilles gehandhaafd, welke patrouilles met geraffineerd elektronische apparatuur zijn uitgerust, waaraan niemand ontsnappen kan. De gezaghebbers weten alles over iedereen, want alle gegevens zijn in een databank bewaard en onmiddellijk beschikbaar.
Dit beeld is het - een beeld van een samenleving waarin de persoonlijke vrijheid verdwenen is en de mens tot cijfermateriaal is gedegradeerd - dat Duffy's boek interessant en belangrijk maakt. Het verhaal over Gor - die nauwelijks van een gewoon kind te onderscheiden is en die ook als een gewoon kind door verschillende pleegouders wordt groot gebracht (hij weet niet zelf dat hij half-aap is) - is niet slechts te weinig waarschijnlijk maar ook veel te gecompliceerd en verward, om huiveringwekkend te zijn en om au sérieux te worden genomen. Bovendien is het Duffy niet gelukt, het zeer òngewone van zijn situatie en het heel gewone in het doen en laten van degenen die hem omringen, tot een overtuigend geheel samen te smelten.
Het ongelukkig resultaat hiervan valt daarom soms te vergelijken met de sfeer van een slechte Hammer Films-produktie van een Dracula-verhaal, waarin het banale van het alledaagse leven met uiterst griezelige en fantastische situaties gemengd wordt, zodat men nooit eigenlijk weet in welke wereld men zich bevindt: die van de werkelijkheid of die van de fantasie. Hierdoor krijgt álles een zweem van onwerkelijkheid, waardoor niets overtuigt.
Een goed stiliste is Duffy nooit geweest. Het elegante kan haar niet bekoren. Hierin is zij de tegenpool van een schrijfster als Muriel Spark of haar eigen goede vriendin Brigid Brophy.
Gor Saga zou ik daarom niet kunnen aanbevelen als een voorbeeld van begaafd, gepolijst schrijven. Ik bespeur ook een vrij flinke portie sociaal sentimentalisme in de wijze waarop Duffy haar ‘underdogs’ steeds als lieve, goede, hartelijke, menselijke schepselen voorstelt en de sociaal geslaagden als boeven en bruten. Maar ja, ik schreef al, dat Duffy naast schrijfster ook een propagandiste is. Wel zou ik deze vreemde roman willen aanbevelen als commentaar op verschillende aspekten van onze samenleving, die niet aantrekkelijk zijn en die onze aandacht dringend nodig hebben.
Degenen die Maureen Duffy's vroege werk willen lezen, kunnen noteren dat een heruitgave van haar eerste roman That's How It Was begin volgend jaar bij Virago Press (de feminis-
Auteursrechtelijk beschermd
