Bzzlletin. Jaargang 10

[p. 40]

Egon Erwin Kisch
Dokter Becker voor de poorten van het paradijs

Eerste hoofdstuk van de bundel Paradies Amerika, reportages die Kisch in de winter van 1928-'29 schreef, en die in 1930, bij Erich Reiss Verlag in Berlijn, in boekvorm werden gepubliceerd. In hetzelfde jaar verscheen een goedkope editie in de Universum Bücherei. Voor deze vertaling is de tekst van de Gesammelte Werke (Weimar en Berlijn, 1978, Aufbau Verlag) gevolgd. In verscheidene van deze stukken gaat Kisch schuil achter de figuur van ‘Doktor Becker’.

Vertaling: Huib van Krimpen

Dokter Becker, zo moeten we onze man maar noemen, is met onvaste gevoelens aan boord van het Engelse passagiersschip.

Zijn gevoelens zijn niet zozeer onvast doordat het schip slingert en stampt, ook niet doordat de slaapplaats van Doktor Becker juist boven de schroef ligt en evenmin doordat de eet-en rookzaal van zijn klasse door het draaien van de machines onaangenaam vibreert.

Doordat ze midscheeps wonen merken de passagiers van de tweede klasse, laat staan die van de eerste, aanzienlijk minder van het stampen en slingeren van het schip, en van de schroefas helemaal niets. Bovendien worden ze afgeleid door wandelingen op het honderd meter lange afgeschutte promenadedek en door de nummers van de jazz band en de zangers, wier klankrijke prikkelingen door luidsprekers opgewekt worden overgebracht naar de passagiers van de minder bemiddelde klassen.

De minder bemiddelde klassen, waartoe Doktor Becker behoort, huizen tussendeks, maar ze worden geenszins ‘tussendekspassagiers’ genoemd; als een instelling onmiskenbaar gecompromitteerd is veranderen ze gewoon de naam. Het tussendek is dus afgeschaft doordat ze het gehalveerd hebben en de helften verschillende namen hebben gegeven: ‘toeristenklasse’ achter en ‘derde klasse’ voor. Deze twee onderorden verschillen voornamelijk van elkaar door de passageprijs, door het reisdoel van de passagiers (die van de derde klasse zijn voor het merendeel landverhuizers met veel kinderen) en in de bejegening. Zo dragen bij voorbeeld de plee's in de toeristenklasse de opschriften ‘Gentlemen's Lavatory’ en ‘Ladies' Lavatory’, terwijl op die in de derde klasse ‘Men’ respectievelijk ‘Women’ staat, en dat dan in alle Europese talen, omdat ze bij dat armzalige zoodje geen kennis van de Engelse taal verwachten.

Doktor Becker had van dat bordje ‘Gentlemen's Lavatory’ graag afgezien, als hij zijn tussen stalen kabels en balken weggestopte hut niet had hoeven delen met drie slaapgenoten, hoewel hij wel wat van hen kon leren; van de ene hoe je vóór het naar bed gaan je aambeien naar de regelen van de kunst behandelt, van de ander hoe je de nagels van je tenen knipt zonder je sokken uit te trekken.

Meermalen werpt Doktor Becker een blik in de verblijfplaatsen van de hogere klassen, waar minder begaafden van zijn beroepsgenoten wel vaker de vaart over de Grote Vijver ondernemen, namelijk diegenen, die op de rustige deining van een behoorlijke wereldbeschouwing, zonder stampen en slingeren, eerste-klas over de wereld mogen zwerven. Hij is niet jaloers op hun privé kajuit, al had Doktor Becker ongetwijfeld bevredigender vriendschap gesloten met zijn donkerogige Hongaarse tafelbuurvrouw als hij niet met vier in zijn hut sliep en zij niet met vier in de hare. Doktor Becker benijdt zijn meer begunstigde voorzaten en nazaten ook niet omdat op het promenadedek de vakken voor het ‘shuffleboard’-spel met verf zijn aangebracht, terwijl ze op het tussendek elke dag opnieuw met krijt moeten worden getekend. Hij benijdt ze ook niet omdat hun het aanschouwelijk onderricht wordt bespaard hoe je vóór het naar bed gaan je aambeien naar de regelen der kunst behandelt en hoe je de nagels van je tenen knipt zonder je (overigens op daartoe strekkende wijze van gaten voorzien) sokken uit te trekken.

Neen. Hij benijdt hen - als hij hen al zou benijden - alleen maar omdat ze de lange reis niet met zulke gemengde gevoelens moeten maken als hij.

Maar waarom, zeg op, zijn die gevoelens van Doktor Becker zo gemengd? De gevoelens van Doktor Becker zijn gemengd uit hoop en vrees.

De hoop van Doktor Becker, van algemene aard en gemakkelijk verklaarbaar, komt voort uit zijn vreugde een nieuw werelddeel te zullen zien, Amerika, het land, het onvoorstelbare, het alleronvoorstelbaarste volgens de reisbeschijvingen. Zijn vreugde wordt ingegeven door de zekere verwachting dat Amerika, dat geen oudheid en geen middeleeuwen kent, bij wijze van spreken de Kaspar Hauser onder de werelddelen, zijn ontwikkeling onmogelijk er toe kan hebben beperkt, de ontwikkeling van de Oude Wereld in te halen en voorbij te streven, dus dassen en vesten en bretels en religies en cosmetica en bankinstellingen en politiespionnen en beurszaken en kitschfilms uit te vinden en te vervolmaken.

Maar wat de vrees van onze vriend betreft, die is al van meer persoonlijke aard. Dit luidt: Zal ik, Dokter Becker, Amerika eigenlijk wel te zien krijgen? Zullen de aan de reis bestede geldmiddelen en tijd niet verkwist blijken als ze mij, Doktor Becker, helemaal niet in het land toelaten, maar óf op het eerste het beste naar Europa terugvarende schip zetten óf op het landverhuizersstation Ellis Island vasthouden tot mijn, Doktor Becker's, karakter als oplichter en zwendelaar is bewezen en mijn, Doktor Becker's, overbrenging naar Sing Sing verzekerd is?

Ja, onze vriend - mogen we hem nog wel zo noemen? - deugt naar Amerikaanse opvattingen helemaal niet. Al drie keer is hem een inreisvisum geweigerd. Een keer omdat zijn paspoort door Russische stempels gestigmatiseerd was, op grond van welke verdachte omstandigheid hem werd meegedeeld dat eerst bij de persdienst inlichtingen moesten worden ingewonnen; maar daar liet Doktor Becker het niet op aankomen. En toen hij een andere keer, in een andere stad en met een ander paspoort, een inreisvergunning aanvroeg hoefde er niet eens bij de persdienst te worden geinformeerd om hem te zeggen dat hij, door in het openbaar te beweren dat er op Sacco en Vanzetti een barbaarse justitiële moord was gepleegd, voor nu en alle eeuwigheid het recht had verspeeld Gods Eigen Land ooit te betreden. De derde keer, toen Doktor Becker dacht, dat zijn schuld nu wel vergeten zou zijn, ging het net zo.

Zijn vrienden rieden hem nu aan, dat hij bij de Amerikaanse

[p. 41]

consulaire autoriteiten in een ander land zijn geluk moest beproeven, of een vervalst visum moest zien te krijgen, of door middel van steekpenningen een echt, of met valse papieren moest reizen en dergelijke meer. Al deze voorstellen wees Doktor Becker van de hand en hij volgde er maar één.

Met behulp hiervan bevond hij zich dus aan boord van het Engelse schip en op weg naar Amerika, hetgeen hem met vreugde vervulde, terwijl hij tegelijkertijd de vrees koesterde, aan de overkant op zijn minst niet te zullen worden toegelaten.

Schriftelijk verklaard en op erewoord bevestigd had Doktor Becker, dat hij de Amerikaanse Constitutie volledig erkende, dat hij de gewelddadige omverwerping van regeringen in genen dele billijkte, dat hij noch anarchist noch communist was.

Overigens gaf Doktor Becker zich over aan het gadeslaan van het leven en de activiteiten, die zich op het schip ontplooiden.

In de haven aan Southampton, noch op de vaart langs de Engelse kust en tot Cherbourg aan de overkant, waar de passagiers uit het vasteland van Europa zich inscheepten, hadden genoemd leven en activiteiten zich opgewekt ontwikkeld. Fleurige meisjes, zo te zien vijftien tot zeventien jaar oud, huppelden over alle scheepsbenodigdheden en deden gymnastiek aan de reeling, lieten hun rokjes opwaaien en hun broekjes zien. Ernstige mannen dobbelden in de rooksalon bij gin, brandy, whisky en cocktails. Dames speelden in de salon piano dat het een lust was, soms zong er iemand bij of danste zelfs. Jongelui schreven in hun dagboek het tijdstip van de afvaart en noteerden voor een bord, dat het schip nu 487 zeemijlen had afgelegd. Bij het diner praatte men met elkaar en men wist weldra van iedere medereiziger of hij naar St. Louis of naar Philadelphia op weg was en de hoeveelste overtocht dit voor hem was.

In een ander vertrek was gedekt voor kinderrijke gezinnen, en daar zat ook, alleen aan een tafeltje, een Neger, een naar zijn uiterlijk te oordelen gestudeerd man op leeftijd met een bril, en nuttigde zijn maaltijden. Enkele Europeanen waren daar verbaasd over en zij hoorden, dat geen Amerikaan met een colored man, een kleurling, aan één tafel zou gaan zitten. Als die enkele Europeanen dan verbaasd bleven, dan kregen ze het superieure antwoord: ‘U gaat wel anders over de niggers denken als U eenmaal een paar weken in Amerika bent.’

Kan zijn, 't zou kunnen - misschien zijn alleen wij Europeanen zulke dwaze ‘sentimentalists’, die denken dat Negers ook mensen zijn. Laten we maar afwachten of we anders over de niggers denken als we eenmaal een paar weken in Amerika zijn.

Kortom, aanvankelijk was het aan boord prettig en leerzaam. Maar weldra liet de Atlantische Oceaan, die je bijna over het hoofd had gezien, zijn bestaan merken. Hij maakte golven, het slingeren en stoten en stampen begon. De machines ratelden in de hersenen en de maagstreek, het was om van te kotsen, en dat werd dan ook gedaan.

Aan dek werd het erg leeg, in de salons en de eetzalen eveneens. 's Nachts lag je op je smalle bed, maar twee planken behoedden je voor er uitvallen. Het was niet zozeer een bed, meer een doodkist, een armeluisdoodkist, een kistje van ruw hout. Aan het hoofdeind hing de steward een mandje met papieren voering op dat, als het volgebraakt was, door een nieuw werd vervangen. Bovendien waren er voor vier personen twee waterglazen om uit te drinken en te gorgelen, een wasbak en twee po's aanwezig. De lucht daar beneden was - zonder overdrijving - overeenkomstig.

Na twee of drie dagen werden de mensen door die lucht en de honger weer naar boven gedreven, hoewel het niet meeviel je in die toestand aan te kleden, je aambeien te verzorgen en de trappen te bestijgen, op te wankelen.

Zo verzamelden zich aan dek een paar vrouwen van een jaar of veertig, die zich gebroken op ligstoelen wierpen, waarbij een bries de rokken liet opwaaien en de broekjes liet zien en daardoor kon de toeschouwer tot zijn verbazing constateren, dat de middelbare dames en de huppelende stoeiende bakvissen van het begin van de reis identiek waren.

Gaandeweg kwamen mannen de rooksalon binnen, ze waren bleek geworden en het duurde geruime tijd voor de brandy hun weer smaakte, die ze aanvankelijk alleen ter versterking tot zich namen, en dan de whisky, de gin, de port en de cocktails.

Het gauwst waren de pianospelende ladies weer op hun post en de kinderen die op die klanken dansten. Aan dek werd scheepstennis gespeeld, als bal diende een ring van rubber, die je met de hand moet vangen en dan weer over het net slingeren. Andere vermaken bestaan hierin om rubberplakken op de genummerde velden van een bord te gooien of ringen op een stok. De belangrijkste sport is ‘shuffleboard’, het schuiven van houten schijven naar met nummers gemerkte vakken op ongeveer vier meter afstand.

Gesprekken komen op gang, en velen uiten de angst bij aankomst moeilijkheden te zullen krijgen. Soms eist het Amerikaanse arbeidsbureau een borgtocht van vijfhonderd dollar van hen die alleen een toeristenvisum hebben, opdat ze de immigratiewet niet zullen overtreden en geen betaald werk zullen doen. Soms ook weigert de door de reiziger als borg opgegeven Amerikaanse burger deze dienst te vervullen, en zo meer.

Ervaren Amerikareizigers wimpelen zulke bezorgdheden af. De immigratiecontrole is tegenwoordig niet meer zo streng. Niemand die een visum heeft wordt teruggestuurd. Alleen met bolsjewieken kijken ze uit, daarover zijn ze onverbiddelijk. Er zijn er wel geweest die zich met een kunstgreep een visum hadden verschaft, maar dat komt altijd uit, want de passagierslijsten worden immers van tevoren naar New York gestuurd, en daar heeft de politie heel nauwkeurige geillustreerde registers van alle politiek-verdachte personen uit de hele wereld.

Wat Doktor Becker ook niet bevalt is: van tijd tot tijd duikt in het gebied van de minder bemiddelde passagiersklasse een keurige jongeman op met een onwaarschijnlijke hoornen bril, die weliswaar beweert dat hij voor het eerst naar de USA reist, maar zich bekwaam via de meest verboden deuren door het schip beweegt. Hij heeft, met als aanleiding de komende presidentsverkiezingen, met Doktor Becker een politiek gesprek aangeknoopt. Hoe graag waren wij opgestaan en hadden Doktor Becker bezworen in geen geval antwoord te geven! Te laat - Doktor Becker ontwikkelde tegenover de vreemdeling reeds zijn politieke ideeën, kwam moedig en openlijk uit voor zijn sympathie voor de ‘Partij van gematigde vooruitgang in het kader van de wet’ van Jaroslav Hasek. Hij was weliswaar republikein en democraat, zei Doktor Becker, maar hij wilde in geen geval meezingen in het koor van diegenen, die de onttroonde vorsten nog een trap na gaven, omdat dezen toch zonder uitzondering opofferingsgezind slechts het welzijn van hun onderdanen hadden gediend, en bovendien niemand in ernst aan hun terugkeer dacht.

Op dit ogenblik kwam er een hoge golf, de donkerogige Hongaarse dame, die er toevallig bij stond, moest overgeven, en zo kwam het politieke debat adequaat tot een einde.

Voort gaat de reis, en het schijnt of de turbines de zeeziekte langzamerhand te boven komen. De kaart in de rooksalon geeft dagetappes op van 535 mijl.

Een paar Amerikaanse meisjes laten zich door Doktor Becker de grondbeginselen van de Duitse taal uitleggen en lachen zich krom dat ‘kind’ van het onzijdig geslacht is, ongeacht of er sprake is van een jongen of een meisje. Gierend zoeken ze onder tafel naar het mannelijk geslachtskenmerk, als ze horen dat ‘Tisch’ mannelijk is. En wanneer blijkt dat ‘Mädchen’ en ‘Fräulein’ onzijdig worden genoemd, proesten ze opnieuw en gaan er vandoor.

Tussen de beschaamde derde klasse en de onbeschaamde kun je, hoewel het niet mag, een wandeling wagen, diep onder de officiële weg. Deze submarine weg van achter naar voor gaat

[p. 42]

langs de machinekamers waaruit de hitte hard als vuistslagen omhoogstijgt. Aan de andere kant van de gang: slaapplaatsen en verblijven voor de bemanning; naakte mensen zitten daar, die zich herstellen van oliedamp en vuurgloed. Aan de wanden hangen de voorschriften voor het geval van alarm, aanvaring, brand of mist. De bemanning moet op haar post blijven tot de passagiers gered zijn. Een aanplakbiljet verbiedt het smokkelen van morfine, cocaine, heroine en ecgomanine. Met straf - boete tot duizend pond sterling en tot tien jaar dwangarbeid - wordt gedreigd.

Op de voorlaatste dag, terwijl de passagiers aan het avondmaal zitten, vindt een zeemansbegrafenis plaats. Een arbeider, die de pakketpost voor de morgen uit de haven van New York komende postboot voorbereidde, stortte in een dertig meter diepe koker en bleef dood liggen. Hij was drieëntwintig jaar oud, zijn vrouw en kind wonen in Amerika en zullen morgen waarschijnlijk stralend van geluk op de pier op hem wachten. De stukken van het lijk worden in een met lood bezwaard stuk canvas genaaid, de Engelse vlag er overheen gespreid, de kapitein leest een gebed en aan twee touwen wordt de dode te water gelaten.

De arbeiders keren van de begrafenisplechtigheid naar hun machines terug, langs de passagiers, die van de avondmaaltijd naar het afscheidsfeest in de loungeroom lopen en zo van het ongeluk horen.

Daar de voorzitter van de feestcommissie een meereizende dominee is, gedenkt hij ter inleiding de ‘bij de uitoefening van zijn plicht’ omgekomen zeeman en spreekt een gebed uit, bij het begin waarvan alle Engelse dames hun hand voor de ogen houden om deze innig te bedekken.

‘Maar nu,’ zegt de predikant, ‘willen wij ons aan opgewekter gedachten wijden.’

Een jongeman reciteert (slecht) een hoofdstuk uit de ‘Pickwick Papers’, een dame zingt met scheefgetrokken neus (slecht) een aria uit ‘Traviata’, twee kinderen dansen (slecht) een charleston, en een zakenman uit Chicago vertelt (slecht) drie moppen over Ieren.

Tijdens deze laatste voordracht riep een zakenman uit New York tegen een andere zakenman uit New York, die een superieur-afkeurend gezicht trok, de woorden: ‘What dit you expect from Chicago?!’ En Doktor Becker voelde zich alsof hij die spreker al eens eerder had ontmoet op een bruiloft in Brno, waar deze naar aanleiding van iemand uit Iglau die iets had voorgedragen met dezelfde intonatie had geroepen: ‘Had je uit Iglau iets beters verwacht?’

En dan komt de prijsuitreiking voor het bridge-toernooi en tot slot wordt ‘God save the King’ gezongen. Bij soortgelijke gelegenheden had Doktor Becker een standje gekregen omdat hij zich niet van zijn zitplaats had verheven, maar ditmaal stond hij patriottisch op. ‘New York vaut bien une messe’, denkt hij waarschijnlijk.

De volgende dag is de laatste dag van de reis - maar alleen voor de eerste-klas-passagiers met een Amerikaans paspoort de laatste dag aan boord.

Allerlei felrode boeien varen wij voorbij; ze hebben de vorm van schepen en dragen ook scheepsnamen: ‘Nantucket’, ‘Fire Island’. Het wordt trouwens drukker op zee, die verder alleen zelf in beweging is: schepen duiken op, een torpedobootjager schijnt recht op ons af te koersen. Aan een loket wisselt iedereen zijn laatste Engelse geld tegen Amerikaans. De dekens, waaronder we op de ligstoelen hebben gerust, worden aan de deksteward teruggebracht, die het als een prijsje daaraan bengelende naamkaartje er afhaalt.

De dames hebben toilet gemaakt en zich van make-up voorzien; de oudere ladies kun je nu, zonder dat de wind waait, weer herkennen als de bakvissen uit Southampton.

Druk werk heeft de kapper in zijn kleine winkeltje, waar je tot durverre boordeknoopjes en mondwater kocht. Die hutgenoot van Doktor Becker, die hem heeft geleerd hoe je je teennagels knipt zonder je sokken uit te trekken, doet twee briljanten ringen en een dasspeld met een parel aan: ‘Van wege de immigration officier’, legt hij uit, ‘die beoordelen je heel anders.’

De avond valt. Lichtschepen en vuurtorens groeten zwaaiend, van Swinburne Island nadert de boot met de officiële dokter. Nu moeten alle passagiers zich een voor een melden. Met zijn stopwatch in de hand controleert hij of er niemand van de schare ontbreekt. Om half zeven wordt de bar in de rooksalon gesloten. Tot aan de uiterste seconde voorzien de mannen hun maag van whisky, zo veel als er in kan en nog iets meer.

Aan de rechterkant een rij lichtjes: Coney Island, horen we, en links Staten Island. Een kauwgom-reclame groet elektrisch, beweeglijk en nadrukkelijk: ‘Wrigley's here, Wrigley, everywhere.’

En ook het ‘beeld der Vrijheid, die de wereld verlicht’. Je ziet haar eerst en profil, de fakkel ver naar voren gestoken, van het voetstuk af straalt een schijnwerper op haar volledig door een gewaaid met plooien omhulde gestalte. Nog niet zo erg lang geleden trok heel New York hierheen, als er iemand werd opgehangen. De galg is afgeschaft, nu staat de elektrische stoel in Sing Sing en het vrijheidsbeeld op Bedloe Island.

En ja: aan stuurboord de zuidelijke punt van het eiland Manhattan met de wolkenkrabbers!

Met de wolkenkoekoeksnesten van de Amerikaanse realiteit! Om niet door de vuisten en ellebogen van de City in de Hudson te worden geduwd zijn nog aan de uiterste rand van het eiland de bedrijven en kantoren op elkaar gestapeld: veertig, vijftig, vierenvijftig verdiepingen hoog.

De beroemde ‘skyline’, de contour van de gigantische gebouwen van New York, tekent zich tegen de avondlijke hemel af.

Op de gevels verlichte rechthoeken, vele rijen, dus vele etages. Daarboven stralen koepels en torens. De mogelijkheid tot vergelijking ontbreekt - zie je dan dat dat nietige speelgoed, dat achteloos op de grond ligt, gebouwen van acht en tien verdiepingen zijn?

Bedrukt word je niet door de ontmoeting met de wolkenkrabbers in de late avond. Alleen betoverd. Daar staat het geheel als één massief blok, als een burcht op een rots met verticale wanden, de tinnen gloeien en de wachttorens flakkeren.

Vlak langs de stad de Hudson op, langs vijftig indrukwekkende havens, die geen havens zijn, maar slechts aanlegplaatsen van de haven van New York.

Lichten en lichtreclames overal.

Ons schip is te groot om op eigen kracht zijn dok in te manoeuvreren. Daarom wordt het door acht sleepboten gesleept. Twee van deze ‘tugs’ zijn er voor gespannen, en twee trekken het schip naar opzij, twee slepen neus aan neus onze romp aan stuurboord en bakboord; als hun kei niet met hennep was beschermd zouden zij en wij schade oplopen.

Terwijl dit potsierlijke getrek zich voorzet, staan op de pier, diep beneden ons, mensen, verscheidene honderden, zwaaiend met zakdoeken, zwaaiend met hoeden, schreeuwend.

Slechts twee loopplanken worden van de Britse stoomboot naar het Amerikaanse land gelegd: een voor de eerste-klas-passagiers, de andere voor - de bagage van de eerste-klaspassagiers.

Iedereen verdringt zich op plaatsen waar blik en geluid een verbinding tot stand kunnen brengen tussen de wachtenden en opgewachten. Tonelen van herkenning, tonelen van weerzien, tonelen van ontvangst op afstand.

Nog één nacht aan boord, en een kwalijke. Nu blijkt dat het lawaai van de machines ook voordelen had. Nu ze stil zijn hoor je niet alleen het snurken en boeren van je hutgenoten, maar ook alles uit de aanpalende hutten. En, gewend aan het ratelen van de dynamo's en het slingeren van het schip, word je zeeziek van het plotselinge evenwicht.

De procedures van passencontrole en de controle van de

vervolg op pag. 39