Bzzlletin. Jaargang 9

[p. 113]

John Mbiti
Afrikaanse orale literatuur

Kultuur in de ruimste zin is een manier om leven vorm te geven en de gemeenschappelijke inspanningen van een volk, dit leven met de totale wereld rondom in overeenstemming te brengen. Kultuur is de som van de kunst, de wetenschap en alle maatschappelijke instellingen, inclusief de religieuze en rituele geloofsprincipes van een volk. In de loop van kreatieve discussies en voortschrijdende ontwikkeling door de geschiedenis wordt een korpus van materiële en geestelijke waarden gevormd, dat deze maatschappij een unieke ethiek geeft. Die waarden worden vaak door liederen, dansen, folklore, schilderkunst, beeldhouwkunst, riten en ceremonies van een volk tot uitdrukking gebracht. In de loop van de jaren werd deze menigvuldigheid van artistieke produktiviteit gesymboliseerd door de betekenis van het woord kultuur. Elke kultuurdiscussie cirkelt daarom onvermijdelijk om deze menigvuldigheid, maar we mogen nooit vergeten, dat deze voortkomt uit de levenswijze van een volk en zo zal veranderen, zoals die levenswijze verandert of zich door de eeuwen heen ontwikkelt. (Wa Thiong'o Ngugi)

Afrikaanse orale literatuur is zowel historisch als ook geografisch de begeleidende schaduw van ons volk. De mondeling overgeleverde literatuur - of ze nu Afrikaans is of ergens anders vandaan komt - is waarschijnlijk net zo oud als de mensheid. Waar mensen bij elkaar zijn, daar is ook hun mondeling vertelde literatuur - ze is niet opgesloten in overvolle bibliotheken, niet verstopt in stoffige archieven, maar nu in plaats daarvan verankerd in de harten en de geheugens van de mensen, elk moment bereid, over hun lippen te stromen als een eeuwige bron. Deze literatuur verbindt het volk - de jongsten met de oudsten; ze hoort bij het volk, zoals de mensen horen bij de orale literatuur. Dientengevolge heeft iedereen aan haar deel:

a)	doordat hij haar in zich opneemt door te luisteren en plezier beleeft aan dat wat hij gehoord heeft;
b)	door te leren en door het geleerde aan anderen door te geven;
c)	omdat hij zelf een lid is van de in de mondelinge overlevering weerspiegelde maatschappij;
d)	door zijn eigen kreatieve invloed op een beïnvloeding door deze literatuur.

Met uitzondering van Egypte, Ethiopië, het gearabiseerde deel van Afrika en de Bahum- en Vai-volkeren hadden de overige Afrikaanse volkeren geen schriftelijke overlevering. Dit betekent, dat wijsheid, kennis, geschiedenis en immateriële kultuur van een stam of een volk mondeling werden doorgegeven. Het bewijst ook nadrukkelijk, welk uitzonderlijk groot belang de orale literatuur moet worden toegekend. In een kort opstel als dit kan natuurlijk slechts de bovenste laag van dit uitgebreide thema aan bod komen.

De term ‘orale literatuur’ omvat veel terreinen, omdat in een maatschappij die het lezen en het schrijven niet beheerst bijna elk aspekt van de menselijke kennis mondeling werd verbreid. Sommige zaken worden in liedvorm, andere in de vorm van vertellingen doorgegeven, weer andere worden alleen hij speciale aanleidingen geuit.

Proza. Daarmee worden anekdoten, verhalen, mythen, legenden, biografieën, raadsels en spreekwoorden bedoeld. Dat zijn verreweg de gebruikelijkste vormen, en elke stam bezit er een onuitputtelijk reservoir van. De verhalen kunnen worden ingedeeld naar hun funktie, naar thema of hun werkelijkheidsgehalte. Ze behandelen het ‘verleden’ en beginnen meestal met de volgende formuleringen: ‘Er was eens...’, ‘Lang geleden leefde...’, ‘Lang, lang geleden...’, ‘Dit verhaal gaat over...’, ‘Een man had eens...’ enz.

Mythen behandelen levensvoorwaarden en - omstandigheden - bij voorbeeld die, die verklaringen geven voor de scheiding van hemel en aarde, voor de schepping van de mens, voor de intrede van de dood op aarde, voor de herkomst van de verschillende volkeren. Andere verklaren natuurverschijnselen, bij voorbeeld het waaien van de wind, het ontstaan van de bliksem en de oorzaken voor de regen.

Legenden gaan over historische gebeurtenissen, plaatsen en mensen - vaak over de stichter van een stam of een clan, over strijdtonelen of plaatsen waar andere grote gebeurtenissen plaatsvonden. Verzinsels en feiten zijn hier zo nauw met elkaar verbonden, dat het niet altijd gemakkelijk is ze te ontwarren; legendarische figuren gaan vaak over in het rijk der mythen.

Biografieën komen over het algemeen niet voor in de Afrikaanse orale literatuur, hun plaats wordt meestal ingenomen door

[p. 114]

legenden. Biografieën worden enkele - misschien vier of vijf - generaties lang bewaard, totdat zij die de betreffende persoon kenden, sterven: dan gaat die persoon over naar het rijk der legenden. Een oorzaak daarvoor kan gevonden worden in het feit, dat nauwelijks nog materiële bewijzen ervoor bestaan, dat die persoon ook werkelijk bestond. Hij leeft dientengevolge verder als legendarische herinnering.

Raadsels en spreekwoorden bezit elke stam in groten getale. De raadsels appelleren aan de verstandelijke vaardigheden van degenen aan wie ze worden voorgelegd. Ze zijn zeer populair en een wezenlijk onderdeel van het tijdverdrijf van de mensen. Raadsels zijn zeer aanschouwelijk en maken handig gebruik van metaforen en vertrouwde objekten, maar ze gaan gekleed in het gewaad van het wonderbare. Als onderhoudend moment bevatten ze verrassingen, roepen ze spanning op, en het juiste antwoord geeft een succesgevoel. Vertrouwde woorden worden gebruikt, maar ze verhullen de essentie van het raadsel. Hier bij voorbeeld enkele raadsels van de Akamba, die gewoonlijk als volgt worden ingeleid: ‘Los dit raadsel op!’ - ‘We zullen het oplossen!’ - ‘In gelijke delen het voedsel van mijn vader.’ Het juiste antwoord is: ‘Hemel en aarde!’

‘Een rijk man die 's nachts rijk en overdag arm is.’ Antwoord: ‘De schaduw!’ Wie de goede oplossing vindt, krijgt bijval van de anderen. Het opgeven van raadsels is een geliefde bron voor mondeling overgeleverde spelletjes en wedstrijden, waarbij hij, wiens raadsels niet altijd door de toehoorders worden opgelost, groot respekt geniet. Er zijn bepaalde tijden voor het oplossen van deze raadsels, gewoonlijk de avonduren, als de mensen opnieuw bij elkaar gaan zitten.

Spreekwoorden zijn net zo gebruikelijk, maar anders dan de raadsels duiken ze op elk moment en bij elke gelegenheid op. Ze zijn niet in de eerste plaats als amusement bedoeld, maar op de eerste plaats didaktisch van aard: ze onderrichten, waarschuwen, bevestigen, herinneren enz. Een groot gedeelte van de Afrikaanse wijsheid is ingebed in spreekwoorden, en elke stam bezit ze in grote hoeveelheden. Ze zijn er voor elk terrein van het menselijk leven: voor de ekonomie (zo luidt bij voorbeeld een spreekwoord van de Kiswahili: ‘Chema chajiuza, kibaya chajitembeza!’, d.w.z. ‘Een goed artikel verkoopt zich zelf, een slecht artikel dwaalt rond!’), voor intermenselijke relaties (een Kikamba-spreekwoord betreft de moeder-kind-relatie en luidt: ‘Als de jonge loot niet gekromd wordt tijdens het wasdom, zal hij nooit gekromd worden als hij droog is.’), over offervaardigheid en karaktervorming (een ander Kikamba-spreekwoord luidt: ‘Als je iets wilt hebben dat onder het bed ligt, moet je bukken!’), over discretie en nadenken over bepaalde uitingen (‘Denk na, voor je iets zegt!’ zeggen de Akamba), en over het minderwaardigheidscomplex (de Bacango zeggen: ‘Trek het je niet aan als je neus niet mooi is, zolang je er maar door kunt ademen!’).

Poëzie. Deze omvat liederen, wiegeliedjes, balladen, recitaties enz. Afrikaanse dichtkunst wordt in verreweg de meeste gevallen uitgedrukt in de vorm van liederen. Het gaat daarbij om liefdesliederen, lofzangen op stamhoofden, krijgers, vrienden, dieren en gebeurtenissen; bij het gemeenschappelijke werk op de akkers, thuis of bij het roeien klinken werkliederen; spotliederen bestaan ook; ook liederen die gezongen worden naar aanleiding van drinkgelagen en jachtexpedities en liederen over runderen, schapen en andere huisdieren - de bekendste voorbeelden hiervan zijn te vinden bij de Ankole in Uganda. Potentieel neemt elke Afrikaan deel aan de poëtische uitdrukking - als hij niet zelf kan componeren, stemt hij in in het gezang van anderen. En goed voorbeeld hiervan zijn de Somali. Het Afrikaanse leven zou leeg zijn zonder zang en muziek, en de mens is van zijn geboorte tot zijn dood voortdurend omgeven met liederen, gezang vult de lucht om de geboorte van een kind te vieren, liederen begeleiden de initiatieriten, ze kondigen een huwelijk aan en begroeten de bruid, gezangen beklagen de dood van de mens en begeleiden zijn begrafenis. Kinderen worden met gezang in slaap gewiegd, waarbij veel liedjes door de kinderen zelf gemaakt worden, net als de melodieën.

Balladen zijn langer dan gewone liederen en worden bedacht door ervaren dichter-musici. Hun voordracht is of plechtig of gedwongen, al naar gelang het publiek. Recitaties variëren in lengte en inhoud: er zijn er over koningen, stamhoofden en andere hooggeplaatste persoonlijkheden, bij voorbeeld om historische gebeurtenissen te beschrijven of beroemde perso-

[p. 115]

nen te prijzen: maar er zijn ook recitaties over het vee - zoals bij de Bahima en andere herdersvolkeren; weer andere gaan over vrouwen, schoonheid, overwinningen enz.

Religie en anderssoortige geloofsopvattingen. Veel levensmysteries vragen om een verklaring, de Afrikaanse volkeren hebben voor bijna alle fenomenen verklaringen. Die zijn een onderdeel van hun mondelinge literatuur. De behandelde thema's omvatten de gehele kosmos: de schepping en de toestand van het universum; het ontstaan van de eerste mens en de verspreiding van de mensheid over de hele aardbol en de intrede van de dood op aarde. Andere verhalen zijn nauw verbonden met de hemellichamen zon, maan en sterren. Zo waren in de mythen van enkele Afrikaanse volkeren de maan en de zon oorspronkelijk broers; na een ruzie, waarbij ze elkaar in modderwater duwden, vroeg de zon de maan, haar toch als eerste schoon te maken, maar nadat de maan dat gedaan had weigerde de zon hetzelfde te doen en van haar kant de maan schoon te maken, en daarom schijnt de zon lichter dan de maan. De Lugbara in Uganda geloven, dat de zon om middernacht naar het oosten teruggaat om de volgende morgen opnieuw op weg te gaan naar het westen. Bij de Bambuti-pygeeën meent men, dat de maan een nieuwe bondgenoot van God is. Veel volkeren in Soedan denken, dat hemel en aarde ooit door een touw met elkaar waren verbonden, dat brak om bepaalde redenen, waardoor ze sindsdien van elkaar gescheiden zijn. De intrede van de dood verklaren buitengewoon veel verhalen, waarbij ze allemaal wijzen op het feit dat de mens geschapen is om de onsterfelijkheid te erven; de dood echter kwam als indringer, hetzij door menselijke ongehoorzaamheid, hetzij door een ander, uitsluitend boos wezen dat Gods werk wilde dwarsbomen.

Dan zijn er religieuze opvattingen over het leven na de dood - het land van de geesten, de verschijningen van overledenen enz. Dergelijke verhalen illustreren hoe mensen bepaalde dingen ervaren, zoals bij voorbeeld de geslachtsdaad óf het maken van vuur, het verbouwen en groeien van voedsel, het leren van speciale vormen van kunst enz. Het gaat hier om het scheppingsverhaal en de geloofsthesen, die het religieuze korpus van een volk vormen.

Voorstellingen, opvattingen en verhalen zijn er over elk denkbaar bestanddeel van ons materiële milieu - van de verre sterren tot de bomen en de bergen, van de duisternis tot de waterval en de luchtbewegingen. De Afrikaanse volkeren vullen alles met leven en coördineren alle verschijningsvormen in een harmonische ontologie, waarin de mens centraal staat. Deze ontologie omvat ook God als schepper en oorsprong van alle dingen; de geesten staan tussen God en de mens in, maar hun wereld komt in de buurt van die van de mens; bovendien heeft de mens de wereld rondom vol dieren, planten en levenloze objekten. Dit allemaal wordt in evenwicht gehouden; maar als de ene bestaansvorm de andere belemmert of zich te ver van de andere verwijdert, volgt er een breuk. Op dezelfde manier bestaat er een ritme van de natuur, dat op twee niveau's werkt: het ene is het leven - geboorte, initiatie, huwelijk, verwekking, dood en overgang tot de wereld der geesten; het tweede is het niveau van de natuurfenomenen - zonsopgang en zonsondergang, maanstanden, jaargetijden en alle met deze fenomenen samenhangende gebeurtenissen. Als nu deze cyclus onderbroken wordt, loopt het menselijk bestaan gevaar, en gevaar voor één bestaansvorm betekent gevaar voor alle andere.

De Afrikaanse volkeren hebben religieuze opvattingen en verhalen, die zich bezig houden met deze kosmologische en existentiële vragen. Hun filosofie is niet verborgen achter wetenschappelijke afhandelingen of gecompliceerd jargon: ze leven hun filosofie, ze articuleren haar op velerlei manieren, zodat een kind, terwijl het opgroeit, de wijsheid van het volk in zich opneemt en leert haar van zijn kant door te geven aan de volgende generaties. En het blijft niet bij religieuze woorden alleen: het geloof van het Afrikaan woont in hem, is een deel van hem, niet om geciteerd, maar om geleefd te worden.

De Afrikaanse samenlevingen gebruiken de orale literatuur op verschillende manieren, bij voorbeeld als

a) kreatieve uitdrukkingsmogelijkheid. Orale literatuur is in de allereerste plaats een toepassingsgebied voor de kreatieve vaardigheden van de mens. Kunstenaars, dichters, vertellers en andere door scheppingsdrang gedrevenen hebben een ventiel nodig om deze impuls te kunnen uitleven. De gevoelens en de kennis van de kunstenaars worden uitgedrukt door net die kreatieve aktiviteit. Dat is normaal, gezond en noodzakelijk en geeft de kunstenaar bevrediging en vervulling. Traditioneel gezien werden kunstenaars niet betaald, behalve misschien zij die geëerd werden of hoge maatschappelijke posities bekleedden; maar het merendeel was kreatief om hun behoefte aan kreativiteit te bevredigen. Veel mondeling overgeleverde kunstwerken hebben anonieme auteurs - orale literatuur is eigendom van een hele stam of een heel volk, ze is het werk van hun zonen en dochters. Copyright bestaat niet. Is een verhaal eenmaal bedacht en verteld, dan is het eigendom van ieder lid van de gemeenschap en iedereen heeft het recht, van haar gebruik te maken. De mensen vinden het leuk, naar een nieuw verhaal te luisteren, een nieuw raadsel op te krijgen of een nieuw spreekwoord of lied te leren.

Maar kreativiteit wordt niet alleen begrepen als nieuwe dingen maken, ook het vertellen van verhalen van anderen, het zingen van liederen die anderen gecomponeerd hebben en het handig gebruiken van spreekwoorden in het eigen taalgebruik valt er onder en nog veel meer. Kreativiteit is dus evenzeer het reproduceren en verbreiden van een kunstwerk. Omdat in het traditionele leven boeken niet bestonden, was de kunstenaar voor de verbreiding van zijn werk afhankelijk van anderen: de lippen van de mensen waren de boeken van de kunstenaars. Bij het voordragen van een verhaal gebruikt een verteller de ik-vorm, hij vertelt het op de aan hem eigen kunstige manier, zo, alsof hij zelf de bedenker van het verhaal is; nooit zullen twee vertellers hetzelfde verhaal op dezelfde manier tot uitdrukking brengen - iedereen legt er zijn eigen persoonlijkheid in en maakt de voordracht, al naar gelang, levendig of langdradig, spannend of anders.

b) amusement. Het grootste gedeelte van de orale literatuur is als amusement bedoeld, bij voorbeeld in de vorm van humoristische verhalen enz., een genre, waarvoor de Afrikaanse volkeren buitengewoon veel talent hebben. Humor komt voor in verhalen over nederlagen, bij voorbeeld in het verhaal over de hyena en de haas: verteld wordt, hoe de haas de hyena naar een bijenvolk leidt, waar de hyena voor het eerst in zijn leven honing proeft en er zeer veel van eet; als de hyena even later grote aandrang voelt waarschuwt de haas ervoor aan die aandrang toe te geven, omdat anders de hele heerlijke zoete smaak verloren zou gaan. Hij raadt de hyena in plaats daarvan aan, een prop in zijn achterwerk te stoppen en zo het zoet van de honing binnen te houden. Maar op den duur wordt de toestand van de hyena zo onhoudbaar, dat bij de haas vraagt de prop weg te halen. Waarop de haas natuurlijk meteen bedolven wordt onder de enorme hoeveelheid uitwerpselen.

c) hulp bij de opvoeding. Orale literatuur dient ook voor het leren van onderwijzen en uit zich op velerlei wijzen. Het belangrijkst is hier de moraal die veel verhalen bevatten die zich in het bijzonder richten tot de jonge generaties, omdat kinderen nog niet beschikken over veel levenservaring of kennis.

Ook de geschiedenis is een onderdeel van de mondeling overgeleverde literatuur - de geschiedenis van het volk. Die geschie-

[p. 116]

denis wordt niet, zoals bij voorbeeld in officiële scholen, chronologisch beschreven; verhalen, anekdotes, mythen enz. bevatten historisch materiaal, dat mondeling door de ene generatie aan de volgende wordt aangegeven. Dit soort geschiedschrijving is vaak vermengd met mythen, legenden, feiten en zelfs verzinsels. Een ander historisch terrein wordt gevormd door de genealogie, die veel Afrikaanse kinderen tijdens hun jeugd moeten leren. Historische gebeurtenissen en persoonlijkheden komen ook voor in liederen die bij het volk in omloop zijn, en in spreekwoorden die aan bepaalde historische personen worden toegeschreven.

Ook worden informeel vaardigheden geleerd door de toepassing van praktischen mondeling onderricht. Eveneens worden magie en tovenarij - zij het heimelijk - door mondelinge overlevering overgebracht, bij voorbeeld door het gebruik van bezwerings- en andere formules en de taal van de magie. Het religieuze onderricht - inhoud zijn de goden, de wereld en de overledenen - wordt ook mondeling doorgegeven, enerzijds voor de stam als eenheid, anderzijds voor bepaalde personen, zoals regenmakers, priesters, medicijnmannen, waarzeggers en roedenlopers. Dat geldt ook voor geneesmiddelen, voor het gebruik van bijzondere kruiden, het verrichten van bepaalde handelingen, het vermijden van bepaalde spijzen en dranken enz.

d) middelen van beproeving. Enkele vormen van de orale literatuur zijn geestelijke uitdagingen voor de toehoorders, de belangrijkste zijn de raadsels. Bovendien bestaan er zogenaamde puzzles, waarbij degenen die de opgave stelt zijn publiek konfronteert met probleemsituaties, zo bij voorbeeld: drie mannen staken de rivier over. Slechts één van hen raakte het water aan en de beide anderen zagen het. Wie waren deze drie? Een ander voorbeeld: een man, een schaap en een luipaard komen op hun reis bij een rivier. Daar ligt een boot, die echter, behalve de bezitter van het veer, slechts twee andere mensen of dieren kan bevatten. Hoe komen de drie ongedeerd aan de overkant?

Ook bestaan er geduld-, eerlijkheids-, beoordelings- en meetkundige tests (bij voorbeeld: een man met twee vrouwen komt van het werk in een ver afgelegen dorp naar huis terug, maar hij heeft maar één jurk meegebracht. Hoe kan hij deze jurk tot ieders tevredenheid aan zijn vrouwen geven, zonder een van de twee te kwetsen of de jurk in tweeën te knippen?). Getest wordt ook de vaardigheid, bepaalde paradoxale of moeilijke opgaven op te lossen; zo belooft bij voorbeeld een vader zijn mooie dochter aan degene, die er in slaagt de wind te beletten over zijn gierstveld te waaien. Hoe kan dit bereikt worden? Soms moeten kinderen kiezen tussen de dood van hun moeder of die van hun vader; omdat dat heel moeilijk is, is de goede oplossing, liever de eigen dood te verkiezen om de ouders te redden.

Zowel mondeling overgeleverde als schriftelijk vastgelegde literatuur is een spiegel van het leven. Ze reflekteert de daden, de gedachten en de levenswijze van de mensen, hun waarden en hun vreugde- en verdrietervaringen. Ze is een volledige afbeelding van elk aspekt van het Afrikaanse leven, en daarom is elk thema onderdeel van de mondelinge overlevering. Van God, de oorsprong en de instandhouder van het leven, tot levenloze objekten wordt alles bewaard in het ritme van het bestaan, alles duikt in dit beeld op, en waar dingen zonder leven zijn, krijgen ze het van de Afrikanen. De mens staat in het middelpunt van de bandelingen en hij geeft aan alles betekenis.

De totale mondeling overgeleverde literatuur is dus de weerspiegeling van het leven van de mensen - van zijn wezen (zijn stemmingen, zijn persoonlijkheid, zijn karakteristieke eigenschappen), zijn aktiviteiten inclusief de goede en slechte, morele en immorele, vriendelijke en wrede, inclusief strijd en vriendschap, moord en redding. Er zijn geen valse voorstellingen van het leven in deze literatuur, omdat ze realistisch moet zijn om een goed beeld van de menselijke existentie te geven. Het huwelijk staat centraal in een mensenleven, daarom heeft in de overlevering veel betrekking op de liefde, het werven, het trouwen, ook veel aandacht wordt besteed aan de positie van de kinderen en hun opvoeding.

De vrouwen zijn het hart van de Afrikaanse maatschappij, de kinderen haar bloed.

Orale literatuur is dus het kreatieve produkt van het volk in dienst van de mensen: ze komt voort uit alle mogelijke levensterreinen en omvat elk bestanddeel van het menselijk bestaan; ze wordt van vele kanten verrijkt door de ervaringen van de mensen. Waar ook menselijke wezens zijn - zij dragen hun literatuur met zich mee, passen haar aan aan veranderende omstandigheden en worden door haar gevormd om elke levenssituatie aan te kunnen. Deze literatuur is als de levende schaduw van een volk, zij begeleidt het door de geschiedenis, geeft de mensen troost, baant wegen in de duisternis, beantwoordt vragen als er twijfels zijn. Ze geeft vorm aan het totale leven van een volk en het het hele leven van een volk bepaalt de vorm van zijn mondelinge literatuur.

Door de buitengewoon snelle verandering van de levensvoorwaarden loopt de Afrikaanse orale literatuur ernstig gevaar voor altijd verloren te gaan. Radio, kranten, het leven in steden, politiek, handel en verkeer, al deze faktoren verdrijven de mensen uit hun traditionele levensterreinen en - voorwaarden, zoals bij voorbeeld het samenzijn 's avonds na een werkdag, waar nieuws wordt uitgewisseld en verhalen verteld of de jongeren onderricht krijgen. Het is wel juist, dat ook dit traditionele leven nooit statisch was, maar de veranderingen gingen gewoonlijk langzaam en waren veel minder radicaal dan de moderne veranderingen. De inspanningen van de kinderen en hun energieën worden tegenwoordig gericht op hun schoolse aktiviteiten. Ten dele ligt de oorzaak hiervoor in de veranderende ekonomie, en de menselijke kreatieve energieën raken tegenwoordig op aan het dagelijkse verdienen van de kust of aan de aanpassing aan het stadsleven.

De traditionele orale literatuur kan een goede basis vormen voor haar zuster, de geschreven literatuur. Enkele verhalen zouden met wijzigingen tot toneelstukken kunnen worden gemaakt, andere zouden uitgebreid kunnen worden tot korte verhalen of samengevoegd tot een roman. Mondeling overgeleverde literatuur is evenzeer in staat, moderne dichters iets van de rijkdom van hun taal en haar beeldenrijkdom te geven, iets, dat een voorbeeld zou kunnen zijn of dichters van nu zou kunnen inspireren.

Het noteren van deze literatuur is daarom niet alleen goed en noodzakelijk, maar een verplichting voor de huidige generatie. We leven in een overgangsfase van stamleven in heel zijn rijke overvloed naar het moderne, door de technologie bepaalde leven.

Als de orale literatuur de komende decennia niet wordt genoteerd, sterft het merendeel ervan met de oudere generatie uit.

Door publikaties kan de literatuur van ons volk andere werelddelen bereiken, waardoor Afrika een bijdrage zal leveren aan de inzichten en de kulturen van de mensheid. Wij kunnen onze medemensen veel meedelen, van hen ontvangen en van onze kant geven: een deel van ons begrip van de wereld, een deel van onze persoonlijkheid en een deel van onze vaardigheden.