Bzzlletin. Jaargang 9

[p. 79]

James Brockway
Engelse kroniek

De nieuwe roman van Martin Amis, Other People: A Mystery Story is - moet ik het zeggen - natuurlijk géén ‘mystery story’ - hoogstens een heel eigen, heel moderne versie van het genre, die het aantrekkelijke maar te modieuze handelsmerk ‘made by Martin Amis, son of Kingsley’ draagt. Het boek is de vierde roman van een jongeman, die zich met veel sukses in de wereld van de hedendaagse letterkunde in Londen beweegt. Toen hij nog maar pas in de twintig was, was Amis junior reeds redakteur letterkunde van het opinieweekblad The New Statesman en later van het Times Literary Supplement.

Zeer zelfbewust, vol zelfvertrouwen bij het hanteren van de taal - met inbegrip van de allerlaatste snufjes op het gebied van het vlotte, modieuze jargon dat door de vlotte, modieuze jeugd van vandaag wordt gebezigd, en in staat een roman, die veel meer dan een verhaal is, met het grootste gemak uit zijn mouw te schudden, is Amis, een soort schrijvende, maar dan heel intelligente Willem Ruys, er in korte tijd ingeslaagd, gezag voor zichzelf en zijn werk te winnen. En dat met romans, waarin de seksuele mores van het ‘permissive’ tijdperk steeds weer een hoofdrol spelen, al is dit dan slechts aan de oppervlakte.

Een bespreker van deze nieuwe roman in de London Review of Books heeft onlangs, in een overigens weinig objektieve beschouwing, waarin hij nog vier andere romans bespreekt, het werk van Amis bijna zonder één woord van kritiek behandeld. In plaats van een kritische beschouwing kwam hij met ‘sales talk’ in de trant van: ‘zijn gezag is zo groot, dat deze nieuwe roman zeker heel ernstig zal worden benaderd’ ... maar niet door hem blijkbaar.

Hierna werd zijn kritiek, waar het de resterende vier titels betrof, zéér kritisch, zoniet vernietigend... maar deze waren vanzelfsprekend romans door minder bekende auteurs met minder gezag. Maar hebben ze minder dan Amis te bieden? Ah... that is the question.

Op de uitstekende Boekpagina van de Financial Times, waarin men hier en daar over meer dan de koers van zijn aandelen en de wisselwaarde van het pond kan lezen, vielen totnogtoe de oordelen over drie van de door deze recensent besproken romans radikaal anders uit: grote lof voor twee van de gekraakte werken en het vermoeden, waar het Amis' roman betreft, dat Amis zelf tegen het eind van zijn ‘mystery story’ alles heel vervelend was gaan vinden. ‘Too much hangs by too thin a thread’ vond deze bespreker, die de roman heel ernstig benaderde, zonder voor Amis zijn ‘gezag’ beducht te zijn. Alleen ben ik dus niet, als ik het moeilijk vind, echt van een Amis junior roman te genieten. Weinigen hebben blijkbaar zijn tweede roman Dead Babies kunnen waarderen, daar de seksuele narigheid en verwording in dat onplezierige boek te grote eisen aan de literaire spijsverteringscapaciteit van de lezer stelden.

Ook Other People vond ik slecht verteerbaar en hier en daar zelfs vervelend; onverteerbaar en vervelend is op den duur de houding van deze auteur tegenover de lezer. Hij doet namelijk altijd wat spottend, alsof hijzelf vanzelfsprekend meer dan de lezer weet; zelfs alsof hij de lezer veracht. Dit neemt niet weg, dat Amis intelligent schrijft, dat hij zelfs uitstekend schrijft. Maar tijdens het lezen van deze nieuwe roman heb ik het boek te vaak opzij willen leggen, te vaak gegaapt, hoe handig geschreven het ook mag zijn.

Het is niet gemakkelijk de inhoud in kort bestek duidelijk weer te geven. Alles draait om Mary, aan wie iets vreselijks en heel geheimzinnigs is gebeurd - een seksuele mishandeling misschien? Zij weet niet meer wie zij is, blijkt uiteindelijk toch iemand anders (Amy) te zijn, en misschien is zij reeds dood, vermoord... maar kan het ons werkelijk schelen?

Sommige recensenten hebben gesuggereerd, dat de roman te maken heeft met hoe men een roman moet schrijven. Dit is echter meestal een teken, dat de recensent eigenlijk niet weet wat hij van de inhoud maken moet maar dit liever niet wil opbiechten. Aan het begin wordt Mary wakker. Zij ligt... waar? Ergens op een brancard. Zij ontsnapt en komt daarna onder een reeks mensen terecht, die allen òf krimineel, òf achterlijk, òf geperverteerd blijken te zijn. Haar reakties zijn aldoor onwerelds en naïef, want zij voelt zich nergens meer thuis.

Is dit de wereld van het menselijk onbewuste, van onze dromen, waar de moraal van de nette burger niet meer telt en geen controle meer op ons doen en laten en onze gedachten en verlangens kan uitoefenen, zodat alles ruw en primitief en wreed en dreigend wordt? Overal in de romans van Amis jr. wordt de lezer dit element van dreiging gewaar, en in deze roman komt hij reeds op de derde bladzijde de volgende woorden tegen ‘she sensed such unanimity of threat, such immanence of harm’, naast de algehele sfeer van onheil, die Amis van de eerste regel af schept. Hier zijn de oude waarden weg. De mens (lichaam en ziel) staat bloot zonder de gewone beschermende lagen. Heel nare dingen gaan gebeuren.

Als ik schrijf, dat Mary's reakties onwerelds en naïef zijn, moet ik hieraan toevoegen, dat zij soms ook heel praktisch reageert. Na haar eerste, heel onplezierige seksuele ontmoeting breekt zij de kaak van haar aanrander met een baksteen. Verschillende andere mensen waarmee ze in kontakt komt zijn ook door ongelukken geplaagd en één onappetijtelijke jongeman die seksueel geen sukses met Mary beleven kan, hangt zichzelf op.

Zeer realistisch is ook de taal die gesproken wordt (maar is realistisch hier het juiste woord?), zodat de thans zeer vervelend geworden modewoorden ‘shit’ and ‘fuck’ het boek op sommige plaatsen het uiterlijk geven van een nooit schoon gemaakte w.c. Maar dát mag ik eigenlijk niet zeggen. Dàt nu is een echt burgerlijke opmerking. Maar kan het werkelijk waar zijn, dat slechts een burgerlijk mens liever een schone dan een bevuilde w.c. wil gebruiken? En geldt dan de ‘law of diminishing returns’ ook niet voor het gebruik van ruwe taal?

Als men te dikwijls passages als de volgende tegenkomt, wordt dat niet veeleer vermoeiend en vervelend dan verfrissend en gedurfd? ‘Oh, Mike, you fucking cocksucker. Well, I've got

[p. 80]

news for you, man, cos I'm fucking fuckin out! Cos I don't fuckin need it, man!’

Anne Smith.

Dat zulke regels niet zonder een satirische bedoeling zijn, verandert helaas niets aan het afmattende effekt dat er van uit gaat. Maar hier volgt een andere passage, waarin me de essentiële Amis-toon hoort. Hier richt de auteur het woord aan de lezer:

These people are tramps, after all. You know the kind of people I mean. The reason they are all tramps is that they have no money. The reason they have no money is that they won't sell anything, which is what nearly everyone else does. You sell something, don't you, I'm sure? I know I do. Why don't they? Tramps just don't want to sell what other people sell--they just don't want to sell their time.
Selling time, time sold: that's the business we're all in...

Nu, als zijn roman maar hierover ging...

In de reeds genoemde recensie in de London Review of Books heeft de bespreker John Sutherland, na eerst door Amis jr. in een toestand van kritische verlamming te zijn gebracht, daarna een andere auteur, Anne Smith, redactrice van de in Edinburgh gevestigde Literary Review, een concurrent dus van de LR of B, zeer agressief-kritisch aangevallen en ook haar eerste roman, The Magic Glass. Sutherland was er blijkbaar zo er op gesteld, een aanval te doen, dat hij als kriticus verschillende keren door de mand viel. Op een plaats had hij het helemaal mis, wat een belangrijk detail in het verhaal betrof, maar dan mis in het nadeel van de auteur, en op een andere plaats schreef hij Hans Andersen's bekendste sprookje, Het lelijke eendje, aan de Gebroeders Grimm toe. Er kwamen felle protesten van de krant van lezers van het land, waarbij men zelfs van ‘laster’ sprak.

Anne Smith's eersteling The Magic Glass is, in tegenstelling tot wat Sutherland erover schreef, bijzonder goed. In negen hoofdstukken vertelt zij over evenzovele episoden uit het leven van een arbeiderskind, dochterje van een Schotse mijnwerker, in de jaren vlak na de Tweede Wereldoorlog.

Norman Levine.

Het gezin heeft het arm en de sfeer thuis wordt steeds vertroebeld door het gebrek aan geld en door een overvloed aan kinderen - allemaal meisjes, daar de achterlijke vader zo graag een jongen wil, om zijn mannelijkheid te bevestigen, en wil de blijkbaar hopeloze strijd maar niet opgeven. De moeder vecht aldoor tegen de problemen waarmee zij hierdoor dagelijks wordt geconfronteerd en ze heeft daarom weinig tijd en geduld over voor haar oudere dochters. Het meisje Stella - naar het paard van de melkboer gedoopt - is op haar wat oudere en lang niet aardige zuster gewezen, maar ze vindt haar heil in de twee boekjes waaraan het huis rijk is: de Sprookjes van Andersen en die van de Gebroeders Grimm.

Stella Ross is een opstandig, weerbarstig, niet mooi maar wel heel dapper en amusant kind, dat leren moet, zich in een harde wereld te handhaven: een wereld vol kleine wreedheden en ontberingen, discipline en schijnheilige liefdadigheid, waarvoor zij dankbaar moet zijn, maar dit bepaald niet is.

Hier in dit boek zijn er talrijke situaties en episoden uit een kinderleven, die de lezer steeds weer door de levendigheid en humor van de verteltrant weten te boeien. Alles klinkt echt, vooral het Schotse dialect, dat, als men er aan went, niet moeilijk is te volgen. Sentimentaliteit is overal vermeden. Het onbeschaafde, ruwe, soms vieze van het milieu komt tot uiting. Maar de sfeer is nooit mopperig. Het kind Stella leert de hardheid van haar bestaan te aanvaarden en weert zich.

Anne Smith is zelf uit zo'n milieu afkomstig, maar na eerst als assistente van een tandarts te hebben gewerkt, ging zij aan de universiteit studeren, waar zij de doktorsgraad haalde. Dit verklaart, waarom de lezer in dit boek over een vrij ‘kultuurloos’ milieu telkens weer literaire toespelingen tegenkomt, die echter niet storend werken. Dit laatste komt voor een deel doordat men onder het lezen begrijpt, dat dit geen argeloos, door een kind verteld relaas is, maar een knap in elkaar gezet boek, dat, hoe natuurlijk het ook aandoet, toch door een kunstenaar is geregisseerd.

Dat Sutherland in de LR of B deze roman als een stuk autobiografie benaderde en beoordeelde, deed héél vreemd en ook onjuist aan. Dat de schrijver Colin Wilson het boek met de vroege fiktie van D.H. Lawrence (The White Peacock en

[p. 81]

Sons and Lovers, zijn eerste en derde roman) vergeleek lijkt mij echter ook mis. In die romans heeft Lawrence - wiens vader ook een mijnwerker was - inderdaad de omgeving van zijn jeugd in de buurt van de stad Nottingham beschreven, maar zijn schrijven is van een heel andere orde dan dat van Anne Smith. Zij heeft meer zin voor humor en zij is niet, zoals Lawrence dat wel was, door de moraliteit en het zoeken naar een levensfilosofie gekweld.

Voorts zijn er twee verhalenbundels te melden: een nieuwe, zojuist verschenen bundel van de jonge Ierse auteur Desmond Hogan, Children of Lir, en de vijf minuten geleden met de post aangekomen, maar reeds in januari, 1980 verschenen bundel van de Canadeze auteur Norman Levine, Thin Ice.

Ik heb het werk van Hogan (totdusver twee romans en twee verhalenbundels) al eerder in Bzzlletin besproken, maar nooit, geloof ik, dat van Norman Levine. Van hem echter heb ik met anderen een paar verhalen in het Nederlands vertaald, waarvan een paar jaren geleden er een in Bzzlletin is verschenen. Andere verhalen van Levine plaatste ik in Avenue en Elegance, maar de literaire redakties van Nederlandse tijdschriften en uitgeverijen hebben zijn uitmuntend werk over het algemeen niet op juiste waarde weten te beoordelen, al is Levine's ‘place as one of Canada's major writers permanently guaranteed’ - volgens zijn Canadeze uitgever.

Levine schrijft een uiterst eenvoudig, zuiver proza, waarin alles ‘undercooled’ is. Hier wordt niets onderstreept of ingehamerd - vandaar dat het misschien in Nederland niet makkelijk begrepen is... hier waar alles meestal heel dik onderstreept en tien keer herhaald moet worden, voordat het penetreert.

Het tragische van het leven ligt in deze verhalen tussen de regels te lezen. Levine zegt het nooit. Maar het is er niettemin, en het wordt veel navranter juist omdat het niet onder woorden wordt gebracht. Voor de gevoelige lezer is dat ook niet nodig.

In deze nieuwe bundel kan men voorbeelden van dit procédé overal aantreffen, maar het is bij uitstek voelbaar in het eerste verhaal By a Frozen River, waarin de auteur tijdens een bezoek aan Canada als de rivier in de buurt bevroren is, kontakt maakt met een paar kleine, mislukte levens in een goedkoop hotel, levens vol ontgoocheling, bijna vastgevroren levens.

In het verhaal The Visit krijgt de auteur, die met zijn vrouw en dochters op een bescheiden manier in Cornwall woont, plotseling bezoek uit Canada van familieleden, waaronder zijn oude moeder. Hier viert de ontgoocheling hoogtij, hoewel nooit genoemd: zijn familieleden hebben het voortdurend over prijzen en geld en tonen geen werkelijke belangstelling voor hun nieuwe omgeving.

In Duitsland heeft Levine's werk wel enthousiaste uitgevers gevonden. In West-Duitsland zijn zijn verhalen o.a. door Heinrich Böll vertaald en in Oost-Duitsland wordt zijn werk zo goed verkocht, dat hij zich daar heeft moeten vertonen. Sinds de dood van zijn Engelse vrouw onlangs, brengt Levine de meeste tijd in Canada door, waar hij veel sukses beleeft. Hij is van oorsprong Pools.

De verhalen van Desmond Hogan, vaak meer impressies dan verhalen, danken vrijwel alles aan zijn Iers-zijn; aan Ierland zelf, de Ierse sfeer, het Ierse karakter, aan Ierse toestanden, èn aan Hogan's eigen, lyrische, Ierse vervoering. Die vervoering, een heel poëtische, is dusdanig, dat hij ook in deze verhalen woorden fout spelt en hanteert, zoals hij dat ook al in zijn vorige boek, de roman The Leaves on Grey, deed. (Hier schrijft hij bij voorbeeld tot tweemaal toe het niet bestaande woord ‘prolificity’ - dat ‘prolificacy’ moet luiden. Hij is ook op het woord ‘plethora’ (overvloed) verzot en maakt er veel te veel gebruik van.)

Dit is wel jammer, maar het blijft bijzaak. Hogan, hoe los en slordig en rommelig hij ook mag schrijven, is toch een schrijver en zijn poëtische drift en ook zijn slordigheid hebben iets meeslepends. Een sterker contrast met het werk van Levine zal men ook moeilijk kunnen bedenken. Terwijl een met sneeuw bedekt landschap of een bevroren rivier uitstekende symbolen voor Levine's proza zijn, lijkt dat van Hogan meer op een boom met miljoenen bladeren die trillen en schitteren in fel zonlicht.

Martin Amis.

Hoofdonderwerp in deze verhalen is meestal de jonge Ier, die Ierland verlaat, maar die steeds weer terug moet keren, om, na een poosje, weer naar het vreemde, soms naar het zeer verre vreemde, Californië bij voorbeeld, te vertrekken. Wat de aktiviteiten van de IRA betreft, neemt Hogan een heel moedige houding aan: dat wil zeggen, hij laat duidelijk zien, dat hij tegen het geweld is; tegen het vernielen en vermoorden; tegen de haat, die de Katholieken en de Protestanten in twee vijandige, moorddadige kampen gescheiden houdt.

Wat dit betreft, leest men in het verhaal Protestant Boy, over een vriend die, hoewel hij in het Protestante kamp geboren is, voor de IRA werkt, zich bezint en later door de IRA vermoord wordt, de volgende regels:

Since my last having seen Danny the North of Ireland had blossomed into a bed of violence, all shapes, nuances of violence, a cruelty akin to Gestapo Germany, people maiming, murdering, mutilating and yet students spoke of it as a cause.

Men leest elders:

I walked out. I knew I could never again return to an ideology that made criminals of an entire race. I walked through the streets of London. News on the hoardings was of more bombing. I wondered if I'd ever lose her, that lady Mother Ireland, who created a pageant of death and atrocity, but I knew that at least something had triumphed, one note on a bagpipe in a glen in Antrim. At least somewhere, inside myself I knew that they existed, Danny's people, they weren't a figment of anyone's political imagination. They were real.

Dit lijken mij heel moedige, wijze woorden. Hogan, de kunstenaar, hoewel uit Zuid-Ierland afkomstig, hoewel Katholiek opgevoed, ziet de zogenaamde vijand (de Protestanten van Noord-Ierland) als mensen. Danny had hij gekend, niet als Protestant, niet als vijand, maar als mens, als ‘real’.

Het viel mij op dat Hogan veel duidelijker en rustiger, en ook met meer overtuigingskracht schrijft, als hij het over anderen heeft.

Maar het merendeel van deze verhalen is niet zó geëngageerd. Zij hebben hoofdzakelijk met de jonge Ier van nu te maken, die, of hij een balletdanser, een onderwijzer of een toneelspeler is, steeds weer op Hogan zelf lijkt, en hierdoor lijkt er sprake te zijn van te egocentrisch schrijven. Heel interessant niettemin. Hogan's jonge Ieren zijn dermate rusteloos, dat men haast de indruk krijgt, dat zij de plaats hebben ingenomen van de Joden uit vorige eeuwen.

Om te eindigen, iets heel anders. Een paar dagen geleden kwam de nieuwste aflevering van een bewonderingswaardige reeks biografieën van Thames & Hudson binnen: Ezra Pound and His World. Onlangs heb ik een andere recente titel in deze reeks

[p. 82]

besproken, nl. Shelley and His World door Claire Tomalin. Zoals zij, is ook de auteur van het boek over Pound een bekendheid uit de wereld van de literaire journalistiek in London, Peter Ackroyd, redakteur letterkunde van het weekblad The Spectator. Deze boeken, ieder ongeveer 128 bladzijden lang, omvatten een korte, deskundige biografie, die zeer rijk is geillustreerd met foto's van de auteur en zijn vrienden, de plaatsen waar hij woonde en werkte, belangrijke uitgaven, documenten enzovoort.

Ezra Pound, een Amerikaan die zijn leven voornamelijk in Europa doorbracht, heeft voor de dichtkunst van deze eeuw gedaan wat Picasso voor de schilderkunst deed. Vooral T.S. Eliot heeft veel van hem geleerd en in zijn opdracht aan Pound in zijn baanbrekende gedicht The Waste Land (1922) noemde hij hem ‘il miglior fabbro’ (de betere smid).

Paradoxaal lijkt het, dat deze dichter, die de poëzie wilde vernieuwen door de taal zakelijk, intelligent en ‘to the point’ te maken, zijn wortels in de Oudheid had en in de kulturen van vele landen en tijdperken. Hij, met T.E. Hulme, de dichteres H.D. (Hilda Doolittle), Ford Madox Ford (die later Jean Rhys ontdekte) en anderen vormden de ‘Imagists’ en kort hierna was Pound met het tijdschrift Blast (1914) en de Vorticist Beweging bezig. Hierover schreef de beeldende kunstenaar en auteur Wyndham Lewis: ‘Vorticism was a youth racket. It was Ezra who in the first place organized us into that.’

Van het eerste ogenblik dat hij in Londen in 1908 arriveerde werd Pound heel actief en leerde heel gauw belangrijke auteurs als W.B. Yeats kennen. Onder zijn collega's bevonden zich James Joyce, Eliot, en Wyndham Lewis maar ook de beeldhouwer Gaudier-Brzeska, en de Amerikaanse redactrice van dat beroemde blad Poetry (Chicago), Harriet Monroe. Deze mensen waren allen baanbrekers in een tijdperk van heel aktieve vernieuwing. Het doel van Blast, schreef Harriet Monroe, was: ‘to blow away, in thick black capitals half an inch high, the Victorian Vampire.’ (Zij had het over de grote, zwarte, harde letters op het kaft van het nieuwe blad.) Nu, dat is Pound en Lewis en Eliot en Joyce en de vele andere vernieuwers van voor en na de Eerste Wereldoorlog aardig gelukt.

Er zijn de laatste tijd verschillende boeken over Pound verschenen, waaronder vele Amerikaanse akademische studies. Een boek zoals dit van Peter Ackroyd pretendeert niet meer te zijn dan wat het is: Kort maar informatief, met relevante details, levendig, en ook, wat akademische studies niet zijn: zeer beeldend. Om het gevoel van een auteur en zijn tijd te krijgen zijn beelden helemaal niet te versmaden. De foto's van Pound, vooral in zijn ouderdom (hij stierf op 1 november 1972 in Venetië, niet langer creatief en zwaar toegetakeld door de felle reakties op zijn collaboratie met Mussolini tijdens de oorlog) en ook de foto's van James Joyce en van Augustus John's portret van Wyndham Lewis, zijn voortreffelijk.

Nee, geen boek voor akademici, maar ja, de zeer geleerde Pound, die toevallig ook een genie was, voelde niets voor akademici: Ackroyd merkt hierover op: ‘It is ironic, incidentally, that the poet who has become a central point of academic study should himself have been so resolutely anti-academic’, maar de akademici kunnen gewoon niet begrijpen, dat zij overbodig zijn. Een hond kan ook zónder zijn vlooien leven.

Een niet-akademisch boek zoals deze biografie van Ackroyd kan echter fungeren als een instigatie om Pound's werk, zowel de gedichten als de essays, verder te gaan onderzoeken, want de lezer zal hier overal opmerkingen tegenkomen, die hem tot verder gaan aansporen. Bij voorbeeld, de woorden: ‘his mastery of delicate and improbable poetic forms.’ Ook de vele kleine glimpjes, die men van de dichter te zien krijgt door middel van uitspraken over hem door zijn vrienden; deze, bij voorbeeld, van Wyndham Lewis: ‘He was like a drop of oil in a glass of water’; of deze van D.H. Lawrence: ‘a sort of latest edition of jongleur’. Dus: een boek dat zowel informatief als inspirerend is.

In deze Kroniek heb ik mij bijna zonder uitzondering tot de Britse fiktie beperkt en slechts af en toe een Amerikaanse auteur besproken (Tom Robbins, bij voorbeeld). Toen het boek over Pound mij van de importeur bereikte, vond ik echter in het pakje ook een Penguin-uitgave van een recente Amerikaanse roman, die zo bijzonder is - ook bijzonder goed geschreven, dat het boek zelfs in een Engelse Kroniek genoemd moet worden. Te weten: A Confederacy of Dunces door John Kennedy Toole, die dit meesterwerk - en het betreft hier werkelijk een meesterwerk, een geniaal boek - in de jaren zestig heeft geschreven en die, omdat hij er toen geen uitgever voor kon vinden, in 1969 zelfmoord gepleegd heeft.

Toole was lektor aan de Universiteit van Southwestern Louisiana en zijn verhaal speelt in New Orleans. In zijn hoogst grappige boek heeft Toole een onvergetelijke komische figuur geschapen in de vorm van dikke, vadsige, welbespraakte, intellektuele, luie, idiote, dromerige vetzak Ignatius J. Reilly, die in opstand tegen de 20ste Eeuw en al haar verschijnselen en uitingen komt en die overal waar hij verschijnt, de grootste verwarring en chaos veroorzaakt.

Niet minder geniaal zijn andere scheppingen in Toole's roman, en vooral die van Reilly's moeder, die voor de briljante nietsnut zorgen moet, en de neger Jones; ook niet minder geniaal is de taal die Toole in de mond van zijn figuren legt.

Op iedere pagina van deze roman weet de lezer dat hij zonder enige twijfel in de gezelschap is van een genie. Wat Toole schrijft, hoe hij schrijft, is gewoonweg geweldig: en zijn werk is overal geweigerd, totdat hij zichzelf van het leven heeft beroofd. Maar zijn moeder wilde de strijd niet opgeven. Het is aan haar te danken, dat wij deze magnifieke schepping bezitten. ‘With the breakdown of the Medieval system,’ schrijft Ignatius, ‘the gods of Chaos, Lunacy, and Bad Taste gained ascendancy.’ En misschien had hij daarin ook wel gelijk.

Martin Amis: Other People: A Mystery Story. Cape, 1981, 223 blz.

Anne Smith: The Magic Glass. Michael Joseph, 1981, 174 blz.

Desmond Hogan: Children of Lir. Hamish Hamilton, 1981, 136 blz.

Norman Levine: Thin Ice. Wildwood House, 1980, 137 blz.

Peter Ackroyd: Ezra Pound and His World. Thames and Hudson, 1980, 127 blz. (Importeur: Nilsson en Lamm)

John Kennedy Toole: A Confederacy of Dunces. Penguin, 1981, 338 blz. Dit boek en het boek over Pound door Nilsson Lamm bv, Weesp, geïmporteerd.

Tekening: Peter Yvon de Vries.