Bzzlletin. Jaargang 9

[p. 27]

Karin Hoekendijk
Doeschka Meysing's spiegelingen in Tijger, tijger!

Het nieuwe boek van Doeschka Meijsing is niet één van de gemakkelijkste. De lezer blijft, als hij het boek uit heeft, met een aantal problemen zitten. Eén daarvan is het nawoord. De roman eindigt met een epiloog, geschreven door de professor, de vriendin van de hoofdpersoon. Het is een vreemde gewaarwording als het nawoord door een romanfiguur geschreven wordt en ook nog volledig onbegrijpelijk lijkt. De oplossing is te vinden in het toneelstuk As you like it van Shakespeare, waarvan de epiloog luidt:

It is not the fashion to see the lady the epilogue: but it is no more unhandsome than to see the lord the prologue. If it be true that good wine needs no bush, 't is true that a good play needs no epilogue; yet to good wine they do use good bushes, and good plays prove the better by the help of good epilogues. What a case am I in then, that am neither a good epilogue, nor cannot insinuate with you in the behalf of a good play! I am not furnished like a beggar, therefore to beg will not become me: my way is to conjure you; and I'll begin with the women. I charge you, O women! for the love you bear to men, to like as much of this play as please you: and I charge you, O men! for the love you bear to women, as I percieve by your simpering none of you hates them, that between you and the women the play may please. If I were a woman I would kiss as many of you as had beards that pleased me, complexions that liked me, and breaths that I defied not; and I am sure, as many as have good beards, of good faces, or sweet breaths, will, for my kind offer, when I make curtsy, bid me farewell.

De vertaling van deze epiloog is - in enigszins aangepaste vorm gelijk aan het nawoord in het boek van Doeschka Meijsing. De inhoud is nog steeds niet geheel duidelijk. Er wordt gesuggereerd dat er een uitleg van de roman wordt gegeven, maar in de laatste regel zegt de professor: ‘En ik ben er zeker van dat jullie allen die gladde wangen, lieve lippen en zachte stemmen hebben, mij in ruil voor dit vriendelijke aanbod zullen ontslaan van de taak om een nawoord te schrijven.’ Eigenlijk is er dus geen nawoord. Het enige nut van de epiloog zou kunnen zijn dat er nog eens extra nadruk wordt gelegd op het spelen van rollen, dat door de roman verweven is.

Eén criticus heeft hier bij de bespreking van het boek uitstekend op ingespeeld. Jacques Kruithof (Vrij Nederland, 22-11-1980) opent zijn recensie als volgt:

Het is niet de gewoonte dat een criticus het voorwoord bij een roman schrijft. Maar dat is niet onbetamelijker dan wanneer een personage het nawoord ondertekent.

T. van Deel (Trouw, 29-11-1980) wijst o.a. op één belangrijk motief, namelijk het spelen van rollen. De ik-figuur identificeerde zich in haar jeugd met de jongen M., het jongetje Mowgli uit het Jungle Book van Kipling. Hierin bindt Mowgli de strijd aan met de tijger Shere Khan, omdat dit het eerste roofdier was dat uit lust doodde en niet uit honger. ‘Tijger, tijger!’ Door listigheid weet het jongetje de tijger in de val te lokken en te doden. Het gevaar van de tijger zal de hoofdpersoon haar leven lang blijven achtervolgen en zij zal dan ook altijd iets van de rol van de jongen M. in zich blijven houden.

Iets abstracter komt dit motief van het spelen van rollen terug in As you like it van Shakespeare. Als de ik-figuur dit toneelstuk voor het eerst ziet, leert zij dat ze nooit aan anderen moet tonen wie ze in werkelijkheid is. Vaak wordt in het boek de term ‘wisselkind’ gebruikt. Dit gebeurt om aan te geven dat de -ik- ervan overtuigd is, dat ze een niet-gewenst en niet-geaccepteerd kind is. Daarnaast duidt de wisseling meisje/jongen op haar leugenachtigheid. Dit wordt allemaal samengevat in het boek door het zinnetje ‘Meisjesjongen in het groene woud. Ik in het donker, zij in het licht.’ (blz. 45)

Dat de hoofdpersoon zich haar hele leven anders voordoet dan ze is, wordt al aan het begin van de roman duidelijk. De professor, met wie de -ik- samenwoont, gaat voor drie maanden naar Berlijn om gastcollege te geven aan de Freie Universität. De avond voor haar vertrek is de professor verdrietig en de -ik- probeert haar te troosten, maar het gaat niet van harte en eigenlijk, diep in haar hart, haat ze haar vriendin. Deze leugenachtigheid komt in het verhaal nog vaker voor. Eén van de redenen waarom de ik-figuur nooit zal laten zien wie ze echt is of wat ze echt voelt, is dat ze grote moeilijkheden heeft met het accepteren van haar identiteit. Ze ziet zich als een wisselkind, ze identificeerde zich met de jongen M. in haar jeugd. Ze gaat bij de oude mevrouw Vrouwenvelder het archief van de Eerste Hollandsche Glasfabriek ordenen, omdat ze denkt zó zichzelf te kunnen bewijzen. De vele terugblikken in het boek laten zien dat de -ik- in haar jeugd al niet begrepen werd, de moeilijke relatie met haar moeder maakt dit extra duidelijk.

Ook in deze roman van Doeschka Meijsing is de hoofdpersoon een anonieme -ik-, net als in De kat achterna en De hanen en andere verhalen. Over de naamloosheid van deze personen zegt de schrijfster, dat de -ik- niet alleen voor de lezer anoniem is, maar ook voor zichzelf. Dit bespaart de ik-figuren in haar boeken een hoop moeilijkheden. Ze hebben wel veel gevoelens maar ze weten deze niet te duiden. Dat hoeven ze nu ook niet. Ze weten niet wat ze voor zichzelf betekenen, wat ze voor anderen betekenen en wat ze in het leven betekenen. In de boeken komen deze gevoelens nauwelijks tot uitdrukking, de hoofdpersonen komen nogal gevoelloos over en dat wordt mogelijk en aanvaardbaar gemaakt door hun anonimiteit. Door het aangeven van de hoofdpersoon met -ik-, wordt deze meteen geheel geïsoleerd van de andere personages in het werk. Ook gevoelsmatig staat de -ik- apart van de omgeving. De ik-figuur hoort eigenlijk niet echt bij iemand. In Tijger, tijger! voelt de hoofdpersoon zich nog in haar leven met de professor een buitenstaander:

Waaroverheen springt zij (de professor, KH)? Waarom springt zij daaroverheen? Heeft het een betekenis of speelt het zich alleen maar af? Ik heb er haar nooit naar gevraagd. Ik heb naar te veel dingen nooit gevraagd. Zo blijf ik zo dom als ik was. Ik zal nooit begrijpen hoe de professor het geluk voelde als ze over de lat gesprongen was, of waarom juist dat geluk was. (blz. 30)

Ook Robinson en in De hanen en andere verhalen speelt het

[p. 28]

thema van het isolement een belangrijke rol.

De gastcolleges die de professor gaat geven in Berlijn hebben de volgende onderwerpen: ‘... Het gebrek aan efelcustiek in onze taalregels of de schoonheid van de vrouwen te Nîmes en Arles gecombineerd met een onderzoek naar het stelsel van kolonisatie der Foeniciërs.’ (blz. 7) Op het eerste gezicht lijken deze onderwerpen een willekeurig samenraapsel van onzin of interessantdoenerij. Maar zowel het eerste als het tweede komt voor in de lijst met opstellen over zeer uiteenlopende onderwerpen aan het begin van de Max Havelaar van Multatuli. Wellicht kan er een verband worden gelegd tussen het gebrek aan efelcustiek (=welluidendheid) in onze taalregels en het ontbreken van ‘welluidendheid’ - op het eerste gezicht tenminste - in het eigenlijke verhaal en de terugblikken en mijmeringen. Eventueel ook tussen de schoonheid der vrouwen te Nîmes en Arles en de mentale en/of fysieke aantrekkingskracht die de professor, de moeder, Tante Lotte en de oude mevrouw Bella op de hoofdpersoon uitoefenen. Het onderzoek naar het stelsel van kolonisatie der Foeniciërs roept associaties op met het verslag van de opkomst en het verval van de Eerste Hollandsche Glasfabriek.

Hoewel ze het eerst wel van plan was, besluit de hoofdpersoon toch niet mee te gaan naar Berlijn. Als ze dit aan de professor vertelt, begint zij te foeteren. Het baantje biedt volgens haar geen enkele kans op bevrediging. Dat weet de professor blijkbaar al voordat er nog maar enig contact is geweest met mevrouw Vrouwenvelder over de werkzaamheden. Wilde de vertelster zich zó graag en zó duidelijk bewijzen, dat ze in het eerste begin de professor al duidelijk laat maken hoe onbegonnen het werk zou zijn?

Ook beweert de professor dat ze niet de gelegenheid krijgt om deel drie van De wetten der Verbeelding te schrijven, als de -ik- niet meegaat naar Berlijn. Over deze serie zegt Doeschka Meijsing (Het nieuwe proza, 1978) dat het uiteraard pure ironie is, deze wetten der verbeelding. Maar zij is wel serieus van plan om ‘eens’ een groot theoretsch werk over dit onderwerp te maken. Ze is van mening dat er bepaalde voorwaarden zijn waaraan het denken moet voldoen. Deze wil ze definiëren en publiceren.

Tenslotte vraagt de professor zich af waarom haar vriendin drie maanden in afzondering wil doorbrengen. In de roman komt er geen duidelijk antwoord. De professor heeft geen problemen met hun relatie, dat blijkt als ze huilt op de avond voor haar vertrek. Misschien heeft de hoofdpersoon wel haar twijfels: als ze de professor troost, haat ze zowel haar als zichzelf. Aan het eind van het boek vertelt ze haar moeder weliswaar dat ze weer naar de professor in Berlijn gaat, maar op de laatste bladzijde staat dat nog niet geheel vast. Haar relatie en de eventuele voortzetting daarvan blijven onduidelijk in de roman. Toch is de beslissing om tijdelijk bij de professor weg te gaan een weloverwogen stap van de hoofdpersoon, want ze is bang voor wat er komen gaat. Ze realiseert zich dat door één telefoontje naar de oude mevrouw van de advertentie alles weer gewoon en vertrouwd kan worden.

Ze besluit toch de baan bij de oude mevrouw Vrouwenvelder te aanvaarden. De binnenkomst in haar huis is prospectief:

De stem (van mevrouw Vrouwenvelder, KH) had de klank van een mahoniehouten kast, strak, met weinig vloeiende lijnen, met twee gladde deuren die opengingen en het uitzicht boden op rijen glaswerk dat keurig in het gelid stond en dat elk moment, door een beweging, zacht kon gaan tinkelen. (blz. 13)

De herinneringen van de hoofdpersoon worden opgeroepen door een enkel woord, gebaar of beweging. Met name het glas speelt een bijzondere rol hierin.

Steeds weer treden er in Tijger, tijger! ‘spiegelingen’ op. Het lijkt alsof de flash-backs volkomen willekeurig in tijd en zonder de minste logica door het verhaal verweven zijn. De indruk wordt gewekt dat Doeschka Meijsing er geen raad mee wist. Maar bij nadere bestudering blijkt er wel degelijk een consistent verband tussen het ‘toen’ en het ‘nu’. De eerste spiegeling gaat - heel subtiel - over spiegels. De hoofdpersoon ziet voor het eerst de kast vol glazen, schitterend in het zonlicht dat er op valt. Het glaswerk is allemaal verschillend:

... dat blonk en schitterde en dat een geheimzinnigheid van diepe schaduw en een intiem verschil van formaat en vorm ten toon spreidde, met eigen wetten en regels en een overdaad aan zelfbewustzijn: zo blinkt niemand behalve wij. Ik keek langs haar heen de kast in. ‘Glas’, zei ik verbijsterd. Mevrouw Vrouwenvelder liet haar handen zakken en glimlachte. ‘Ja, ja, glas,’ zei ze. (blz. 17)

Juist omdat dit vóór de eerste spiegeling staat, kan deze beschrijving beschouwd worden als een soort verklaring, dat de terugblikken niet volstrekt willekeurig zijn. Elk terugblik heeft zijn eigen waarde. Ze moeten worden gezien als de verschillende facetten van een geslepen glas.

Na het zien van al dat glas herinnert de ik-figuur zich haar Tante Lotte, de tweelingzuster van de grootmoeder van de hoofdpersoon. De twee zusters vochten om één jongen in hun jeugd: de grootvader van de ik-figuur. Nadat Tante Lotte de strijd had verloren, was ze overtuigd dat haar jeugd reeds verdord was. Ze haalde een spiegel van de muur, liep ermee naar het trappenhuis en liet hem van de trap kantelen. De familie spreekt nu nog over ‘Uberall Glas!’ (blz. 18) Na dit voorval verdwijnt Tante Lotte voorgoed uit de familie. Vele jaren later nodigt zij haar neefje (de broer van de moeder van de hoofdpersoon) uit voor een vakantie in Italië. Door omstandigheden komt haar nichtje, de moeder van de -ik-. Er ontstaat tijdens die vakantie een rivaliteitsslag tussen hen om Italiaanse mannen.

Bijna, bijna had ik nooit bestaan. Om niet onderdoor te gaan aan de rivaliteitsslag met tante Lotte in Positano, bruinde mijn moeder zo snel als een Italiaanse, toonde haar lange benen in shorts, accentueerde haar tere schouders in haltervormige plastrons. Niemand roeide bevalliger de boot. En wie wilde geen gelato voor haar kopen? Joey, ten slotte, mocht de gelati kopen, twee voor een kwartje. Een Amerikaans-Italiaanse maffiajongen, met genoeg geld op de bank in New York om het huwelijksaanzoek serieus te doen klinken. Zelfs mijn tante Lotte zond alarmerende telegrammen naar Nederland, ook omdat de romance alle aandacht van haarzelf dreigde af te leiden. Twee maanden eerder dan gepland reisde mijn moeder met de blauwe trein naar Nederland. Joey schreef hartstochtelijke brieven die als onbestelbaar werden teruggestuurd, terug Poste Restante Positano, Poste Restante New York. Mijn andere ik in Manhattan werd nooit geboren. Geen rolschaatsen, geen basketbalschoenen. (...) In 1947 maakten mijn ouders hun reis door de puinhopen van Duitsland. In Berlijn lag tante Lotte in het ziekenhuis, kaal en krankzinnig van de syfilis. De verpleegster vertelde hoe ze met alle geweld in de spiegel had willen kijken en die, toen ze hem haar voorhield, uit haar handen geslagen had. ‘Uberall Glas’. In de herfst van dat jaar werd ik geboren. Nog voordat ik oren had om te horen, alleen nog maar spieren en een mond om te voelen, klonk bij iedere stuiptrek van mij die anders was, het liedje van mijn moeder: ‘Genau die Tante Lotte.’ (blz. 19)

In de tweede spiegeling wordt verteld hoe de hoofdpersoon de professor heeft leren kennen. Tijdens een lunch voor de deelnemers aan een symposium over het begrip ‘generatie’ in de geschiedschrijving in de Tijgerzaal van Artis zag ze haar voor het eerst.

Er werd gediscussieerd over het feit dat geen enkele generatie een eigen geschiedenis heeft. Deze geschiedenis zou door latere generaties bedolven zijn met mythen en het was de taak van de

[p. 29]

geschiedschrijving om de mythen uit de historie te halen en de feiten terug te brengen. Zowel de geschiedenis van de hoofdpersoon als van de Eerste Hollandsche Glasfabriek is bedekt met mythen. En het zijn juist deze mythen die het verhaal vertellen en niet de feiten, de cijfers. Hoewel er meer keren wordt aangeduid dat deze cijfers belangrijk zijn, lukt het de hoofdpersoon niet hiermee een aanvaardbaar geheel te creëren. Daarom besluit ze een fictief verslag te maken van de opkomst en het verval van de Eerste Hollandsche Glasfabriek. Ze is overtuigd van haar vermogen om uit niets een reconstructie te maken. Op het moment dat de ik-figuur de professor voor het eerst ziet, staat ze net met haar mond vol Goudse kaas. Deze vindt ze zo verschrikkelijk, dat ze maar besluit niet verder te kauwen. Wat het meeste opviel aan de professor waren haar rode lippen. Die lippen deden de -ik- denken aan de lippen van haar moeder. Dan volgt de spiegeling: de hoofdpersoon denkt terug in haar verleden.

Ik wist niets terug te zeggen omdat ik op dat moment mijn mond vol had met kauwgumachtige kaas die een verveling in mijn mond veroorzaakte, (...) zo groot dat ik dacht: ik kauw niet verder, liever nog zit ik hier tot in lengte van dagen met bolle wangen vol smakeloze jonge Goudse, dan dat ik uit eigen beweging nog een keer de spieren van mijn kaak beweeg - toen een stem naast mij zei: ‘En wát zijn precies de feiten iemands eigendom zijn?’ Ik keek opzij en zag de professor staan. Of nee, ik zag haar niet. Ik had geen ook voor haar lange lijf, (...) Ik reageerde instinctmatig op het eerste signaal dat mij uit de onderkaas door, ik slikte, ik dacht: wie ben jij, waarom zijn je lippen zo rood? (blz. 17)
Onze schutting immers, onze tuin, een zoete geur in de tuin, handenvol rozeblaadjes die in flessen tot rozenwater moeten worden. Deze flessen heb ik gemaakt van de rozen bij de keukendeur, (...) Maar het breekt, het overvloedige rozenwater, het zoete. Want de keukendeur gaat open en de middag loopt leeg uit de van schrik omgevallen flessen. Mijn moeder staat in de open keukendeur en roept en zegt dingen. Ik sta op en loop op mijn moeder toe. Haar mond heeft de kleur van de rozen langs de schutting, bloedrood. Die kleur. Als ik hem zie gebeurt er iets met me. Ik schrik, ik weer me, maar mijn aanval is een slechte verdediging. Tegelijkertijd sta ik op en begin er op af te lopen. (blz. 18)

Het tweede hoofdstuk begint met een bijbeltekst en wijst, net als de dansende gondels op de laatste bladzijde van het boek, op een naderend einde. De complete strekking van dit citaat wordt niet geheel duidelijk.

Dit bedoel ik, broeders: de tijd is kort. Ten slotte laten zij die een vrouw hebben, zijn als zonder vrouw, die wenen, als weenden zij niet; die blijde zijn, als waren zij niet blijde; die kopen, als zouden zij er niets van behouden; die van de wereld gebruik maken, als zouden zij haar niet ten einde toe gebruiken. Want het uiterlijk van deze wereld is bezig te verdwijnen. (blz. 43)

De leugenachtigheid van de hoofdpersoon komt weer naar voren als mijnheer Mortien, de huisknecht van de oude mevrouw Vrouwenvelder haar te kennen geeft, dat ze maar beter op kan stappen. Haar opdracht zal ze waarschijnlijk toch niet kunnen volbrengen. Ze toont hem haar schrift met aantekeningen en daar is hij schijnbaar van onder de indruk. Ze benadrukt nogmaals dat zij niet van plan is weg te gaan, voordat ze haar verslag af heeft en de drie maanden om zijn. Zij is dat zo gewend en zo is ook haar opvoeding geweest: standvastig, ook in tegenspoed. Toon dat je de sterkste bent, ook waar andere falen. In de terugblik die hierna komt, wordt verteld hoe die standvastigheid is ontstaan en in deze alinea's komt tegelijkertijd een verklaring van de titel naar voren. Tevens wordt in dit gedeelte van het verhaal de hoofdpersoon voor het eerst met de jongen M. geïdentificeerd. ‘Tijger, tijger!’

Doeschka Meysing (foto Steye Raviez).

De vertelster is van mening dat ze op een nieuw spoor is gekomen door een nieuw naam: Jacob Vrouwenvelder. Van mevrouw Vrouwenvelder kan ze weinig steun meer verwachten en nu gaat ze alleen op zoek naar gegevens over Jacob. Hij was de middelste van de drie zonen van mevrouw Bella en een enigszins pedant en zelfverzekerd jongetje. In 1945 was zijn jongere broer Hein aan longontsteking overleden en in 1949 ontvingen zijn ouders het bericht dat z'n broer Vincent niet meer uit Tandjungpoera terug zou keren. Toen was de glasfabriek van hem en dat was precies wat hij wilde. Ook ontdekt ze dat Jacob homosexueel was.

Ze is van mening dat er ergens een bepaalde relatie tussen Jacob en Mr. Lefèbre moet zijn. Mr. Lefèbre is een achterneef van de oude mevrouw Bella en één van de huidige directeuren van de glasfabriek. Met heel veel moeite lukt het haar een afspraak met de haar onbekende Mr. Lefèbre te maken, maar niet op korte termijn. Mijnheer Mortien gaat er prat op dat hij al zo lang hij de familie werkt en beschouwt zichzelf daarom ook als een familielid. De hoofdpersoon krijgt een rondleiding door de glasfabriek en op alle vragen wordt helder en eerlijk geantwoord. Daarom sluit zij ook eerlijk te zijn en vraagt Lefèbre ronduit naar Jacob. Hij vertelt haar dat hij een sexuele verhouding met hem heeft gehad. Bij nauwkeurige lezing van dit gedeelte van het boek wordt er veel duidelijk. De hoofdpersoon heeft ontdekt dat mijnheer Mortien een zekere macht moet hebben, wat iets te maken heeft met Jacob Vrouwenvelder. De oude mevrouw was en is niet op de hoogte van de relatie tussen Lefèbre en Jacob, mijnheer Mortien wel. Als de -ik- vraagt waarom Mortien het niet aan de oude mevrouw heeft verteld, antwoordt Lefèbre dat het haar dood zou hebben betekend.

Mevrouw Bella is echter die middag overleden. Een logische verklaring hiervoor is: meneer Mortien wilde, om een niet geheel duidelijke reden, dat de -ik- niet te diep in de familiegeschiedenis zou graven. Toen dat toch gebeurde, en ze het ‘schandaal’ van Mr. Lefèbre en Jacob ontdekte, greep Mortien in en schreef hij Lefèbre een brief waarin hij voorstelde de geschiedschrijfster te ontslaan. Hij zette dit verzoek kracht bij door hem nogmaals aan de ‘pijnlijke geschiedenis’ te herinneren. Toen bleek dat Lefèbre geen gehoor zou geven aan het verzoek, en zelfs de -ik- wilde ontvangen, heeft Mortien z'n bedekte dreigement uitgevoerd en de oude mevrouw Bella op de hoogte gesteld van het ‘schandaal’, wat inderdaad haar dood heeft betekend. Om nog eens extra te benadrukken dat de -ik- schuldig was aan haar dood, heeft Mortien haar niet ingedeeld bij de begrafenis.

[p. 30]

De laatste spiegeling in het tweede hoofdstuk beschrijft in het eerste gedeelte hoe de hoofdpersoon voelt dat ‘er een oorlog in haar ingewanden begint’ (blz. 77). Ze legt zich - vrijwillig - op dat ze pas naar de wc mag als ze van de aankomende fiets het achterlicht kan zien. Ze haalt het niet en rent voortijdig de kamer uit. Als ‘haar darmen zich ontladen’ (blz. 77) voelt ze tot haar verbijstering een grote opluchting. Het spiegelbeeld toont dezelfde aspecten in een soortgelijk verhaal over de jongen M. Echter met de volgende twee tegenstellingen: hij moet een bezoek aan het toilet onvrijwillig uitstellen, zijn moeder mag niet gestoord worden in haar middagslaapje en hij kan het huis niet in. Hij doet het dan in zijn broek, maar van een opluchting is geen sprake. Straf van zijn moeder en uitsluiting van meisjes uit de straatclub zijn de resultaten, tot zijn grote verbijstering.

Hoofdstuk drie speelt zich af in Venetië en is grotendeels in de tegenwoordige tijd geschreven, zodat het voorgaande opeens één grote herinnering schijnt te zijn. De hoofdpersoon is in Venetië om haar werk af te ronden en om haar moeder te ontmoeten. Wàt er nu nog precies aan het werk afgerond moet worden en waarom dit nu persé in Venetië moet gebeuren is onduidelijk. In de kritieken wordt veel nadruk op dit gedeelte van het verhaal gelegd, omdat hier de twee verhalen die in het boek verweven zijn, bij elkaar komen. Het ene verhaal van de opkomst en het verval van de Eerste Hollandsche Glasfabriek en het andere over de jeugd en het persoonlijke leven van de hoofdpersoon. Het is inderdaad zo dat er in het derde hoofdstuk minder flashbacks voorkomen, maar ook in de rest van het boek kan het verhaal van de glasfabriek nauwelijks zonder het andere. Dat andere verhaal is geen op zichzelfstaand geheel als het uit het boek wordt gelicht. Het begin van dit hoofdstuk kenmerkt zich door een grote, allesoverheersende vrolijkheid, wat o.a. bewerkstelligd wordt door de zon die schijnt en door het grote aantal kleuren dat genoemd wordt. Alles lijkt misschien toch nog goed te komen. Tòt het moment waarop de hoofdpersoon terugkeert van haar tochtje over de lagunen. Op de terugreis komt er nog vóór Murano - het eilandje van de glasblazers - een dichte mist opzetten.

Er komt nog één spiegeling voor in dit laatste hoofdstuk, over de nep-schijnheiligheid van Allerzielen. De moeder van de hoofdpersoon, die ook in Venetië is, kan nu niet naar het graf van haar ouders om'te midden van de dorre bladeren, de bittere lucht van de aarde op te snuiven’. (blz. 85) In het spiegelbeeld wordt een beeld van vroeger geprojecteerd, hoe ze met haar vriendinnen vijf weesgegroetjes en drie onzevaders bad om een ziel uit het vagevuur in de hemel te helpen. Tussen elke ziel moest er twee minuten frisse lucht geademd worden, ‘opdat er niet gesjoemeld zou worden met hemelse wetten’ (blz. 85).

In Venetië ontmoet de hoofdfiguur dus Lefèbre en haar moeder. De relatie met haar moeder blijkt niet meer hersteld te kunnen worden en die met Lefèbre loopt op niets uit. Op een lezing waar ze met haar moeder is, ontmoet ze toevalligerwijs Lefèbre. Hij vertelt haar dat hij ontslag heeft genomen bij de glasfabriek, en dat hij met een oude vriend een wereldreis gaat maken. Vaste plannen heeft hij echter nog niet en hij vraagt of de -ik- niet mee wil als een soort privé-secretaris. Ze voelt er niet zoveel voor, maar ze belooft dat ze een definitief antwoord zal geven als ze de afgewerkte opdracht komt brengen. Als ze dan het eindresultaat van het verslag op het afgesproken tijdstip af komt leveren, blijkt Lefèbre al vertrokken te zijn. Hij is niet meer geïnteresseerd in het verhaal en geeft als reden voor zijn vertrek een lang tevoren gemaakte afspraak op, terwijl hij daar op de lezing nog niets van wist. Salaris en een vliegticket liggen echter voor de hoofdpersoon klaar en als ze toch nog mee wil op wereldreis, dan kan dat. De hoofdpersoon kan zijn vertrek moeilijk accepteren. Ze wil in ieder geval niet naar Sicilië. Het boek heeft een open einde als ze niet kan besluiten of ze met haar moeder mee naar Nederland terug zal gaan per trein, of dat ze met het vliegtuig naar de professor in Berlijn zal vertrekken...

Dit open einde van het boek bevestigt nog eens waarom er van Doeschka Meijsing gezegd wordt dat ze onder de invloed van Vestdijk staat. Ze is van mening dat de (open) einden van Vestdijk een kracht hebben die niet afsluit maar juist opent. Vooral in Het glinsterend pantser en Terug tot Ina Damman vindt ze dit sterk tot uitdrukking komen.

Naast het belangrijkste thema, dat van de spiegelingen, is er nog een aantal minder in het oog springende thema's aan te wijzen. Bijvoorbeeld de glassymboliek, want de roman gaat uiteindelijk over een glasfabriek. Op de titelpagina heeft Doeschka Meijsing een uitspraak van Maurice Marinot, geciteerd door Gabriel Mourey in The Studio (1927), opgenomen.

I think that a good piece of glasswork preserves, at its best, a form reflecting the human breath which has shaped it, and that its shape must be a moment in the life of the glass, fixed in the instant of cooling.

Hier wordt meteen aan het begin van de roman duidelijk gemaakt dat de flash-backs (in het citaat omschreven als ‘... a moment in the life of the glass, fixed in the instant of cooling.’) beschouwd moeten worden als verschillende soorten glaswerk: de verbinding tussen de terugblikken en al het glas in de roman.

De vliegenierssymboliek komt tot uitdrukking als de -ik- een beeld van de professor beschrijft:

... de professor stapt door het gras in haar grijs soldatenpak, haar enkels ingesnoerd in rijglaarzen. Soldatenlaarsjes. Vliegenier uit de hemel. Onbekende parachutist met lange haren vol van het wijde landschap. (blz. 82)

De moeder van de hoofdpersoon leest over een vliegtuigramp op Sicilië, waarbij Lefèbre - volgens verschillende recensenten - om het leven is gekomen. Aan het einde van de roman overweegt de -ik- met het vliegtuig naar Berlijn te gaan, nadat ze besloten heeft het geld voor de vliegticket naar Sicilië, dat ze van Mr. Lefèbre heeft gekregen, niet voor dat doel te gebruiken.

Van niet minder belang is de tijger- en de olifantsymboliek. De tijger komt niet alleen in de titel al twee keer voor, maar ook in het boek zelf een aantal malen. De ik-figuur ontmoet de professor voor de eerste keer in de Tijgerzaal van Artis. De tijger Shere Khan speelt telkens samen met de jongen M. een rol door de hele roman. De boekensteunen die voor de professor na een vakantiereis worden meegebracht, hebben de vorm van twee tijgers.

Ook de olifant is een geliefd symbool van de schrijfster. Het bureau in het huis van de oude mevrouw Bella wordt beschreven als een olifantenbureau. De foto in het museum waar mevrouw Bella over vertelt, toont een geschoten olifant met zijn jager en de jongen M. droomt dat hij een olifant cadeau krijgt. In Venetië wordt de San Marco vergeleken met een olifant. In de andere boeken van Doeschka Meijsing is dit motief ook al te zien. Olifanten zijn een persoonlijke fascinatie van de schrijfster. Vroeger heeft ze op school in een verhaal over deze dieren gehoord dat ze een heel lang en goed ontwikkeld geheugen hebben. Dit heeft een diepe indruk op haar gemaakt, zo diep dat ze het nu nog in haar boeken verwerkt, zowel in De kat achterna als in Tijger, tijger!

Doeschka Meysing: Tijger! Tijger

Querido 111 blz. fl. 17,90