Bzzlletin. Jaargang 9

[p. 55]

Sal Santen
Poste restante

Als een kat om de hete brij slingerde de trein zich in een spiraal omlaag naar het 4000 meter hoog gelegen La Paz, ingesloten tussen de reuzentoppen van de Andes. Hard rijden was er niet bij, de wagons stootten tegen elkaar en steunden als oude mannetjes, die naar adem snakken. Terwijl de remmen voortdurend langs de wielen knarsten, floot de locomotief luidruchtig om zijn komst te melden. De passagiers maakten aanstalten voor het vertrek. Zoëven nog rammelde Richard, ongeschoren en zweterig, van de honger, nu was hij volkomen geconcentreerd op wat komen ging. Zou Carlos er zijn? Zou hij op Carlos kunnen rekenen? Was Carlos hem niet vergeten?

En Carlos stond er, met opgeheven armen om Richard te omhelzen, op twee verlegen wangen te kussen. Nee, die koffer mocht hij zelf niet dragen. Carlos nam hem van hem over, sjouwde hem in zijn linkerhand mee, gaf Richard de rechterarm, en zo liepen ze arm in arm naar de Plaza Murillo in het hartje van de stad, straten op straten af, totdat Richard, niet gewend aan de ijle lucht, liep te hijgen als een astmapatiënt. Niet opgeven, plaagde Carlos, met spot in zijn ogen, zo kunnen we rustig praten, dit klimaat is gezond, er zijn hier meer honderd-jarigen dan waar ook ter wereld. Kom, wees flink, en luister naar me: ik breng je naar een hotel in het centrum, waar je wat tot rust kan komen. Later huur ik ergens een kamer voor je. Kijk wel uit in het hotel. Zodra je je kamer uitbent, neust de politie in je koffer, sluit die goed af, laat niets zwerven. Er is kort geleden revolutie geweest om een eind te maken aan de intriges van de militaire maffia, dat zul je wel merken, en toch, je kan er nooit gerust op zijn, van alle kanten wordt samengezworen om de oude toestand te herstellen. Het feit dat je buitenlander bent, maakt je al verdacht, want wie haalt het in zijn malle kop om hier, in dit land van de armoe zelf, zijn heil te zoeken behalve een avonturier? En ik dan?, zul je vragen. Luister, muchacho: wat Jupiter is toegestaan, geldt nog niet voor de ossen, en jij behoort bij Jupiter versta je me, of wil je liever een os zijn? Trouwens, we zijn hier slechts tijdelijk, omdat de belangen van LA GRAN COSA dit vereisen. Er zit hier nog zoveel in de grond, dat geen land ter wereld zich de weelde kan veroorloven daar de ogen voor te sluiten. Onthoud dat. Onthoud dat goed.

Met een blij gevoel doortinteld luisterde Richard naar de hese stem van Carlos, al verstond hij nauwelijks wat deze allemaal zei. Het kon hem eenvoudig niets schelen. Eindelijk wist hij zich in veilige handen. Nog op het station had Carlos hem een pakje bankbiljetten overhandigd. ‘Hier kun je voorlopig mee voort. Ik wil niet dat je langer zorg om geld moet hebben. Mocht je iets nodig hebben, laat het me dan meteen weten.’

Het was duidelijk dat Richard zich had vergist. Carlos had hem niet laten stikken, op Carlos kon hij bouwen. Om op zijn beurt blijk van zijn belangstelling te geven, vroeg hij: ‘Waar is Mará?’

‘Straks zul je haar ontmoeten,’ antwoordde Carlos, ‘eerst moet je naar je hotel. Weet je wat we doen? We zullen in deze winkel een tweede slot voor je koffer kopen, dat kun je aan de riem bevestigen.’

Nauwelijks zichtbaar in de schaduw van een caféterras zat María al op hen te wachten. Ze gaf een gilletje van blijdschap toen ze Richard zag naderen, omhelsde hem naar behoren, bevochtigde haar zakdoek met een beetje spuug, wiste zorgvuldig een vlek van de revers van zijn jasje en vroeg of hij honger had. ‘Hambre de lobo,’ antwoordde hij, om duidelijk te maken hoe goed hij zijn Spaans al kende. Eten moest hij, veel eten. Hombre, breng nog een portie voor el senor. Van zijn wijn moest hij ook drinken. Er zat nog meer dan voldoende in de karaf.

Na alle ontberingen van de afgelopen maanden wist Richard niet hoe hij het had. Hij durfde niet te vragen waarom het zo lang had geduurd. Een ontmoeting was veel eerder te regelen geweest, zelfs bij de bestaande moeilijkheden met Uruguay, zoveel wist hij nu wel van de verhoudingen in Latijns-Amerika. Het was echter verstandiger er niet over te praten, om Carlos niet te ontstemmen. Een bliksemschicht door zijn darmen dwong hem met beide handen op de buik gedrukt naar de achterplaats, waarop hij gehurkt, op zijn tenen om de bril niet aan te raken, het ene vel smoezelig krantepapier na het andere in stukken scheurde, met het gevoel dat er geen eind aan zou komen. Bij zijn terugkeer op het terras tikte Carlos ritmisch met een lepeltje op een schoteltje. Toen vervolgde hij zijn gesprek met María in een Spaans zo rad, dat Richard er geen woord van verstond, tien minuten, een kwartier. Ineens richtte hij zich tot Richard:

Te necesitamos, we hebben je nodig. Je komt als geroepen. Gran Cosa is als een spin bezig zijn web te weven over geheel Latijns Amerika. Willen we echter slagen, dan moeten we onze zaken uitbreiden naar Europa en Noord-Amerika, en daar ben jij de aangewezen man voor. Even zweeg Carlos, en keek Richard indringend aan. ‘Je weet dat je mijn rechterhand wordt, mano derecha. Behalve de correspondentie voeren moet je ook eigen initiatief ontplooien. Als een jongmens van 21 jaar in zijn eentje op reis gaat om de wereld te verkennen, nog sterker: om zijn geluk te beproeven in Latijns Amerika, dan moet er pit in hem zitten.’

Er ging geen dag voorbij of Richard en Carlos ontmoetten elkaar, en altijd was er wel iets te doen. Soms vroeg Carlos zijn mening over een probleem, na het met enkele woorden te hebben ingeleid. Het antwoord dat Richard gaf was soms meer een gok. Des te verwonderlijker vond hij het dat zijn inzicht zo werd gewaardeerd. Jij hebt goede ideeën, prees Carlos meer dan eens. Als Richard desondanks aarzelde, dan overtuigde Carlos hem ervan dat hij meer flair moest hebben. Zodra hij zich evenwel tegen een mening van Carlos verzette, eindigde het gesprek in een wrevelige stemming.

Samen wandelden ze dag in dag uit door de smalle straten van La Paz, bezochten de markt, waar Indiaanse vrouwen met statige, zwarte bolhoeden, met omgeslagen poncho gehurkt zaten bij manden met groenten, in afwachting van een klant een kindje aan de borst. Carlos vertelde Richard hoe je nooit

[p. 56]

de gevraagde prijs moest betalen maar een derde deel afdingen, waarna je diende te geven wat er werd gevraagd. Probeerde je opnieuw af te dingen, dan raakten de vrouwen beledigd in de war.

Daar stonden ze bij het ministerie van landbouw, kijkend naar voor de deur zittende Indianen, die er al 24 uur of langer zwijgend op cocabladen kauwend zaten te wachten in de hoop eindelijk een ambtenaar te spreken te krijgen. De grond, die hun uit hoofde van de nieuwe reforma agraria was beloofd, hadden ze nog steeds niet gekregen.

Elke middag at het tweetal, el tandem zoals Maria ze noemde, in een pension waar uitsluitend blanken kwamen en waar het niet te duur was. Dan weer dwaalden ze door de buitenwijken aan de bovenkant van de stad, waar voornamelijk Indianen woonden, die nijdige llama's met stevige stokken door de straten dreven. Soms liepen Indiaanse vrouwen arm in arm zwaaiend langs de weg, in dronkenschap liedjes lallend, totdat ze bleven staan omdat er één aan de kant van de weg hurkte om een langs het pad kruipend spoor achter te laten. Carlos, die van de Indianen hield, soms met ze sprak en altijd een goed contact met ze had, schaamde zich ervoor en zei dat het 't gevolg was van de morele verwoesting, door de Europeanen en de yankees aangericht. ‘América Latína un país,’ zei hij dan verbitterd, Latijns Amerika moest één kolossaal land worden, zich weer oprichten in de voetsporen van Simon Bolivar, en daarvoor zouden zij zich inzetten. Op de stoep van de straat stonden ze te kijken naar voorbij marcherende mijnwerkers, die kransen van dynamiet om hun hals droegen. Primitieve houten geweren bungelden aan hun schouders, om plotseling in de lucht te worden afgeschoten. Een Indiaan met panfluit, de bolle ogen starend naar een onbekende verte, blies schrille tonen voor zich uit, achter hem meisjes, jonge vrouwen, textielarbeidsters die eentonig een aangeheven leus scandeerden, en barrevoets rondfladderende kinderen.

En elke dag voorzag Carlos Richard van nieuwe waarschuwingen. Sinds enkele weken had Richard een kamer gehuurd, waarvan de verhuurster, een vrouw van tegen de dertig, moeder van een jongetje, niet getrouwd of gescheiden of weduwe, hem geld te leen vroeg. Hij durfde niet goed te weigeren, Carlos verbood hem resoluut, erop in te gaan. ‘Dat geld zie je nooit terug. Ze wil met je naar bed. Doe dat niet hier. Als je er behoefte aan voelt, zal ik wel een bailerina voor je zoeken.’

Een relatie van Carlos, Alberto, moest met Richard mee naar een kleermaker, om hem een costuum te laten aanmeten. Zijn kleren, al had hij het zelf niet opgemerkt, gingen de aandacht trekken door de staat van verwaarlozing. Bovendien was de broek te wijd en slobberde, het jasje had een bredere revers dan men in Bolivia gewend was. Het kon Richard niets schelen, maar Alberto was het daar niet mee eens. Een europeo diende er goed gekleed uit te zien. Richard sprak met hem, zoals hij ook met Carlos had gedaan, vol warmte over Luísa uit Montevideo, en was verbaasd door hun kille reactie. Dezelfde vriend liet zich aarzelend critisch uit over Carlos, die de neiging had de baas te spelen, als alle Argentijnen, de Pruisen van Latijns-Amerika naar zijn zeggen, en hij was daar niet van gediend, iets waar Richard niet op inging.

Onder het wakend oog van de Illimani, de stille getuige van hun gemeenschappelijke wandelingen en beraadslagingen, vertelde Carlos hem op een dag, dat hij volgende week zou vertrekken om de Latijnsamerikaanse conferentie van La Gran Cosa voor te bereiden, waar vertegenwoordigers uit verschillende landen aan zouden deelnemen. Ook Joao zou komen. Ook Luísa, ja, Luísa ook. En de Zwitsers. Zodra hij een telegram ontving, moest Richard zich naar Santiago in Chili begeven, waar ze elkaar weer zouden ontmoeten. Waarschijnlijk over een week. Intussen kon hij nog eens de markt in de bovenwijk van La Paz bezoeken, de overblijfselen uit de Inca-tijd bewonderen. Zo lang zou hij niet meer in Bolivia blijven, en er misschien nooit meer komen. Carlos zou een betrekking voor hem zoeken, waar hij op de beste wijze La Gran Cosa kon dienen, en hij dacht daarbij aan een mijnonderneming in het Noorden van Argentinië. Enige weken moest Richard geduld hebben, dan kwam alles in orde.

En zo liep Richard alweer met zijn ziel onder zijn arm als eenling door de straten van La Paz. In zijn nieuwe maatcostuum van grijze visgraat zag hij er uit als een gentleman, en voelde zich opnieuw als een paria. Het liefst zou hij duizend kniebuigingen maken om de vouw uit de broekspijpen te verwijderen. Hij ging zelfs met het colbertjasje onder zijn hoofd slapen om er kreukels in aan te brengen, want wat kon het hem schelen, een maatcostuum, als hij eerstdaags weer geen geld meer had om zijn kosthuis te betalen?

Ondanks al die bittere gevoelens betrapte Richard zich erop, dat hij van de mensen in Zuid-Amerika was gaan houden. Als ze één peso bezaten, gaven ze er twee uit. Altijd waren ze ervan overtuigd dat ze een prijs in de loterij zouden winnen en kochten desnoods al op crediet. En liet de loterij ze in de steek: kwam tijd, kwam raad. Met zulke bespiegelingen hield Richard de moed er in, hoewel hij nauwelijks meer kon wachten op het telegram.

Zelfs als men over een geldig paspoort en alle vereiste visa beschikt, is het niet eenvoudig om Bolivia, of de stad La Paz, te verlaten. Eerst moet men naar het ministerie van buitenlandse zaken, voor een stempel. Dan leidt de weg naar het ministerie van binnenlandse zaken, voor een ander stempel. Het hoofdbureau van politie mag men evenmin overslaan, men heeft immers toestemming nodig om uit de hoofdstad te kunnen vertrekken. Al die stempels worden in de trein nauwgezet gecontroleerd. En amper is de trein vertrokken of de geüniformeerden komen uit alle gaten en hoeken, de hele reis door, tot aan de Boliviaans-Argentijnse grens, waar je wordt betast, je vulpen uit elkaar gedraaid om de inhoud te controleren.

Na al deze handelingen, die zonder mankeren de ergernis van Richard opwekten, voelde hij zich gerustgesteld ofschoon er niets was waarover hij zich ongerust behoefde te maken. Voor smokkelaar bezat hij het talent niet, en bovendien viel er niets te smokkelen. Zijn kostvrouw had hem aangeraden een huid van de zeldzame alpaca mee te nemen, eentje was toegestaan: je kon er veel geld mee verdienen. Zelfs dat had hij niet gekund.

Toen de trein zich weer in beweging had gezet, in het niemandsland tussen de Boliviaanse en Argentijnse douane, een afstand van ettelijke kilometers, begaf Richard zich naar de WC. In die positie gezeten, zonder zich te haasten, schoten zijn ellebogen van zijn knieën toen de trein plotseling remde. Hij sloeg voorover met zijn hoofd tegen het smoezelige fonteintje. Remmen piepten, wielen krasten over de rails. Deuren werden opengetrokken, zware voetstappen weerklonken door de gangen van de trein, terwijl een eentonige stem onophoudelijk, van coupé tot coupé, ‘bajar del coche’, riep. Uitstappen. Militaire politie gebaarde wuivend dat koffers en andere bagage in rekken en gangen moest achterblijven, terwijl de passagiers zich naar buiten moesten begeven om hun papieren te laten controleren.

Niet wetende wat er precies aan de hand was, masseerde Richard zijn schedel, totdat iemand tegen de WC-deur schopte. ‘Prisa,’ hij moest voortmaken. Geschrokken frommelde hij aan zijn stropdas, zich ervan bewust hoezeer men in Latijns-Amerika op iemands kleding lette. Er was geen reden om zich ongerust te maken, en toch bonsde zijn hart in zijn keel. Zorgvuldig kamde hij zijn weerbarstige donkerbruine haren en bekeek zichzelf in zijn ovale zakspiegeltje. Met de bevochtigde punt van een zakdoek wreef hij een vlek van zijn jasje tot een donkere, natte cirkel. Opnieuw inspecteerde hij zichzelf in het glazen ovaaltje, verdiepte zich in zijn glanzende, grote bruine ogen, probeerde zo onverschillig mogelijk te kijken en

[p. 57]

deze houding vast te leggen, om straks, bij de controle, niet op te vallen. Toen begreep hij dat hij zich moest haasten. Te lange afwezigheid zou slechts wantrouwen wekken.

Snel rukte hij aan de knop die de WC-deur afsloot en hield met openvallende mond het stompje in zijn handen. De twee stompen op elkaar duwen en tegelijkertijd een draaiende beweging maken, met zijn zakmesje tussen de kier van de deur wrikken, een harde schop tegen het deurschot geven, het hielp allemaal geen bliksem. Kwam er maar iemand langs, dan zou hij om hulp roepen. Een conducteur zou hem wel uit zijn gevangenschap bevrijden voordat zijn gedrag argwaan opwekte. Intussen hoorde hij, een oor tegen de koele wand van de trein gedrukt, de laatste passagiers langs de rails lopen.

Weer frommelde Richard aan de knop, bonsde wild met zijn twee vuisten tegen de deur en schreeuwde in zijn gebrekkig Spaans. Tenslotte ging hij weer zitten, zijn knuisten verslagen om de twee ijzeren knoppen die links en rechts van de WC-pot waren aangebracht om de bril omhoog te duwen. Carlos zou het hem niet vergeven als hij in moeilijkheden geraakte, juist nu hij dan eindelijk onderweg was naar Santiago de Chile. Als kind was hij eens in een kast opgesloten omdat hij ondeugend was geweest. Duizend angsten had hij uitgestaan. Nooit meer zou men hem er uit halen, 's-nachts niet, de hele week niet, omdat hij een stoute jongen was. Niet aan zulke dromerijen toegeven. Behoedzaam klom Richard op de wankele bril van de WC, boog zich naar het beroete matglazen raampje, dat van boven enige centimeters kon worden opengetrokken. Op zijn tenen, zijn mond zo dicht mogelijk bij de opening schreeuwde hij ‘ayúdeme’. Niemand hoorde hem.

De klamme warmte drong zich aan hem op. Zijn kleren plakten aan zijn lichaam. Zo op de WC-bak gezeten, voelde hij hoe slecht hij geslapen had de laatste nachten. Zoëven nog tot het uiterste gespannen, moest hij zich nu wakker rukken. Stel je voor dat hij indommelde en dat men hem hier zo aantrof. Wie had dit kunnen vermoeden toen hij twee dagen geleden uit La Paz was vertrokken? Twee dagen? Of waren het er drie? Verder reikten zijn gedachten niet, want een militair opende met verbluffend gemak de deur. ‘Viene,’ gelastte hij Richard onbewogen, pronto. Hij leidde hem aan zijn kraag langs de treinrails. ‘Entre’, en bij dat woord duwde hij hem ruw het wachthuisje binnen. Toen greep hij hem bij zijn kin, trok zijn hoofd omhoog en vroeg schamper: ‘¿Quién es este senor?’

Het was het levensgroot portret van Carlos, die hem van de muur streng aankeek.

Richard schudde het hoofd, de lippen op elkaar geklemd. Voor geen prijs zou hij toegeven dat hij Carlos kende, al was het hem niet duidelijk waarom hij daar hing.

Terwijl tal van gedachten door zijn hoofd flitsten, stond hij nog steeds voor het portret, totdat de militair hem meetrok naar een andere kamer. ‘¿No conoce a Carlos, es verdad?’ vroeg hij opnieuw.

‘En absoluto,’ antwoordde Richard beslist.

Gulzig begon de militair te lachen, er scheen geen eind aan te komen. Toen betrok hij en zei kortaf dat Richard loog. Met twee passen stond hij achter het bureau, trok de bovenste la open en haalde een foto te voorschijn, waarop Carlos en Richard samen aan één tafeltje zaten, in een café in het hartje van La Paz.

Er werd volstaan met het tonen van de foto, vragen werden er niet meer gesteld. In een kleine, smerige kamer, gevuld met de verschraalde lucht van een politie-officier met onvaste stem, werd Richard grondig gefouilleerd. Ook zijn schoenen moest hij uittrekken, en zijn sokken, zich helemaal uitkleden. Zijn onderbroek net zo goed, wat dacht hij wel, en om aan te duiden wat hij bedoelde draaide de militair met zijn wijsvinger in het rond alsof hij in zijn anus moest voelen. Richard drukte zijn billen tegen elkaar, daar zou hij nooit in toestemmen, maar nu bleef de militair voor hem staan en tuurde naar zijn lid. ‘¿Qué es?’ vroeg hij, en tikte op de besneden eikel, waarop hij verdween om even later met een collega terug te keren. Ze schaterden van het lachen. ‘¿Quieres a las mujeres asi’? zei de tweede militair tegen Richard spottend. Toen, ineens, werden ze weer ernstig en doorzochten Richard's kleren, betastten zijn lichaam, tilden zijn ballen op om eronder te kijken, woelden met een hand door zijn haren, trokken zijn neusgaten open.

‘Nada,’ zei de militair bitter. ‘Otra vez,’ de volgende keer krijgen we hem wel te pakken, zei hij tegen de politie-officier, die het daar evenwel niet mee eens was. In zijn handen hield hij een stuk karton. Het bleek uit twee aan elkaar geplakte stukken te bestaan, die waren uitgehold en waartussen zich een fotocopie bevond, die de officier Richard liet zien, terwijl hij hem vroeg: ‘¿Qué significa?’

Het was de tekst van de brief, die Richard in Montevideo had gepost.

Zelfs als men hem op de martelbank had gelegd, zijn nagels had uitgetrokken en zijn oogharen, aan zijn lid electroden had bevestigd om hem electrische schokken toe te dienen, had hij niet geweten wat hij op die vraag had moeten antwoorden. ‘No lo sé,’ ik weet het niet, iets anders wenste hij niet te zeggen. Hij was daarbij zo vastberaden dat zijn houding de officier kennelijk beïnvloedde, want deze richtte zich nu met een heel andere vraag tot hem.

‘¿Como te llamas?’ vroeg hij, ofschoon hij het paspoort van Richard in zijn hand hield. Tevergeefs trachtte hij de naam te herhalen, werd woedend omdat het hem niet lukte, greep Richard bij de haren, en probeerde diens mond open te trekken, maar deze hield zijn kaken opeengeklemd, totdat de militair te hulp schoot en Richard met twee vingers zo krachtig in de wangen prikte dat hij gedwongen was toe te geven. Toen trok de politieman zijn bovenlip omhoog, en wees op een tand die kort geleden gebroken was, zonder dat het Richard mogelijk was geweest een tandarts te raadplegen. Op hetzelfde ogenblik flitste een blitzlicht, en terwijl een gekleurde vlek nog voor zijn ogen zweefde, werd zijn rechterhand gegrepen en drukte de militair zijn wijsvinger in een kussentje met zwarte inkt om hem daarna op een stuk papier te drukken. ‘El Diente,’ schreef hij eronder.

‘Es todo,’ dat is alles zei de politie-officier tegen de militair, die kon vertrekken. Daarna overhandigde hij Richard diens paspoort, liep met hem mee tot in de trein, en reikte hem ten afscheid de hand.

(fragment)

Tekening: Peter Yvon de Vries.