Bzzlletin. Jaargang 9

[p. 80]

Rob Molin
Emeritaat

Het huis van mijn grootouders van moederszijde was gelegen in een arbeiderswijk, maar de hoge lindebomen aan weerszijden van de straat en de enigszins waardige puien deden hieromtrent niets vermoeden.

Achter de voordeur belandde men dadelijk in de kamer. Boven de divan hing een immens groot schilderij, dat mijn grootvader op een veiling voor weinig geld had weten te bemachtigen. Het spoorde de toeschouwer aan zich te bekeren tot het christelijk geloof. Jezus, gehuld in een bruine pij en met een nimbus om het hoofd, predikte voor een mensenschaar in een veld met lelies. Zijn opgeheven handen leken de omstanders te betoveren. In de verte waren glooiingen zichtbaar die ik in werkelijkheid nooit gezien had. De voorgrond was gevuld met struikgewas, dat een scheidslijn leek tussen hemel en aarde. De natuur te midden waarvan Jezus predikte, kende geen seizoenen. Het was er altijd zomer.

Mijn grootmoeder kan ik mij niet herinneren zonder te denken aan dat religieuze tafereel. Zij vertelde tijdens de middagen die ik bij haar doorbracht, sprookjes uit het land van Jezus. Het huis was dan een hof van Eden en dat leek altijd zo te blijven.

Geruime tijd voor de thuiskomst van mijn grootvader verdween zij in de keuken. Weldra verspreidde zich een etensgeur die het paradijs het huis uitjoeg.

Als een reus die niemand kwaad doet trad mijn grootvader binnen, blij dat hij verlost was uit de donkere kamer van de firma Abrahams en Zoon, drogerijen en fotohandel. Hij begaf zich terstond naar de kast onder de trap, haalde er een kleerhanger uit en hing daar zorgvuldig zijn colbert overheen. Als hij zo bezig was vielen zijn degelijke lederen bretels op. Ik had ze eens op tafel zien liggen en mijn grootmoeder gevraagd wat de letters betekenden die in het leer waren gebrand.

‘Voor politie en brandweer,’ las zij. Ja, hij hield van stevigheid. Als hij zich omdraaide voor de kast leek hij pas onze aanwezigheid te ontdekken. Mij begroette hij door me in de wangen te knijpen en te briesen alsof hij verschrikkelijk boos was. Soms nam hij een gevechtshouding aan en nodigde hij me uit de strijd met hem aan te binden.

‘Laat dat kind toch,’ zei mijn grootmoeder want hij maakte zulke vervaarlijke bewegingen dat zij vreesde dat zijn handen plotseling zouden uitschieten. Als ik met mijn vuist op zijn maaiende armen sloeg liet hij zich achterover vallen en jammerde alsof hij verslagen was. Mijn grootmoeder moest zijn schoenen verwisselen voor zijn pantoffels. Terwijl ze daarmee bezig was hoorde ik hem klagen over zijn eksterogen, de beslommeringen van de voorbije dag, het weer, altijd was er wel een reden om zijn ongenoegen te uiten. Gaandeweg verdween zijn goede humeur, behalve wanneer de pot zijn lievelingsgerecht schafte: tuinbonen in witte saus, voedsel dat ik verafschuwde. Ik kon niet begrijpen dat hij er zo smakelijk van at en er telkens de loftrompet over stak.

Hij verbouwde de tuinbonen achter het huis waar de bonestaken boven alles uittorenden. Hij hield er twee konijnen die hij tegen Kerstmis slachtte. In het najaar voelde hij geregeld aan hun rug om vast te stellen of ze vet werden. Vlak achter het huis lag een stenen vloertje waar hij ze boven het afvoerputje doodsloeg. Dagen daarna was het bloed nog zichtbaar. Het konijnevlees dat met Kerstmis bij ons op tafel kwam, maakte me onpasselijk. Ik moest telkens eraan denken hoe de dieren in hun hok levendig bewogen. Mijn grootvader had geen begrip voor mijn dierenliefde, je kon wel merken dat hij uit een agrarisch geslacht stamde. Zijn kippen waren een langer leven beschoren, maar ook hier vierde de wreedheid hoogtij. Als er een broeds werd en hem dat niet zinde, vulde hij een emmer met ijskoud water en dompelde het dier daarin.

‘Zijn ze meteen genezen,’ zei hij.

Ik vond het jammer als het verblijf bij mijn grootouders eindigde en ik achterop de fiets van mijn vader huiswaarts keerde, sla of boerenkool meevoerend.

De bezoeken van mijn grootouders waren niet geliefd: de gewone gang van zaken werd erdoor ontwricht. Mijn grootvader toepte met mij dat het een lieve lust was. Het huis daverde van de geweldige klappen die hij met de vlakke hand op tafel gaf. Hij speelde zo vals mogelijk. Mijn grootmoeder had het wel in de gaten. Toen zij het niet meer kon aanzien en beweerde dat hij een groot kind was, barstte hij in een driftbui uit, smeet de kaarten op tafel en zwoor dat hij in het vervolg niets meer zou ondernemen om mij te amuseren. Dat voornemen vergat hij spoedig want de volgende keer trok hij de kaarten weer uit zijn binnenzak en wachtte af tot hij won, waarna hij ze zodanig manipuleerde dat hij me opscheepte met azen, heren en andere prullen.

Tijdens het visseizoen zagen we mijn grootvader uitsluitend op al te regenachtige dagen. Ik begrijp nog steeds niet hoe mijn vader zich ertoe had laten brengen, maar 's maandags bezorgde hij tussen de middag de hengel en de viskist in de drogisterij waar mijn grootvader werkte. Van daaruit kon hij zich zonder omwegen en oponthoud naar de Maas begeven. Tussen de spullen in de viskist bevond zich een pannetje eten: aardappels, tuinbonen en een magere cotelet. Hij verorberde dat bij een glas bier in een café tegenover de winkel. Kon hij zijn geduld niet bewaren, dan at hij aan de waterkant, terwijl hij naar de drijvende dobber tuurde.

Mijn vader schaamde zich als hij met de hengel, bevestigd aan de stang van zijn fiets, over straat reed. Er waren altijd mensen die hem nakeken en om hem glimlachten. Hij hinderde het verkeer, een ongeluk kon niet uitblijven. Toen de hengel zich tussen de spaken van een bromfietswiel boorde en de berijder gewond raakte, weigerde mijn vader in het vervolg de benodigheden voor de vrije middag aan te reiken.

Vanaf dat moment deed mijn grootvader alles eerder langzamer. Het kwam voor dat hij op maandagmiddag uren prutste aan zijn visgerei, zodat hij om vijf uur nog niet aan het water was. Hij treuzelde in het slachthuis waar hij zich van maden voorzag. Uit een paardeschedel klopte hij een hele voorraad of hij wroette zolang in een kuil met rottend vlees tot hij op die

[p. 81]

witte rupsjes stootte. Had hij een handvol maden verzameld, dan stopte hij die in zijn jaszak en dat terwijl mijn grootmoeder hem daarvoor gekapitteld had, nadat uit de kast waar zijn jas hing, een zwerm vliegen tevoorschijn was gekomen.

Vaak zat ik bij hem aan de waterkant te kijken naar de dobber. Ik hield het nooit lang uit want niet ver van de vaste plaats die hij aan de Maas bezette, was een plas die zich van de rivier scheen te hebben losgemaakt. Tussen de waterplanten lag een geheimzinnig wereldje. Geen ogenblik was het leven er statisch. Soms schrikte mijn grootvader mij op door het slaken van een kreet als hij een vis uit het water tilde die op het laatste moment ontsnapte.

‘De krengen!’ riep hij dan. En om zich af te reageren: ‘Waar hang je uit? Verzuip niet in die modderpoel!’

Ik ging dan weer naast hem zitten. Met zijn bruine vingers prikte hij een made aan de angel waarbij ze wit vocht verloor.

De laatste jaren voor zijn pensionering verzuchtte hij herhaaldelijk dat hij niet elke dag naar de Maas kon gaan. Als hij niet meer hoefde te werken kon hij zich uitsluitend aan het vissen wijden.

Niet alleen zijn bruine vingers, ook zijn slechte gezichtsvermogen bewezen dat hij te lang in de donkere kamer had gestaan. ‘Ik word nog eens zo blind als een mijnpaard,’ zei hij. De eentonige arbeid maakte hem humeurig. Hij ergerde zich aan de kwalitatief minderwaardige foto's die hij in zijn ontwikkelbad zag opkomen.

‘Van fotograferen hebben de mensen geen kaas gegeten,’ zei hij. ‘De meest elementaire regels slaan ze in de wind. Wat jammer van dat kostbare materiaal.’

Zelf kon hij ook niet goed met een fototoestel overweg. Niet voor niets was hem, als jongeman, door een vakfotograaf bij wie hij in de leer was, ontraden het geambieerde beroep te kiezen. Zo was hij in de donkere kamer terechtgekomen. In het fotoalbum van mijn ouders bevinden zich een tiental familieportretten van de hand van mijn grootvader. Vrijwel alle zijn ze mislukt. We konden hem dat niet kwalijk nemen want hij moest de zelfontspanner in werking stellen en zich vervolgens naar de groep spoeden. Meestal arriveerde hij te laat, zodat hij een schim op de foto bracht. Slaagde hij erin op tijd ter plaatste te zijn, dan vertrouwde hij niet op de werking van de zelfontspanner en trok hij grimassen om zijn wantrouwen kracht bij te zetten.

Er is één opname die scherp is en waar mijn grootvader ongedwongen opstaat. Hij woog toen ruim honderd kilo, een gewicht dat hij bereikte na het nuttigen van massa's tuinbonen in witte saus; mijn grootmoeder droeg een gebloemde jurk, op haar gezicht ziet men geen sporen van de ziekte die haar, niet lang na het nemen van deze foto, zou overvallen. Mijn ouders staan er enigszins verdwaasd bij, vooral mijn vader die, met zijn handen langs zijn ietwat gedrongen lichaam, naar mijn moeder kijkt.

Ik weet nog goed dat mijn grootvader op de ochtend dat mijn grootmoeder een beroerte kreeg, regelrecht naar ons huis liep en gillend het onheil meldde. Mijn vader belde onmiddellijk een dokter die haar naar het ziekenhuis liet brengen.

‘Wat moet ik nou beginnen!’ riep mijn grootvader uit.

Dezelfde dag nam hij bij ons voorlopig zijn intrek onder de door mijn ouders gestelde voorwaarde dat het dagelijkse leven gewoon zijn gang moest kunnen gaan.

‘Van mij zullen jullie geen last hebben,’ zei hij. ‘Ik ga na mijn werk vissen, daar word ik rustig van.’

Het is vreemd dat ik nog precies weet onder welke hemel het bericht van mijn grootmoeders overlijden tot mij kwam. De lucht was strakblauw, voor een groot deel gekloofd door witte strepen van straaljagers die, naarmate de vliegtuigen zich verder verwijderden, breder en onscherper werden. Ik wandelde door de tuin die boordevol bloemen stond en die zich baadde in het zonlicht. In het huis was het donker en ik vond mijn moeder achter de keukentafel, haar hoofd in haar handen geborgen. Vóór haar merkte ik drie schalen met fruit op die kort geleden neergezet moesten zijn. Ik streelde met mijn wijsvinger over de perziken. Mijn moeder haalde langzaam haar handen weg. Ik schrok van haar gezicht.

‘Ga nu maar spelen,’ zei ze. Ik durfde niet weg te gaan, niet naar de tuin want daar was te veel licht. Ik moest in het halfduistere huis blijven alsof ik behoorde in de sferen waar dood en leven naast elkaar heersen. Mijn grootmoeder was overkomen waaraan ik eerder soms gedacht had. Soms besefte ik wat dood zijn betekent, ik kon mij voorstellen dat mijn hart op zou houden met kloppen. Ik voelde me machteloos en opstandig.

De zomer dat mijn grootmoeder stierf, dreef de sombere stemming in huis mij naar de met hoog onkruid overwoekerde velden. Op een warme middag ontdekte ik achter de spoordijk een diepliggend terrein waarvan ik het bestaan niet vermoed had. Aan het begin van het pad dat naar beneden voerde bleef ik staan. In de begroeiing in de diepte meende ik het struikgewas te herkennen op het schilderij van mijn grootouders. Ik bewoog mij naar beneden. In de schaduw van een struik ging ik op de grond zitten. Een gele kever met zwarte strepen kroop over mijn hand. Een coloradokever, dacht ik. Tussen de struiken zaten er tientallen, sommige vraten aan de bladeren. Plotseling verdween de zon achter een wolk.

Dagenlang regende het, de zomer was vroegtijdig ten einde. Toen ik het terrein weer opzocht bleken de struiken geheel kaal. Ik herkende het nauwelijks terug. Huilend keerde ik het de rug toe.

Mijn grootvader had voorgoed zijn intrek bij ons genomen. Na zijn werk zat hij achter de krant, de rouwtijd liet hem geen andere vrijetijdsbesteding toe. Toen hij de rouwbanden van zijn kleren haalde besefte hij pas dat hij weduwnaar was. Op een hinderlijke manier bemoeide hij zich met het huishouden en mengde hij zich in de gesprekken tussen mijn ouders. Mijn moeder meed hem. Daardoor werd hij opvallend zwijgzaam, hij hield op een protesterende manier zijn mond. Zij verlangde vurig naar de lente en de opening van het visseizoen, maar vreesde de pensionering die kort daarna zou plaatsvinden. Die winter verminderde het gezichtsvermogen van mijn grootvader, de dokter schreef hem brilleglazen voor die zijn ogen vrijwel onzichtbaar maakten.

Op onze mansardekamer had hij de spullen samengebracht waaraan hij het meest gehecht was. Het overige had hij verkocht op de rommelmarkt. Daar had hij zich ook ontdaan van het schilderij alsof voor hem de herfst voor eeuwig was ingetreden.

Eindelijk begon het visseizoen. Elke dag zat hij aan de Maas, maar de vangst viel tegen. Met mijn ouders stond hij nog steeds op voet van oorlog.

‘Voor mij hoeft het niet meer,’ zei hij, meer tegen een onzichtbaar persoon dan tegen mij.

De laatste dag in de donkere kamer moest hij een jongeman inwerken. Hij kwam thuis met een zilveren polshorloge dat Abrahams junior aan hem uitgereikt had met de uitnodiging om, als hij toch in de stad was, vooral eens binnen te lopen. Het viel hem bitter tegen dat hij niet bedankt werd, maar nog meer stoorde hij zich eraan dat Abrahams junior met geen woord repte over zijn gezichtsvermogen dat hij in zijn onderneming ernstig geschaad had.

De eerste dagen na zijn pensionering voelde hij geen drang om naar het water te gaan. Hij zat thuis voor zich uit te staren en vormde een waar obstakel voor mijn moeder. Als zij de kamer stofzuigde duwde hij demonstratief zijn vingers in zijn oren. Zij wees hem erop dat nu toch eindelijk de tijd was aangebroken waarnaar hij altijd verlangd had. Dat maakte hem nog humeuriger.

‘Laat me toch met rust,’ zei hij. Plotseling liep hij zonder aanleiding de kamer uit, waar hij spoedig met een koffer terugkeerde.

‘Ik ga weg,’ zei hij en nog voordat mijn moeder iets kon zeggen viel de deur achter hem dicht en beende hij de straat uit. Dezelfde avond was hij terug. Hij zonderde zich af in het schuurtje achter in de tuin en was daar tot laat bezig met angels, vislijn

[p. 82]

en kurk.

De volgende ochtend zagen we hem niet aan het ontbijt. Hij bleek vroeg het huis te hebben verlaten want zijn bed was beslapen.

‘Hij is naar de Maas,’ stelde mijn vader vast. Na school fietste ik erheen. In de verte zag ik zijn witte haren boven het struikgewas. Hij zat roerloos voor zich uit te kijken. Toen ik hem van dichtbij genaderd was merkte ik dat zijn ogen gesloten waren alsof hij rechtop sliep. Ik zocht op het wateroppervlak de dobber, maar deze was nergens te bespeuren. De top van de hengel ging met regelmatige bewegingen op en neer. Ik rukte aan de hengel. De angel zat vast in het wier. Ik stootte mijn grootvader aan. Met een ruk trok hij de hengel omhoog. In een ondeelbaar ogenblik zag ik de spanning op de plaats waar de lijn ging breken.

‘De angel en het lood zijn foetsie,’ zei hij. Hij stond op, opende zijn kist en haalde nieuwe spullen tevoorschijn.

‘Eerst eentje draaien.’ Met zijn lange vingers tastte hij in zijn tabaksbuidel en plukte er tabak uit die hij in een vloei uitspreidde. Met een handige beweging rolde hij een sigaret waar hij dadelijk de brand in stak.

‘Zat u te slapen?’

‘Welnee jongen.’

‘Willen ze bijten, Herman?’ vroeg een stem achter ons.

‘Waardeloos,’ antwoordde mijn grootvader. ‘De vissen zijn van me geschrokken. Ze hebben er geen zin meer in.’ Hij nam een steen op en smeet deze in het water. Hij schonk geen aandacht aan me en scheen me vergeten nu deze man zich vertoonde. Ik verplaatste me in de richting van de plas. Ik ging op mijn hurken zitten en speurde naar leven onder het wateroppervlak.

‘Even lood aanschuiven en angels aanslaan,’ hoorde ik mijn grootvader zeggen. Zijn stem klonk alsof er weer een steen in het water werd gegooid en de vredigheid verstoord.

‘Ik sla een grote angel aan, ik ga op karpers vissen.’

‘Toe maar,’ zei de man, half bewonderend, half spottend. Er volgde een lange stilte. Bij het in orde brengen van de vislijn moest mijn grootvader voornamelijk op de tast te werk gaan. Met een plons wierp hij de dobber uit. Het doordringende geluid van een scheepsfluit kondigde aan dat een boot dichtbij was.

‘Wat een kolos,’ zei de man. ‘Zo zie je ze zelden. We mogen wel een stuk achteruitgaan. Die zal wel een behoorlijke golfslag maken.’

‘Ik ga inpakken,’ zei mijn grootvader. ‘Het wordt toch niks. Wat wil je, ik heb gisteren niet gevoederd. Geen wonder dat de karpers en het kleine grut ergens midden in de Maas zitten, die zullen gek zijn.’ Ik ging terug om te zien welk schip in aantocht was. Mijn grootvader had de vislijn op het droge. Hij haalde de bewegingloze made van de angel en wierp deze tussen de lissen. Gehaast trok hij het leefnet omhoog alsof een zondvloed aanstaande was en heiste de viskist aan de leren riem op zijn schouder. ‘Tabé,’ zei de man. Mijn grootvader groette niet en liep weg, terwijl het schip passeerde. Aan boord schrobde een vrouw het dek. De schipper stond ernstig aan het roer. Mijn grootvader zwaaide naar hem, maar hij reageerde niet. We liepen langs het kanaal waarin zich volgens mijn grootvader veel paling ophield. Naast de ingang van een café plaatste hij zijn hengel. De kastelein zette hem een glaasje genever voor dat hij in één teug opdronk. ‘Dat doet een mens goed. Wil je een reep?’ Hij stak een hand in de lucht om de aandacht te trekken van de kastelein en bestelde. Het zilverpapier dat ik van de chocola haalde, streek ik zorgvuldig glad.

‘Geef me een stukje,’ zei mijn grootvader. ‘Die lucht aan het water maakt hongerig.’

We troffen mijn moeder in de keuken.

‘Heb je wat aardappels?’ vroeg mijn grootvader.

‘Gaat u voeren?’

‘Vanavond. Zet de pan maar klaar. Morgen wordt er vis gegeten.’ Mijn moeder reikte hem een kom aan. Hij nam plaats aan tafel en stortte de inhoud op een oude krant uit. Hij sneed de aardappels in partjes.

Die avond kwam hij laat thuis. Zijn spraakzaamheid was verdwenen. Ik hoorde hem tot middernacht in zijn kamer op en neer lopen en door datzelfde geluid werd ik in alle vroegte gewekt. Ik begreep dat hij zich gereed maakte om te gaan vissen. Door het raam tekende zich de lucht zwart af. Over uren zou pas de school beginnen.

‘Mag ik mee?’ vroeg ik toen hij in vol ornaat op het portaal verscheen.

‘Kwajongen,’ zei hij. ‘Doe een wollen sjaal om, anders vat je kou. Een hengelaar moet zich harden tegen weer en wind.’ Hij volgde een weg naar de Maas tussen huizen die in diepe rust gedompeld waren en die ik nooit eerder had gezien.

‘Je bent toch zeker niet bang om 's nachts over straat te gaan?’ vroeg hij.

De schrik sloeg mij om het hart toen ik een hengelaar op de vaste plaats van mijn grootvader zag zitten. Hij had het niet meteen in de gaten want seconden nadat ik het ontdekte begon hij zijn pas te versnellen en binnensmonds te vloeken. De man aan het water schrok bij de aanblik van mijn grootvader.

‘Maak dat je wegkomt.’

‘Voor jou zeker. Het staat iedereen vrij om te vissen waar hij wil.’ Mijn grootvader tilde het leefnet uit het water, drie grote karpers flitsten in een grote boog terug in de rivier. De man stond bedaard op en plaatste rustig de handen in zijn zij.

‘Dat had je niet moeten doen, oude man.’ Mijn grootvader wilde hem omverduwen, maar hij was hem voor en gaf hem met zijn vuist een geweldige stoot, zodat hij dadelijk zijn evenwicht verloor. Blindelings volgde ik de weg die ik gekomen was. De rust had opgehouden te bestaan, ik ontmoette mannen die in het schaarse licht naar hun werk gingen. In de gang zag ik mijn vader.

‘Waar heb jij uitgehangen in de vroege ochtend?’ vroeg hij verbaasd.

‘Ze hebben grootvader neergeslagen,’ antwoordde ik. Mijn vader schudde het hoofd.

‘Op die leeftijd vechten,’ zei hij. Op de plek van het onheil lag hij roerloos naast zijn viskist. De dader was in geen velden of wegen te bekennen. Mijn vader legde zijn oor op de borst van mijn grootvader. ‘Zijn hart klopt,’ zei hij. ‘Hij is bewusteloos. Hoe durven ze.’

Dagen bleef mijn grootvader in bed.

‘Het is beter dat hij niet meer naar het water gaat,’ zei mijn vader. ‘Ik moet er niet aan denken dat hij weer gaat vechten, dat wordt zijn ondergang.’

‘Maar de hele dag in bed liggen gaat toch ook niet,’ zei mijn moeder. ‘Hij is niet ziek, hij ligt gewoon wat te kniezen.’ Ze keek mijn vader wanhopig aan.

‘In het bejaardenhuis heeft hij de beste verzorging.’ vervolgde zij voorzichtig. Alsof mijn grootvader het gehele gesprek had staan afluisteren betrad hij de kamer en zei kalm: ‘Ik pak mijn biezen.’

Dezelfde dag vertrok hij. Voorgoed. Ik herinner me het kleine optrekje waar ik hem aantrof, terwijl hij zijn kleren uit zijn koffer haalde en zorgvuldig wegborg. Het was de eerste en de laatste keer dat ik hem daar aantrof want hij mocht geen bezoek ontvangen.

De duisternis daalde over hem neer. Hij verliet zijn woning voor korte wandelingen in de buurt, met een blindenstok zijn weg banend. Het liefst zat hij voor zich uit te kijken op de bank in het parkje langs de Maas. De schepen op de rivier en de meeuwen aan de oever leken hem intens te boeien. Sinds hij ons verlaten had ging ik na school met een omweg naar huis om hem te ontmoeten. Als ik geluk had vond ik hem in het parkje. Hij klaagde erover dat hij, nu hij zich zo moeilijk kon voortbewegen, door niemand van de familie een middag gehaald werd. Ik probeerde me voor te stellen hoe hij de dingen om zich heen waarnam door mijn oogleden tot een spleet te sluiten. Afschuwelijk om zo te leven, het verschilde nauwelijks van de dood. Het geluid van de langsvarende schepen was een

[p. 83]

baken in zijn grijze wereld. De witheid van de krijsende meeuwen wierp een lichtflits in de schemering. Toen ik hem dagen niet meer in het parkje vond en ik langs zijn huis fietste zag ik hem als versteend voor het raam zitten. Hij reageerde niet op mijn geroep en mijn heftige armbewegingen.

Niet lang daarna werd hij opgenomen in Huize Licht en Liefde aan de andere zijde van de Maas, maar niet ver daarvan verwijderd.

‘Ik ruik dat het water dichtbij is,’ zei hij. Hij informeerde geregeld naar het gebeuren bij en op de Maas. Ik telde voor hem het aantal schepen bij de kade, hij vroeg naar de namen ervan en de ladingen die zij losten. Ik herinner mij de zondagmiddag dat mijn ouders en ik hem voor het eerst bezochten in het zaaltje waar de patiënten overdag verbleven. Hij vertikte het, na de geestdriftige begroeting van mijn moeder, zijn mond open te doen. Hij zette zijn bril af alsof hij zijn doodzieke ogen wilde tonen.

‘Nu zijn jullie van me af,’ zei hij eindelijk. ‘Ik kan wel zonder mijn kinderen sterven, jullie kunnen wel gaan.’ Vreemd genoeg klonk zijn stem niet echt driftig.

‘We hebben toch alleen het beste met u voor gehad,’ zei mijn moeder.

‘Mij de deur uitjagen,’ zei hij.

‘Dat is niet waar, vader, u bent uit eigen beweging gegaan.’ Hij mopperde nog wat, maar zijn boosheid ebde weg. Zoals hij daar zat, de handen op zijn bovenbenen, leek hij intens tevreden, terwijl de zon op zijn dunne haar scheen.

Mijn ouders en ik hebben hem jaren elke zondagmiddag bezocht. Hij had een vast plekje bij het raam, dat als het kon, openstond alsof hij de geur van de Maas wilde opsnuiven. Vaak verkeerde hij in het gezelschap van een kleine magere dame die ademloos luisterde naar zijn verhalen, doorspekt met visserslatijn.